J.J
W onden
Kloosterbalsem
Deze Advertentie heeft waarde
EERSTE BLAD
Fotografie
niettegenstaande de zeer lage prijzen,
S. VAN DER PLAAT
Prima werk Hoog fijne kleur Leuke pose's.
ZATERDAG
2 AUGUSTUS 1924
Tien jaren Oorlogspolitiek,
VINETA.
AKKER's
9 2 4.
van de geheimen van het oti-
erde in de kleinste deeltjes,
is samengesteld, tot de ont-
buitengewone werking, waar-
en gevolgen thans nog het
rnstige studie uitmaken,
ctoren, welke het economisch
wland beïnvloeden, zijn die,
jeering van een land uitgaan
e belangen van een natie, als
1. De aanmoediging van den
ankrijk, van den verbouw van
suikerbieten in Duitschland,
en opiumhandel in Britsch
eelden van den invloed van
digheden op de aanwending
)litiek van een natie heeft een
óed op het gebruik van het
politieke redenen groote of
ttingen tot den grondslag van
elsel gemaakt worden, zal het
ld voor het fokken van vee
terwijl er dan een neiging
et aanmoedigen van het ge-
roor die oogsten, die het beste
en bij een intensieve bewer-
Chili
Canada
uwen van de inwerking van
eden of factoren, moet in de 'Japan
derscheid gemaakt worden Argentinië
ruik van land voor eigen Ver. Staten
en voor handelsdoeleinden,
ieuw het sociale stelsel van
~erenbedrijf ten behoeve van
houd of uit handelsoogpunt
Indische pachter of de Rus-
zijn arbeidskracht aan een
eigen levensonderhoud moet
g van de buitenwereld oefent
~ed daarop uit. Economische
'hts dan van belang en in
heersching, wanneer wij ons
i van het boerenbedrijf voor
houd begeven,
n van land een nuttig gebruik
or de voortbrenging, is in alle
landen verschillend. Het Internationaal Land-
bouwinstituut heeft cijfers gepubliceerd welke
gebaseerd zijn op de door de aangesloten
landen verstrekte gegevens, welke een over
zicht geven van de totale „productief" gemaakv
te oppervlakte "dier staten.
Onder de aanduiding „productief" is niet
alleen begrepen al het iand, dat voor den
landbouw in den meest uitgebreiden zin wordt
aangewend, maar eveneens dat, hetwelk be
dekt is met bosschen en veengronden, welke
niet bebouwd zijn maar worden gebruikt voor
een of ander doel, zooals voor het weiden van
schapen. Naast de totaalverhouding van pro
ductief land mogen wij daarom het percentage
plaatsen van die gronden, welke als bouwland
en als weiland of grasland dienen. Deze te
zamen stellen ongeveer het percentage voor
van het in liet boerenbedrijf gebruikte land.
Tot besluit laten wij hier de betreffende
gegevens van enkele landen volgen:
Productief Bouwland Grasland
Staat,
Denemarken
Frankrijk
Duitschland
Italië.
Nederland
België
Gr. Brittannië
in
in
in
(1919)
94.3
69.3
10.2
(1919)
94.2
44.1
21.2
19130
94.2
48.6
17.2
(1919)
92.1
51.9
21.2
(1920)
89.8
31.9
41.5
(1910)
87.8
52.3
32.2
(1920)
84.7
30.6
63.5
(1919)
78.3
23.5
0.2
(1918)
73.7
8.3
72.0
(1910)
46.2
33.4
20.1
(1918)
16.1
10.4
57.1
(1911)
4.8
43.9
36.0
(D
Telegraaf).
VERKOOPINGEN.
Op WOENSDAGEN 6 en 13 AUGUSTUS
1924, des avonds 7 uur (Zomertijd) bij inzet
en alslag, in hetHotel Meijer" te Middel-
harnis van een Huis met Schuur, Wagen
huis, Tuin en Erf, aan den Ring te Middel-
harnis, samen groot 14 Aren 85 Centiareü,
in 2 perceelen en combinatie, ten verzoeke
van Mei. Wed. L. M. BORN aldaar.
Notaris VAN BUUREN.
die gehouden wordt van 26 Juli tot en met 9 Aug.
zal iets ongekends zijn.
Het is geen kunst zeer lage prijzen te noemen. Maar zie
bij mijtf prijzen eerst kwaliteit en ik ben overtuigd
dat U dan ZULT ERKENNEN dat thans
U het allerbeste voor den
laagsten prijs aanbiedt
Om te controleeren hoeveel klanten werkelijk mijn
Advertenties goed lezen, ben ik besloten, dengene
die deze ADVERTENTIE medebrengt,
op iederen aankoop bovendien nog
5 pCt. korting toe te staan.
DE OPRUIMING OMVAT:
Damesjaponnen en Kinderjurken,
Lingerieën, waaronder combinaties; Nachtponnen,
Hemden, Pantalons die thans beneden fabrieksprijs
worden uitverkocht.
VERDER IN: Bèbèkleeding als: Truitjes, Broekjes,
Schortjes, Jurkjes, enz. Zeldzame koopjes Naalsters-
iournltnren, Pompadourenschortjes, Hulshoudschorten
Petten 0,95. "ÏS
Overhemden met bijpassend stijfboord f 1,95.
Boorden - Sokken - Kousen - Corsets
J; ^4r'
v l}
MIDDELHARNIS.
Vergrootingen en reproductie's in mijn atelier vervaar
digd zijn schitterend en meestal móóier dan het origineel.
aanbevelend, S. VAN DER PLAAT.
Tweede Atelier vanaf hef Station. "W
Prijs per kwartaal. f l.
Losse nummers f 0,076
Advertentiën v. 1—6 regels f 1,20
Elke regel meerf 0,20
Bij contract aanzienlijk korting.
Dienstuunbiedingeii eii Dienstaanvragen
f 1,per plaatsing tot een maximum
van 10 regels elke regel meer 15 cent.
Dit blad vorschijnt iederen
Woensdag- en Zaterdagmorgen.
Het wordt uitgegeven door de
N.V. Uitgeversmaatschappij
„Onze Eilanden", Tel. No. Int. 15
Voorstraat Middelharnis.
6É JAARGANG. - N°. 76
1914 1 Augustus 1924.
III.
Voorzoover dat nog noodig kon heeten,
hadden de politici en economen ons erop voor
bereid, dat de a.s. groote oorlog, zou deze
eenmaal uitbreken ,van geweldigen economi-
schen aard zou zijn. De politici door er op te
wijzen, dat de strijdvragen der laatste tien
tallen van jaren alle een economischen of
kolonialen ondergrond hadden; de economen
door erop te wijzen, dat steeds meer de wereld
huishouding een internationaal karakter heeft
aangenomen, en, om het plastisch uit te druk
ken, eiken dag op de tafel van den eenvoudi-
gen arbeider de producten van drie wereld-
deelen worden gebracht. Wij hebben dan ook
dit economisch karakter van den grooten
oorlog aan den lijve gevoeld. Direct en in
direct. Indirect niet alleen in de oorlogvoeren
de landen, maar ook in de neutrale, die niets
met den oorlog te maken wenschten te heb
ben, maar die toch duidelijk bemerkten, dat
hunne levensmiddelen- en grondstoffenvoor-
ziening niet onafhankelijk zijn van wat zich
verder in de wereld afspeelt. Direct in den
oorlog zelf, die niet als vroeger'tot het mili
taire- en politieke strijdperk werd berpekt,
maar al spoedig op economisch gebied werd
overgebracht. Door verschillende maatregelen
trachtten Engeland en Frankrijk reeds dade
lijk den levensmiddelentoevoer naar Duitsch
land te beperken; als antwoord daarop ving
Duitschland den duikbootenoorlog aan, die
zich vooral richtte tegen het handelsverkeer
zoowel van de oorlogvoerenden onderling als
van dezen met de neutralen. De economische
blokkade, over Duitschland afgekondigd, en
de daarop gevolgde represaille-maatregelen,
ontredderden niet alleen geheel den handel
van de oorlogvoerenden, maar zij hadden ook
een funesten invloed op dien der neutrale
landen; ja, dit ging uiteraard zoover, dat
landen met rijke Koloniën als Nederland, ge
brek leden, terwijl die Koloniën genoodzaakt
waren hare producten naar andere landen uit
te voeren. En sterker nog, te Parijs kwam
gedurende den oorlog de zgn. Economische
Conferentie der Geallieerden bijeen, die de
grondslagen vaststelde, waarop, ook na den
oorlog, de economische krijg tegen de toen
malige tegenstanders zou worden gevoerd.
Zelfs het internationaal privaatrecht, vóór den
oorlog door Asser en de zijnen opgebouwd,
werd niet met rust gelaten; tengevolge van de
opzegging der verschillende dezer tractaten
werden ook de neutralen getroffen en was het
bv. in Frankrijk tijdens den oorlog voor welken
vreemdeling ook, ja zelfs voor een onderdaan
van een der geallieerde landen, moeilijk, zoo
niet onmogelijk om op behoorlijke wijze te
procedeeren. Op economisch gebied hebben
wij tijdens den oorlog wel ervaren, dat het
internationalisme, hetwelk schijnbaar de laat
ste tientallen van jaren had geheerscht, meer
op individueele verbindingen der personen van
verschillenden landaard berustte, dan op de
verbindingen der Staten als zoodanig en weder-
keerig.
Niet zoo heel lang vóór den oorlog publi
ceerde Normann Angell zijn bekend boek,
FEUILLETON.
VAN
E. WERNER.
(Geautoriseerde uitgave van D. BOLLE).
9i)
Deze onverwachte ontmoeting bracht beide par
tijen in een moeilijk parket. Zij hadden elkaar niet
weergezien na dien bewusten middag, toen de
assessor, woedend over de juist tot stand gekomen
verloving, het huis uitvloog en de administrateur
denkende dat hij niet wei bij het hoofd was, hem
zijn inspecteur achterna zond. Men was evenwel
te lang bevriend met elkander geweest, om efkaar
nu als vreemdelingen voorbij te gaan dit ge
voelde de een zoowel als de ander. Frank was de
eerste die het ijs brak. Alsof er niets gebeurd was,
stapte hij op den assessor toe, bood hem op de
oude, vriendschappelijke manier de hand en be
tuigde zijn blijdschap, dat hij hem eindelijk weer
eens te zien kreeg.
De assessor stond zoo stijf en zoo recht als een
kaars vóór hem. Hij was van het hoofd tot de
voeten in het zwart gekleed en droeg een krippen
rouwband om den hoed en een tweeden om den
arm. Het beroemde familielid werd behoorlijk
betreurd, maar de erfenis scheen eenigen balsem
in het hart van den bedroefden neef gegoten te
hebben, want hij zag er allesbehalve wanhopig
uit. Er lag ditmaal zelfs een eigenaardige uitdruk-
waarin hij, uit economisch oogpunt, den oorlog
der toekomst min of meer onmogelijk ver
klaarde. Immers, zoo was in het kort zijn
redeneering, alle landen zijn zoozeer econo
misch verbonden, dat een oorlog niet alleen
de belangen der tegenstanders, doch tegelijk
hun eigene belangen treft. Stel, zoo schreef
hij, dat een Duitsche onderzeeboot een En-
gelsch handelsschip in den grond boort, wie
waarborgt dan, dat dit schip niet eigendom is
van een naamlooze vennootschap met veel
Duitsch kapitaal, en wie tenslotte waarborgt
niet, dat het schip, desnoods in Engeland
verzekerd, niet bij een Duitsche maatschappij
is herverzekerd. Waarbij Normann Angell ver
gat, dat de Regeeringen zich in den grooten
strijd veroorloofden om met geen enkel be
staand recht rekening te houden, zeker niet
met de verplichtingen van den Duitschen her
verzekeraar tegenóver de Engelsche ver
zekerden. Ook in ander opzicht trouwens
dwaalde Normann Angell toen hij de econo
mische weerstandskracht der landen zoodanig
schatte, dat een werkelijke wereldoorlog
nauwelijks enkele maanden 'zou duren en dan
uitzetting uit de woningen dreigde, kwamen
ook in dat opzicht maatregelen tot stand; in
het kort, zoowel in Nederland als in andere
neutrale, en nog sterker in oorlogvoerende
landen, werd de eene maatregel voor, de
andere na op sociaal en economisch of op
gemengd gebied uitgevaardigd teneinde in de
moeilijkheden te voorzien.
Eerst in 1915 echter begon men inzicht te
krijgen in wat, duurde de strijd enkele jaren
voort, zou worden. De toevoer van levens
middelen werd afgesneden ,en al kon, dank zij
de oprichting van de Nederlandsche Overzee
Trust (N.O.T.) de verbinding met de Kolo
niën althans gedeeltelijk worden gehandhaafd,
dit nam niet weg, dat wij ons reeds zeer veel
moesten ontzeggen. Maatregelen werden ge
nomen om de distributie van levensmiddelen
te regelen; aanvankelijk probeerde Minister
Posthuma het met zijn bekende vereenigingen
van belanghebbende producenten, die stonden
onder toezicht van Rijkscommissiën van Toe
zicht, waarin het deskundige en niet-belang-
hebbende element domineerde. Toen het met
dit toezicht niet bleek te gaan, vermoedelijk
Ingezonden Mededeeling.
KANTOOR MIDDELHARNIS
Tty w W ZITDAGEN TIJDENS BEURS
Woensdag. SOMMELSDIJK Hotel TABBERS
Donderdag. DIRKSLANU v. d. DOEL
Vrijdag. OUDE TONGE GELUK
en de le Zaterdag der maand van 2-6 uur te OuddorpFLOHIL
wegens uitputting der wederzijdsche partijen
zou moeten worden opgegeven. Het weer
standsvermogen der volkeren, of liever gezegd
hunne geneigdheid om zich geheel uit te put
ten, is veel grooter gebleken dan eenig eco
noom kon voorspellen, en het is vermoedelijk
daaraan in de eerste plaats te danken, dat
wij nu een bijna vernietigd Europa, om ^an
het overige deel van de wereld maar geen eens
te gewagen, voor ons hebben.
Het begin van den oorlog cleed zoo iets niet
voorspellen. Zeker,- toen -heerschte er verwar
ring, een zeker soort van kinderlijke be
vreemding, dat tal van dingen, die wij in onzen
tegenwoordigen tijd heel gewoon vonden, plot
seling waren veranderd. Maar aan de mogelijk
heid van uitputting dacht men zelfs niet, en
in de gebleken moeilijkheden viel vrij gemakke
lijk te voorzien. De paniek bv., die men hier
te lande vreesde op de Amsterdamsche Beurs,
werd dank zij het krachtig ingrijpen van den
Heer van Aalst, die het steunsyndicaat van
ƒ200 millioen vormde, voorkomen; de Beurs
werd maanden achtereen gesloten. Het tekort
aan klein geld werd door de uitgifte vari
zilverbons spoedig voorkomentegen de alge-
meene neiging van prijsopdrijving werden
wettelijke maatregelen beraamd, die met een
zeldzamen spoed in werking traden.
Toen tengevolge van de crisis de werkloos
heid al spoedig zoo groot werd, dat gedwongen
king op zijn gelaat, een verheven zelfvoldoening,
een stille waardigheidhij scheen in een stemming
te zijn om de geheele wereld te vergeven, met de
geheele wereld vrede te maken, en zoo greep hij
dan ook na een korte aarzeling de hem toegestoken
hand en antwoordde met eenige beleefde woorden.
De professor en Greta kwamen nu ook naderbij.
Hubert wierp een somberen, verwijtenden blik
op de jonge vrouw, die er onder haar reishoedje
met den fladderendcn sluier bekoorlijk genoeg uit
zag, om in het hart van haar vroegcren aanbidder
een smartelijk gevoel op tc wekken, en maakte een
diepe buiging voor haar, waarop hij zich tot Fabian
wendde,
.Professor," zeide hij plechtig, „gij hebt het
groote verlies mede gevoeld, dat onze familie en
de wetenschappelijke wereld mét haar heeft geleden
De brief, dien gij aan mijn oom hebt geschreven,
overtuigde mij bovendien reeds sedert lang, dat
gij onschuldig waart aan de intrige, waarvan hij
het voorwerp was, en dat gij althans zijne buiten-
gemeene verdiensten zonder haat of nijd erkendet.
Hij heeft mij zelf die overtuiging medegedeeld en
u gerechtigheid laten weervaren. De lofrede, die
gij aan zijne nagedachtenis gewijd hebt, strekt u
tot eer en is den achtergeblevenen tot troost ge
weest. Ik dank u in naam van de gansche familie."
Fabian drukte hartelijk de hand van den spre
ker, die deze hem aanbood. De vijandelijke ge
zindheid van zijn voorganger en de wrok van den
assessor hadden als een last op zijne ziel gedrukt,
hoe onschuldig hij ook aan het een zoowel als aan
het ander geweest was. Hij betuigde den bedroef
den neef zijne oprechte deelneming.
„Ja, wij hebben aan dc academie het verlies
van professor Schwarz zeer betreurd," zelde Orcta,1
tengevolge van het ontbreken van een, krach
tig centraal lichaam, trad de Distributiewet
in werking, die geweldige, in vredestijd zeker
onmogelijk geachte bevoegdheden op levens-
middelengebied aan de Regeering gaf; die
haar en hare organen in staat stelde in beslag
te nemen wat zij voor het algemeen belang noo
dig achtte, en op grond van welke wet de
bekende vervoerverboden werden uitgevaar
digd. Tevoren reeds waren de tjl van uitvoer
verboden vastgelegd, waarvan intusschen vrij
stelling kon worden verkregen door de bekende
uitvoerconsenten, die iemand plotseling tot
een rijk man konden maken, en die zeker tot
veel oorlogswinst hebben bijgedragen. Geheel
Nederland en gelijk het in Nederland ge
gaan is, is het in het meerendeel der landen
gegaan veranderde economisch geheel; men
zag handelslieden tot geheel andere branches,
somtijds de zonderlingste, overgaan. De groote
lichamen deden dat niet, konden dat niet doen,
maar moesten dan ook veelal voor een deel
hun zaken stopzetten of sluiten. Geheel het
economisch leven raakte in de war, raakte
vast, en van geen Regeering mocht worden
verwacht, dat deze geheel in de nooden kon
voorzien. Men probeerde het zoo goed moge
lijk, en het eigenaardige verschijnsel deed zich
natuurlijk al spoedig voor, dat, gezien den
nood der tijden, geld bijzaak werd.
In Nederland wij blijven bij de voorbeel-
terwijl zij slecht genoeg was er een woord van
rouwbeklag bij te voegen over den dood van den
man, dien zij zoo diep verafschuwd had zonder
hem te kennen, en dien ze zijn kritiek van de „Ge
schiedenis der Germanen" zelfs nog niet in zijn
graf kon vergeven.
„En is het waar dat gij uw ontslag hebt geno
men?" vroeg de administrateur, het gesprek op
een ander onderwerp brengend. „Onttrekt ge u
aan den dienst van den staat, mijnheer de asses
sor?"
„Over acht dagen," was het antwoord. „Maar
met betrekking tot den titel, dien ge mij daar geeft,
mijnheer Frank, meen ik mij een kleine wijziging
te mogen veroorloven. Ik weer maakte hij een
pauze, veel langer dan destijds zijne liefdesver
klaring voorafging, en zag de aanwezigen éen voor
een aan, alsof hij hen op iets groots wilde voorbe
reiden, haalde vervolgens diep adem en eindigde,
terwijl een zalig glimlachje op zijn gelaat verscheen
sedert gisteren ben ik regeeringsraad."
„Goddank! Eindelijk!" zeide Greta op half lui
den toon, terwijl haar man haar aan den arm
stootte, om haar voor verdere onvoorzichtige
uitingen te waarschuwen. Gelukkig had Hubert
dezen uitroep niet gehoord; meteen waardigheid,
volkomen in overeenstemming met het gewicht
van hetoogenblik, ontving hij aller gclukwenschen.
Geen wonder, dat hij zoo verzoenend gezind wasl
Dc nieuwe regeeringsraad was ver verheven boven
de beleedigingen, die de voormalige assessor ooit
had ondergaan. Hij vergaf ieder, zelfs den staat,
die heth zoolang miskend had.
„Die bevordering brengt echter geen verande
ring in mijn besluit teweeg," hernam hij, zonder
te bedenken dat hij haar enkel en alleen aan dat
den dicht bij huis werden steeds grooter
credieten aangevraagd om tegen goedkoope
prijzen levensmiddelen te verschaffen; cre
dieten van tientallen millioenen behoorden al
spoedig niet meer tot de uitzonderingen. Ten
einde den Staat een deel van de buitengewone
winsten, die tengevolge van den oorlog werden
gemaakt, te doen toevloeien, trad de Oorlogs
winstbelasting, die een zeer rijke bate op
leverde, in werking; eerst later kwam men op
het denkbeeld om in een zoogenaamde parti
culiere Vennootschap, de Nederlandsche Uit
voer Maatschappij (N.U.M.) de belangen van
den uitvoer te centraliseeren en den Staat
daarvan de competente portie te doen toe
komen. De N.U.M. is een der vele voorbeelden
uit den oorlogstijd, dat de Staat een deel van
zijn bevoegdheden aan particuliere of aan
semi-particuliere lichamen uit handen gaf. De
N.O.T. ,wel niemand zal het ontkennen, be
schikte inderdaad over Regeeringsbevoegd-
heden; de N.U.M. ook een weinig; wij hebben
daarnevens gehad het Landbouw Export
bureau (L.E.B.) opgericht teneinde uit te
voeren de afspraken met de Geallieerden,
waarin aan Nederland werd voorgeschreven
een hoe groot deel van landbouwproducten
naar de Centrale landen mocht worden uit
gevoerd. En wij hebben ook gehad, nadat de
onrechtmatige inbeslagneming van bijna de
Ingezonden Mededeeling.
veroorzaakt door branden, snijden of stoo-
ten, moeten dadelijk met Akker's Klooster
balsem behandeld worden. Deze voortreffe
lijke balsem is niet alleen bloedstelpend en
pijnstillend, maar zijn zuiverende en antisep
tische werking voorkomt zweren, terwijl zijn
geneeskracht verrassend is. Zorg steeds
Akker's Kloosterbalsem in huis te hebben,
het kan U dagelijks te pas komen.
geheele Nederlandsche visschersvloot werd
opgeheven, een overeenkomst met de Engel
sche Regeering, die aan de Nederlandsche par
ticulieren voorschreef hoeveel visch zij naar
Duitschland mochten vervoeren. Overeen
komsten, die, teneinde het neutraal karakter
van de^Nederlandschen Staat te handhaven,
door particulieren niet een of meer der Ge
allieerde Rijken werden gesloten, maar die
tocii aan de' Regeering niet onbekend waren,
en die een deel vormden van onze economi
sche oorlogspolitiek. Natuurlijk was haar
karakter formeel niet juist, niet fraai zelfs,
maar men leefde in oorlogstijd, en men kon
niet anders.
Bedenkelijk was en waarlijk al weer niet
in Nederland alleen de invloed, dien de
economische omstandigheden oefenden op ge
heel de samenleving. Tengevolge van den nood
in de oorlogvoerende landen, konden lieden,
die in het bezit kwamen van uitvoervergun
ningen, zich met één slag geweldige rijkdom
men verwerven, het type der O.-W.-ers is voor
besluit te danken had. „De staat erkent dikwijls
maar al te laat, wat hij aan zijne dienaars ver
plicht is, maar de teerling is nu eens geworpen.
Ik neem nu natuurlijk nog mijn vroegere ambts
plichten waar, en deze laatste week, dat ik in be
trekking ben, heeft men mij nog een hoogst ge
wichtige zaak toevertrouwd. Ik ben op reis naar
W., moet ge weten."
„De grenzen over?" vroeg Fabian verwonderd.
„Ja. Mij zijn onderhandelingen opgedragen met
de daar aanwezige beambten omtrent de inhechte
nisneming en uitlevering van een hoogverrader."
Greta wierp haar man een blik toe, die duidelijk
zeide: „Daar begint hij al weer! En dat zelfs als
regeeringsraad!" Frank was echter opmerkzaam
geworden, maar deed zijn best een onverschilligen
toon aan te slaan, toen hij zeide:
„De opstand is nu toch gedempt, dunkt mij."
„Maar de samenzweringen duren voort'" riep
Hubert driftig. „Daarvan hebben we thans weer
een schitterend bewijs. Ge weet misschien nog niet
dat de aanvoerder, de ziel van dc geheele revo
lutie, graaf Morynski, ontvlucht is?"
Fabian en zijne vrouw zagen den spreker met
ongeloovige verbazing aan, terwijl de admini
strateur kalm beweerde: „Dat's haast niet moge
lijk."
Dc nieuwe regeeringsraad haalde de schouders
op. ,,'t Is helaas geen geheim meer; te L, wordt er
al op straat over gesproken. Wilicza en Rakowicz
geven daar altijd, evenals vroeger, rijke stof tot
praatjes. Wel is waar is er van Wilicza niets meer
te vreezen, sedert mijnheer Nordeck daar zooveel
veranderingen en verbeteringen invoert, maar op
Rakowltz houdt de vorstin Baratowski haar ver
blijf en geloof mij, die vrouw is gevaarlijk voor de
het grootste deel daaraan te danken. De voor
deden, die met smokkelen konden worden be
haald, leidden er vanzelf toe, dat, vooral in
de grensprovinciën, velen zich daarop toe
legden; het aantal smokkeldelicten nam in de
oorlogsjaren tot een ongekende hoogte toe.
Het kwaad werd, mede dank zij de hulp van
militaire commiezen, zoo krachtig mogelijk
bestreden, maar afdoende kon dat af weer niet.
De aanwezigheid hier te lande van vluchte
lingen van den meest uiteenloopenden land
aard, die na en met de Belgen hier kwamen,
leidde tot overneming van wat in den regel
niet het beste der betreffende volkeren was;
leidde zoodoende tot een verruwing der zeden,
die zich in eiken kring, van den hoogsten tot
den laagsten kenbaar maakte. De oorlog gaf
aanleiding tot plotselinge verdiensten en tot
plotselinge verliezen; veel minder dan vroeger
werd de spaarzin beoefendmen leefde bij den
dag van heden. Voorzichtigheid werd veel
meer dan vroeger uit het oog verloren; de
reusachtige zaken, die konden worden gedaan,
deden zelfs groote lichamen op den meest
solieden grondslag gevestigd, deze voorzichtig
heid uit het oog verliezen. Kortom er kwam
een atmosfeer in de economische en de maat
schappelijke samenleving, die tevoren onge
kend mocht heeten. Er werd het vreeselijkste
gebrek geleden aan den eenen kant, en er
werden rijkdommen verdiend aan den anderen
kant. De Regeering had met politieke en
economische moeilijkheden te tegelijk maken;
de stoute uitspraak, in het begin gedaan, dat
er geen honger zou worden geleden in Neder
land, moest, toen de oorlog zoo lang voort
duurde, wel worden ingetrokken. De econo
mische moeilijkheden werden door sociale ge
volgd; men mocht Huurwetten uitvaardigen
ter voorziening in den woningnood; groote
Ievensmiddelencredieten toestaan teneinde het
gebrek te bezweren; men mocht Regeerings-
bureaux oprichten teneinde de distributie te
centraliseeren geheel kon men niet in de
nooden voorzien. Relletjes zijn dan hier, dan
daar het gevolg geweesternstig waren zij een
enkelen keer als in 1917 te Amsterdam, maar
steeds heeft er zekere onrust geheerscht, die
van sociaal-economischen aard was.
Neen, wie tevoren had gemeend, dat de
oorlog economisch aan de neutralen kon voor
bijgaan, heeft zich wel vergist. De oorlog
voerenden maakten van dezen polïtïeken oor
log tegelijk een economische; zij pasten, en
dat waarlijk wel van weerszijden, alle hulp
middelen toe, die zij ter beschikking konden
stellen, en op het laatst werd de oorlog mili
tair een vraag van manschappen en materiaal,
en economisch een vraag van levensmiddelen
en grondstoffen. En toch heeft de groote
menigte tijdens den oorlog zoo weinig inzicht
in de economische verhoudingen gekregen,
dat nog vrij algemeen de overtuiging" heersch
te, dat eigenlijk op hetzelfde oogenblik, dat
de oorlog zou zijn geëindigd, ook een einde
zou komen aan al de economische ellende, die
deze had gebracht. Ware dan ook met het
einde van dien oorlog niet zekere sociale on
rust samengevallen, men had zich in Novem
ber 1918 oprechter verheugd dan de omstan
digheden eigenlijk toestonden. Zeker, het
scheen een oogenblik, en in het bijzonder in
Nederland, dat het einde van den oorlog ook
het einde van de economische kwaden zou met
zich brengen. Wel waren er nog tal van moei
lijkheden te overwinnen; wel zatep wij nog
in den huizennood; in den kolennood, en wel
kregen wij nog niet alles op tafel wat wij voor
geheele provincie; we krijgen geen rust, zoolang
zij op onzen grond blijft. God weet, wat ze nu weer
heeft uitgevoerd om haar broeder te bevrijden!
Een ongeëvenaarde dolkop moet 't geweest zijn,
die zijn leven daarvoor heeft willen wagen! De
tot verbanning veroordeelde gevangenen worden
uiterst streng bewaakt. Niettemin hebben zijne
medeplichtigen zich met den graaf in verbinding
weten te stellen en hem de middelen tot ontvluch
ten in handen gespeeld. Zij zijn tot binnen in de
vesting tot aan den muur der gevangenis zelve
doorgedrongen; men heeft de bewijzen gevonden,
dat de vluchteling hier verwacht werd, en daarop
hebben ze hem midden door al die wachten en pa
trouilles, midden door al de wallen en ringmuren
ontvoerd, hoe dat is tot dusver nog een raad
sel. De halve bezetting moet omgekocht zijn ge
weest; de geheele vesting is in rep en roer over het
ongeloofelijk vermetele stuk. Reeds gedurende
twee dagen wordt de gansche omtrek doorzocht,
maar tot nu toe is er nog geen spoor gevonden."
In het begin had Fabian naar dit alles met war
me belangstelling geluisterd; maar naarmate het
roekelooze van de onderneming meer en meer
ter sprake kwam, begon hij ongerust te worden.
Een onbestemd vermoeden rees in zijne ziel op,
en een haastige vraag zweefde hem op de tong,
toen hij nog juist bij tijds een waarschuwenden
blik van zijn schoonvader ontmoette, die hem on
willekeurig liet zwijgen oplegde. Hij zweeg dan
ook, maar ontroerde inwendig.
f Wordt vtrvrtgi.)
