No. 138.
Dinsdag 30 October 1917. Dertiende Jaargang.
Bij een Eeuwgetij.
Oe Groote Oorlog.
Verschijnt eiken MAANDAG-, JfOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
BINNENLAND.
HIM ZEEUWS® MM
Abonnementsprijs p. 3 maanden voor Goes 0.90, daarbuiten f 1.10.
Afzonderlijke nummers 5 cent, dubbele bladen 10 cent.
Advertentiën worden ingewacht vóór half een uur 's namiddags.
Kanfoor v. d. AdministratieBoudewIJn de Wltfesfraaf A 135° GOES.
Tel. interc.: Directie no. 94. Redactie no. 97.
Reclameberichten 25 Ct. p. r. Bij abonnement speciale prgs.
Advertentiën van 15 regels ƒ0.626, iedere regel meer 125 Ct.
Eenzelfde advertentie 3 X geplaatst, wordt 2 X berekend.
De Aartsbisschop en de Bisschop
pen van Nederland
aan de hun toevertrouwde geloovigen
Zaligheid in den Heer.
MeL het oog op.de moeilijke tijden, 'dia
de oorlog ons doet beleven, op de ont
beringen, die wij1 ons moeten getroos
ten en die zich in den aanstaanden win
ter zeer zeker nogf 'heviger zullen doen
gevoelen, meenen wij1 Onze Geloovigen
te moeten aanmanen tot nederige berus
ting in het harde lot, dat hen treft,
hen te moeten opwekken om de bit
tere beproevingen, die Gods Voorzie
nigheid over ons; iaat neerkomen, met
gelatenheid te verduren. Het is Onze her
derlijke plicht er met nadruk op te wij
zen, dat de Overheidsmaatregelen, waar
bij in de!ze .hachelijk© tijden buitengewo
ne lasten worden opgelegd, genomen wor
den in het algemeen belang, dat de strek
king der maatregelen betreffende levens
behoeften is, allen gelijkelijk de lasten
van den oorlog te doen dragen en vooral
te voorkomen, dat minder gegoeden ge
heel aan gebrek worden prijsgegeven.
Met allen aandrang moeten "Wijl -dier
halve -Onze Geloovigen verzoeken, die
Overheids-maatregelen, ai treffen ze soms
gevoelig, te eerbiedigen, en zich in dag
bladen en -op vergaderingen te onthou
den van verbi tteri ng-Wjekkende critiek en
van het stellen van onbillijke eischen. Wij
vertrouWen integendeel, dat ielder naar
best vermogen de Overheid zal steunen
bij het volbrengen dier zware taak, die
haar thans op de schouders rust, en die,
naar wij vreezen, in de naaste toekomst
nog izal verzwaard worden.
En zal dit Ons herderlijk schrijven,
op den 22en Zondag na Pinksteren, in
alle tot onze Bisdommen beboerende Kerr
ken, alsmede in de Kapellen, waarover
een Rector is aangstedd, onder alle vast
gestelde HH. Missen op de gebruikelijke
wijze van den predikstoel worden afge
lezen.
Gegeyen te' Utrecht, den 25 Sept. 1917.
H. VAN DE WETERING, Aartsbis
schop van Utrecht.
W. VAN DE VEN, Bisschop van
's Bosch.
A. J. CALLIER, Bisschop van'
Haarlem,.
L. J. A. H. SCHRIJNEN, Bisschop
van Roermond.
P. HOPMANS, Bisschop van Breda.
Den 31en October dezes jaars herden
ken de Protestanten van allerlei scha
keering het vierde eeuwgetij van het ont
staan der z.g. Hervorming. Algemeen
toch wordt deze geacht te zijn begon
nen met het aanslaan van 95 stellingen
aan de slotkerk te Wittenberg door Maar
ten Luther, Augustijner kloosterling, doc
tor in de theologie en professor te Witten
berg x).
Luther was ongetwijfeld een man van
ongemeene gaven, doch een overdreven
zelfbewustheid, verregaande hoogmoed,
gepaard aan een hartstochtelijk tempera
ment overschaduwden het goede in hem
en de man, die een hervormer der Kerk
wilde zijn, vergat, zichzelven eerst te her
vormen en sloeg de vermaning van den
generaal, zijner orde, pater Aegidius van
Viterbo, in den wind, die bij de opening
van het vijfde concilie van Lateranen
(15121517) zeide: „menschen moeten
hervormd worden door den godsdienst,
niet de godsdienst door de menschen" 2).
„Ai wie door ootmoed wordt herboren,
Die is van 't homelsche geslacht"
zingt Vondel. Helaas, ootmoed, de wortel
der heiligheid, was den Wittenberger mon
nik ten eenemale vreemd; het Bijbel
woord: „Leer van mij, dat ik ootmoedig
en zachtmoedig van harte ben"3), was
blijkbaar voor hem niet geschreven. In
tegendeel. Zóó hoog schatte hij zijn eigen,
persoonlijk oordeel, dat hij er geen been
in zag, daarvoor desnoods Gods woord
zeiven te verdraaien en geweld aan te
doen4). De hartstochtelijkheid, waarmede
Luther zich keerde tegen de Kerk, hare
'eer, hare bedienaren en hare volgelingen
ging zoozeer alle perken te buiten, dat
men, van zijn geschriften en uitspraken
kennis nemende, zich op zijn zachtst uit
drukt, als men zegt: hij ging als een
razende te keer5).
Luther heeft miet zijn revolutionair op
treden tegien de Kerk in Duitschland een
tijdperk ontketend van wreedheid, roiof
en losbandigheid6) en de bittere vruch
ten daarvan heeft die geschiedenis opge-
teeke'nd in dien vo-rml van burgeroorlo
gen, moord, verbitterde godsdiensttwisten
en verscheuring van het christenrijk in
honderden sekten').
Indien Luther had willen samenwerken
met het wettig gezag om de misbruiken,
die in de Kerk wanen ingeslopen en door
niemand werden of worden ontkend, uit
te roeien, „wij z-ouden thans in stede
van een verdeeld leger van christenen een
vereenigde christenheid aanschouwen, on-
wederstaanbaar zich uitbreidend van volk
tot volk en alle koninkrijken brengend tot
de kennis van Jezus Christus"8).
Sinds de ure, waarop Luther uit idte
Katholieke Kerk trad, verloor hij het
recht o-p den titel van „hervormer" en
bleef in hem slechts de „vervormer" en
„misvormer" der kerk -over. „Wij (reb
ben wel afgebroken, maar wat hebben
Wij opgebouwd?" schroef Luther's vol
geling, Frans Lambert, Hessisch hoftheo
loog, tferecht. Ook Protestanten deelen
deze meening. Ds. P. H. Veen, doopsge
zind predikant te Middelburg, schreef on
langs een artikel over de vraag, of de
reformatorische beweging in de 16e eeuw
zuiver geestelijk was. Hij ziet in Luther
geen hervormer. „Wi© een zaak of ver-
eeniging wil hervormen, plaats: er zich
niet buiten, maar gaat werken midden
in de bew!efe|ing. Als Luther overtuigd
was, dat de Kerk behoefte had aan lier-
vorming, behoorde hij er in te blijven.
Hij streed niet meer voor de leer der
Kerk, hij trachtte niet meer de misbrui
ken op te heffen of den aflaathandel
tegen, te werken en de geestelijkheid te
verbeteren, maar hij verklaarde den oor
log op politiek terrein aan den Vorst
der Kerk en. verklaard© hem vervallen}
van den troon als beheerder dér Duitsche
Kerk. Daarom draagt de Hervorming in
Duitschland, die eigenlijk geen hervor
ming maar opstand was, een zui
ver politiek "karakter en kunnen wij
wel zeggen, dat de economische factoren
de leiding hadden en niet de idee, het
geloof"
Nu zijn er ip. den 'laatsten tijd men
schen opgestaan, o.a. de gereformeerd*)
prof. Fabius, die beweren, dit Luther
zich niet yan de Kerk heeft verwijderd;
maar de Kerk van Luther. Dat is wel
aardig gevonden, maar houdt geen steek.
Men zou in dien gedachtengang b.v. een
schepeling' die buiten boord springt, kun
nen laten redeneeren; niet ik verwijder
mij v,an het schip', maar 'het schip ver
wijdert zich van mij1". De ongerijmdheid
van zulk een beweging ligt voor dei hand.
Luther heeft zijn land verrijkt met een
vertaling van den Bijbel. :0p zichzelf een
verdienstellijk werk. Jammer maar, dat
de waarde zijner vertaling sterk werd ver
minderd door de eigendunkelijkheid waar
mede Luther met Gods Woord omsprong,
het verminkende en verdraaiende, naar
gelang liet hetrn goed dacht10). De. mee
ning, als Luther den Bijbel van onder
de bank te voorschijn gehaald en aan
de wereld heeft bekend .gemaakt, 'houdt
tegenover die feiten der Historie geen
stand en verdient naar het rijk der labe
len te worden verwezen. In verband hier
mede mag, dunkt ons, nog wel eens rond
en duidelijk worden gezegd, dat de Pro
testanten, die altijd met den Bijbel als
met ,h u n boek schermen, dien Bijbel
hebben te dankten aan de R o- m s; c h
Katholieke Kerk, wlelke met de
nauwlettendste zorg over de H. Schrif
tuur heeft gewaakt, teneinde die onbedor
ven en ongeschonden aan de opeenvol
gende. .'gedachten over te leveren. Wel
verre van den Bijbel te, verdonkeremanen,
was de Roomsch Katholieke Kerk er
steeds pp nit, gelijk zij er nog op uit
is, de Schriftuur onder het volk te bren
gen, wel^ wetende, dat deze, gelijk Tho
mas a. Kempis in navolging van. koning
David zegt, een lamp is voor onzen voet
en een licht op ons levenspad u). D'e
overzetting van den Mes-ogoUiischen bis
schop Ulfilas (381 f), het oudste ge
denkstuk onzer moedertaal, is daar, om
aan te tooinen, hoe ook in de Diotsche
landen de Bijbel reeds vroegtijdig bij het
igeloovige volk in pere wjas.
De Protestantsche geschiedschrijver W.
Mol verklaart dan ook in zijn „Kerkge
schiedenis van Nederland vóór de Her
vorming" ronduit :DeBijbelisinons
vaderland nimmer een verge
ten boek ge wee s-t12).. Toon dan ook
omstreeks de helft der 15e eeuw de boek
drukkunst werd uitgevonden, namen de
Katholieken in de onderscheidene landen
aanstonds dit nieuwe middel ter verbrei
ding der gedachte ter hand, om de H.
Schriftuur nog meer dan tot dusverre
onder het volk te versspreiden.
En zoo verschenen van 1460 tot 1517
in Duitschland 2 1 volledige bijbels (in de
landstaal) in druk; in Italië, waar de
Paus woonde, van 1471 tot 1500 niet
minder dan 3 6 maal de gansehe bijbel
en 3 5 maal gedeelten ervan; voor ons
land alleen bestonden zeven uitgaven
van vertalingen, die successievelijk ver
schenen in 1477, 1478, 1479, 1495, 1518
en 1522 13). Voordat Luther een pen op
't papier zette, was de (vertaalde) Bijbel
in meer dan honderd uitgaven door de
boekdrukkunst verspreid.
Mag men do blinde Luthervereerders
gelooven, dan kwam „der theuere Gottes-
mann" als geen ander op voor het gezag
van Gods Woord. Is niet van hem het
gezegde: „Het woord (der Schrift) zullen
zij laten staan"?
Waarheid is, dat niemand zoozeer met
Gods Woord heeft gesold als juist Luther.
Den brief van Jacobus, wij zeiden het
reeds, verwierp hij als een „strooien
brief". Over Paulus' brief aan de Hebree-
en, het Boek der Openbaring en de Evan
geliën van Mattheus, Marcus en Lucas
liet hij zich zeer oneerbiedig uit, terwijl hij
in de vertaling van het Nieuwe Testament
en de daarbij gevoegde kantteekeningen
door willekeurige inlasschingen en ver
keerde uitleggingen van den tekst den
Bijbel naar zijn hand zette ten gunste
van zijn evangelie14). Terecht concludeert
dan ook pater Bensdorp in zijn artikel
over „Luther's nieuw Evangelie en de
H. Schrift": „Voor iemand., die de H.
Schrift waarlijk beschouwt als Gods woord,
kan Luther, die zóó met de H. Schrift om
springt, onmogelijk een gezant Gods zjjn,
want voor zoo iemand is duidelijk, dat
Luther niet is opgekomen voor het gezag
van Christus en Zijn woord, maar alleen
voor zijn eigen gezag, dat hij, waar het
de verklaring der H. Schrift geldt, stelde
boven het wettig door Christus gestelde
gezag der Kerk, ja, als het in zijn kraam
te pas kwam, zelfs boven het gezag van
Gods Woord en de H. Schrift."
l) De stellingen liepen over den aflaat. Een
gedeelte ervan bevatte Luther's zeer verwarde
beschouwingen over de vergiffenis der zonden-
straften, een ander deelverhief zich tegen de
wijze waarop de aflaat, (uitgeschreven door de
Pausen Julius II en Leo X voor den bouw der
nieuwe St. Pieterskerk) werd gepredikt. Nadruk
kelijk zij vastgesteld dat de misbruiken bij het
prediken van dien aflaat door zeer kerkelijke
personen weiden gelaakt. (Zie Pastor Geschichte
der iipste IV s. 288 ff). De allaatstrijd is dan
ook niet de oorzaak maar hoogstens de -aan
leiding geweest tot Luther's opstand tegen de
Kerk.
.Homines per sacra immutari fas est non
sacra per homines".
3) Matth. XI29.
Om de H. Schrift in het enge keurslijf te
wringen van zijn eigendunkelijke sola-fidesleer
(rechtvaardigmaking door het geloof alleen)
scheurde hij den brief van Jacobus uit den Bij-
hel en laschte hij in Paulus' tekst: „Want wij
houden, dat de mensch gerechtvaardigd wordt
door het geloof en Diet door de werken der
wet" (Rom. III28) het woord „alleeD" in. Hij
was zich daar zoo wel van bewust, dat hij o. a.
schreef: „Het zal (daarom) in mijn Nieuw Tes
tament blijven staan, en al zouden ook alle
pansezels er dol en gek van worden, zij krygen
het er toch niet uit". Het doet dan ook vreemd
aan „de Heraut (II October 1917) te hooren
beweren, dat het beginsel der Reformatie ligt
„in het opkomen voor het absolute gezag van
Christus en Zijn Woord in de Kerk". Rij Luther
gold eerst diens eigen gezag, dan pas had Gods
Woord recht van epreken.
Den Paus noemde Luther „den antichrist",
de Romeinsche curie, „de synagoge van Satan".
In zijn Nieuwjaars wenach van 1526 aan den Paus
noemt hy de Kerk „een bloedgierige Jesabel",
de kinderen der Kerk „het afgodengeslacht De
monniken schold hij „boeveuvoik" enz. enz.
Zeil klaagde Luther later (in 1529)„Boe
ren, burgers en edellieden zijn onder het licht
des (Lutherschen) Evangelies gieriger, ijdel en
hoovaardiger, zelfs tienmaal erger, dan ze onder
het Pausdom geweest zijn".
Ofschoon ook zonder Luther wellicht de
toenmaals heerschende sociale ontevredenheid
tot opBtand zou zijn uitgebarsten, is echter de
algemeenheid en uiterste verschrikkelijkheid vaD
den „Boerenkrijg" aan Lather en de door hem
gestichte godsdienstige verwarring te wyten.
Later ging hij tegen de boeren tekeer, maar toen
was het te laat.
Zie „Het geloof onzer vaderen"
van Kardinaal Gibbons, bewerkt voor Nederland
door pastoor W. A. J. Blaisse, blz. 46: „Wat
was het Concilie van Trente", zoo lezen wij op
blz. 45 van hetzelfde boek, aDders dan een ver
gadering van hervormers Byna al hare de-
oreten doelen op afschaffing van misbruiken
onder de geestelijken zoowel als onder de leeken".
9) Wij spatieeren. Red.
,0) .De vertaliDg ie niet letterlijk, maar
Duttsch de stijl helder, levendig, afwisselend
en edel. Toch is de overzetting van Lnther te
recht veroordeeld door de Kerk. Vooral in Job,
de profeten en de brieven heeft hy vaak
den zin niet begrepenEen groot aantal
fouten kwamen voor. Al waren de meeste niet
ingrijpend, enkele zondigden zwaar tegen de
Kerkelijke leer". Aldus P. Albers S. J. in zijn
„Handboek der AJgemeeDe Kerkgeschiedenis",
D II blz. 295.
u) Wij vestigen de aandacht op de volgende
merkwaardige zirenede uit het hoofdartikel van
„De Zeenw" (antirev. dagblad) van 25 October:
„Het is een groote schande onzer eeuw, dat,
terwijl de Roomeche Kerk bezig is den Bij Del
onder het volk te brengen, de keikeD der Her
vorming in de „Protestantsche" landen bezig
zyn aan het volk dien Bijbel te ontrooven".
Intusschen ie de Schrift alleen dkn „een lamp
voor onzen voet", wanneer one de zin en be-
teekenis der Schrift door het wettig leer
gezag wordt ontvouwd en verklaard; anders
toch wordt de Schrift een dwaallicht, en kan de
leziDg ervan inetede van tot heil, tot verderf
strekken.
ls) Zie deel II, blz. 326.
13) Luthei's Nieuw Testament verscheen in
1522, zijn Oud Testament verscheen bij gedeelten
van 1523 tot 1534.
14) Verschillende bewijzen kan men vinden
bij Döllinger (Reformatie III139—173). Zie ook:
Luther's nienw Evangelie in de H. Schrift van
Th. Bensdorp C. S. S, R. in „De Tyd" van 18
October 1917.
Losse berichten.
Oe Regeeringscrisis in Duitschland.
BERLIJN, |26 Oct. (O.V.) Het „Berli
ner TageMatt" meldt, dat de meerder
heidspartijen aan den chef vain heit ci
viel kabinet Valenlini een gemeenschap1-
pelijke verklaring voorgelegd hebben, die
in betrekking staat -tot de positie van den
Rjjfcsdag bij de wisseling van den kanse
lier. Hetzelfde blad weet te melden, dat
de meerderheidspartij met inbegrip jdjer
nationaal-liberalen, een program voor de
binnenlaridschc en buitieinlandsehi© poli
tiek opgesteld hebben, waardoor de toe
komstige kanselier verplicht zal worden
tot:
1. de kiesrechtkwestie moet oip loyale
wij-zo nog voior Kerstmis doorgevoerd
worden;
2. de politieke censuur moet worden
opgeheven;
3. dc besluiten van don Rijksdag moe
ten met de veranderingen van de grond
wet doorgevoerd worden.
!0p liet gebied van dei buitenlandsoha
politiek moet de -nieuwe kanselier zijn
instemming betuigen met de- lijnen, 'die
in de antwoordnota van 'den P'aus ge
volgd zjjn.
De strijd aan het lson2ofront.
De Duitsche generale staf meldt dato
27 October
Het (tweed© Italiaansche leger is ver
slagen; 60.000 man zijn gevangen genoi-
men 450 kanonnen en een enorme hoe
veelheid loorlogsmate-rieel is buitgemaakt.
Het Italiaaansche front wankelt toit aan
fl-e Wippach.
Een later bericht stelt het aantal ver
overde kanonnen ver over de 500.
Ook zegt men, dat Graz (de Italianen
noemen het Goritza) wederom in handen
der Centralen is.
In de Mexicaansche Kamer heeft ge
neraal Garcia Vigli, onder algemeen© toe
juichingen tegen de Duitsoh© parctijlkan ge
protesteerd en verklaard, dat het Mexi
co's plicht was zich aan de zij-de tier
geallieerden te scharen. f
Een groep senatoren voorspelt de spoe
dige breuk tusschen Mexico en Duitsch
land.
Welk weder zullen wij hebben?
Verwachting tot den avond van 30 Oot.
Zwakke tot matigen, later wellicht toe
nemende Zuidelijkt tot Zuidwestelijken wind,
gedeeltelijk bewolkt, weinig of geen regen,
kans op nachtvorst in het Oosten. Weinig
verandering van temperatuur overdag.
In de Italiaansche verklaard© Boselli:
Tengevolge van die stemming van gis
teren hoeft hiot kabinet den koning zijn
ontslag aangeboden.
Het ministerie zal de loopend© zaken,
afhandelen ein voor de handhaving dier
openbare -orde ziorg dragen.
Het ministerie zal gebruik maken
van de gewone volmachten en even
tueel de volle verantwoordelijkheid op
zich nemen voor alles, wat de oorlogk-
noodzakelijkheden betreft. (Levendige
goedkeuring.)
(Het is wel opmerkelijk, dat de Ita
liaansche regeering met een motie van
wantrouwen is weggestuurd, nadat de
redevoeringen van den eersten minister
Boselli en Van Sonnino, minister van
buitenl. zaken, geweldig waren toege-
juichd. Red.)
PARIJS, 26 Oct. Minister Barthou leg
de in de Kamer een verklaring af, waar
in hij de solidariteit van Frankrijk met
Rusland bevestigde ©n vertrouwen uit
spruit in het Russische leger.
Met 288 tegen 137 stemmen werd een
motie van vertrouwen aangenomen, waar
in gezegd wordt, dat dje regeering dei
overwinning izai verzekeren-
Onze correspondent te Havre meldt, dat
de gemeente Zele (Oost-Vlaanderen) door
de D-uitsche overheid in België met 8Ü.OUO
mark beboet is, omdat zij levensmidde
len en cigaretten verstrekt heeft aan E-n-
geische krijgsgevangenen, die door die
plaats trokken. Bovendien moeten de- hui
zen om 6 uur 's avonds gesloten zijn
en daarna 'mag er niemand meer op straat
komen. (N. R. Ct.).
Het manifest van het Neder
land s c h-S can d i n a a f s c h e Co-pii-
t heeft in Bulgarije in alle kringen zon
der onderscheid van politieke overtuiging
groote verontwaardiging gewekt. Aldus
een mededeeling van de Agence Bulgare.
De vervaardiger van het manifest komt
met een hoogst gebrekkige oplossing van
het Balkanprobleem voor den dag, waarin
geen rekening wordt gehouden met het
nationaliteitenbeginsel en met het recht
der volken over hun eigen lot te beschik
ken. (N. R. C.)
LONDEN, 27 Oct. Uit Rio de Janeiro
wordt ig emefd, dat de Kamer van Bra
zilië het besluit betreffende den staat van
oorlog met Duitschland heeft bekrachtigd.
MELBOURNE, 27 Oct. De uitvoer van
alle goederen naar Nederland is verboden;
uitgezonderd drukwerken, tenzij speciale
vergunning wordt gegeven.
De zand- en grintkwestie.
In aansluiting met hetgeen de Engel-
sche gezant ten onzen! over Engelajuj's
houding in deze kwestie in een pe;sge-
sprek mededeelde (zie ons vorig nummer)
vermelden wij' wat lord Cecil, Engelo'ch
minister van buitenlandsche zaken aan
den Lo-ndenschen correspondent van het
Handelsblad in een vriendschappelijk per^-
gfeeprek mededeelde:
„Er zijn nog twee dingen, die ik z-on
willen zeggen," zeide lord Robert. „Ik
heb in een Duitsch blad gelezen, dat
de bedoeling van Engeland zou zijn,
Nederland tot toetreding tot den oorlog
te nopen. Ik hoop, dat u zult begrijpen
en met nadruk zult verklaren, dat wij
daaraan geenszins denken. Wij hebben
zulks nooit gewenscht en zijn thans nog
van dezelfde meening'.
Een andere beschuldiging, die in de
Duitsche pers voorkomt, -is, dat Enge
land wenscht en erop zal aandringen,
dat een deel van het Nederlandsche grondL
gebied na den oorlog zal worden gean
nexeerd. Ik hoop, dat n overtuigd zult
zijn, dat dit klinkklare onzin isl. Wij wil
len op zoo iets onrechtmatigs geen in
vloed oefenen. Het is nooit in ons hoofd
Opgekomen. Wij 'wenschen niets anders
dan vriendschap met Nederland en na
den oorlog dezelfde vriendschappelijke
commercieele en politieke betrekkingen,
die altijd tusschen de beide landen heb
ben bestaan."
