N
tNTIE-
ekbank
ieven,
aken
tiën.
No. 113.
Zaterdag 33 September 1917. Dertiende Jaargang.
ie
■aat S
Mende
nes.
oeroep
k te Goes,
Verschijnt eiken MAAHDAG-, WOEHSDAG- en VRIJQAGAVONO.
flit Miner bestaat pit 6 ftlaflzien.
EERSTE BLAD.
WAT ONS WACHT.
Sociale Berichten.
BUITENLAND.
IT.
plaats van
Eilanden
ilNNEN IN 1917,
endo rents.
9 en
MIDDENDORP,
stoten Risico's
ZUID-
esteld
komen zijn.
n zin met (le
Abonnementsprijs p. 3 maanden voor Goes 0.90, daarbuiten 1.10.
Afzonderlijke nummers 5 cent, dubbele bladen 10 cent.
Advertentiën worden ingewacht vóór half een uur 's namiddags.
Kantoor v. d. AdministratieBoudewIJn de Wlttesfraaf A 135» GOES.
Tel. interc.Directie no. 94. Redactie no. 97.
Reclameberichten 25 Ct. p. r. Bjj abonnement speciale prjjs.
Advertentiën van 15 regels 0.625, iedere regel meer 12s Ct.
Eenzelfde advertentie 3 X geplaatst, wordt 2 X berekend.
in.
In het voorbijgaan noteerende, dat de
leeftijd, waarop de Nederlander kiezer
wordt, is bepaald op 25 jaar, treffen wij
als eerste nieuwigheid in het nieuwe ar
tikel 80 aan: de invoering van het al
gemeen (mannen) kiesrecht.
Wie voor een dertigtal jaren zich voor
stander noemde van algemeen kies
recht, gold in veler oogen voor revolu
tionair, terwijl men in de toe passing van
dat stelsel niet meer of minder dan
's lands ondergang zag. Thans denkt nie
mand daar meer aan; zoozeer is ook
hier het spreekwoord bewaarheid gewor
den: ,,de tijden veranderen en wij ver
anderen daarmede".
De afgekeerdheid voor het algemeen
kiesrecht in de 80er jaren bij zoovelen
moet echter ook ten deele verklaard wor
den uit het feit, dat de socialisten, anar
chisten en dergelijke revolutionaire ele
menten bij voorkeur 't algemeep kiesrecht
als wapen gebruikten in den politieken
strijd. Dat echter het algemeen kies-
recli t, op zichzelf beschouwd, niets spe
cifiek revolutionairs inhoudt, toonde reeds
dr. Schaepman in die dagen aan, toen hij
in een kloek artikel in de toenmalige
„Volkscourant" uiteenzette, hoe men
d.w.z. het christelijk, het Katholieke volks
deel niet al te veel van dat algemeen
kiesrecht moest verwachten, maar er ook
niet al te veel voor moest vreezen. De
doctor, met zijn scherpen, ver vooruit-
'zienden blik, had reeds lang bespeurd, dat
ons staatkundig leven zich bewoog in de
richting van kiesrechtuitbreiding met als
eindpaal het algemeen stemrecht. En wijl
er niets tegen is om, gelet op de teeke
nen des tijds, van overheidswege aan het
volk een breedere medezeggingschap toe
te kennen bij de behandeling der open
bare zaken Leo XIII erkende dit uit
drukkelijk in, een zijner zendbrieven
begreep onze gróote emancipator, dat het
van beleidvol politiek inzicht getuigde, zoo
de Katholieken hunnerzijds bij de kies
rechtbeweging niet achter bleven, maar
daaraan leiding gaven. Daarom trad hij
voor een ruime kiesrechtuitbreiding in het
krijt, vermaande de onzen, vertrouwen
te stellen in het volk en voor geen kies
rechtuitbreiding te vreezen, mits gezorgd
werd, dat de duizenden, die straks aan
de stembus zouden verschijnen, daar zou
den komen als politiek ontwikkelde en
terdege onderlegde kiezers, zoodat zij een
goed gebruik zouden maken van hun
stem, het land ten nutte, onze partij ten
heil. ,,Want" zoo zeide de doctor bij
een van zijn gloedvolle redevoeringen over
dit onderwerp „als Christus iu deze
ontkerstende maatschappij weer zal wor
den binnengedragen, dan zal het slechts
zijn op de schouders van het
v o 1 k". De latere tijden hebben den doctor
schitterend in het gelijk gesteld, want de
opeenvolgende kiesrechtuitbreidingen heb
ben niet alleen niet het minste onheil
veroorzaakt, maar ons integendeel de
schoonste triomfen aan de stembus bereid
en driemaal een christelijk ministerie doen
zetelen op het regeeringsgestoelte.
In Schaepman's dagen was men ech
ter in den lande meerendeels nog zeer
angstvallig gestemd ten opzichte van kies
rechtuitbreiding, uit vreeze voor algemeen
stemrecht. Ons land telde in 1887 in het
geheel circa 150.000 kiezers voor de
Tweede Kamer thans schier tien
maal zooveel en bij de kiesrecht
debatten in de Tweede Kamer in Juli 1886
Weken zoowel de rechterzijde als de lin
kerzijde afkeerig van algemeen stemrecht
(zooals men toen het algemeen kiesrecht
veelal noemde). Toch bracht de Grond-
Wetsherziening van '87 het aantal kiezers
van 150.000 op 300.000, maar toen minis
ter Tak van Poortvliet in 1893 aankwam
met een wetsvoorstel, dat het aantal kie
zers van 300.000 op 800.000 bracht, stond
het gansche land op zijn achterste bee-
aen; zelfs de meer vooruitstrevende Ka
tholieken in de Tweede Kamer durfden
het niet aan om met dr. Schaepman voor
dat ontwerp partij te kiezen. In de Kamer
(niet daar buiten) stond de doctor al
leen. 1) Na Tak kwam Van Houten, wiens
kieswet in 1896 haar beslag kreeg en
tot op heden in zwang bleef. Zijn wets
voorstel, niet zoover gaande als Tak's ont
werp, verdubbelde toch het aantal kiezers.
Aan de aanneming van die wet ging ech
ter een hevige strijd vooraf tusschen de
voor en tegenstanders van kiesreehtuit-
breiding. Maar „les idéés marchent", zegt
het Fransche spreekwoord, en bij de eind
stemming over van Houten's kieswetont-
werp bleek hoezeer ook onder de Katho
lieken de vrees voor kiesrechtuitbreiding
veel van haar kracht had verlorenvan
de 25 R. K. Kamerleden gaven 14, waar
onder dr. Schaepman, hun stem aan het
ontwerp. Aanstonds en dit is een
prachtig voorbeeld voor ons in deze da
gen begon men in onze rangen de
bakens naar het verloopen getij te ver
zetten, d.w.z. men hegon met de politieke
organisatie onzer strijdkrachten met de
eischen van den nieuwen toestand
in overeenstemming te brengen, alom
kiesvereenigingen op te richten en de
bestaande in democratischen zin te re-
organiseeren. Met dien arbeid ging de
ontwikkeling onzer kiezers hand in hand,
zoodat wij bij eiken stembusstrijd met
geschoolde, goed gedisciplineerde kiezers
schoonen lauwer wisten te plukken.
Maar ook de kieswet Van Houten,
niet onaardig de wet met de vele klap
deurtjes geheeten, bleek, hoezeer ook in
1901 technisch herzien, niet aan de ver
wachtingen te beantwoorden. In alle. po
litieke kringen, ook bij de Katholieken
zocht men naar eene definitieve, afdoen
de regeling der kiesrechtkwestie. Het or
gaan. .der R. K. kiezers in den lande,
de Algemeene Bond van R. K.
Kiesvereenigingen, vatte de koe
bij de horens door in zijn jaarver
gadering van 28 Mei 1906 te be
sluiten, dat eene commissie naar
een finale regeling van het kiesrecht-
vraagstuk een ernstig onderzoek zou in
stellen en daarover rapport uitbrengen,
Na een goed jaar arbeidens kwam de
commissie met haar rapport voor den
dag, waaruit bleek dat de meeningen der
commissieleden zeer uiteenliepen, maar
dat men zich voor uitbreiding van het
kiesrecht allerminst beducht toonde. Het
algemeen kiesrecht niet alleen,
maai' ook het vrouwenkiesrecht
vonder zijn verdedigers, zij het ook één,
hoezeer een ander lid der commissie het
verre van onwaarschijnlijk achtte, dat
vroeg of ~laat ook het vrouwenkiesrecht
hier te lande zou moeten worden inge
voerd.
Al kon men in de commissie blijkbaar
niet tot overeenstemming komen en al
ontbrak er een algemeene leiddraad tot
het nemen van een besluit, zoo viel toch
niet te ontkennen, dat de commissie goed
werk had .geleverd en het bewijis gege
ven, dat de vrijheid vau denken en spre
ken hij ons, Katholieken, allerminst aan
banden wordt gelegd, terwijl wij de ne
telige politieke vraagstukken niet uit den
weg gaan, maar ze flink onder de oogen
durven zien. Wij zullen niet naadeloos
uitweiden over al' hetgeen er naar aan
leiding van dit rapport tusschen October
1907 en September 1908 in de Katho
lieke pers werd geschreven. In de herfst
maand van laatstgenoemd jaar werd in
een buitengewone algemeene vergadering
van den Algemeenen Bond van R. K.
Kiesvereenigingen /het bewuste rapport
behandeld. Wij brengen die vergadering
hier .in herinnering, omdat daar over
verschillende zaken weid gesproken, die
nauw verband houden met onze- huidi
ge kieswetregefing. Zoo b.v. verklaarde
zich de vergadering met groote meerder
heid voor evenredige vertegen
woordiging en stemplicht, twee
zaken, die door de tegenwoordige nieu
we kieswet voor het gansche Nederland-
sche volk verbindend zijn verklaard en
straks door ons meer uitvoerig hier zul
len worden besproken. D,e gebrekkige
kieswet van Houten vond geen genade
bij de vergadering, terwijl men van een
Na aanneming van een door hem or.t-aden
amendement de Meijier (met 57 tegen 41 stemmen
22 Kath. stemden vóór, 2 tegen trok mi
nister Tak zijn ontwerp in, liet de Kamer ont
binden en een nieuwe verkiezing houden (April
1894), welke een der felste is uit onze parle
mentaire geschiedenis. De nieuwe Kamer kreeg
40 „Takkianen" (29 lib., 3 radic., 7 antirev. en
1 R. Kath.) en 60 „anti-Takkianen" (18 lib 8
antirev. en 24 R. Kath.)
Blanco-artikel dn de Grondwet waar
bij de regeling van het kiesrechtvraag-
stak aan den gewonen uitgever blijft
overgelaten afkeerig bleef. Wed ver
klaarde zich de yergaderiug tegen het
algemeene kiesrecht (met 71 tegen 29
stemmen) maar van vrees voor kiesrecht
uitbreiding /bleek ter vergadering van
den Bond geen zier. Algemeen verlangde
men eene nieuwe kieswet met ruime gren
zen; veel gevoelde men voor gezins-
hoofdenki es recht, dat ook bij onze
gecoaliseerde broederén, inzonder hij de
anti-revolutionairen, geliefd was. Toch is
het iu het licht van het huidige artikel
80, dat het 'i n d v i d u e e 1 e algemeene
kiesrecht bevat, merkwaardig er op te
wijzen, dat, toen in de hierboven bespro
ken Bondsvergadering de vraag aan de
orde kwam: zal het kiesrecht orga
nisch zijn (d.w.z. toegekend worden aan
de organen, die den staat samenstellen;
de gezinnen) dan wel individueel
(d.w.z. persoonlijk, los van alle organisch
verhand) 43 siem-men voor individu
eel en 52 stemmen voor organisch
kiesrecht weiden uitgebracht, terwijl 10
stemmen in blanco uit de bus kwamen.
Na .(deze bondsvergadering stond als
nummer één op het politiek program der
Katholieken voor de wetgevende peri
ode - 190913: de invoering van
het gezinshoofdenkiesrecht
met evenredige vertegenwoor
diging. Ware het kabinet Heemskerk
in 1913 aan het bewind gebleven, er
is geen twijfel p,an, of dit punt, waar
mede de rest der rechterzijde m ons
parlement sympathiseerde, zou kracht
van wet hebben enangd. Dit is echter
niet geschied, maar algemeen stem
recht plus-..evenredige vertegenwoordi
ging heeft thans «acht van wet gekre
gen met steun en medewerking der gan
sche rechterzijde. Ongetwijfeld heefc daar
bij -de overweging gegolden, dat -de prac-
tische uitwerking van het organisch kies
recht vrijwel met individueel algemeen
kiesrecht gelijk staat en de strijd o-ver
individueel en organisch kiesrecht inden
loop dezer 4 jaren veel van zijn beteekenis
heeft verloren. Ook hier geldt het Fransche
sipreekwoor-d„il jaut juger les ïaits
d après leur date," „men moet de fei
ten naar hun datum beoordeelen."
De LandDouwarbeidswet.
Bij de Tweede Kamer is ingediend een
wetsvoorstel tot bescherming van de ar
beiders bij den landbouw.
Toen in 1911 de Arbeidswet een in
grijpende herziening onderging, bleven da
werkzaamheden in de lanubouw-onderne-
mingen daarbuiten. Ook de Veiligheidswet
is met op den landbouw van toepassing.
Dat de landbouwarbeideisi tot nu on
beschermd bleven gehemde niet, Ij-mdat
bescherming van dezen o-nnoodig geacht
werd maar omdat ze, zooats minister
Tahii-a jn 1911 uitdrukkelijk verklaarde,
wegens ,de bijzondere eigenaardigheden
van het landbouwbedrijf, afzonderlijk ge
regeld diende te worden.
Een afzonderlijk wetsontwerp voor de
landbouwarbeiders, waarop toen reeds
minister Tallna doelde, is 't thans' inge
diende. Daarbij is dan ook rekening ge
houden met de bijzondere eigenaardig
heden van dat bedrijf.
De strekking van de wet is tweevou
dig; 1. jeugdige personen en vrouwen
te beschermen tegen ov-ermatigen arbeid,
en 2 maatregelen te nemen voor de ge
zondheid en veiligheid van de landbouw
arbeiders in 't algemeen.
Om verschillende redenen, o.a. omdat
het geweldig zou ingrijpen in 'het fami
lieleven, geldt de wet niet voor den land
bouwer zelf noch voor zijn vrouw, kin
deren of pupillen die bijl hun inwonen,
en ook niet voor den landarbeider in
zijn eigen klein bedrijf. De bepaling-em
der wet betreffen dus alleen personen,
dje in het landbouwbedrijf van een an
der werkzaam- ztijn,
Die bepalingen betreffen, zooals wij
gezegd hebben, gedeeltelijk alleen jeug
dige personen en vrouwen, gedeeltelijk
alle landarbeiders!.
Vooreerst wordt er gegeven een ver
bod van kinderarbeid. Juist omi
do eigenaardige eischen van het Land
bouwbedrijf is hier als leeftijdsgrens aan
genomen niet de 13-jarige leeftijd, zooals
in de Arbeidswet, maar de 12-jarige leef-,
tijd, mïts die kinderen .aan de verplich
ting van de leerplichtwet hebben vol
daan. Daarenboven is de mogelijkheid
opengelaten, ~3at tot het verrichten van,
werkzaamheden die geen uitstel kunnen
lijden ook die J;e jeugdige kinderen, mits
zij 10 jaar oud zijn, na bekomen ver
lof mogen meehelpen.
Op de tweede plaats1 bevat de wet be
palingen tot bescherming van jeugdige
personen en vrouwen. Onder jeugdige
personen verstaat deze wet niet, zooals
de Arbeidswet, personen onder de 18
jaar, maar onder de 16 jaar. In bepaal
de gevallen, wegens gevaar voor de ge
zondheid, de zedelijkheid of het leven,
kan zekere arbeid aan die jeugdige per
sonen en aan vrouwen verboden worden.
Ook mogen zij, behoudens,\de uit
zonderingen, geen landarbeid ver
richten van des avonds 9 uur tot des
morgens .5 uur.
Afzonderlijke bepalingen tot. bescher
ming van de vrouwen zijn de volgende
1. Een vrouwelijk persoon mag geen
landarbeid verrichten binnen X weken
na haar bevalling;
2. Een vrouw die gehuwd is '.of die
ongehuwd zijnde, een huishouding heeft
te verzorgen, mag deg: Zaterdags na, één
uur des namiddags geen landarbeid meer
verrichten.
Zooals uit het bovenstaande blijkt wor
den er geen bepalingen gegeven, welkei
rechtstreeks -den arbeidsduur be
treffen. De Staatscommissie, ging hierbij
van de overweging uit, dat beperking van
arbeidsduur alleen voor het zomersei
zoen noodig zou zijn; miaar dan isr er
dikwijls gebrek aan werkkrachten en is
de aard der werkzaamheden juist drin
gend. Daarom scheen het niet gewenscht
bepalingen omtrent den arbeidsduur in
de wet o-p te nemen.
Behalve bovenstaande bepalingen om-
trent den arbeid van jeugdige perso-nen
en vrouwen bevat het wetsvoorstel, dat
verschillende voorschriften zullen gege
ven worden voor de gezondheid en vei
ligheid van de landbouwers- in 't alge
meen. i I
Die voorschriften hebben o.a. betrek
king!'op de bevordering van zindelijk
heid, het voorkomen van ongevallen en
hulpverleening "bij ongevallen, 'het ver
schaffen van goed drinkwater of andere
geschikte alcoholvrije dranken enz.
Bij het aandachtig nalezen van de, be
palingen van dit wetsvoorstel zal -mien
-moeten erkennen, dat er wel degelijk re
kening gehouden is- -met de behoeften
van het landbouwbedrijf, en dat de. be
perking van vrijheid, welke elke wet uit
haar aard meebrengt, door deze wet niet
drukkend zal worden gevoeld.
De wet toch betrelt volstrekt, niet „ei
gen volk", -maar alleen hen, die niet tot
het eigenlijke huisgezin behooren. En wat
dezen betrelt, een boer die hart heeft
voor zijn meiden en knechts en daggel
ders, zal' in hootdzaak reeds datgene voor
hen doen wat door dit wetsvoorstel wordt
voorgeschreven. Daarenboven worden voor
bijzondere gevallen uitzonderingsbepalin
gen toegelaten. Alleen degene, die zijn
dienstpersoneel' niet behandelt, zooals het
behoort, za.l den druk van deze wet onder
vinden; irroaar voor hen is: die wet da,n
ook juist noodig.
Wanneer .dit wetsvoorstel in behande
ling komt bij de Tweede Kamer zullen
misschien enkele bepalingen nog gewij
zigd of aangevuld worden, maar de aan
neming schijnt Wel zoo goed als zeker.
Wanneer het voorstel wet is geworden
zullen de boeren natuurlijk eenige last
er van ondervinden, maar die last z'al
een goed gezinde landbouwer zich gaar
ne getroosten, omdat die wet bescherming
geeft aan hen, die bescherming noodig
hebben. (Gr. Ct.)
II et 9 e Katholiek Sociaal C o n-
g r e s, of zooals het heet, de 9e dio-
resane Katholiekendag in het bisdom
's-Hertogenbosth zal 23 September a.s.
te Nijmegen worden gehouden.
De directie der Staatsspoorwegen zal'
door diet inleggen van een extra-trein
tusschen 's Hertogenbosch en Nijmegen
voor beter verkeer op dien dag zorgen.
Op hot Eerste N e d e r 1 and s c lie
R. K. M i dd c ns t anti's congres te
Utrecht is o.a. de volgende motie bij ac
clamatie aangenomen
De Ned. R. K. Middenstandsbond iu
Congres bijeen te Utrecht, gehoord de
besprekingen over het distributie-vraag
stuk, draagt het bondsbestuur op te be
proeven het gewenschte verband tot stand
te brengen ..tusschen de Regeering en
den Bond en daartoe een commissie van
voorlichting en bij-stand te benoemen, tot
welke alle leden van den Bond door be
middeling hunner resp. afd-eelingen zich
kunnen wenden met verlangens en klach
ten ten aanzien der distributie van goe
deren door of Vanwege de burgerlijke
overheid.
Aan alle R. K. Orankbestrijd(st)ers.
Het is' o-p 24 September weer de Feest
dag van O. L. Vrouw tot redding der
Staven.
In 1911 en 1916 werd op dien feestdag
de Sobriëtasbloem verkocht, waardoor
een kapitaal vlan bijna 100,000 guldenl
voor verpleging van R. K. drankzuchti
gen is bijeengebracht.
Zal die feestdag, onze. sanatoriumidag,
dit jaar onopgemerkt voorbijgaan?
Neen, dat mag niet, dat kan niet!
Al isl er dit jaar geen algemeene bloe
mendag, toch zullen vele Aldeelingen van
Kruisverband en Mariavereeniging het
feest van O. L. Vrouw der Slaven niet
zonder propaganda voor het dr. Ariën-
fonds laten passeeren.
Er zijn bij -mej. E-. Bahlmann, 's-Gra-
venlandscheweg 55, Bussum-, nog Sobrië-
tasbloempjes gratis verkrijgbaar voor hen,
die ze ten bate van het dr. Ariësifo-nds
willen verkoopen.
Er zijn bij- het Centr. Bureau van So-
briëtas te 's-Bosch voor geringen prij?
ansichtkaarten verkrijgbaar van het St.
Gerlachus-Sanatiorium te Heer, waarmee
gecolporteerd kan worden voor dat her
stellingsoord.
Mannen en vrouwen der 'Roomische
Drankweer! viert den Sanatoriumdag I
Gedenkt vooral het „Vrijplaatsen"fonds
tot ondersteuning der verpleging van on
vermogende drankzuchtigen.
Het Secretariaat v. h.
Dr. Ariënsfonds.
itWEBEiy.
De toestand in Zweden.
„Stockholm's Dag-blad" verklaart, zoq
als een Wol ff-telegram, uit Stockholm me
dedeelt, in een hoofdartikel dat de bin-
nenlands-che toestand van Zweden op het
oogenblik een wijeiging van het mini
sterie volstrekt niet. noodig maakt. Het
blad acht integendeel wensohelijk, dat
tijdens den oorlog een crisis ,w-oirdt ver
meden, daar de belangen van het land
het best gediend worden door het aan
blijven der tegenwoordige- regeering.
OEltEnAHHEH.
De dreigende staking van
'Deensche sp o o r wegwerkers,
neemt een steeds grooteren omvang aan.
De post- en telegraafbeambten hebben
zich bij de heide spoorwegvereenigingen
aangesloten en dreigen eveneens tot sta
king; indien de noodzakelijke duurtetoe-
sla-gen niet toegestaan worden.,-Thans bie
den ook de Zweedsche en Noorsche spuor-
wegwerkers hun steun aan.
'De staking wordt volkomen ingeval sfa
der ledén van de Spoorwegwerkersver-
eeni,gingen ervoor stemmen. De stemming,
die reeds begonnen is, zal nog eenige
dagen duren. Hoogstwaarschijnlijk zal men
kunnen rekenen op het ingrijpen der re-
geeringen, daar anders het geh-eele Deen
sche verkeerleven zal gestremd worden,
HULttARIJfc:.
De begrafenis van Koningin
E 1 e o n -o- r e.
Dinsdag heeft de begrafenis van konin
gin Eleonore van Bulgarije met veel plech
tigheid plaats gehad. De kerk was overvol
van autoriteiten en deputaties uit de ver
schillende provincies. De stad was geheel
in rouw.
Onder de talrijke kransen, die de lijk
baar dekten waren er drie van 'de Fran
sche en Engelsche krijgsgevangenen, die
aldus hun oprechte erkentelijkheid wilden
betuigen aan de groote weldoenster, die
geen gelegenheid liet. voorbijgaan om hun
leed te verzachten. - (Msbode.)
