Vo. 101.
Dinsdag 38 Augustus 1917. Dertiende Jaargang.
Kienwe Zeeuiscbe Con
De Groote Oorlog.
Mijnt tlkwi IUHU-, WOENSDAG- en VIIIDUIM.
TWEEDE BLAD
BINNENLAND.
UIT DE PERS.
HE ZEEUWSCHE COUP
Abonnementsprijs p. 3 maanden voor Goes f 0.90, daarbuiten f 1.10.
Msnpiterliïke nummers ft cent. dubbele bladen 10 cent.
Reclamebericbten 25 Ct. p. r. Bjj abonnement Bpeciale prjja.
Advertentiën van 1—5 regels ƒ0.626, iedere regel meer 12» Ct.
VAN DE
van ZATERDAG 25 AUGUSTUS 1917
No. 100.
De weg naar den vrede.
Het Centrum schrijft:
De vredesbeweging is, ten spijt van
alle moeilijkheden, in gang, en de berich
ten, welke binnenkomen omtrent het ont
haal der pauselijke vredes-bemoeiing bij
de regeeringen,, zijn verre van ontmoedi
gend.
De eerste vraag, welke men zich stellen
moest, zoodra de Nota van Zijne Heilig
heid bekend werd, was, hoe zij te Weenen
en Berlijn en niet minder ja vooral, hoe
zij te Londen zou ontvangen worden.
Welnu, die ontvangst wijst er op, dat
ook bij de gouvernementen de oorlogs
moeheid bestaat, het verlangen naar den
vrede wordt gevoeld en krachtiger spreekt.
Van een bot afwijzen der in de Nota
ontwikkelde denkbeelden is geen sprake.
De daad van den H. Vader vindt waar
deering, is blijkbaar aan beide zijden
der strijdende partijen welkom.
In het officieuse Fremdenblatt van Wee
nen werd reeds verklaard, dat in toonge
vende klingen aldaar de Nota met s y m
pathie werd begroet en zulks ook in
Duitschland het geval was, een mededee-
ling, welke bevestiging vindt in het
geen heden bekend is geworden over de
uitingen van den Rijkskanselier Michaëlis
en de partijleiders in de centrale sectie
van den Duitschen Rijksdag.
En wat Engeland aanbelangt, heeft Reu.
ter gisteren gemeld .dat de Regeering
aan het Vaticaan heeft medegedeeld, de
vredes-voorstellen in ernstigen en
weiwillenden geest te zullen onder
zoeken.
Dit alles geeft nog wel geen zekerheid,
maar de beteekenis ervan zal niemand
kunnen ontkennen.
Wanneer men te Berlijn, Weenen en
Londen den vrede wil is in Europa
de oorlog uit en kan, na de jongste en
nog niet uitgewoede razernij op het slag
veld, waarbij weer duizenden en duizen
den menschen den dood worden inge
jaagd, het oogenblik niet ver meer wezen,
waarop het moordende wapen eindelijk
tot rust komt.
De weg naar den vrede moge nog met
vele hindernissen bezaaid zijn, de bewe
ging is op gang. En dat de pauselijke
voorstellen op een daarvoor gunstig tijd
stip gekomen zijn, is reeds aan allerlei
symptomen met stelligheid waar te nemen.
Vliegtuigen boven ons land.
Over het gebeurde van Zaterdag j.l.
toen ons land door verscheidene vliegtui
gen werd bezocht, die zelfs bommen op
onzen bodem wierpen, schrijft het „Huis
gezin"
„Naast het werpen van bommen in Zee
land en Zuiid-Holland staat, als vergoe
ding, het naar beneden halen van een
paar vliegtuigen in de provincie Gro
ningen.
Het feit, dat de neergekomen bommen
geen persoonlijke ongelukken hebben aan
gericht, is uitermate geschikt om ons onze
kalmte te helpen bewaren en het geval
zelf niet te tragisch pp te nemen.
Maar we mogen niet vergeten, dat bij
het gebeurde het geluk voor de volle
honderd en de Wijsheid voor geen enkel
procent is betrokken geweest, en dat een
dergelijk geval morgen voor ons een
droevige ramp kan beteekenen.
Daarom moet en zal het protest onzer
regeering vermoedelijk aan twee adres
sen te richten zoo categorisch moge
lijk zijU en dient op iets meer aange
drongen dan leedbetuigingen en een nieu
we de hoeveelste? verzekering, dat
tegen herhalingen zal worden gewaakt.
Indien de vliegers der oorlogvoerende
landen niet op grooter afstand van onze
grenzen blijven dan zij plegen te doen,
is maar een kleinigheid noodig om ons
in ongelegenheid en erger te brengen,
tegen hun wil, dit nemen wij graag
aan, maai' het resultaat is voor ons het
zelfde.
Blijft men in de toekomst denzelfden
koers volgen, dan staan wij dagelijks aan
gevallen als dat van Zaterdag bloot, met
de onzekerheid, of wij er wel altijd zoo
goed zullen afkomen".
Het spreekt vanzelf, dat onzerzijds te
gen wat Zaterdag gebeurde krachtig zal
worden geprotesteerd. Bij zulk „afdwa
len van vliegtuigen" staan we aan ont
zettende rampen bloot; Zierikzee heeft
het geleerd. Het schijnt jammer genoeg
nu en dan meer dan noodig, dat, om
onze onzijdigheid te handhaven, waar we
daartoe .gedrongen worden, krachtig op
te treden. Dat we dat willen en kunnen,
heeft het neerhalen van vreemde vlieg
tuigen in de provincie Groningen geleerd.
Losse Oorlogsberichten.
Het vredesvoorstel van Z. H. den Paus.
Engeland overbrenger van
de Pauselijke nota.
Bij de nota van den Paus, gericht aan
de staatshoofden der oorlogvoerende vol
ken, en die door de Britsche regeering
werd ontvangen, was gevoegd een schrij
ven van kardinaal Gasparri aan den ko
ning van Engeland, waarin deze namens
den Paus verzoekt wegens het ont
breken van diplomatieke betrekkin
gen van den Paus met de Fransche
en Italiaansche regeeringen en de regee
ring van de Vereenigde Staten, dat de
koning een bijgevoegde copy van de nota
zal doen toekomen aan den president van
de Fransche republiek, den koning van
Italië, en den president van de Vereenigde
Staten. Tevens zond kardinaal Gasparri
nog twaalf andere copfeën om te doen
toekomen aan de hoofden van de natiën
met de geallieerden bevriend, behalve Rus
land. België en Brazilië, waarheen de
Heilige Stoel zelf de nota's rechtstreeks
had gezonden.
De Rijkskanselier over de
Pauselijke nota.
Gisteren vergaderde de hoofdconp
commissie van den Duitschen Rijksdag.
De Rijkskanselier Dr. Michaëlis hield een
rede, waarin hij' verklaarde, dat het
bondgenootschap met Oostenrijk hech
ter dan ooit was. Siam, Liberia en Chi
na verklaarden aan Duitschland den
oorlog. Reden tot vijandschap bestond er
bij deze staten niet, zij handelden enkel
onder den druk der Entente.
De kanselier las telegrammen voor,
waaruit bleek, dat de militaire toe
stand op alle fronten uitnemend is. In
het begin van het vierde oorlogsjaar staat
Duitschland er zoo gunstig voor als nog
niet het geval was. Dit geldt ook over
hetgeen ter zee wordt verricht. Desniet
tegenstaande is er bij den vijand nog
geen geneigdheid tot vrede. Michaëlis her
innerde aan zijn onthullingen .over da
oorlogsdoeleinden van Frankrijk, die door
Engeland ondersteund worden. Thans is
men ten volle op de hoogte van de be
doelingen der vijanden van Duitschland.
Hij wees vervolgens, onder het doen van
verschillende nieuwe onthullingen over
geheime afspraken op de ongewijzigd
matelooze oorlogsdoeleinden der vijanden.
Zoolang de vijanden van Duitsch
land dezen wil tot vernietiging vainj
Duitschland blijven behouden, is aan
een nieuw vredesaanbod van de zijlde
der Middenstaten niet te denken.
„Het antwoord op de toegestoken
vredeshand is een dreigende boksers-
vuist geweest. Op het oogenblik is er
voor ons slechts één mogelijkheid: „ons
te verdedigen" schreef de „Vorwarts",
Ik geloof, dat deze uitlatingen in over
eenstemming zijn met de algemeen© stem
ming van ons volk.
In den toestand, dien ik u geschetst
heb, is nu de vr e d e s m ani f es t a tie
van'dl en Paus gekomen. Den 'inhoud
mag ik als bekend veronderstellen. De
grondgedachte van deze manifestatie is
in overeenstemming met de houding, die
de Paus naar zijn geheeie persoonlijk
heid inneemt, en de taak, die pp hem
als opperhoofd van de Katholieke chris
tenheid rust. De Paus stelt bij zijn ge-
dachtengang op den voorgrond, dat in
de plaats van de macht en de wapens
het formeele recht en de zedelijke wet
moeten treden. Op dezen grondslag ont
wikkelt hij zijn voorstellen voor scheids
gerecht en ontwapening en komt dan tot
de verdere conclusies, die hij voor den
vrede trekt.
Wat den materiëelen inhoud der ma
nifestatie betreft, kan ik definitief en
in details nog geen stelling nemen voor
overleg met onze—bondgenooten heeft
plaats gehad. Ik kan mij slechts in het
algemeen uitlaten.
iWij hebben aldus, zeide hiji, geener
lei invloed geoefend op den stap van
den Paus. Dit is de naakte waarheid,
waarvoor ook de toestand, waarin
Duitschland zich bevindt, spreekt. Iede
re eerlijke gemeenschappelijke poging
om den vrede nader te brengen, be
groeten wij met sympathie en wij ne
men zonder meer deze eerlijkheid hij
den Paus aan. Hoewel wij geen aan
leiding hebben gegeven tot deze nota,
begroeten wjjf het streven van
den "Paus om een einde te ma
ken aan den wereldoorlog, met
s ym p a t h i e. De Rijkskanselier besloot
met de opmerking, dat hij alvorens zijta
standpunt te bepalen, voeling met de
hoofdcommissie van den Rijksdag zou
houden.
Hofbericht.
Verwacht wordt, dat Z. K. H. de Prins
Donderdag 30 Augustus des middags 4
uur uit Zwitserland in de residentie zal
terugkeeren.
Bruinkoolontginning.
Onder de vele berichten in de
over den kolennood, die de gezinnen
durende de a.s. wintermaanden be
gen, zullen gunstiger berichten zeker
kom zijn.
Hier en daar doken reeds berk
op omtrent bruinkoolontginningen in 1;
Limburg. De Directie der "Maatsch
„Bergerode" te Sittard deelt hiei
thans het volgende mede:
Hët concessie-veld „Energie" der 3
schappij „Bergerode", gelegen tuss.
Sittard en Heerlen, bij het dorp Bron
zal op groote schaal worden ontgoir
Dit veld bevat volgens globale berekc
gen 6 millioen ton, dus zes honderd
zend .spoorwagens van tienduizend ji
bruinkolen.
Om dit voor den a.s. winter zoo
bare materiaal aan den schoot der a
te onttrekken, is men begonnen een gi
installatie te maken. 'Excavateurs, bc
grond baggermachines, locomotieven
het vervoer zijn aangeschaft, klein s
wordt gelegd om van de verschilb
bruinkoolgroeven de kool te brengen
een groot hooggelegen verladingsste
waaronder de spoorwagons beladen
len worden.
Voor rekening van de bruinkool1'
wordt door de directie der Staatsmi
een spoorwegverbinding gelegd van
steiger naai' het spoorwegemplaceraf
der nieuwe staatsmijn „Hendrik".
Indien door onvoorziene omstat
heden geen vertragingen ontstaan bij'
bouwen der ontginnings-installa.tie of
aansluitingsspoorweg naar de mijn „1
drik", zal men einde September r<
in vele huisgezinnen deze voor huisbi
zoo bijzonder geschikte brandstof
nen stoken.
De mijnproductie en de Duitsche eiscl
(OficiëeJ.) Naar aanleiding .van eeif
de dagbladen voorkomend bericht, i.
ke het zenden van Nederiandsche ar
ders (mijnwerkers) naar Duitschh
wordt er de aandacht op gevestigd,
van de in Nederland aanwezige
schoolde mijnwerkers, er geene gei
kunnen worden, wil men de kolenproi
tie der Limburgsche mijnen op
houden.
De nieuwe Amerikaansche gezant.
Reuter seint uit Washington, dat
sident Wilson John W. Garett heeft!
noemd tot gezant van Amerika 'in Ne
land en Luxemburg.
ïring en aanbidding. Ate zoodanig toch
ijgt het hier niet de waardige plaatst:
e het toekomt; èn het neerlaten in.
>t graf èn het bedekken ervan rnjet
rde vallen moeilijk te rijmen met den
omen eerbied, waarmede wij het beeld
n den Gekruisigde behooren te be
houwen en te behandelen. De kunst
ig dan al door deze begraving gewoon-
c niet veel verliezen, "het fijn gods;-
mstig gevoel wordt er door gekrenkt,
t gezag en de'(eerbiedwaardigheid van
enen, die aa"' de Redactie van het
ndschrift. voir Liturgie" hebben ver-
cht op deze zaak eens! de aandacht
vestigen, is ruis een waarborg, dat
ons in deze zienswijze niet vergissen.
'„Onze conclusie, die wellicht linieer
vat dan het hierboven besprokene,
deze: zoeken wij! de plechtigheid om
begrafenissen niet in een afwijken
den waren eenvoud en het fijn gje-
i, welke de geest der liturgie inspi-
t, maar in een onberispelijke en zoo
ledig mogelijke uitvoering van alles;
t de doodenliturgje bij de plechtigie
"rding voorschrijft."
UCUllUUUllug X UIUUVPF rviriuwwMvp
wijzen, de bemoeiingen van Benedictus
XV zullen niet vruchteloos zijn gedaan.
Zij zullen aan de regeeringen wellicht
een welkome gelegenheid zijn om de
door geheel de wereld met groeiend on
geduld verbeiden en duidelijke bekend
making te geven van hun onderscheide-
lijk vredesprogram. Maar zij zullen, zon
der eenige twijfel, met of tegen goed
vinden der regeering in, in de harfen
der menseheu de begeerte naar een
spoedigen, maar dnnrzamen vrede in haar
billijke overeenkomsten tpsscjien alle
partijen met nieuwe krachten hebben
gevoed.
De stemming in Engeland.
De Ned. Anti-Oorlogsraad ontving een
telegram uit Londen van lord Courtneay
of Lenwitch, waarbij deze de boodschap
van den Paus prijst als voortreffelijk en
het stellig vertrouwen uitspreekt, dat (Je
pauselijke nota antwoorden van de oor
logvoerende regeeringen zal uitlokken,
die een goede uitwerking in de richting
van den vrede zullen hebben.
Een tweede telegram uit Londen meldt,
dat de verschillende Engelsche bladen
zich gunstiger over de vredespogingen
Klaring, uie auu muenyn. m uveréeusieui-
ming te brengen was met de woorden
van v. Kühlmann, dat het vertrouwen
de basis moest zijn voor de betrekkingen
tusschen rijksdag en regeering, een groote
sensatie zou veroorzaken. Dit schjjnt
inderdaad dan ook het geval te zjjnge-
weest. De vertegenwoordigers van de
meerderheidspartijen schijnen het den
rijkskanselier zelfs zóó warm gemaakt
te hebben, dat deze hlijkbaar een tweede
verklaring heeft afgelegd, waarin hij zijn
houding ten opzichte van de vredès-
resolutie nader omschreef en aan zijn
eerste verklaring zulk een „uitleg,' gaf,
dat zij voor de meerderheidspartijen
aannemelijk was. Hetgeen vermoedelijk
niet zonder moeiten gebeurd zal zijn.
Dit alles valt ten minste op te maken
uit de verklaring, die een afgevaardigde
van de vooruitrevenden namens de meer
derheidspartijen in de commissie heeft
afgelegd. Daarin heette het o.m. dat de
meerderheid haar resolutie van 19 Juli
niet waardeloos zou laten maken en dat
het te prijzen was, dat de rijkskanselier
zijn voor misvatting vatbare verklaring
door een tweede verklaring had vast
gesteld.
Het politieke drama is dna hlijkbaar
ook recht tot de verwachting dat het
met niets-ontziend duikboot-optreden te
gen neutralen uit is.
Uit zal het ook zijn met die onverstan.
dige harde woorden, waarmee men dwa-
zelijk telkens den innerlijken in keer bij
zichzelf en bij den vijand belet. Bijzon
der gelukkig heeft von Kühlmann de at
mosfeer van de Pauselijke Nota begre
pen. Ook hij ziet in, dat het geweld
in dezen oorlog de beslissing niet kan
brengen en dat men daarom het proces
der bezinning moet helpen, eerst door
den toon der uitlatingen, dan in daden
van tegemoetkoming. Het oogenblik is
daarvoor rijp, ook volgens von Kühlmann
en daarom zijn hoopvolle voorspelling:
het laatste jaar van den oorlog is daar.
Ons dunkt, dat met een Von Kühl-
rnanu te gaan praten over den godde-
lijken vrede, dien allen zielsgraag wil
len, voor geen enkelen Entente-staatsman
moeilijk kan zijn. Hij weet toch hij iemand
te komen, die eigen kracht maar ook
anderer kracht kent, die eigen volk boven
allen liefheeft, maar ook in andere vol
ken hun waardij ten volle waardeert; hij
een sterke, die recht en goeden wil echter
sterker acht dan de beste legers en de
geweldigst euitrusting. Hij zeide immers
rvai een nonanuscne .ameriKaan m
De N. R. Ct. voorspelt, of liever vast
stelt, zal wel juist blijken: wij hebben
van de Vereenigde Staten voor onze
voedselvoorzing niets meer te verwach
ten, zoo schrijft het Hsgz.
Onze schepen mogen er heenvaren,
zij zullen er niet worden gevuld.
Maar, indien de Vereenigde Staten
het recht hebben, ons hun producten
te weigeren, hebden zij ook het
recht om te onthouden wat wij ons
in Zuid-Amerika kunnen verschaffen,
en vooral wat onze overzeesche bezit
tingen, het Rijk buiten Europa op le
veren
Van recht kan geen sprake zijn,
het is een kwestie van macht, van machts
overschrijding.
En het is bedroevend, dat na het
vrije Engeland het nog vrijere Amerika
zich aan de ergerlijkste dwangmaat
regelen tegenover ons schuldig maakt.
Aan Duitschland is misbruik van macht
verweten, toen 't het kleine België aan
tastte.
Maar is het geen machtsmisbruik,
een onzijdig volk, dat, zonder toevoer
van buiten, op den duur niet buiten
gebrek en hongersnood blijven kan,
