De Groote Oorlog.
No. 189.
Donderdag 28 November 1916
Twaalfde Jaargang.
Verschijnt eiken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
1 8 a B hand, voet I 11 I van een 1% I I een m
De wegvoering der Belgen.
Losse Oorlogsberichten.
NIEUWE ZEEUWSCHE COURANT
Abonnementsprijs p. 3 maanden voor Goes ƒ0.90, daarbuiten 1.10.
Afzonderlijke nummers 6 cent, dubbele bladen 10 cent.
Advertentiën worden ingewacht op Maandag en Woensdag vóór
kalf drie en Vrijdag vóór een uur 's namiddags.
Kanfoor d. Administratie: Gangepoortsfraaf C 2o9, GOES.
Tel. interc.: Directie no. 33. Redactie no. 97.
Reclameberichten 25 Ct. p. r. Bjj abonnement speciale prne.
Advertentiën van 15 regels ƒ0.50; iedere regel meer 10 Ct.
Eenzelfde advertentie 3 X geplaatst, wordt 2 _X berekend.
Dienstaanbiedingen 5 regels voor 25 Ct. k contant.
De abonné's op dit blad, in het bezit der door de HBS iRB, gulden bij verlies van beide BR B gulden bij
directie uitgereikte polis, zqn, overeenkomstig de jl I I fl I handen, voeten of oogen. M H I verlies van een
daarvoor vastgestelde Verzekeringsvoorwaarden, I I 11 S Voorts bij ongeneeselijke JÈ g §S hand, voet
GRATIS verzekerd tegen ongelukken voor: |^UU verstandsverbijstering; of oog; 1^^^^ duim; wijsvinger
De uitkeering der bovenstaande bedragen is gewaarborgd door de „Hollandsche Algemeene Verzekerings-Bank" te Schiedam.
BB dfc gulden bij B A gfa gulden bij A gulden bij A mm
jl ffn, I verlies van een II II I verlies 9 I verlies van 9
U of oogI duimwijsvinger
gulden bij
verlies van
eiken anderen
vinger.
In het met ons stamverwante België spe
len zich sinds einde October dezes jaars
gebeurtenissen af, die elk rechtgeaard
Nederlandsch hart met deernis moeten
vervullen. Duizenden volwassen man
nen toch worden juit de door de Duit
schers bezette streken naar Germanje
gevoerd en ir.eedoogenloos aan huis en
haard ontrukt.
Let men op de officieel© verklaring,
welk© de Duitsefa autoriteiten van deze
wegvoering geven, dan lijkt de reden
3<icr eenvoudig, philantropisch Zelfs.
In België valt voor de tallooz© werk-
loozen, thans op., de openbare liefdadig
heid aangewezen, niets te verdienen. De
Duitschers brengen hen naar Duitsch-
la,nd, waar werk jn overvloed is en ge
ven zo duls 'wat ze verlangen. U ziet,
lezer, „c'est simpte comme bonjour."
Maar wareneer mien de mondelinge
uitlegging hoort, door vluchtelingen
enkele gelukkigen, die den doodenden
gremsdraad wisten te .ontkomen van
die wegvoering gegeven, of kennis neemt
van de schriftelijke rapporten daarom
trent aan de Belgische regeering uitge
bracht, dan blijkt de zaak ©r wel eenigsi-
zins anders uit te zien. zelfs indien men
rekening houdt met de overdrijving, waar
mede angst en verbijstering de feiten
plegen te kleuren.
De „Nieuw© Rotterdamische Courant"
b.v. bevatte gisterenavond een vertrouwe
lijke mededealing uit Brussel, volgens
welk© de schepenen (wethouders) en
gemcenteraa.Isieden der Belgische hoofd
stad zouden zijn gearresteerd in ver
band imet liet wegvoeren van de werk
lieden naar Duitschland. De gemeente
raadsleden werden na 24 uren weer vrij
gelaten irnaar de schepenen blijven voor
alsnog onder toezicht van de Duitsefa
autoriteiten.
In „De 'Tijd" van gisterenavond staat
hot persg'ospreK opgeteekend, dat de
Belgische minister Carton De Waart,
rolet een vertegenwoordiger van de
„Echo dé Paris" voerde. Daarin deelde
deze bewindsman mede, wat te Brugge
isr geschied. D© burgemeerster dier stad
weigerde aan de Duitsche autoriteiten
de lijsten zijner burgers in te dienen.
Deze weigering kwam hem en zijn wet
houders' duur .te staan. Zij werden in
hechtenis genomen en de stad Brugge
tot 100.000 mark boete veroordeeld.
Een hoofdofficier, Rogge, in het burger
leven burgermeester van Schwerin, werd
in zijn plaats benoemd.
-Op diens beviel werden honderden bur
gers in wagons bijeengepakt, vrouwen
en kinderen waren door patrouilles weg
gevoerd. Buiten Brugge gebracht, werden
z© gedwongen nieuwe loopgraven te
maken, en aan fan, die weigerden dit
werk te deen, werd alle voedsel ont
houden, hetgeen velen met heldenmoed
twee .of diin dagen doorstonden.
Omtrent de wegvoering zelve deelde
minister Carton de Wiart het volgende
mede:
„Zij, die zich niet vrijwillig opgaven
voor den oproep, werden in de kazernes
opgesloten, en met geweld gedwongen.
Alleen voor de stad Gent bedroeg het
getal onwilligere ongeveer 3000, niet al
leen werklieden, werkeloos of niet, doch
ook een groot aantal ambtenaren en klei
ne patroons. Mert behandelde hen zóó
ruw, alsof men een troep slaven voor
zich had. Die minst sterken werden vrij
gelaten, de anderen verplichtte men, een
in het 'Duitseh gedrukt stuk te ondertee
kenen, waarin zij toestemden, op bevel
van het Duitsche gezag te werken.
De gebruikelijke dwangmiddelen, be-
leedigingen, bedreigingen, vrijlheidsfaroo-
ving, uithongering, en andere brutaliteiten
W(n a ^°eSeP'asD Zijl weigerden echter.
Ondanks hun weigering werden ze op
gelicht en weggevoerd voor een onbe
kend doel".
lezen wij in het „Belgisch Dag
blad"
„Thans worden er aan de burgemeesters
der Belgische gemeenten kennisgevingen
gestuurd, waarin de magistraat met de
strengste straffen bedreigd wordt, zoo hij
weigert lijsten van de werkloozen aan
de Duitsche overheid te verstrekken. Te
Kortrijk, Bergen en elders, waar de burge
meesters weigerden dergelijke lijsten te
geven, namen de Duitschers wraak door
mannen uit alle standen pp 1e lichten.
Met dezelfde weerwraak worden in boven
genoemde kennisgeving do gemeenten be
dreigd, indien zij de lijsten niet onmiddel
lijk overhandigd worden."
Tenslotte is er nog het energiek protest,
dat kardinaal Mercier namens het Bel
gisch episcopaat aan gouverneur-generaal
Von Bissing richtte en waarin hij de weg
voering als een den Duitschers ongeoor-
loofden en voor de betrokkenen hardvoch
tigere maatregel brandmerkte.
Uit dit alles volgt, dat wij hier niet
te doen hebben met een philantropisch©
handelwij'ze, .waardoor arme menschen
in hun eigen belang aan het werk wor
den gezet en zoodoende voor lediggang,
behoed, maar met 'n wel overwogen plan,
om al de bruikbare Belgische werkkrach
ten te benutten voor den oorlogsarbeid,
die voor een groot deel gericht is te
gen hun eigen vaderland.
Er zijn er, die beweren, dat, strikt,
genomen, de Duitschers' hiertoe het recht
hebben. Anderen echter houden het voor
ontwijfelbaar zeker, dat artikel 23 van
de Haagsche Conventie van 1907 dit ver
biedt.
Aan die tweede opvatting houdt zich
blijkbaar ook kardinaal Mercier, die in
zijn protest deed uitkomen, dat elk© weg
gevoerde Belg een Duitschen soldaat
meer beteekent. Maar zelfs, Zoo de
eerste opinie de juist© was, dan nog'
zou hier met recht het Spreekwoord
gelden: „summum jus, summa injuria"
„het hoogste recht kan tevens het hoogste
onrecht zijn." En het onrechtmatige van
de wegvoering der mannelijke Belgen
naar Duitschland ligt niet enkel in do
wijze waarop zij geschiedt, zóó, dat met
de meest elementaire wetten van men-
schelijkheid en medegevoel den spot
schijnt te worden gedreven, maar voor
namelijk in de 'schending der belofte; die
de Duitsche autoriteiten vóór twee jaar
den naar ons land gevluchten Belgen
deden, om] hen. tot terugkeer naar,hun;
vaderland te bewegen. En in dit ver
band denken, wij, aan fatgeen kardinaal
Mercier aan gouverneur-generaal Von
Bissing schreef, n.l. dat fam do last
der verantwoordelijkheid ondragelijk bs-
gint te worden, dien hij ten, overstaan
zijner onderhooriga geloovigen op zich
genomen had, doen hij hen aanspoorde,
vertrouwen te hebben in de loyauteit
der Duitsche overheden.
„Het Volk" drukt dan ook, ter illustree-
ring van deze woordbreuk een paar
publicaties af uit de veelbewogen October-
dagon van 1914, gericht tot do jn
Rotterdam en elders vertoeven le Belgen,
waarin krachtens overleg van de Neder-
landscho rogeering met het Duitsche Op
perbestuur een 'rustig en veilig verblijf
in België aa;n alle terugkeerenden wordt
toegezegd, uitgezonderd alleen dienst
plichtig© mannen, die bij terugkeer naar
hun vaderland als krijgsgevangenen zou
den worden beschouwd.
Dit lezende 'dachten wij aan hetgeen
in onze onmiddellijke' .nabijheid isi ge
schied op den 16en October 1914. De
tooneelzaal der Sociëteit „Van Onge-
nuchten Vrij" te Goes was toen in een
lees- en gezelschapszaal voor de talrijke
Belgen herschapen, die zich in deze
stad ophielden, meest vluchtelingen uit
AntwerpenOp den avond van gemelden
Octoberdag waren daar de Belgen met tal
van Goenenaren bijeen, om een rapport
te Jiooreu uitbrengen "door een commisr
si© van vijf heeren, die naar Antwer
pen, zoo pas door de Duitschers inge
nomen, waren getogen, om te onderzoe
ken, pf de vluchtelingen uit de Schelde-
stad daar veilig ©n wel konden weder-
keerein. Die vijf faeren warenHenri
Engels', o:ud-voorzitter van de handels
rechtbank, AntwerpenG u s t a v e
Stoop, advocaat, Antwerpen, Octave
van Lidt de Jeude, koopman, Ant
werpen, F. Kakebeeke, Goes; J. A.
Van den Broek, Goes.
Namens hen nam in bovenvermelde
bijeenkomst de heer Van den. Broek het
woord en bracht een rapport uit, dat
den volgenden dag in den vormi feener
proclamatie aan alle Belgische vluchtelin
gen 'f© Goes' en omstreken werd kenbaar
gemaakt, op deze wijze:
Aan de uitgewekenen van
Antwerpen.
Teneinde betrouwbare inlichtingen to
verkrijgen omtrent den huidigen toestand
te Antwerpen en te onderzoeken, in hoe
ver het raadzaam en mogelijk is voor
inwoners van Antwerpen om terug te
keeren, zijn ondergeteekenden ter plaatse
zelf zich gaan overtuigen.
In een onderhoud den stadhuize ge
houden met de heeren Dr. Frank, volks
vertegenwoordiger en voorzitter der inter
communale commissie te Antwerpen en
Straus, schepen der stad Antwerpen, werd
de stellige verzekering gegeven:
dat alle personen, zonder onder
scheid, zoowel mannen als vrouwen,
vrij de stad en omliggende gemeenten
mogen binnenkomen, ook de leden
van het corps „Garde civique";
dat alleen de personen, behoorende
tot het werkelijke Belgische leger, zich
bij aankomst krijgsgevangen moeten
geven;
dat niemand in zijn eigendommen
geschaad of in zijn persoonlijke vrijheid
zal gekwetst worden,
dat niemand der mannen van welken
leeftijd ook, diensten zal moeten ver
richten, direct of indirect ten behoeve
van den Duitschen krijgsdienst,
dat geen inkwartiering te vreezen
is van Duitsche militairen;
dat den burgers geen persoonlijke
schatting zal worden opgelegd;
dat men niet behoeft te slapen
met open voordeur, en 's nachts geen
licht behoeft te branden;
dat geen gijzelaars zullen worden
geëischt.
Dan volgt de raadgeving aan de vluch
telingen om spoedig naar hun woonplaats
terug te keeren, waar allengs het gewone
leven weer een aanvang zal nemen.
De proclamatie sloot met de ondertee-
kening der vijf bovenvermelde heeren>^,
In het verslag, dat wij in ons nummer
van 20 October 1914 van die bijeenkomst
gaven, lezen wij o.a.: „Wel heerschte soms
een rumoerige geest onder de vergaderden,
waarvan velen de beloften der
Duitschers niet vertrouwden,
(wij spatiëeren thans Red.) doch ten
slotte liep alles in de beste orde van
stapel, enz."
De vrees dier velen is helaas geen
hersenschim gebleken, want wat thans
in België inzake de wegvoering der Bel
gische mannen naar Duitschland geschied!,
is een bepaalde en onloochenbare schen
ding der plechtige verzekeringen, die de
heeren Frank en Straus van de Duitsche
autoriteiten ontvingen, verzekeringen, die
trouwens later èn door Freiherr Von
Hiihne èn door Von der Goltz hij zijn
komst als goeverneur-generaal zijn be
vestigd.
En juist die schending van het eens
gegeven woord is het wat op de huidige
handelwijze der Duitschers jegens de Bel
gische mannen het zegelmerk van het.
onrecht drukt.
Zoo iets belecdigt het allen menschen
ingeschapen rechtsgevoel en moet in 't bij
zonder ons, Nederlanders, door tal van
banden aan België verknocht, smartelijk
ontroeren.
Wat meer is, ook de rechtgeaarde bur
gers van het Duitsche rijk, die er on
getwijfeld vele zijn, zullen bij het ver
nemen van de juiste toedracht dezer zaak
niet kunnen nalaten hun spijt uit te druk
ken over den op zijn zachtst gesproken
krassen maatregel, dien de militaire autori
teiten zich ten overstaan van de rustige
burgers in het Belgenland door hun weg
voering uit den familiekring veroorloven
en met smart de zee van ergernis ge
denken, die Duitschland daarmede bij de
menschheid vergadert, ongeacht de wrok,
die zjch bij het Belgische volk tegen ai
wat Duitseh heet, vastzet.
Het is volkomen juist wat „De Tijd"
schrijft: „Men moet hem (Duitschland) nu
laten gaan, omdat daadwerkelijke inter
ventie, zelfs van alle neutralen tegelijk,
niet baten zou." Maar dit belet niet om
althans van de ontstemming te doen blij
ken, die de wegvoering der Belgen alom,
niet het minst hier te lande, verwekt.1)
Neutraliteit in spreken en schrijven houdt
daarom" nog geen lafheid in. En het zou
laf zijn, de stem te versmoren, die de
beleediging wil uiten welke aan de recht
vaardigheid is aangedaan. „Justitia funda-
mentum regno rum", „rechtvaardigheid,
geen geweld, is de grondslag der staten"
en de Geschiedenis leert dat nimmer aan
ondernemingen, op geweld gebaseerd, een
duurzaam succes was verbonden.
Trouwens „De Tijd" zelf had in zijn nummer
van 20 Nov. j.l. een waardig maar geharnast
arti el tegen de wegvoering der Belgen, evenals
de „Nieuwe Courant", N. Eotterd. Ctt, Middel-
burg6che Courant, enz.
Opstootjes te Brussel.
VAN DE GRENS, 21 November. (O. V.)
Wij vernemen, dat te Brussel op 15 No
vember demonstraties hebben plaats gehad
voor de St. Gudule en de kerk St. Jacques
sur Coudenberg. Aan deze demonstratiesi
namen zeer velen deel, die daarbij de
Duitschers uitjouwden.
In verband hiermede hebben de militaire
autoriteiten van Brussel bepaald, dat van
21 dezer af tot nader order alle café's,j
restaurants, winkels en plaatsen van pu
blieke vermakelijkheden des avonds om
acht uur gesloten moeten worden. Ook is
bepaald, dat niemand van des avonds
half negen tot des morgens vier uur opi
straat mag zijn, behalve degenen, die eene
bijzondere schriftelijke vergunning daartoe
hebben.
Duitsche en neutrale onderdanen be
hoeven zich niet aan deze bepalingen t©
onderwerpen. De overtreders van genoem
de bepalingen worden met geldboeten tot
10.000 mark en gevangenisstraf tot drie
maanden bedreigd. (Maasbode)
Tusschenkomst van Z. H. den Paus.
Men schrijft aan de „Maasbode": -
Naar men weet, werden vóór eenige
weken te Hasselt 18 Belgische burgers
door de Duitsche militaire overheid ter
dood veroordeeld.
Aanstonds heeft Z. Exc. de nuntius van
Brussel, in naam Van Z. H. Pausi Benedio-
tus XV, stappen aangewend om voor
deze veroordeelden genade te bekomen.
Dank zij deze hooge tusschenkomst, wer
den gelijk onze correspondent te Keu
len reeds meldde slechts 4 der 18
veroordeelden ter dood gebracht, te weten
de {heeren Kusters', Dubois, Wauters en
Mpssart. Aan al de anderen, ook aan, bur
gemeester Colenva.ux van Namen en aan
de twee geestelijken Buiiet en De Rijck
werd genade geschonken.
Kardinaal Mercier.
„Do Tijd" schrijft: Het is opmerkelijk
met hoeveel eerbied men thans in ons
land spreekt over de Belgische Kerkvor
sten en over Z.Em. Kardinaal Mercier
in het bijzonder. Geen hunner laat het
onrecht en het geweld zonder vonnis;
maar de oude Petrus-figuur van Mechelen
Vonnist in woorden, die, zoolang de aarde
draait, klassiek zullen blijven en een
model voor tegenspraak voor de machti
gen der aarde. Als een profeet staat bij
daar in Sion en als een Machabeeëxt v ooi-
den troon Van den Syriër. Wat zal, wat
kan 'men hem doen? Als hij' onwaarheid
sprak moest men hem vervolgen, maar
dan toch ook bewijken, dat hij onwaar
heid spreekt, Zijn protest tegen het weg-
Welk weder zullen wij hebben
Verwachting tot den avond van 23 Nov.:
Matige tot zwakke winden, uit westelijke
tot zuidelijke richtingen; zwaarbewolkt met
lijdelijke opklaring; weinig of geen regen.
Aanvankelijk iets zachter.
Voeren van zijn onderhoorigen vindt al
lerwegen weerklank.
Huisvaders te velde.
Het Duitsche ministerie van oorlog,
heeft bevolen ,dat te velde de aandacht
moet worden gevestigd op de reeds door
zware offers beproefd© gezinnen en dat
huisvaders met vele kinderen zooveel
mogelijk niet blijvend in de eerste linie
moeten worden gebracht.
De internationale vrijmetselarij.
De „Köln. Volksztg." verneemt van
Spiaansch-e zijide, dat nadat te Parijs en
te Rome geheime bijleenkomsten der vrij
metselarij' uit de landen der geallieerden
gehouden -^ijin, een nieuw internationaal
congres op 31 October 1916 te Lissabon
bijeenkwam.
De leider der Spaansche reformisten,
Melginades Alvarez, nam met verschei
dene aanhangers daaraan deel. Een der
voornaamste punten van beraadslaging
werd gevormd door het vraagstuk der
deelneming van Spanje aan den wereld
oorlog aan de zijde der entente.
(Msbode.)
Aftreden van Von Jagow.
Men seinde ons van morgen:
BERLIJN, 21 Nov. (W. B.) (Offieiëel).
Naar wij vernemen heeft de staatssecreta
ris van buitenlandsche zaken, staatsmi
nister Von Jagow wegens gezondheids
redenen zijn ontslag gevraagd.
Tot zijn opvolger zal onderstaatssecre
taris Zimmerman benoemd worden.
Het wegvoeren van Belgen naar
Duitschland.
Wij lezen in het Belgisch Dagblad
Een ontvluchte Belg uit 'Willebroek ver
telde: Zaterdag in den namiddag tegen,
3 uur werd de bekende papierfabriek van
„De Naeyer" te Willebroek plotseling
door Duitsche soldaten omsingeld. Een;
trein, samengesteld uit goederenwagens,
werd geplaatst voor den grooten uitgang)
van de fabriek op het verbin dings spoor,
dat de fabriek met het gewone spoor
wegnet verbindt. Niemand mocht in of
uit de fabriek. Een Duitseh officier en
enkele manschappen traden binnen, gin
gen de werkhuizen af en gaven den be
dienden, meesterknechts ©n werklieden
last te staken en 'zich opi een groote plaats
te verzamelen.
Geen enkel 'protest hielp; men moest, ge
hoorzamen.
In groepjes van twintig Verden zij1 onder
militair geleide buiten gebracht en in de
beestenwagens gestopt.
Het geheele personeel van de fabriek,
dp, flat oogenblik werkzaam', ten getale
van 250, werd aldus naar eene onbekend©
bestemming weggevoerd.
Uitzondering werd er gemaakt voor
twee oude stakkerds, die dit droevig
nieuws 'in het dorp' gingen bekend maken.
Be grootste verslagenheid heerschte in
deze nijverige plaats. Het meerendeel
dezer arbeiders beschikten atleen pver
hun blauwe werkpakje en mochten 'on
danks hun aandringen, niet eens huis
waarts keeren om het onontbeerlijke te
kunnen halen.
Wij kunnen bovenstaande inlichtinlgen
bevestigen, door het relaas' van een uit
Willebroek ontvluchten bakker, die recht
over de fabriek Die Naeyer woont.
Van het Westelijk Oorlogsveld.
BERLIJN. (Officieel bericht van 21 No
vember, 'savonds:) In het Somme-gebied
zware mist. De gevechtswerkzaamheid is
vandaag geringer geweest.
