SETTING
'ERKERS
De Groote Oorlog.
(met Voederbieten
BRING
ichten
No. 125.
Zaterdag 21 October 1916.
Twaalfde Jaargang.
jvereeniging
Idelburg
>9 October a.s.
Ellewoutsdijk.
UWING
JltHleo enz.
[wegen en Ellewoutsdijk
ij Inschrijving
Inschrijving
daboomen,
n- en Canada-
nken,
inschrijving
15 zware
EBOOMEN,
ÏHENBOONIEN,
OOP:
ilauwbloem),
»SEL, Ovezand.
ienstbode.
Vnschijiil tillen MAANDAG-, WOENSBAG- tn VRIJOAGAÏONO.
Waar het over gaat.
Losse Oorlogsberichten.
BÜÏT EHLANP
BINNENLAND.
Welk weder zullen wij hebben
IN DE
LAL SINGELSTRAAT
ng 8 uur.
ets, 2e rang 25 cts.
lar bij dhr. WARNAU.
IIGENOE OP
lovember 1916.
van het Waterschap
|outsdijk
USE, Dijkgraaf.
BENT, Ontvanger-
Griffier.
itant geld,
ikragen),
boomgaard aan den
achter dhr. D. Boel.
fetten in te leveren
|ober 1916, ten kantore
DISSEL te Goes, al-
tn het hek en nadere
pomen zijn.
(tant geld,
TRIMPE BURGER te
Irskanten van den weg
srke naar Heinkenszand,
en dijk van den heer
Ln Lindenboom.
Jtten in te leveren
ber 1916, ten kantore
I DISSEL te Goes, al-
(ingen te bekomen zijn.
pfstede van onderge-
k'erkrijgen en inschrij-
Ite leveren vóór of op
|H. DRIEDIJK, Land-
In den kleinen Boom-
brd" onder Blezelinge,
Ihapen.
1 kantore van
DE PUTTE ZOON,
e krachten, tegen zeer
it werk gegarandeerd,
Co., Vlissingen.
r a.s. kan geplaatst
eh buitenshuis.
SE-DAMAVE, Wal-
i.
MM IttllHSCHE COURANT
Abonnementsprijs p. 3 maanden voor Goes f 0.90, daarbuiten 1.10.
Afzonderlijke nummers 6 cent, dubbele bladen 10 cent.
Advertentiën worden ingewacht op Maandag eti Woensdag vóór
half drie en Vrijdag vóór een uur 's namiddags.
Kanfoor d. Administratie: Ganzepoorfalraaf C 2o9, GOES.
Tel. interc.: Directie no. 33. Redactie no. 97.
Reclameberichten 25 Ct. p. r. Bij abonnement speciale prijs
Advertentiën van 15 regels f 0.50; iedere regel meer 10 Ct
Eenzelfde advertentie 3 X geplaatst, wordt 2 _X berekend
Dienstaanbiedingen 5 regels voor 25 Ct. k contant.
De abonné's op dit blad, in het bezit der door de BH BB JA gulden bij verlies van beide 1 SBB gulden bij
directie uitgereikte polis, zijn, overeenkomstig de jl I II I handen, voeten of oogen. jS 3 verlies van een
daarvoor vastgestelde Verzekeringsvoorwaarden, j I 11 g Voorts bij ongeneeselijke e w hand, voet
GRATIS verzekerd tegen ongelukken voor: fl ^B ^B verstandsverbijstering; of oog;
De uitkeering der bovenstaande bedragen is gewaarborgd door de „Hollandsche Algemeene Verzekerings-Bank" te Schiedam.
I BB gulden bij J| JA gulden bij A gulden bij KB
g t-1 verlies van een i 1 verlies j I verlies van Jf
hand, voet |f g 9 van een 0^ 8 H een M
I ^B1# of oog; I^B^B duim; y wijsvinger
gulden bij
verlies van
eiken anderen
vinger.
De Tweede Kamer is thans bezig met
de wetsvoorstellen inzake Grondwets
herziening.
De jongste Grondwetsherziening had
plaats in 1887 onder bet ministerie-
Heemskerk Sr.
In de Grondwet nu, zooals die sinds
1887 voor ons land van kracht is, wenscht
de huidige regeering te wijzigen art. 192
regelende het o n d e r w ij s en art. 80
regelende het kiesrecht.
Het nieuwe art. 192 zal brengen fi-
nancieele gelijkstelling van
b ij zonder en openbaar lager
0 n d e r w ij s.
Het nieuwe art. 80 zal brengena.
algemeen kiesrecht; b. moge-
1 ij kheidvanvrouwen kiesrecht;
c. stemplicbt; d. evenredige
vertegenwoor diging.
Het nieuwe artikel 80 is de vrucht
van het z.g. compromis, dat door de Be-
vredigingscommissio in een voorstel be
lichaamd aan de Regeering is aangeboden
en door haar overgenomen.
De rechterzijde is bereid het nieuwe
artikel 80 niet onvoorwaardelijk af te wij
zen wanneer de linkerzijde der Twteede
Kamer bereid is het compromis te aan
vaarden.
f Voor het grootste gedeelte echter van
dat compromis aldus „De Tijd"
met name de conceptwetten, heeft de
rechterzijde geen enkelen waarborg tenzij
alsnog een stel additioneel© artikelen wor
de ingevoerd.
„Gebeurt dit laatste niet, dan geeft
de Rechterzijde een zeer groot blijk var#
vertrouwen in haar politieke tegenstan
ders, wanneer zij de uitvoering van 'het
kleinste deel van het compromis -= hetl
grondwetsartikel aan de Linkerzijde
overlaat. En het grondwetsartikel Het be
paalt, dat 'het bijzonder lager onderwijs,
dat aan bij de wet te stellen voorwaarden
Voldoet, naar "denzelfden maatstaf als 't
openhaar lager onderwijs uit de openbare
kas zal worden bekostigd: de financieel©
gelijkstelling dus, echter met dezen voor
lang voor het openbare, dat overal in het
Rijk de gelegenheid moet gegeven worden
tot bet ontvangen van voldoend open
baar lager onderwijs, en deze voor
waarde aan het bijzondere, dat de eischen
,van deugdelijkheid, evenals ten aanzien
van het openbaar onderwijs, door de wet
worden geregeld.
Hoewel de Rechterzijde de financieels
gelijkstelling zelfs met deze beperkingen
wil aanvaarden en harerzijds er toe wil
meewerken, dat de Grondwetsherziening
ook op het stuk van het kiesrecht haar
beslag krijge, haar houding dus zooveel
mogelijk tegemoetkomend is, gaf de Lin
kerzijde duidelijk te verstaan, dat zij op
deze medewerking geen bijzonderen prijs
stelt en baar alleen wel zal willen aan
vaarden, wanneer de Rechterzijde nog iets
meer van haar eischen loslaat. Alleen
voor de Vrjjzinnig-Domocraten zouden wjj
een uitzondering willen maken. Hua
Woordvoerders hebben duidelijk verklaard,
dat zij het werk van den te vroeg ont
slapen dr. Bos niet wenschen te doen
mislukken".
De oppositie tegen het nieuwe onder
wijsartikel gaat hoofdzakelijk uit van de
Vrij-liberalen en wordt gesteund door eeni-
ge Unie-Liberalen als de heeren De Mu-
ralt, Eerdmans en Otto, een groote min
derheid in de Vereeniging van Hoofden
van Scholen, de meerderheid van „Volks
onderwijs" en de meerderheid van den
„Bond van Nederlandsche Onderwijzers."
De sociaal democraten aanvaarden
het is van belang dit bij het begin van
de openbare behandeling der Grondwets
herziening op te merken de algemeene
strekking van het nieuwe onderwijs-artikel.
Alleen eischen zij, dat de waarborg van
MATERIEELE gel ij k waardigheid
van openbaar en bijzonder onderwijs in
het voorstel worde vastgelegd.
Indien hiermede bedoeld wordt de
technische gelijkwaardigheid, die de
vrijheid van richting onaangetast
laat, dan is er op dit punt wel over
eenstemming te bereiken.
Indien echter het verlangen der S. D.
A. P. zoover zou gaan van g e 1 ij k e,
d.w.z. niet g e 1 ij k w a a r d i g e, maar
dezelfde eischen te stellen aan het
openbaar en bijzonder onderwijs, zonder
te letten op beider verschillende
behoeften, dan kan men terecht verwach
ten, dat de rechterzijde dien eisch unaniem
zal afwijzen.
N.B. Wij lezen inmiddels in het Kort
verslag der lie Kamer van Donderdag
het volgende over het door den heer
Troelstra gesprokene:
„Daarom deed het spreker genoegen, in
het dagblad „De Tijd" een oplossing te
vinden, die naar sprekers meening wel
zal kiinnen worden aanvaard. Dat is: dat
bij de wet definitief zullen worden gere
geld dc technische eischen van deugde
lijkheid van het onderwijs, met vrijlating
van de richting van het onderwijs. In deze
omstandigheden bestaat er voor de sociaal
democraten geen reden om niet met volle
ambitie mede te werken aan art. 192, ge
wijzigd in den geest als door spreker is
aangegeven."
De Handelsonderzeeèr „Bremen" verloren.
WASHINGTON, 19 October. (R.O.) Het
verlies van een handelsonderzeeër „Bre
men" werd -heden toegegeven door een
voorname Duitsche diplomatieke persoon
lijkheid, die met de route van het vaar
tuig bekend was. (Msbode)
Een der moordenaars van Sersjewo
gestorven.
Volgens .een krantenbericht uit Sera-
jewo is eenige dagen geleden, de wegens'
den aanslag op aartshertog-troonopvol
ger Frans Ferdinand tot levenslange ge
vangenisstraf veroordeeld. Kerovie in
de militaire gevangenis van Möllendorf
gestorven.
Een premie op vernieling.
De kapitein der Duitsche duikboot „U
35" heeft een decoratie van den Kei
zer van Dultschland ontvangen.
Door deze duikboot werd volgens Duit
sche bladen een schade berokkend van
450 inillioen Mark.
De strijd aan de Somme.
LONDEN, 20 October (R. O) Het
avondcommuniqué van generaal Haig
luidt
Wij brachten onze linie bij Butte War-
lensourt lichtelijk vooruit. Éen vijande
lijke tegenaanval in den omtrek hiervan
werd door ons versperringsvuur gestuit.
PARIJS, 19 October (R. O.) Het avond-
communiqué meldt: Ten Noorden van
de Somme poogden de Duitschers om 5
uur in den namiddag tevergeefs een
aanval ten Oosten en Noorden van
SaillySaillisel. Onze artillerie brak de
aanvalsgolven reeds bij het begin en
bracht den vijand zware verliezen toe.
Ten Zuiden van de Somme maakten
wij een nieuwe vordering tusschen Bi-
aches en Maisonnette.
Driehonderd vijftig gevangenen werden
gisteren gemaakt. Elders is het rustig.
li i: it k v.
Een scheepsramp. Uit Huden-
stadt meldde men Donderdag j.l.Het
te Stockholm thuis behooiende stoom
schip „Althild" is gisteren tijdens een
storm in het Alandszeegat gezonken:.
De bemanning, bestaande uit 'tien man
en twee vrouwen verliet het schip in
twee leddingsbooten, waarvan er een,
waarin zes man en twee vrouwen,
omsloeg. Alle personen, behalve een
vrouw, dis door de tweede boot gersd
werd, verdronken. De tweede boot kwam
hedenmorgen bij het Undierstod-vuurschip
aan. Een licht-matroos was dood; de
tweede machinist was waanzinnig ge
worden en over boord gesprongen.
{„Maasbode.")
Tweede Kamer.
Grondwetsherziening.
(Zitting van 18 October.)
Dhr. Lohman verklaart, dat de Chris
telijk Historischen bij le lezing art. 80 en
192 ieder op zichzelf zullen beschouwen.
Zij erkennen echter, dat er een politiek
verband bestaat tusschen beiden. Dit komt
echter eerst bij tweede lezing in aan
merking. Dun 'zullen de Christelijk His
torischen, omdat de Grondwetsherziening
niet alle dagen geschiedt, waarschijnlijk
adviseeren: Geen herziening zonder art.
192, alles of niets.
Wat het kiesrecht betreft, dat is! bij
de xerkiezingen zoo herhaaldelijk ter
sprake gebracht, dat de kwestie moet
worden opgelost, omdat uitbieding1 van
het kiesrecht een politieke noodzakelijk
heid is.
Daarom aanvaarden spr. en de meeste
zijner partijgenooten uitbreiding van het
kiesrecht, dat spr. beschouwt als niet te
zijn in strijd met de continuïteit iu en
de beginselen van de Christelijk Histori
schen.
De bedenkingen tegen te groote toe
loop van ongeorganiseerde kiezers naar
de stembus zijn thans vervallen bij1 de
versterkte partij-organisatie en zeker bij
evenredige vertegenwoordiging §n stem
plicht.
Of er gevaar bestaat voor overheer-
sching van de Staten Generaal door den
volkswil, hangt alleen van de Staten
Generaal zelf af en niet van meer of
mindere uitgebreidheid van kiesrecht.
Spr. ziet geen reden om kiesrecht te
onthouden aan de zelfstandige ongehuwde
vrouw. Hij heeft evenwel overwegend be
zwaar tegen kiesrecht voor de gehuwde
vrouw en inwonende dochters, daar door
de politieke actie het gezin gevaar kay
loopen, vooral bij minder gegoeden.
Stemplicht moet voor de vrouwen al
leen gelden voor zoover zij zich aan
melden en zich daardoor bevoegd ver
klaren voor het kiesrecht.
Dit alles moet echter ter regeling aan
den gewonen wetgever worden overge
laten, waarvoor spr. de redactie van de
regeering aanvaardt.
Ten aanzien van evenredige vertegen
woordiging1 aanvaardt spT. het stelsel der
staatscommissie, door de regeering over
genomen. Maar daar politieke rechten in
de eerste plaats verplichtingen zijn, aan
vaardt spr. ook stemplicht. De kiezer
moet evenwel de bevoegdheid hebben,
zich van de kiezerslijst te doen schrappen.
(Bovenstaande door den heer Lohman
gesprokene konden wij nog onder laat
ste berichten van ons vorig nummer
opnemen. Red.)
Dhr. de Beaufort had ook de troons
opvolging gaarne in de herziening op
genomen gezien. Hij aanvaardt algemeen
kiesrecht, vooral waai' het gepaard gaat
met evenredig kiesrecht. Hij acht het
evenwel verkeerd, dat ook wanbetalers
van belasting, kiesrecht zullen krijgen.
Ten aanzien van vrouwenkiesrecht be
toogt spr. dat met den wensch te dien
aanzien moet worden rekening gehouden,
evenwel zou algemeen vrouwenkiesrecht
thans technisch onmogelijk zijti.
Spr. aanvaardt jh©t door de regeering
voorgestelde onderwijsartikel, al is hij
bereid, alle voorstellen te overwegen van
hen, die meenen dat de positie der open
bare school en de waarborgen voor de
bijzondere school moeten worden ver
strekt.
Dhr. Troelstra is bezield met groote
voldoening, nu hij geroepen is, mede te
werken aan de voltooiing van twee on
voltooide gebouwen: het vrije onderwijs
en het algemeen kiesrecht. Hij brengt
daarbij hulde aa.n da jjroota figuur, die
uit de duisternis der tijden zal blijVen
lichten tot in de verre toekomst en die
deze voorstellen indiende. Beide onder
werpen zijn urgent en ieder die niet naar
zijn beste vermogens meewerkt, ook aan
de pacificatie op onderwijsgebied, laadt
een zware verantwoordelijkheid op zich.
Om de urgentie van algemeen kies
recht aan te toonen, gaat spr. uitvoerig
de geschiedenis na van de kiesrecht-be
weging op verschillende partijen.
Spr. betreurt, dat bepalingen betref
fende verandering in de grondwet niet
in de wijziging zijn betrokken, teneinde
verandering gemakkelijker te maken.
Additioneele artikelen op art. 192 acht
spr. gevaarlijk.
Te kwart voor vier breekt spr. zijn
rede af.
Zitting van 19 October.
Het Wetsvoorstel om eene wettel ij ke
regeling tot bescherming der
M ij n-a r b e i d e r s, thans vastgesteld in
het mijnreglement, alsnog uit te stellen
tot November 1921, wordt aangenomen
met 41 tegen 20 stemmen nadat het amen
dement Albarda om slechts tot 1 November
1918 uitstel te verleenen, was verworpen.
Grondwetsherziening. De heer
Troelstra zet zijne rede voort. Hij betoogt,
dat het zou getuigen van groote politieke
kortzichtigheid, te beweren, dat de Volks
wil zich niet zou hebben uitgesproken
voor algemeen kiesrecht. Hij houdt verder
een uitvoerig betoog om aan te toonen,
dat de noodzakelijkheid van algemeen
kiesrecht voortvloeit uit een historisch
materialistische opvatting der Geschiede
nis. Het vrouwenkiesrecht is niet allereerst
een sekse-zaak, doch een arbeiderszaak,
daar de vrouw nog sterker door het kapi
talisme wordt uitgebuit dan de man en
een wapen moet hebben om te strijden
voor verbetering der toestanden.
Algemeen kiesrecht voor man en vrouw
is, zoo betoogt de heer Troelstra verder
de konsekwente toepassing van de be
ginselen der S. D. A. P. en moet in de
Grondwet worden vastgelegd. Hij waar
schuwt echter tegen den eisch van alles
of niet. De wegneming van beletselen
tegen vrouwenkiesrecht is niet gering te
achten, de gehuwde vrouw mag niet wor
den uitgesloten. Wij hebben noodig de
normale vrouw uit het gezin en niet
alleen de vrouw, die door allerlei om
standigheden van den normalen weg der
vrouw is afgeweken,
Spr. is voorstander ran het evenredig
kiesrecht.
Met het door de Regeering voorgestelde
onderwijsartikel kan spr. zich vereenigen,
hij is bereid mede te werken tot een
regeling om onedele concurrentie te voor
komen. Spr. is verbaasd over het rel
letje, opgezet door hen die doen alsof
de openbare school het uiterste gevaar
loopt. Spr. ziet slechts een leemte in
het voorgestelde art. 192, liij zou de uit
drukkelijke uitspraak willen, dat het on
derwijs op beide soorten school op ge
lijk peil moest staan, iets wat trouwens
reeds een stilzwijgende conditie is.
De heer De Meester acht de oportu-
niteit der voorstellen boven twijfel, de
consekwentie van het standpunt van den
Minister brengt ook algemeen vrouwen
kiesrecht mee, spreker zou daaraan wil
len medewerken als de herziening daar
door niet in gevaar zou worden gebracht.
Bovendien is wat geboden wordt niet ge
ring en wordt aan het concentratie-pro-
gram ten volle voldaan. Spr. is voor
stander van evenredige vertegenwoordi
ging en hij wenscht niet te tornen aan het
door de Regeering voorgestelde stelsel.
Ook wenscht hij stemplicht als een com
plement van evenredige vertegenwoordi
ging.
De rede van den heer Lohman.
De rede van Jbr. Mr. De Savornin
Lohman Woensdag j.l. in de Tweede Ka
mer uitgesproken, geeft aan den Kamer-
overzichtschrijver van „De Tijd" het na
volgende in de pen:
Daar is ten eerste de tachtigjarige grijs
aard van Goes, altijd weer zichzelf varjon-
Verwachting tot den avond van 21 0ot.:
Zwakke tot matigen, Noordelijke tot Oos
telijken windlicht tot halfbewolktweinig
of geen neerslagdes nachts lichte vorst
in het Oosten en Zuiden. Weinig verandering
van temperatuur overdag
gende. De verwoede bestrijder van Tak
van Poortvliet, die, om de z. i. toen zich
voordoende afwijkingen van Groen's be
ginselen, een nieuwe anti-revolutionaire
partij stichtte en nu voorstander is van
het algemeen kiesrecht, ja, zelfs het vrou
wenkiesrecht, zij het beperkt, zou accep
teeren. Die eens om des beginsels wille
de evenredige vertegenwoordiging ver
wierp en er nu aanhanger van is. Met
Troelstra lettende op de teekenen des
tijds en derhalve wrakende het standpunt
van zijn vriend en partijgenoot mr. V.
Idsinga, die zich in zijn studeerkamer op
sluit en de ooren sluit voor de kreten
daarbuiten. Met Troelstra veranderende,
als de omstandigheden zich wijzigen, want
ook Troelstra is veranderd b.v. ten op
zichte van het vrouwenkiesrecht. Dan De
Beaufort, die de vroegere grondwetsherzie
ning ook heeft meegemaakt, lid is sinds
1877. Hij berust in de veranderde tijdsom
standigheden. Net als Lohman. Toch weer
heel anders. Van hem zou geen grondwets
herziening tot algemeen-kiesrechtinvoering"
zijn uitgegaan, zei hij.
Hij is strijdensmoede, maar zijn rechts
bewustzijn is niet veranderd. Lohman zou
den strijd wel aangedurfd hebben, maar
zijn rechtsgevoel is wel gewijzigd. Hij is
aanhanger van de nieuwe leer. Hij zal er
straks voor opkomen. Deed dit nu al,
nu hij rechtsstreeks sprak tot zijn kiezers,
om voor hen zijn veranderde houding ta
verdedigen.
De rede van den heer Troelstra,
den leider der S. D. A. P. in de Tweede
Kamer, over de Grondwetsherziening
was natuurlijk een verheerlijking van
het socialisme, dat in de oogen der S.
D. A. Peeërs nu eenmaal de panacee
voor alle sociale en maatschappelijke
kwalen is.
Toch waren er goede passages in.
De overzichtschrijver van „De Maas
bode" schrijft o a.
Aan de creditzijde der rede schrijven
wij de vernietigende wijze, waarop hij
de geestelijke bekrompenheid van een
Eerdmans en consorten geeselde. Er
wordt praat over verlichting verkocht,
die niet anders is dan een stem uit bet
graf, heel duffe waar uit de oude doos,
zoo zegde hij zeer juist. En ook: als
gij de openbare school nog wilt blijven
opdringen, dan duurt de schoolstrijd 'door
uw schuld door. Dat is al evenzeer juist.
Bijzonder geslaagd was ook de vermaning
over de eenzijdige pogingen om toch
vooral de Grondwet voor de openbare
school gunstig te maken, terwijl de
hoofdzaak is, of de geest des volks ervan
gediend is en of de qnaliteit der open
bare school goed is. JuistMaar daarin
hebben vele fanatieken van links geen
vertrouwen. Wat spreekt ge ook over
die kwestie van de „gelegenheid", welke
ge in de Grondwet niet wilt hebben.
Reeds nu beduidt het grondwetvoor
schrift niet, dat daar in iedere gemeente
een openbare school moet wt zeri Zoo
richtte de heer Troelstra zich tot den
heer Tydeman en de zijnen. En hij toonde
aan, dat in 1910 dezelfde heer Tydeman
zich vergenoegde met de bepaling, dat
daar overal gelegenheid tot het ontvangen
van openbaar lager onderwijs besta. Zoo
ging hij op verdienstelijke wijze tegen
het misbaar van velen van links in.
Invoer van Oesters verboden.
In Duitschland is de invoer verboden
van oesters en kreeften.