No. 16
Zaterdag 5 Februari 1910
Zesde Jaargang.
UIT ZEELAND.
Verschijnt eiken MAAMDAfi WOENSDAG- en VRIIDAGAVOND.
Dit immer Destaat uit 8 bladzijden.
EERSTE BLAD
GAL LI LEI.
Abonnementsprijs p. 3 maanden voor Goes f 0.75, daarbuiten f 0.95
Afzonderlijke nummers k contant-0.06
Advertentiën worden ingewacht op Maandag en Woensdag vóór
half drie en Vrijdag vóór «en uur 's namiddags.
Kantoor v. d. Administratie: Gangepoortstraat C 209, GOES.
Reclameberiehten 25 Ct. p. r. Bij abonnement speciale prijs.
Advertentiën van 15 regels f0.50; iedere regel meer 10 Ct.
Eenzelfde advertentie 3 X geplaatst, wordt 2 x Berekend,
Dienstaanbiedingen 6 regels voor 25 Ctj k contant.
ii.
Zooals iwü' reeds in ons vorig artikel
zeiden, ijverde Gallilei tijdens zijn pro
fessoraat te Florence met groote heftig
heid voor de verbreiding van Coperni
cus' sterrekundig systeem, Niet slechts
vanaf den catheder, maar ook en vooral
met de pen viel hij allen aan, die met
zijne meeningen niet medegingen.
Vooral de aanhangers der toenmaals
schier uitsluitend gedoceerde peripateti
sche wijsbegeerte moesten het ontgel
den en niet minder de theologen, diej
pp grond van de schijnbare onvereenig-
baarheid der vele schriftuurplaatsen met
hef nieuwe Stelsel, de oude sterrekundige
beschouwingen getrouw fjleven.
tiii inoet men, om de zaak eerlijk te
beoordeelen, niet vergeten, dat Gallilei
met theorieën voor den dag kwam, diei
zeer zeker imet groote scherpzinnigheid)
en lofwaardige onbevangenheid door Co-
pejqjicus (yqren opggzet, maar vfi&r waar
schijnlijkheid en' aanneembaarheid nog
niet' door de ontdekkingen en nayorschin-
gen van tateren tijd waren bekrachtigd*
voorzichtigheid en bescheidenheid i11 het
dooeeren dier theorieën waren dus ge
raden en de eenigste manier, om ze lang
zamerhand ingang te doen vinden.
Gallilei nu deed juist het tegenover
gestelde. Zoowel in zijne „Geschiedenis
en verklaring der zonnevlekken", als jn
p'jjft „Grief aan do groothertogin Christi
na" noemde hij het Copemicaanschp
stelsel he'teenig' ware, dat van Ptóle-
niaèus absoluut valsch en stelde de theo
logen en philosophen, die niet niet hem.
instemden, als domme en achterlijke lie-
$Bij .aai) ije Éftak- 'Door zbin apoifictisch
ep' autoritair optreden,' alsof hij alleen
Wist hóe dc schfiftuuF njoest woydeq ver
klaard, bracht hij geheel de geleerde we
reld in rep en roer en daar in die da
gen de studie der astronomische en cos-
mografische wetenschappen zoo nauw ver
bonden was met de studie der theolo
og pp philosophic, kop het niet flitbliil-
y.en, ,ofde kerkelijke overheid zag zich
m "het' wetenschappelijk krakeel 'betpok-
kèn. Tevergeefs rieden Gallilei's vrien
den den onbesuisden astronoom voorzich
tigheid en kalmte pan; de verontrusting
jn geleerde ep kefkejij'ke kripgpn had zuljf
peg pniyvang aangenomen, dat Rome, gl-
leen reeds om des vredes wille, zich
genoodzaakt zag, in te grijipen.
Den 5en Februari 1615 werd Gallilei
voor de rechtbank der Inquisitie gedaagd
en zijn geschriften werden aan de Con
gregatie van den Zndex ter onderzoeking
yoofgelegd, Dpn Slisten Februari on den
5pn Maart van hetzelfde jaar werden,
twee decreten 'uitgevaardigd, het eene,
de draaiing der aarde om de zon voor
valsch verklarende en tegenstrijdig hief
de H. Schrift, het andere, aan Gallilei
verbiedende, dit hetzij als absolute waar-
bfsjfj,' fcefzff gis jiypojhase (e doggeren
en van allo verdere verbreiding van de
Copernicaanscho leerstellingen met het
woord of de pen af te zien. Tot herroe
ping van hetgeen hij tot dan toe ge
leerd had, werd Gallilei niet veroordeeld;
ook iwerd hij1 jnet geen enkele boete of
kerkelij'k-disciplinaire straf getroffen. Zelfs
jyerdeij in het vonnis noch zij'n naam1,
noch "dg" titels zijner boeken genoemd.
Hg "behoefde alleenlijk te beloven, dat hij
zich bij de uitspraak der bovengenoemde
Congregaties zou nederieggen, hetgeen hij
ook deed.
tapernjcug' bflek: j,de ïevo)utiorjibus
ons.'waarover wijl m ons vorig arti
kel spraken en dat tot dusverre ongemoeid
was gelaten, werd nu op den Index2) ge
plaatst met de bijvoeging „donec corriga-
tur" „totdat het is herzien".
De immer voortschrijdende wetenschap
heeft later de onjuistheid van het von
nis der Index-C'ongregatie, inzooverre het
4(« yefoofdeeling van Copernjcns' systeem'
betrof, aangetoond, foch njoet rri©h> 'let
beschouwende in het jicht der omstan
digheden, waaronder het werd geveld,i
niet te absoluut veroordeelen. Zeer juist
oordeelt hieromtrent Bailly, een vurig be
wonderaar van Gallilei, in zijne „Geschie
denis der hedend.aagsche sterrekunde".
lIJ LL cJ IJ J 1 -I I
„De Geschiedenis", zoo zegt hij, „mtoejt
wil zjj rechtvaardig zjjn, niets verzwij
gen en v>'jj moeten die fout (de veroor
deeling van Gallilei) niet beoordeelen vol
gens de huidige gegevens maar in het
licht van dien tgd. Welnu, in 1615 had
de leer van Copernicus alleen in Duïtsch-
land eenige aanhangers. De groote massa'
der sterrekundigen dacht anders. Het ge
tal w-as alzoo pp de hand der rechters.
Volgens de letter schenen de in het ge
ding gebrachte Schriftuurplaatsen aan
Copernicus' systeem vijandig. Voordat de
K,erk er tóe kon besluiten ze in figuurr
Lijken zin op te vatten, was het noodig,
dat onder de geleerden eenstemmigheid
heerschte en üe waarheid van Coperni
cus' leër algemeen Werd erkend. 3)
De behandeling, die Gallilei vanwege
de Inquisitie ten deele viel, was zeep
zeker zacht, ja zelfs welwillend, wan
neer men nagaat, pp welk hooghartige
en arrogante wijze hij tegenover Zijne
geleerde tijdgenooten was opgetreden-
De Florenfijnsche professor hield in-
tusschen zijn gegeven woord niet, al
zweeg hij ook langen tijd. Zestien Jaren
la-ter, in 1682 verscheen van zqaie hand
een werk getiteld„Samenspraak over de
2 voornaamste wereldsystemen.4) Hef
sysfeejp yan Ptolemfteus werd er in ver
dédigd door een zekeren Simplicins, maar
met zulke belachelijke argumenten, dat
ofschoon de tweestrijd in hot hoek on
opgelost bleef, de lezer fris vanzelf ge
dwongen werd de zijde ite kiezen van
Copernicus' aanhanger.
De „Samenspraak baarde groot opzien.
Booze tongen fluisterden, dat „Simpli-
cius" niemand anders was als kardinaal
Barberini, later paus Urbanus Vlll, en
eenige schrijvers iiebfien ihfn ook de yer-
pprdeeling vap Gallilei door dien paus
aan 'n persoonlijken wrok van den Róont
schen opperpriester toegeschreven. Deze
laster is echter door gezaghebbende ge
schiedschrijvers volkomen onfzenuwd. 6)
Deje ;vyoordbreuk kwant Gallilei duur
te staan, pjjj besluit van 16 Juni 1633
werd de „Samenspraak" veroordeeld door
de Congregatie van den Index, terwijl
de rechtuank van het Heilig Ufficie Gal
lilei veroordeelde tot het afzweren zijner
meeningen, tot opsluiting ,©n tot eenige
kerkelijke boetedoeningen. Hij werd ech
ter noch gefolterd, noch in den kerker
geworpen. Al wat daaromtrent woydt Yeï-
iiaakt, is |een puur verzinsel Ook da
wóórden: „Én toch beweegt zij zich",
die Gallilei na zijne herroeping ten aan-
hoore zijner rechters zou. gesproken heb
ben, zijn onhistorisch.
Grisar, die de Gallileikwestie tot on
derwerp heeft gemaakt van omvangrijke
en nauwgezette studiën, heeft aangetoond,
dat die woorden Vóór het jaar 1789 bjf
geen enkelen schrijver voorkomen en het
eerst worden aangetroffen in de „Diction-
naire historiquo" (7e uitgave, gedrukt te
Caen) zonder vermelding van bron,6)
Dij. is historisch, dpt Gallilei zich on,-.
derwierp, nog tien jaren leefde, in het
genót van een jaargeld hem vanwege den
paus toegekend en op 78 jarigen ouder
dom stierf.
Onder het pontificaat van Benediytus
XIV werd ip 1757 toegestaan het Coper
nicaanscho systeem te onderwijzen.
De vroeger veroordeelde hoeken, daar
op betrekking hebbende werden gedeel
telijk in 1819, en in hun geheel in 1822
van den Index afgevoerd en verder geen
enkele belemmering meer aan de nieu
were sterrekundige leerstellingen in den
weg geleged.
Moet hetgeen tot hiertoe yyerd uiteenge
zet als eene noodzakelijke historische in
leiding worden beschouwd, thans zijn!
Wij genaderd t,ot het hart der kwestie
die aldus luidt in liaar dcieledigen op
zet: lo. H e o f t d e ly at h o 1 i e k o E e r k
gedwaajdmetdoveroordeeliing
van het systeem van Coperni
cus? 2o. Zjjn wij, Katholieken,
die de onfeilbaarheid dos pau
sen beljden, dan niet genood
zaakt, om overeenkomstig h |u n-
ne decreten de draaiing der
aarde om do zjon voor valsch
te houden? 3o. Tpont de Katho
lieke kerk, die lator hare be
sluiten onder jien drang der
wetenschappelijke vorderin.
gen heeft moeten herroepen,
nietduideijjkdeongerijmdhieid
aan van de onfeilbaarheid, die
zij haar opperhoofd toekent?
II li i .1-1.
Deze vragen, ofschoon niet altijd in
die termen gesteld, zij'n nog schier dagel
ijks aan de prde. nare beantwoording
draagt niet weinig bij tot een juist be
grip van het wezen van den Katholie
ken godsdienst en tot een helder inzicht
in het standpunt, dat de Kerk ten op
zichte der z.g. „vrije kwesties" inneemt.
Onze tegenstanders beantwoorden boven
staande vragen bevestigend, wij ontken
nend.
Zien wij iu een volgend artikel, aan
wie in deze de waarheid is.
De wjsbegeerte volgens de begin
selen van den beroemden wijsgeer Aris-
toteles, wordt ook wel de „perepateti-
sehe" genoemd, wijl die phiiosoof ge
woon was, al rondwandelende zijne leer
lingen in de geheimen der philosophie
in te wjden.
-) ln de Katholieke kerk .wordt op,
gezette tijden een lijst openbaar gemaakt
van boeken, die gevaarlijk zijn voor ge
loof en zeden en door de Katholieken
niet mogen worden gelezen. Die lijst
heet Index. De samenstelling daarvan is
toevertrouwd pan eene congregatie van
geleerde mannen, met aan het hoofd een.
kardinaal. Deze heilzame instelling is
meermalen, ook van Frotestantscfie zijde,
geprezen.
3) Histoire de l'astronomie 'moderne,,
Paris 17v9 deel 2, biz. 131132.
4) Dialogo dei due massimi systemi
del mondo.
b) De FEpinois: La question de Gal-
lilée, blz. 216—223.
6') Zie ook: Literarische!' Handweiser,
18 Alarz 1864, blz, 127,
De „Eereraad",
Zelfs een blad, dat 'zoo fel tegen dr,
Kuypar gezind is als het Vaderland, moet
erkennen dat de samenstelling van een
eereraad, die over de veelbesproken de-
coratie.quaestie zal hebben te oordeelen,
„jzoo voortreffelj'k is als hij bij moge-
Ijkheid wezen kan".
Wel blijft het blad van opinie, ,'da,t
een parlementaire enquête de voorkeur
verdient, maar, zegt het ten slotte, ,Jn:
dien de kaak, die zij ,op zich nam tot
een bevredigend einde is fe brengen, dan
biedt de samenstelling der Commissie de
grootst mogelijke waarborgen daarvoor
aan."
Na zulk een getuigenis, komende van
zulk een zijde, mag men inderdaad met
gefus(heid den flrneid van commissie of
eereraad afwachten, een meening, die
0'.a, ook wordt uitgesproken door de
Nieuwe Courant.
De kans bestaat dus, dat we eindelijk
de afdoende oplossing zullen zien van
een quaestie die .van (meet af aan den
indruk heeft gemaakt, met persoon
lijke en niet minder met politieke!
bijbedoelingen te zijn opgeblazen tot wan
staltige proporties.
En juist omdat hier het persoonlijke
en speciaal het politieke element in de;
bat kwam lijkt ons de samenstelling van
een eereraad, als de thans geconstitu
eerde, verre te verkiezen hoven een par
lementair onderzoek.
De politieke passie zou in dit laatste
geval haar woord zijn b 1 ij v e n mee'
spreken, persoonlijke antipathieën, die
reeds zeer 'heftig tot uitdrukking kwamen,
hadden haar onzuiveren invloed doen
1) Ij ven gelden.
Bij de samenstelling van deze oommis
sie, gevormd uit mannen, die geheel ob
jectief tegenover dr, KuyPer staan, van
Wie evenmin te veronderstellen is dat het
hun om zij'n verheerlijking, d.an om zijn
verplettering is te deen, heeft men zulke
invloeden op het eindoordeel niet to
duchten,
En dat de Raad zich voldoende ge
gevens zal kunnen verschaffen, mag met
vertrouwen worden aangenomen.
De namen en positie der leden staan
daarvoor borg. i
In een commissie, die slechts een schijn'
van oplossing kan geven en ;wier taak
op allerlei wijzen hinderlijk beperkt
was, zouden mannen als Van Swinderen,
Kist en Van Karnebeek zeker geen zit
ting hebben genomen.
Voor een ijdele vertooning staat dit
drietal te hoog en leent het zich niet.
Centrum.
Goes. Omtrent den gerepafrieerden rid
der in de JMil. Willemsorde Kant lezen
wij in de Maasbode het volgende over,
zijn aankomst in het vaderland:
Twee Ridders.
Het stoomschip ^Oranje", van de
Maatsch. „Nederland" kwam Maandag om
streeks half zeven 's namiddags, te IJ-
muiden binnen, aan boord hebbende een
detachement Oost-Indische militairen, tot
wie behoorden de sergeant der inf. p.
Kant en de ziekenoppasser C. H. A. Lo-
becke, beiden ridder van de Militaire Wil
lemsorde 4de klasse, terwijl laatstgenoem
de nog „eervol vermeld" was, en eerst
genoemde hoogstwaarschijnlijk nog een
hoogere onderscheiding wacht.
Kapitein Wijnmalen was aldaar met
zijn adjudant om hen te verwelkomen, en,
deed dit weer op zijn gemoedelijke ma
nier, die steeds grooten indruk maakt'
op de militairen.
Sergeant Kant is een Zeeuw, een flinke
figuur, de fermiteit kijkt hem uit de oogen.
Zijn ouders die beiden nog leven en te
Goes wonen, wachten hun dapperen zoon
aldaar.
C. H. A. Lobecke is een Duitscher,
uit Köpenick bij Berlijn afkomstig, van
wien men, als men hem aanziet, nu zoo,
niet zou denken, dat hij' zieken kon ver
plegen, veeleer, dat hij liever één robber
tje klopt. Da,t hij evenwel heide quali-
teiten in zich vereenigt, getuigen de „eer
volle vermelding" die hij' als soldaat
de Militaire Willemsorde, die hij als zie
kenverpleger te velde verdiende. Hij' liet
onder heftig vuur van den vijand zijn
chef, den dokter, niet in den steek, veel'
minder zijn verwonde makkers.
Beiden verlaten den dienst met pen
sioen en hopen 'met behulp van de ver-
eeniging „Moed, Beleid en Trouw", waar
van de heer Wijnmalen secretaris is, eenj
hun passende betrekking te krijgen.
De boot kwam ,om half elf 's avonds
aan.
Wegens het late avonduur werden de
manschappen niet verwelkomd, zooals te
doen gebruikelijk is, door de Regiments-
muziek van het 7de. Wel was weer de
kolonel-jilaatselijke commandant W. Brocx
mui de Handelskade aanwezig, om den
ridders een woord van waardeering toe
te spreken.
Zijl werden daarna gebracht naar het,
Militair Logement a, d. Lauriergracht, om
daar te overnachten en den anderen mor
gen naar hun verdere bestemming te gaan.
Tut cipier in de straf'goiaug'-nig
alhier is benoemd de heer J. A. de Hondt,
thans cipier in het huis van bewaring te
Middelburg. (M. C.)
Woensdagavond 2 dezer hield de
Zondagsschoolvereeniging „Maranatha" al
hier hare jaarvergadering. Nadat de gewone
werkzaamheden eener jaarvergadering
waren geschied, volgt de bespreking over
de herdenking van het vijftigjarig bestaan
der vereeniging, dat namelijk dit jaar
plaats vindt. In beginsel werd besloten,
dit feest in Juni feestelijk met de kinderen
te herdenken, waarna eenige leden op zich
namen, de noodige voorzorgsmaatregelen
tot het welslagen van het feest te nemen.
(Z.) -
De Bazaar. De Hervormde School
vereniging „Het Mosterdzaad" alhier heelt
in de zaleD van „Het Slot Oostende" een
bazaar georganiseerd, waarvan de baten
zullen strekken tot stijviisg der fondsen,
die de vereeniging voor hare werkzaam
heden behoett.
Keurig en smaakvol geëtaleerd, stapelen
zich langs de wanden de velerlei artikelen
op, die hier verkrijgbaar worden gesteld.
Er is inderdaad „voor elk wat wils".
Pak jes zeeppoeder en teacosies, aquarellen
en fletchjes mosterd, conserven en zand-
loopers, vloerkleedjes en sigaren, Engelsche
caramels en postpapier. Ieder vak, iedere
afdeeling tiekt den bezoeker aan, terwijl
de artikelen zóó gerangsohikt zjjn, dat zij
in het oog vallen en voor den leverancier
een uitstekende reclame vormen. Voeg
daarbij de keurige versiering, door rappe
handen aangebracht en gjj zult binnen
tredende, U wanen in het elegante pavil
joen van de een of andere moderne expo
sitie in stede van op 't aloude erf van
Jacoba van Beieren.
Uit de mededeelingen, die de heeren S.
Duvekot, voorzitter en H. Vissers, secretaris
ons welwillend verstrekten bleek, dat het
in de bedoeling der vereeniging ligt om
die artikelen, welke tueschen 7 en 11 Fe
bruari niet zijn verkocht, te verloten. Deze
belangrijke loterij, voorzien van koninklijke
goedkeuring, geelt niet minder dan 4UU0
prijzen uit. Op ieder lot, ad f 0,60 verkrijg
baar valt een prijs. Prullen worden niet
gegeven. De trekking geschiedt op 17
Februari a.s.
De opening der Bazaar is voor het
publiek vastgesteld op 8 uur Maandagavond.
Op het in de zaal opgerichte podium zal
dan eene uitvoering plaats hebben:
Middelburg. De Uitvoering der St. Jo-
seph-Gezellen-Vereeniging is Zondag a.s.
uitsluitend toegankelijk voor Katholieken.
De ruimte der zaal laat niet toe an
ders te handelen.
Door H. en W. zjjn tot brandmeesters
benoemd de heeren D. de Vries Jr, en
M. de Broekert, ter vervanging van de
heeren W. P. van Pagè, overleden, en O.
P. Gilde, eervol ontslagen. Tot onderbrand
meester zijn benoemd de heeren P. Dorleijn
en D. P. Barto \Z.j
Bij Gedeputeerde Staten van Zeeland
zij'n in de geldleening van ten hoogste
f 100.000.ten laste der provincie Zee
land, de navolgende inschrijvingen ingq-
komen
Hoor het weduwen- en weezenfonds van
burgerlijke ambtenaren 's Hage f 100.000
tegen den koers 9 ri/4, Directeur Rijkspost
spaarbank Amsterdam f 100.000 tegen den
koers 97, J. ISiegers Vlissingen f25.000 te
gen den koers 93, f 25000 tegen den koers
97Yï, f 10.000 tegen den koers 971/1, VV'j
Dikkers en Zoon jvanipen f50.000 tegen
den koers 904/32, Fokker en Zoon Mid
delburg, f 25.000 tegen den koers 97l/4,
Kasvereeniging Amsterdam 1150.000 te
gen den koers 96.5, f 100.000 tegen deni
koers 96.625, f20.000 tegen den koers
96.75, f 20.000 liegen den koers 96,876,
f 10.000 tegen Jjen koers ,97.03125,
f 100.000 tegen den koers 97.0625, f 3000
tegen den koers 97.25, f 100.000 tegen
den koers 97.75, f 10.00Ü tegen den koeys
98, f500 tegen den koers 97.75.
(Z.)
Gemeenteraad van Vlissingen.
ln de heden (Vrijdag) gehouden ver
gadering van den gemeenteraad alhier,
hield de voorzitter een toespraak, waarin
hij naging wat er in het afgeloopen jaar
belangrijks voorviel.
De burgemeester herinnerde aan de ge
boorte van prinses Juliana en aan het
bezoek van Prins Hendrik aan Vlissingen
ter gelegenheid van de opening der Zee
vaartschool.
Verder aan de demping der kade, .waar
door, de gemeente thans beschikking heeft
over een ruirh bouwterrein in het midden
der stad. ln het geheel werd aan bouw
grond verkocht voor f 69510 ten behoeve
van 32 perceel-en, legen in 1908 voor
f 40300 ten behoeve van 40 perceelen.
De gezondheidstoestand noemde spre
ker goed.
Het overleden raadslid, de heer Stof-
koper, werd door den burgemeester her
dacht.
üe rioleering, die in 1906 begonnen,
werd, is thans gereed en een woord van
hulde wordt gebracht aan den gemeente-
bouwmeester, die door doeltreffende maat
regelen de gemeente wist te vrijwaren
voor ernstige onheilen.
Ten slotte wees sp-r. nog op de concessie-
verleening voor electriciteit, de afsluiting
van de Kolvenierstraat en op hetgeen in
het belang van het onderwijs werd ge
daan, oni daarna de hulp der leden ook
vooi; dit jaar in te roepen.
Hierna werd mededeeiing gedaan van de
volgende stukken:
„Ik heb de eer u mede te deelen, dat
ingevolge beschikking van Zijne Excellen
tie den Minister van Biiin-enlandsche Za
ken van 22 Januari 1910, afdeeling L. O,
de Rijksnbrmaallessen van den eersten
rang, bedoeld in artikel 3 van de tegelen
voor de rijksnormaallessen, vastgesteld bij
Koninklijk besluit van 29 Juni 1890
(Staatsbladi 9 7) laatstelijk gewijzigd hij Ko
ninklijk besluit van 11 Maart 1909 (Stbl.
66) thans gevestigd te Middelburg, met i
Mei 1910 zullen worden verplaatst naar
de gemeente Vlissingen en dat hij missive
van 22 Januari 1910, afdeeling L. 0.,
wordt goedgekeurd, dat bovenbedoelde
rijksnormaallessen gevestigd worden in de
lokalen der voormalige zeevaartschool al
daar.
