PILZ
:he Courant
NA AT".
CHT
PRANG,
aveliem, Pijpzwavel,
Zwavelhand.
No. 92
Zaterdag 7 Augustus 1909
Vijfde Jaargang.
STUS 1909.
episch £e\ó
Aankoop van Effecten.
na I. TH. HENDRIKSE.
IW Nieuw!
■RLE.
Verfrisschingsdrank.
Holland.
G B A A R. '^PH
Pilzfabriek,
»3, Middelburg.
Adriaanstraat, Goes.
Nieuw!
en franco.
I. SCHULTE Co-
sterij „Het Roode Kiiiis".
Veischijnt eiken MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIIDAGAÏOHD.
TWEEDE BLAD.
WEST-BAARLAND.
OOST-BAARLAND.
FEUILIETON.
DE JAGUAR.
BUITENLAND.
GEMENGD NIEUWS.
te houden Processie'
jaar op
tiddelburg via Antwerpen.
4.30 u. v.m.
5
9.-
5 30 B.m.
0 30
SOOn verkrijgbaar bij J. H.
Courant" te Middelburg
te Vlissingen tot en
KOERS.
er soliden borgtocht,
andschade.
ensdajs in het hotel de Kindereu
Omstreken de heer
en blad om WERKELIJK
Izich op de
0,75, franco per post f 0,95,
ran R. K. Patronaten
3derland.
bij vooruitbetaling.
AMSTERDAM.
MIDDELBURG.
Abonnementsprijs p. 3 maanden voor Goes f 0.75, daarbuiten f 0.95
Afzonderlijke nummers k contant-0.05
Advertentiën worden ingewacht op Maandag en Woensdag vóór
half drie en Vrijdag vóór een uur 's namiddags.
Kantoor v. d. Administratie: Ganzepoorfstraat C 209. GOES.
Reelameberiehten 25 Gt. p. r. Bij abonnement speciale prijs.
Advertentiën van 15 regels f 0.50iedere regel meer 10 Ct.
Eenzelfde advertentie 3 X geplaatst, wordt 2 x oerefcend.
Dienstaanbiedingen 5 regels voor 25 Ct, A contant.
Ovezand, op het eind der 13e eeuw
(1289) ingepolderd en door de hwren van
Schenge met een kerk begiftigd, lag nu
niet langer meer op een eilandje, schoon
bet ten Noorden door een verlengstuk
van de Zwake nog. gescheiden was van
Heinkenszand. De Kxuiningen-, Looyve-
en St. Anthonypolders zijn van latier dag-
teekening.
Tot dit punt genaderd, herinner ik mij
jaren geleden, iets aangeteekend te heb
ben omtrent dit dorp uit de zoo bekendis
kroniek van Smallegange. Het betnsft iets,
waaromtrent de kroniekschrijver bizonder
goed kon ingelicht zijn. Matthews Willemse
Smallegange, die gehuwd was geweest met
Maria Boom of Booms, stierf in 1538 en
liet bij zijn verscheiden twee zonen na:
Cornelis en Hugo. Carnelis, gestorven in
1563, was de vader van Mattheus, die bij
zijn dood nog kleine kinderen achterlist,
o. a. Johan, den vader van den kroniek
schrijver. Door heer Hugo Smallegange
nu, die de priesterlijke wijding ontvan
gen had en pastoor was tot Ovezand,
werden Johan, zijn broertjes en zusjes
„als sijne kinderen en erfgenamen, meest
in sijn huis opgequeekt". Onder „sijn
huis" hebben we evenwel niet tie ver
staan de pastorie te Ovezand, want Mat
theus Cz. Smallegange overleed 28 Ja
nuari 1594, omtrent 36 jaar oud, maar
misschien eien particulier huis te Goes.
De leden van een vermaard Schouwsch
geslacht kregen al vroeg groote bezittingen
in West-Baarland. De schrijver meent
zelfs, dat het Hof te Baarland door Re-
nesse's is gebouwd, zooals we gezien
hebben. Hij heeft, niet zonder succies,
ijverige nasporingen gedaan omtrent deze
edellieden, die voor dia Van Borssele's niet
uit' den weg hoefden te gaan. In de 17e
eeuw kwam een Priester-edelman do Re-
nes of van Renesse uit Utrecht, meerma
len logeeren op het slot Oostende bij de
familie de Bye-van der Goes en doopte
bij die gelegenheid wiel eens ©en jongge
borene. Inderdaad blijken de Ronesse's
niet alleen op Schouwen, maar o'ök in
het Utrechtse!» gegoed geweest .te zijn.
Dit gedeelte van Borssele werd een
maal bespoeld door de Honte, de Zwake
en de Mare, terwijl het van Wlest-Baarland
gescheiden werd door een breed© IJve.
Ook hier vond men drie heerlijkheden
en dus evenveel parochiën, in 1318 te
zamen groot 296372 Gemiet, zonder de
reeds ingedijkte buitenpolders. In 1331
waren hiervan 16 gemeten buitengedijkt,
in het volgende jaar nogmaals 30 gemeten.
Men had hier dus ook geducht met het
water te kampen.
De voornaamste parochie, en allicht ook
de oudste, was Oidekenskerkie, ook Oede-
34.
Het licht van boven de deur viel er
vlak op, en toevallig ontdekte mijn blik
iets, dat ik nog niet had opgemerkt. Er
stond in potlood iets op den waaier ge
schreven. Terwijl ik hem dichter bij mijn
oogen hield, om de woorden te ontcijferen
hoorde ik voetstappen binnen en ik had
nauwelijks gezien, wat het schrijven be
helsde, toen de deur geopend werd. Ge
lijktijdig sloot ik snel den waaier en liet
mijn. hand zakken, zoodat hij achter mij
verborgen was.
„W oont heer Steinmetz hier?" stamel
de ik, den eersten naami noemend, die mij
op de tong kwam.
„Neen, mijnheer", antwoordde de
knecht, een donkere kerel met onaange
naam uitzicht. Hij hield de deur op een
kiertje en keek mij met blijkbaar wan
trouwen aan.
„Je weet niet, op welk nummer hij
woont? Niet? Dank je. 'tSpijt me, je
lastig gevallen te hebben".
Terstond daarop' werd dg' deur dicht-
kensdorp, Odekenskerc, Her-Odefcems-
kerk, Hoedekenskerckie genoemd. Bij dezen
naam dacht de Schrijver aan Odin of
Othin, een zoon van Bar, den Watergod
der oude heidenen en hij acht bet niet
onwaarschijnlijk, dat het eiland oorspron
kelijk zal geheeten hebben: Odinssale,
veiblijf van Odin. Wel aardig gevonden,
als men zich herinnert, dat Borssele zou
geweest zijnBorssale, verblijf van Bor.
Dat Odinskerke evenwel de grondslag zou
zijn van Hoedekenskerke, hieeft niets aan
nemelijks. Nimmer toch zouden de chris
tenen hun kerk noemen naar een heiden-
schen afgod. Van deze kerk is nog slechts
een klein gedeelte over het koor van
den oorspronkelijken bouw en van de
bezittingen, naar het schijnt, nog minder.
Ook hier wordt melding gemaakt van een
vicarie, ter eere van St. Nicolaas. W.oltert
van Borssele, de eersta hiesr van Baars-
dorp, werd, 1232, in de parochiekerk be
graven en nu waagt de schrijver de gis
sing, dat Wiolfert's zoon, Nicolaas, de vi
carie zal gesticht hebben, ter laehe van
zijn schutspatroon en tot lafenis van de
ziel zijns vaders. Met deze vicarla is ba
last geweest heer Jan Vierloos, dezelfde
priester misschien, dien we in 1550 als
pastoor van Wemeldinge ontmoet hebban.
De tweede heerlijkheid en parochie was
bekend onder den naam van Oystendia of
Oostende, van meer betekenis dan St.
Catharina- en dan Oostkerke of (West-)
Borssele, want deze parochies hadden elk
maar 8 schellingen bij' te dragen voor
den kruistocht in 1280 tegen 12 ginds.
Als pastoor van Oostende wordt' genoemd
heer Hugo Ram, bij gelegenheid, dat hij
in 1322 met heer Alard, pastoor te We
meldinge, van standplaats verwisselt. In
1535 is de kerk met de. omgeving verlóren
gegaan, in de diepte verdwenen.
Nog een derde heerlijkheid blijft te ver
melden: Vinninge of Winninge. Van twee
priesters dezer parochie kon de naam
opgespoord worden. Bij de schenking van
grond aan de abdij van Ter Does trad als
getuige op (1201) heer Godefridus, priester
te Vinninge en in 1571 was- hier.'-jjtót
de zielzorg belast heer Anthóni© Coftie-
liszoon.
Het is bitter weinig, dat ons bewaard
bleef uit de.n Katholieken tijd. Laten we
de brokstukjes met eerbied bewaren I
Even karig zijn de mededeelingen ovier
de geslachten, die met deze ambachten
zijn verleid geweest. Behalve de klooster
zuster uit Biezelinge Clara van Hoede
kenskerke (1279), worden genoemd in
1318 Gillis van Oedekij'nsberc, in 1330
zijn zoon Gerard van Hoedekenskerke, ter
wijl in 1258 wordt melding gemaakt van
een Gerard van Oystende.
We zullen den schrijver al weer niet
volgen in het beschouwen van de vete
polders, welke achtereenvolgens in de
richting van 's Gravenpolder en Ovezand
zijn ingedijkt. Trouwens ook hier veel
onzekerheid. Voor een enkel poldertje
willen we een uitzondering maken: bet
Jan-Vierloospoldertje, dat in 1514 bleek
te bevatten 13 gemeten 168 roeden. Jan
Vierloos verkreeg in 1439 van graaf fi
lips van Bourgondië commissie als land
meter in Zeeland. Was hij de bedijker en
geslagen en ik liep* verder de straat uit.
Bij de tweede lantaarn stond ik stil, kre-eg
den waaier te voorschijn en las de woor
den zorgvuldiger. Zij waren naar het
scheen in haast gekrabbeld en luidden
aldus
„Mijn leven loopt gevaar. Help mij
Asta Von Winterstein".
XX.
D e Leven d-D o o d e.
Asta von Winterstein!
Een oogenblik mjeende ik, dat ik droom
de. Ik las de woorden twee keer over,
tzocht naar andere, en die niet vindeindte
stak ik den waaier in mijn zak. Toen liep
ik naar het huis terug, de straat over
stekende om het van den ovieirkant beter
te kunnen zien.
Asta von Winterstein. Maar die was
dood, omgekomen bij dat opzettelijk ver
oorzaakte ongeluk op den weg naar Sa-
lenberg. Of, was dit misschien weer een
streek van den Kanselier en leefde* zij
toch nog? Of was de aanslag mislukt en
was zij een snellen dood ontkomen om
den langeren strijd te verduren van vrees
voor een zekeren dood, waarvan echter
eigenaar van gezegd poldertje en de
grootvader misschien van den Wemelding-
schen pastoor?
Eertijds was er een ve*er van Hoede
kenskerke op 's Gravenpolder, maar op
20 Juni 1445 machtigde Filips van Bour
gondië dsn dijkgraaf en de gezworens van
de Breede Watering bewesten tersebe een
dam te slaan in de Zwake tusschen
's Gravenpolder en „Borssel", zoo groot
en zwaar, dat men dien kon gebruiken
met wagens en paarden. Er werd nu ©en
dijk opgeworpen van den Molendijk bij
's Gravenpolder tot aan den Nieuwen-
Hoondertpolder, 800 M. lang, een waar
kunststuk, volgens den deskundigen schrij
ver. Al wie den dam zouden gebruiken
met „overriden off anders", moesten het
halve veergeld van vroeger betalen.
Groot* ook was dit werk in zijn gevol
gen. Reeds in 1480 konden de beide
Zwakepolders drooggelegd worden, in
1510 *de Rruiningenpolder, in 1554 de
Looyvepolder, in 1612 kregen we don
Nieuwen Kraaiert en nadat vier jaar later
het eigenlijke Borssele was herdijkt, ont
stonden in 1642 de Westkraaiert en in
1676 de Nieuwe Westkraaiert.
Zoo was dan eindelijk Borssele met
Zuid-Beveland vereenigd.
L.
PEBZ1Ë
In Teheran vinden dagelijks terecht
stellingen plaats. De troepen van den
vorigen sjah zijn aan het plunderen ge
slagen en door die van de revolutionairen,
waar zij ze overmeesteren konden, ontbonden
Naar berichten die de russische regeering
uit Teheran krijgt, zal de ex sjah in deze
maand nog Perzië verlaten en zich naar
de Krim, in Rusland, begeven. Ook de be
ruchte kozakken-overste Liakow gaat mee,
'daar de Perzische regeering van zijn diens
ten als instrukteur niet blijkt gediend.
Duitsche officieren zullen aangesteld
worden.
Hier is de toestand nog lang niet tot
rust en in bezonkenheid gekomen.
De krijgsraad to Togerau heeft na lange
beraadslaging den sheik Fazdlah ter dood
veroordeeld en op de markt voor het publiek
laten ophangen. De terechtgestelde was een
musebtahid (hooge geestelijke), de geleerdste
van de Mohamedaansche theologen in Perzië.
Hij hield, in overeenstemming met den
onttroonden Schacb, de grondwet voor on-
vereenigbaar met de wetten van den Islam
en hij keurde de terechtstelling van eenige
aan de grondwet trouwe Mullah's goed.
De terechtstelling van den musebtahid
is een tot dusver niet voorgekomen feit in
de Perzische geschiedenis, want zijn woord
gold als afkomstig van Allah zelf. De ont
zetting onder de vijanden van de grondwet
is dan ook algemeen en geweldig.
En men begrijpt dat zulk een daad van
ongeloof de Mohammedanen vreeselijk ver
bitteren moet. Daardoor zal het zeer
gemakkelijk, worden, groote deelen der
het hoe en wanneer onzeker bleef? Ik
wist uit de voorbeelden van Szalay en
Lindheim wat dit beteekende. En ik kon
alles gelooven van Rallenstein den Ja
guar, alles. Niets kon mij verbazen, niets
scheen onmogelijk.
Ik liep snel de straat uit tot ik bij de
portiek van een groot huis aan het einde
jkwam. Hier haalde ik, beveiligd tegen
onbescheiden blikken, den waaier weer
uit en herlas den veelbetoekenendien zin.
Hij trok mij aan. Ik kon er mijn oogen
niet afhouden. Het gelaat en de gestalte
van het arme meisje stonden mij weer
voor den geest, duidelijk nu, zooals ik
haar bij den dans gezien had, ik durfde
nauwelijks te denken aan den onuitspile-
kelijken doodstrijd dien dat huis misschien
verborgen hield. Wat kon ik doen? Ik
was nog erger dan hulpelooseen vreem
deling in een land, waar de regeering
zelf de wet was. Ik ging naar het huis
terug en keek scherp toe*, of ik ook oen
teeben j;ag, waarnaar ik kon handelen.
Aan geen enkel raam zag ik iemand, of
schoon men de piano nog altijd hoorde.
Ik zette mijn tanden op elkaar; daar werdi
een wals gespeeld, ©en doodendans, waar.
lijk. Ik liep .de straat op en neer, niet*
wetend», wat te doen, mij van mijn mach
bevolking tegen de huidige regeering op
te zetten en de geheele grondwet met het
parlement voor te stellen als vijandig aan
volksaard en historie.
Wat dus reeds te voren kon worden voor
speld, dat namelijk ook de tegenwoordige
toestand slechts een voorloopige kaB wezen,
zal spoedig bewaarheid worden.
Wie weet onder hoeveel nieuwe ellende
en bloed.
KED-IXmË.
Een geschenk aan de Koningin
De „Javabode" meldt
De verschillende landschapshoofden in de
onderafdeeling Pidië der afdeeling Noorl-
kust van Atjeh hebben, geheel spontaan,
door tusschenkomst der regeering het ver
zoek gedaan, ter gelegenheid van de geboorte
van Prinses Juliana, naar oud landsgebruik,
aan de Koningin een geschenk te mogen
aanbieden, bestaande uit een, door groote
gouden sterren gevormde keten. Hoewel
Hare Majesteit besloten moet hebben in
bet algemeen geen voor haar persoonlijk
bestemde geschenken meer te aanvaarden,
heeft het Haar behaagd zich tot aanneming
van dit treffend blijk van belangstelling
van de gezamenlijke hoofden in een, kort
geleden ons nog weinig gezind gebied, be
reid te verklaren, welke beslissing door deze
met groote instemming is vernomen.
Prettig uit. Uit Groningen meldt
men aan *de Tel.
De leden dier beugelclub „Gruaof te
Groningen hebben Woensdag ©en avon
tuurlijken dag beleefd.
Ze gingen uit tan vischwiadstrijld op het
SchiMmeer, ©en honderdtal hengelaars.
Met die boot Leek II vertrokken ze des
morgens onder hevige regenbuien an het
regende dan gebeialen dag voor.
Nat toit op de huid kwamen de visscbeirs
aan op bet Schildmeer, waar spoedig de
hengels warden uitgeworpen. Er werden
*een tiental vischjes gevangen en na de
prij'suitdeeling, waarbij het zeer gezellig
toeging, zou men den terugtocht aanvaar
den. Een hevige stoum was intusschen
opgestoken, de boot geraakte uit den koers
en kwam op bet zand te zitten. Groote
consternatie. Het gezelschap werd met
bootjes aan wal gebracht, nog altijd on
der bevigen regen, waar beraadslaagd
werd o*v*er wat nu te doen. Een gedeelte
besloot te voet naar Appingiedam te gaan,
waar- het hun gelukte nog den trein te
pakken.
Na twee uren kwam de Leek II weer
los, doch daar de zuigier vol zand was
geraakt, weigerde de machine te wer
ken. Daar zat men nu. Wat tei dOemi?
Een 70-tal visschers trok naai' Apping©-
dam, te laat natuurlijk vqor dan trein,
©n zcjnlder .onderdak, daar ier gaan logies
in! voldoende mate te krijgen was. In hun
naitte pakje .bleven ze |den 'nacht in de
buitenlucht doorbrengen, om dan volgea-
teloosheid volkomen bewust, en toch niet
in staat de plaats te veriaten. Later heb
ik er dikwijls aan gedacht, hcie dwaas het
van mij was, om zoo de argwaan op te
wekken, maar in dien verschrikkelijksn tijd
was ik te roekeloos, om daarop acht te
slaan.
Toen ik weer voorbijging, zag ik plot
seling in de verlichte kamer beweging
komen. Een schaduw plaatste zich tus
schen het licht en! het venster. Toen werd
het licht uitgedaan. Ik plaatste mij in de
schaduw van een deuringang en wachtte.
De blinden weiden op zijde geduwd, toein
verscheen een figuur, ©ein man, dezelfde,
die de deur geopend had. Hij' sloot het
vengter, trok zich terug en alles werd
'duisternis en stilte, want het licht in de
gang was ook uit.
Ik wachtte een poosje in mijn s^huib
plaats en richtte mijne oogen op het bo
venste venster, waar ik dacht, dat de
waaier uitgeworpen was, maar er was
niets, dat mijn wachten beloonde. Het
werd laat. Niettegenstaande mijn wegblij
ven bij Von'Lindheim groote. vrees moest
veroorzaken, besloot ik den nacht in
Buyda over te blijven. Ik kon er mij zelf
niet toe brengen weg te rijden en op
dat beroep geen acht te slaan, ofschoon
dieïi roqrgen met dan eersten trein naar
huis te kunnen kamein.
Een viertal van het gezelschap, dat pp
die boot was gebleven, arriveerde dein vol
genden morgen om 6 uur aan dia plaats
vain afvaart.
men g*e s 1 epieu ,op ricli ter. Een 25
jarig iuö wiet'Kinaii, wuneuu.© ne 'suiaveii-
noge, nuurue, meuiu nee van., bij ue w*e-
uuwe van Li, aan p» vv ariijqeziisrsu'ruu
le uicilt, een genre unuceru© Kamer,' queer
voorgeven, *uar hij ars commies van met.
vraciitgueirerfcunurpau per rl. J.J. Si. M. te
Uupcnr met ingang van een JA Augustus
a.s. naai' net siah.qa te Dein was overge
plaatst ren tqt genaeiniupn roatum vrij* had
,qm een. Xaniter tiq zo,©Keu.
Daar hij pas van «ie reis kwam, liet
hij zien wet npddag- *en avquoeiiein goen
smarten en zejiuie, nat zijn konfers spoe
ling zamelen komen,.
nen commies van het vrachtgoederen-
te Edit, was juist ©veneen» in ppder-
naniüiehng omtrent het nopen van een ka
mer bij weafleadp weduwe; toen sieze com
mies pies avqnds mot de weduwe kwam
spieken ein zij npm vierte*l|die*, dat zijn a.s.
cqilega hein peiqcls v.oor w,as, stond hij
vpeemjd te kijken, wijl het hem ,qnl>ekena
was, [dat aan het vrachtgflactepenbureau
met 1 Aug. ©ep cqmnups van Utrecht
naar Delft verplaatst zou wopdqn. Deze
ging nu vqor alle zek©i-hei]d hij den sta
tionschef informioepen en toen bleek, dat
deze met nhe* qverpiaatsing geheel opbe-
kepd was.
Onae commies ging nu wederom naar
die weduwe terug, wijl hij nju, ;ov>ertuigd
was, dat men hier met ©en geslapen op
lichter. te (doen had, want idiq man had
zelfs ©ein uniformpet bij zich.
lntusschen hard |de w©duw© zich over
het een ©n ander uitgelaten, zqodat de
valsche commies lont rook ©n hij bij te
rugkeer van dep wapen pommies zijn
hanidvaliesje loppakte ©n de woning ver
liet, zeggende; 'dat hij naai' het station
ging. Die ware commies giing hem ach
terna en zag; dat hij juist in d© tegen-
lOviergestelidie richting liep van het station.
Nu waarschuwde hiji een agent v,an po-
Ijtiie, idie hem'terstond .arresteerde en naar
bet bureau van politie bracht, alwaar hij
gratis ©en kamer bietrak.
Bij' het nazien der bqekan bleek, dat
'deze Sinjeur neg verschillende dingen op
zijn kerfstok hadhij stond pri. in het Al
gemeen Politieblad gesignaleerd als ver
dacht van verduistering van Rijwielen te
Leepdam, te Arnhem «en ta Gqrinchem.
De aangehoudene werd door dan com
missaris van politie ter beschikking van
den officier van justie, te Dordrecht ge
steld, die ook' zijn aanhouding had ver-
zlocht,
Van ieen schaap.... eehi Jood,
en spinazie. Woensdagmorgen 11 uur
in (de Korte Hoogstraat bij' de Passage te
Rotterdam.
Opgebroken straat, veel karren, veel
.wagons, gevolg strubbeling in het ver
keer. On|der de karren ©en groentenkar,
bestuurd door ©en zoon Abrahams. Deze,
het duidelijk was, hoe weinig het in mijn
macht was het dreigende treurspel tegen
te houden.
Ik verliet mijn hoek en spoedde mij
naar het hotel.
„Ik ben van plan veranderd en blijf
hier van nacht", zeide ik tegen den bell-
ner. „Het kan nog wel eenigen tijd duren
eer ik terug kom, maar houd een kamer
voor mij klaar".
Toon ging ik naar jd© stall©n| en bij
hief onduidelijke licht van ©en lantaarn,
zag ik iemand op ©enig© zakken in ©en
hqek! slapen. Toen ik probeerde hem wak
ker te maken, zag ik, dat hij livrei dpoieg,
waarschijnlijk was het de koetsier (van,
©en' anderen .gast. Ik zag oen paar groiote
zwarte rij'tuigpaapden haast mijn paardje
staan. Zij wanen opgetuigd, en moesten
dus 'klaarblijkelijk dien nacht weer weg.
Ik wleet niet wat mijn nieuwsgierigheid
gaande^ maakte en mijl oplettender toe
ideed kijken. Op het tuig was ©en devies,
leen Kroon ein daaronder stondG. F.
Ik gi;ng hst erf oip'. Een groot rijtuig
stc|n(d op ©en beschutte plek. Bijl hst licht
van ieen lucifer, bekeek ik de paineeten.
Er stonid ieen wapenschild opgeschilderd
miet hetzelfde krqohtj© icir boven en bat-
'znlfdie naamcijfer ©r onder. Op' de stee-
