SMOS" aletots. 1EN - GOES. No. 79 Zaterdag 3 Juli 1909 Vijfde Jaargang. ill GOES. verkrijgbaar bij lïtBF- !H CUSmmtL VAN VIJVEN Qz-, 'MS -pf jome Rijwielen del, Zwolle. ENDING Verschijnt eiken MAANDAG-. JENSDAG- en VRIJDAGAVOND. TWEEDE BLAD. WEST-BORSSELE. FEUILLETON, DE JAGUAR. BUITENLAND. VOLKSSIGAAR. igemaakte Vorf in bussen voor 'non- en buitenwerk voor Oliejassen, Ledersmeer, uur, Machine- en Centrifuge- [larbolineum, Carbolzuur, Carbol- j Creolin voor ontsmetting en Jngedierte. GOES. jl duizenden gevraagd wordt. Het b, waardoor houderdeu eregeld iu voorraad te penen. gj .j ptig streven om steeds billijke {prijzen. ÏJ nd van 8—12 en 2—7. volgende agenten ij Goes); P. J. AAR- KLOET, Bruinisse; K,Burgh; F. WEE- )ede; P. J. KIKT, srsekeC. DE GOF- iendijke en Waarde; laren in Nederland. Abonnementsprijs p. 3 maanden voor Goes f 0.75, daarbuiten f 0.95 Afzonderlijke nummers h contant-0.05 Advertentiën worden ingewaeht op Maandag en Woensdag vóór half drie en Vrijdag vó6r een uur 's namiddags. Kanfoor v. d. Administratie: Ganxepoorfsfraaf C 209. GOES. Reclaraeberiekten 25 Ct. p. r. Bij abonnement speciale prijs. Advertentiën van 1—5 regels f 0.50; iedere regel meer 10 Ct. Eenzelfde advertentie 3 X geplaatst, wordt 2 x nerefcend. Dienstaanbiedingen 5 regels voor 25 Ct A contant. (Vervolg.) Tot 1324 is er voortdurend strijd ge weest tusschen de Hollandschie graven en die van Vlaanderen over Zeeland Be westen Scheld. Met de misnoegde edelen huldigde Flaris in 1289 den Vkuimschen Graaf, maar reeds het volgende jaar ver zoende hij zich met Floris V en werd Raad van diens hof. Naar men .weet, brachten ©enige edelen in 1296 den door den minderen man zoo zeer beminden graaf Floris V in bet Gooi jammerlijk om het leven. Hij liet een nog minderjarigen zoon jut, die reeds in 1299 kinderloos overleed. De naaste erfgenaam was de graaf van Henegouwen, Jan van Avenues, wiens moeder een zuster was van graaf Floris, maar niet zonder strijd zou hij Holland en Zieelanjd bekomen. Na het ombrengen van den Zandijkschen burchtheer in 1298 was Flaris van Borssele hoofd van het geslacht. Hij verbond zich met eeni- ge andiere edelen tegen Jan van Aven ues. maar dat bekwam hem slecht. Ter wijl hij met de verbondenen te Nijmegen vertoefde, om den keizer op tie wachten, dein leenheer dezer landen, liet graaf Jan door Boudewijn van lersek-e de laeneni bezetten van Flaris van Borssele. Wel poogde deze edelman in 1301 het Goeschd slot te hernemen, maar het mislukte, en hij week nu uit naar Vlaanderen. In 1315 beleende de graaf zijn zoon Jan (van Beaumont) met de bezittingen, in Borssele en in 1356 werden ze over geschreven ten name van diens klein zoon Jan van Bloys. Niet lang daarna keerden ze weer terug tot het geslacht van Borssele, na het kinderlqos sterven n.l. van Guy van Bloys, broeder van Jan, in 1397 en .wel door aankoop. Neg stonden ten jaxe 1331 in Westkerk» 412 gemeten, ten name van Bqudewijin van Rinzinghe. Negen jaar later wordt als eigenaar van dit grondbezit, fin nog, blijkbaar door jbuitendijking, 374 gemeten en 75 roeden groot, vermeld Hugo van Rinzinghe. Heer Hug© Bouictewijn's (waar schijnlijk eenige) zoon, had de priester lijke wijding .ontvangen en stierf in 1361 als pastoor van 's Heer Arendskerk©. Pas toor Hugo's neven, Hendrik Wisse e|n- Floris, kleinzonen van Raas van Bors sele, den Oude, erfden zijn bezittingen. Toen Jacoba van Beieren in 1433 ook afstand moest doen van haar titel als gravin, weiden haar eenige goederen toe- beschikt, om daarvan de inkomsten te ge nieten, o.a. Borssele, toen nog niet aan, Zuid-Beveland gehecht." In het volgende* jaar huwde zij met Frank van Barsselel van St. Maartensdijk, die ook Kortgene in leen bekomen had. Iedereen weet, dat dit huwelijk reeds spoedig door dien dood van Jacoba ontbonden werd ©n sindsdien, was Frank van B. heer van het geboete 19. Ik vroeg wat voor «en man die hof- dokter was. „Hij is ©en oude schurk: als dokter niéts waard, maar lang niet gek", ant woordde Luidheim. „En hij is handig ge noeg, om een wenk te begrijpen, en te diagnoseeren, dat ik niets ter wereld mankeer. Natuurlijk lijdt het geen twij fel, waarvoor hij gezonden wordt. Hij is een van llallenstein's handlangers, of schoon deze hem zelf niet laat komen, als hij ziek is." „Wij moeten het zoo goed mogelijk met hem zien klaar te speten," spralc .'f1, lnÜ'n geest reeds daartoe allerlei middelen daartoe beramend. „Wij kunnen hem niet beletten, je te komen zien en onderzoeken en natuurlij-- wijze zal hg dan ontdekken, dat je hi uitstekenden welstand verkeert." „Maar zij weten toch niet beter, of ik drank dat vergif". „Ja; dat is in ,ons voordeel. En daar van moeten .we een uitgangspunt maten. eiland Borssele. In 1452 vergund© Filips de Goede aan Frank over bat eiland te beschikken als eigen erfgoed en 20 jaar daarna keurde Karei de Stoute de tenaam stelling van Borssele op Jasper van Cu- lemborg goed. Frank's huwelijk was kinderloos ge bleven, maar hij had een zuster El-ea- nara, Idie als weduwe van Gijsbrecht van Nijenrode, in den echt trad miet Jan van Buren. Uit dit huwelijk werd geboren Elizabeth, die haar hand schonk aan Ge rard van Culemborg. Jasper, Gerard's zoon, huwde in Febr. 1470, in hetzelfde jaar, dat Frank fvjan Borssele stierf, te Brugge met Johanna, een dochter van Anthanio van Bourgondië. En zoo kwam Borssele aan het geslacht .Culiemborg. Deze echt werd gezegend (1475) met isen dochter Elizabeth, die aan het Hof van Maximiliaan van Oostenrijk en Maria van Bourgonjdië werd opgevoed, tegelijk met den drie jaar ouderen Filips, later den Schoone bijgenaamd. Toen Filips huwde met de eenige dochter van den Koning en Koningin van Spanje, werd zij een van Johanna's staatsjuffers. De jonkvrouw© wordt geroemd als schoon, zachtmoedig- en miet veel talenten begaafd. Zij was de trots van het Hof. Tenzelfden dage 24 Oct. 1501 dat zij voor het altaar trad met den Vliesridder Jan van Luxemburg, een boezemvriend van Filips den Schoone, werd Borssele op Elizabeth verleid. Bij die gelegenheid schonk de graaf haar onderscheiden)3! voorrechten. Zoo zou het ambacht, na haar afsterven, ook ovengaan op haar dochters of haar zusters zonder lossing, zander lextrarbetaling aan den graaf. Geen voQle zievien jaren mocht Eliza beth zich in haar echtvriend verheugen. Zij hertrouwde later met Anthonte van Lalaing, die 11 Juli 1514 Borssele in lijftocht bekwam. Zooals we gezien hebben, had het eiland zeer vetel te lijden van stormvloe den en gingen herhaaldelijk joelen ver loren. Was Borssele in 1351 nog slechts ruim 6000 gemeten groot, een kwarteeuw later, Ina den tweeden St. Dionysius-vloed, scheen het gedurende 3 jaren als ten onder gegaan, toen bet toch weer als één gemeenschappelijke watering herrees. Wat beteekemdie dit alles echter bij 't geen in 1530 geschiedde? Het was op1 Zaterdag 5 Nov. volle maan, dus er ging een gier-, geen springtij, 's Morgens tus schen 8 en 9 uren waaide die wind bij laag water uit het Westen. Wie zou iets verschrikkelijks vermoaden? En toch, de wind wakkerde aan en liep door naar het Noorden, en nog vóór bet water het hoogste punt bereikt had, was het ge beurd. Tot omuitsprekelijken schrik van da bewoners verbrak het door den stormwind 'opgezweepte water alle belemmeringen en maakte bet .werk van eeuwen in enkele oogenblikten ongedaan. In wilde vlucht holden de mensch-en in da richting van Coudorpe, den ©enigen uitgang. Daar von den zij een tijdelijk© schuilplaats in het kerkgebouw. Ongetwijfeld zullen niet alten het geluk gehad hebben zich in veilig heid te stellen. De dosis is te klein geweest en de wer king was dientengevolge slechts onvol ledig. De physiake gevolgen zijn nu over, maar je hebt er een hersenaanjdoening uit gehouden en je zenuwen zijn in de war. De heer HcSjdokter B-eckmeister is waarschijnlijk geen specialiteit in krank zinnigheid en ,ook geen authoriteit wat de uitwerking betreft van zekere vergif ten. Zijn stethaskoop en thermometer zul len hem niets vertellen, dat in strijd is met ons verhaal; 'hij kan twijfel koes teren, maar dat is alles. Zoo bepaalden wij onze gedragslijn voor het bezoek, en ik althans verwachtte met een zekere vroolijke nieuwsgierigheid de komst van heer Beckmeister. Hij kwam den volgenden morgen in een huurrijtuig van het station. Hij was een goed gekfaed-cte en opgeborstelde schobbejak, met diamanten ringen, hiemd- knoopjes en dasspeld, e©n zwaar gou den horlogeketting, gouden lorgnet en wandelstok miet gouden knop. Een slim, zinnelijk gelaat, en een scherp oog. „Aha," dacht ik, hem ziende, „je hebt "je in structies gehad, dat is duidelijk." Maar ik ontving hem met alle respect dat hem verschuldigd zou zijn, als hij de man geweest was, dien hij voorgaf t© zijn, en misschien ook wel geloofd© te zijn. Onze Zeeuwen wanen er de mannen niet naar, het water maar eenvoudig vrij spel te laten. Het Luctar et Emergo staat niet zonder reden in ons gewestelijk wapen. Aanstonds de zeeweringen zooveel moge lijk in arde gebracht, maai' de stormvloed van 30 Nov. vernielde de herstellingen- Was Borssele ten ondergang gedoemd? De onkosten werden nu den ambachts heer te bezwaarlijk. Ifiet volgende jaar gaf hij aaindeelen uit op 3000 gemeten, het overige hield hij voor zich. Ook van el ders wist hij geldelijke hulp te hekamen. Weer aan den arbeid en de gaten ge dicht. In het najaar van 1532 lag liet eiland - weer veilig achter de dijken, meende menmaar op Allerzielen stormde het andermaal en het herstellingswerk bleek vergeefsch geweest te zijn. Thans kon het water hot vernielings werk voltooien. Het bleef ongehinderd stroomen over de -eenmaal aan haar baren, met noesten arbeid ontwoekerde gronden. Klachten van Eltewoutsdij-k, dat nu niet veilig meer lag achter Borssele. Op last van keizer Karei V, clie sinds den dood van zijn vader, Filips den Schoone, heer was over de Nederlanden, ging do dijk graaf van Üe Breed-e Watering Bewesten lerseke, Comelis Janszoon miet Adriaan Carneliszoon dien stand van zaken op nemen. Een gevolg had dit bezoek niet. Anthanie van Lalaing was in 1540 ge- starven. Ten jare 1553 beschikte zijn we duwe, Elizabeth, over het drijvende Bors sele met 's keizers toestemming ten be hoeve van Filips van Lalaing, gehuwd met een dochter har-er overleden zuster, Anna van Rennenberg. Op Driekoningen, 1556, werd Anthanie II van Lalaing, Filips' zoon, heer van Borssele. Deze Anthonie verwisselde het tijdelijke met bet eeuwige in. Nov. of Dec. 1568, het jaar, waarin de „tachtigjarige oorlog" is begonnen, de opstand tegen Spanje. Alva, des konings landvoogd, beschuldigd© hem, dat hij hulp verleend had aan den Prins van Oranje, bij diens overtocht over de Maas, toen hij mot oen leger, in Duitschland geworven, door Limburg en Brabant naar België trok. Het gevolg was, dat Borssele verbeurd verklaard werd; De ontvanger te Goes, Cornells Antho- nisse, kreeg het gqed te beheeren. Even wel in Nov. 1576 ontving Leonora de Montmorency, Anthonie's .weduwe, die be zittingen terug, ook Borssele. Terwijl het water maar altoos door ging met het uitwisschen der sporen van menschelijke vlijt ,op het eiland, thans een geliefkoosd verblijf voor die water vogels en waar de zeehonden zich mis schien lagen te koesteren in de zon, bleef de „heerlijkheid" in het bezit der La- laings. De laatste bezitter wild© hij1 misschien er gaarne af zijn? - droeg Borssele op „aan de leenmannen van Zee land" de Staten „ten behoeve van een verlei op Goes". .Wierkiel ijk kwamen de scharren aan de stad en zij wielden 11 Mei 1615 gesteld tem name van burge meester Cornelis Soetwater. Nochtans toen de gronden het jaar daarna tot be dijking werden uitgegeven, verscheen er een protest van Prins Mauxits. Zijne Majesteit had hem de ©er gedaan, hem te gelasten mijn vriend te biezoe- ken. Heer Van Lindheim .was vandaag wat beter, hoopte hij. Ik beschreef daarop de ziekte, mis schien ©enigszins anders dan d© bezoe ker verwacht had. Mijln vriend en ik had den op dien en dien avond gesoupeerd, tein huiz© van een damie te Buyda; den heer Hofarts misschien wel be kend, Barones Fornbach. De heer Hof arts gaf met een, buiging en een glim lach te bennen, dat hij tot den kring van die dame behoorde. „Op den weg maar huis-," vervolgde ik, „werd mijn vriend zorgwekkend ziek. Ik kroeg hem met moeite thuis, waar hij te bed gelegd werd." Ik beschreef ook die verschijn selen. „Maar hij werd zooveel erger, dat wij vreesden, dat hij den dag niet halen, zou en dit was ook de meening van den dokter, dien wij lieten rompen." „Wie was dat?" „Dakter Rothmer." De heer Hofarts mompelde iets en haal de de schouders op. ,,'s Morgens echter gevoelde mijn vriend zich iets beter, doch hij leed aan een beklemmende vrees voor den dood. Zijn idee-fix© werd, zijin tehuis- te bereiken, en hier te sterven. Dit verlangen scheen Uit hoofde van zijn verdienste in don strijd tegen Spanje-, hadden d© Staten van Zeeland in 1397 eenige rechten verleend op het verdronken land aan den Prins-, maar hij had er zich weinig aan gelegen laten liggen. Nu er evenwel sprake was van bedijking, veranderde de zaak. Er werden onderhandelingen gevoerd, en die stad betaalde jllaurits in. 1620 de som van 32000 ponden van 40 grooten. Gedurende 85 jaar lag Borssele dus ten prooi van het water. Veten zullen, aan -den overkant of in Brabant een goted heenkomen gezocht hebben, evenals later menigeen h-et .wapengeweld ontweek. De heugenis aan vroegere dagen ging geheel verloren, vooral ook door de opvolgend© gebeurtenissen, zoo droevig voor d-e trauwgeblevea Katholieken. Slechts eiy kele aan.wijzigingen in oude documenten;' verspreid en jnet vlijt hijeen gezocht, too- nen nog, hoe het eenmaal most geweest zijn. Er werden in 1616 ingepolderd 3318 gemeten, bijna 3000 gemeten waren sinds 1340 verloren gegaan. Goes bleef in het bezit der heerlijkheid tot het midden der 18e eeuw. Jhr. Jam, van Barss-ele, eerste edele van .Zeeland en schepen© (wethou der) van Middelburg, kocht 8 Maart 1750 het ambacht van de stad. Zijn zoon, Jhr: Willem Zeeland us van Borssele, was in 1795 nog ambachtsheer. Zooals men zich herinneren zal, heeft Jhr. A. W. van Bors sele in 1904 de ambachtsheerlijke rech ten gelegateerd aan d© burgerlijke ge meente, aan d-e Hervormd© Kerk en het Diaconie-Armbestuur. In de 15e eeuw, taan men d© Borssel- sche dorpen reeds te voet van Hoede- 'kemskerke ©n Baarland kon bezoeken, was het Avezand al ingedijkt. Het eilandje bevatte -drie polders: Oud-Ovezand, Ver- lorenkost en het Mariapol-dertje. Ruim een eeuw daarna Borssele was toen drij vende was Oveizand Zuid-, Oost- en Noordoostwaarts -door nieuwe polders met het overige Zuid-B-cvelamd verhouden. Maar hiervan zal nog wiel nader gespro ken warden. L. FKAMtKlJH. De bisschop van Bayunne, mgr. Gieure, is Maandag voor den rechter verschenen, be schuldigd dat hij in een herderlijk schrijven over de toewijziging der kerkelijke goederen tot ongehoorzaamheid aan die voorschriften heeft opgewekt, door ze in strijd met recht en godsdienst te verklaren en den banvloek te bedreigen tegen ieder die zou medewerken om bedoelde goederen aan een ander in eigendom toe te wijzen. Nadat twee getuigen hadden verklaard dien brief den 10 Januari j. 1. van den kansel te hebben hooren voorlezen, werd de bisschop gehoord, die verklaarde, dat, wan neer de Staat de inmenging van de Kerk in zaken van zuiver burgerlijken aard ver werpt, de Kerk eveneens recht heeft zich te verzetten tegen de inmenging van den zoo sterk, dat ik haastig een rijtuig liet komem en h-em hierheen bracht, in de hoop, -dat een verandering hem op zou knappen." „En is dit gebeurd?" vroeg hij vol verwachting." „lïi zeer groote mate. D© onrustwek kende lichamelijke verschijnselen zijn ver dwenen, maar, heer Dokter h-et schijnt, als of ons een groot onheil overkomen is." „Inderdaad?" Hij Jteek mij nieuwsgie rig aan, maar ik geloof niet, dat hij iets- kan opmaken uit mijn onschuldig, be zorgd voorkomen. „Ja. Ik vrees dat zij'n verstand gelei- iden heeft. Hij is hoogst zenuwachtig en onder den indruk, dat hij opzettelijk ver giftigd is. Hij praat verward over vijanden, -die liet op zijn lev-en toegelegd hebben en al mijn redeneeringen kunnen hem niet van zijn dwaling overtuigen." Weer keek heer Beckmeister mij op- lattend aan, zoo oplettend, dat ik mij afvroeg, i-n hoeverre hij van de zaak op de hoogte zou zijn. Toen stond hij op en zijn horloge uitlLalend, juist -een hor loge 'zooals ik mij verbeeldde, dat bij dragen zou, een opzichtig ding met een zinspreuk in email op d-e kast, v-erzocht hij, daar hij met den trein van zoo en zoo laaf terug wilde, den patiënt te ziiefa. Staat op haar terrein, terwijl hij voorts aan geen menschelijke justitie het recht toekent, censuur uit te oefenen over het onderwijs dat hij geeft, aangezien hij alleen verant woordelijk is aan den Paus en aan God. De bisschop erkende gezegd te hebben, dat er wetten zijn aan welke men verplicht is gehoorzaamheid te weigeren, omdat ze in strijd zijn met de Goddelijke wet. Het 0. M. eischte tegen hem toepassing van de art. 59 en 60 der strafwet, die gevangenisstraf van 3 maanden en tot 2 jaar bedreigen. Een Parijsch blad komt met een zonder ling verhaal, dat een zeer eigenaardig licht werpt op den toestand in de Fransche straf kolonies. De gedeporteerden van Guyana hebben ergens in een bijna ontoegankelijke streek van het binnenland een goudmijn ontdekt, welke zij reeds geruiuien tijd volgens alle regelen van de kunst ontginnen. Het lot beslist, wie tijdelijke mijnwerkers zullen zijn de aangewezenen breken uit, arbeiden een bepaalden tijd in de mijn en keeren met een hoeveelheid goud terug, waarna andere lotgenooten hun plaats ginds innemen. Het gedolven goud weten zij om te zetten en koopen er eet- en drinkwaren vncr, zoodat zij dikwijls wekenlang in overdaad leven. De directie en het personeel weten wat er geschiedt, en trachten het uitbreken te voor komen, maar steeds tevergeefs. Niettegen staande de ijverigste en nauwkeurigste na sporingen kan men er niet in slagen, de ligging van de goudmijn te ontdekken. Sectarisme. Reeds meermalen hebben wij staaltjes verhaald van den sectarischen-geest, waar mee de onderwijzers der openbare school in Frankrijk bezield zijn. Vol gloeienden haat tegen den godsdienst en haar bedienaren trachten zij het werken der geestelijken te vernietigen en iedere kiem van godsdienst gevoel in de harten der kinderen te ver stikken Vandaar dat de onderwijzer der openbare school op de kleine gemeenten niet onjuist den „anti-curé' genoegd wordt. Thans moeten wij melding maken van een feit, dat nog toe alle anderen overtroffen heeft schrijft de „Msb." Den 17en Juni bemerkte een inwoner van het plaatsje Mazal twee individuen, die juist bezig waren om het kruis aan den ingang van het dorp aan stukken te slaan. Terstond riep hij twee zijner buren en alle drie gingen zij de vandalen achterna. Nau welijks 100 M verder troffen zij de beide laffe sujetten bij een ander kruis aan, dat zij juist omver wilden halen. Niet weinig stonden zij verbaasd „toen zij in één dier heiligschenners de onder wijzer van het dorp herkenden Zij maak ten hem over zijn gedrag ernstige verwijten, maar de modern-verlichte onderwijzer ant woordde: Dit is niet het eerste en ook niet het laatste. En op dienzelfden dag wierpen de woestelingen nog een prachtig steenen kruis omver. Dit voorval dat aan de tijden der groote revolutie herinnert, veroorzaakte in den geheelen omtrek, zooals te begrijpen is, groot opzien. Daar dit onvermijdelijk was-, ging ik hem voor met veel vertoon van bereidvaar digheid, zelfs van dankbaarheid, en na, hem Van Lindheim's kamer te hebben gewezen, liet ik hem alleen. Wij had-den afgesproken dat Von Lin,dheim in vage bewoordingen, maar toch met nadruk, als ©en gek doet, den dokter in zijn vertrouwen zou nomien en hem Idoor ©efn, lang verhaal van veronder steld gevaar, van een al te nauwkeurig onderzoek zou weerhouden. Of het ge lukte of niet, zijn wij nooit te weten ge komen. Toen Beckmeister na een mi nuut of twintig de kamer verliet, wikte hij niets loslaten. „Uw vriend," sprak hij, „schjjnt in verwonderlijk goeden lichamielijkjen wel stand na hetgeen wjj van zijn aanval gehoord hebben. U zult echter begrijpen, -dat mijn mededeelingen bestemd zijn voor het oor van Zijn© Majesteit, en -dat ik niets vooruit zeggen kan, zelfs nieit aan u." En nqgmaals zijn afschuwelijk horloge uithalend stapte hij buigend in zijn rij tuig, mompelde ©enige onsamenhangend© woorden van sympathie en reted naar het station.

Krantenbank Zeeland

Nieuwe Zeeuwsche Courant | 1909 | | pagina 5