.telling
oekenmeel
izelü -»■
f, Utrecht.
No. 108
Zaterdag 12 September 1908.
Vierde Jaargang.
Bij dit immer Behoort een Bijvoegsel.
STRIJD
lumorist.
Entree SOIRÉE 50 cis
Fabrikaat, waar-
irandeerd worden,
>N te Goes.
'SNIJDERS
SNIJDERS
>rteermachines
iruiwagens
RS
N.
irs verzuim vooral
[gen van de groote
:h geld
oop van Effecten.
H. HENDRIKSE.
KATHOLIEK ORGAAN VOOR DE ZEEUWSCHE EILANDEN.
Verschijnt ellen MAANDAG-, WOENSDAG- en VRIJDAGAVOND.
De derde Socic/e Week.
UIT ZEELAND.
OES.
&nd
|n H. TER HALL
RIKA DAVIDS enz.
HET BESTUUR.
loote verscheidenheid:
paardenkracht.
Ie S. A. Vingerstukken-
IHünt) als Moesmakers,
Schijvensnijders in alle
MODEL
del i908.
Pulpvervoer geschikt.
bend, scherp ontroomend
jee.
|emt 900 kilo water
slobber, waar al bet
Lan een ieder leeren.
raden.
Igenwoordigd.
iporteurs
lNS Co.
1.65, bij 10 Kilo f0.63, by
jïO, bij 10 Kilo f 0.68, bij
2UZEL -mi
lij minstens 100 Kilo of 4
6.75 per bus.
|en rembours,
toegestaan.
n borgtocht,
e.
in het hotel de Kinderen
HE IEEIIWSCHE COWHT
Abonnementsprijs p. 3 maanden voor Goes f 0.75, daarbuiten f 0.95
Afzonderlijke nummers a contant-0.05
Advertentiën worden ingewacht op Maandag en Woensdag vóór
half drie en Vrijdag vóór een uur 's namiddags.
BureauLANGE VORSTSTRAAT, GOES.
Advertentiën van 15 regels f 0.50iedere regel meer 10 Ct.
Eenzelfde advertentie 3 X geplaatst, wordt 2 X berekend.
Dienstaanbiedingen 5 regels voor 25 Ct. a contant.
Reclameberichten 25 Ct. p. r. Bij abonnement speciale prijs.
Zij die zich roet I October a.s. op
dit blad abonneeren, ontvangen de tot dien
datum verschijnende nummers gratis.
De sociale werkzaamheid der plattelands
gemeenten.
Over dit onderwerp sprak Dinsdagmid
dag de eerw. Rector Th. v. d. Marck.
Inleider begint met het betoog, dat, zoo
er op het platteland op sociaal gebied
nog niet zoo veel is geschied, men daar
niet te scherp over oordeelen moet. Op
het land vindt men eigenaardige moeilijk
heden. Het land raakt, hoe langer hoe meer
in handen van uitwonenden, jd® eigen-
geërfden nemen af, de trek naar de ste-
den toe. De belasting is daardoor te zwaar
voor de blijvenden als men vele dingen
die goed zijn, wil uitvoeren. Nu zijn er
verschillende middelen, die het inkomen
kunnen verhoogen, o. a. het aanplanten
van vruchtboomen o>p gemeentegrond.
Daarbij kan met meer samenwerking
tusschen de gemeenten onderling, veel
tot stand komen.
Vooral pp hygiënisch gebied, kan, wan
neer gemeenten elkaar willen verstaan
en helpen, menige misstand worden opge
heven.
Ook moeten de gemeenten meer doen
om den. ongezonden trek naai' de steden
te stuiten. Dit kan het best geschieden
door op het platte land zelf industrieën
zich te doen vestigen.
In Duitschland vindt men gemeenten,
die terrein aanbieden om industrieën te
lokken. De industrie heeft landbouwers
naar het land getrokken, er kwam meer
vraag naar landbouwproducten en deze
konden duurder worden afgezet. Gevolg
was stijging der loonen van landarbeiders
en een eindigen van den uitvoer paar
de stad.
Tot verbetering der toestanden op bet
land, dragen in onzen tijd ook veel bij de
'talrijke coöperaties, de maalderijen, de
zuivelfabrieken enz. enz.
Nu moet de gemeente dezen goeden
geest steunen. En wel voornamelijk door
te zorgen dat het onderwijs ten platte
land goed is. Nog te veel gemeenteraden
worden er gevonden, die wat leermidde
len betreft al te karig zijn.
Voor de gezondheid van de bevolking
moet de gemeente zorgen door het aan
stellen van schoolartsen. Daar waar dit
is geschied, blijkt dat 25 pCt. der kinde
ren tijdelijk het bezoek der school moet
worden ontzegd, wegens allerlei ziekten.
Met verkoop van gemeentegronden moet
men zeer voorzichtig zijn. Men kan nooit
weten hoe groote behoefte men bij aan
was der bevolking, aan gemeentegronjc^
kan hebben. In hoe meer kleine stukken
men den bodem verdeelt, hoe meer eigen
boeren er komen, hoe beter het is. Het
groot grondbezit is ©en. oorzaak van eb
lende en armoede op. het land.
Dit is ook vooral merkbaar bij de wo
ningtoestanden die men op 't platteland
aantreft. Intusschen moeten ook toestan
den, die men aantreft bij: gewone boeren,
zeer veel verbeterd. De slaapgelegenhe
den zijn over het algemeen ongezond, wat
betreft de slaapgelegenheden van knechts
tn meiden dikwijls ellendig. Gelukkig dat
er een woningwet gekomen is, die de ge
meente het recht en de macht geeft in
te grijpen.
Kindersterfte is een ander gevolg van
deze toestanden.
De ouders zijn veel op het land, de kin
deren onverzorgd thuis. Vooral als deze
ziek zijn, zijn dit treurige toestanden.
Ook vroedvrouwen wonen over 't alge
meen veel te ver weg. Van gemeentewege
moest er voor gezorgd worden dat eenige
vrouwen, hiertoe werden opgeleid. Vele
ongelukken konden dan, worden voor
komen.
De ziekenverpleging laat ook ten platte
lande, alles te wenschen over. Spreker
stelt ten voorbeeld het werken van den
Duitschen Charitas Verbond, die vooral
ten platte lande ontzaggelijk veel voor
de arme zieken heeft tot stand gebracht.
In navolging hiervan moeten ook in ons
land personen worden opgeleid tot zie
kenbezoekers. Personen, die de huisge-
nooten kunnen, inlichten hoe men een)
zieke moet behandelen. Die den dokter
behulpzaam kunnen zijn, of bij ongelukken
zelf een verband kunnen leggen. De on
kosten die een en ander medebrengt,
moeten bestreden worden door een te
stichten vereeniging.
De gemeente moet verder behulpzaam
zijn bij het bouwen van hospitalen eln
dergelijke inrichtingen. Het spreekt van
zelf dat hier onze ziekenzusters de aan
gewezen verpleegsters zijn. Zijn we een
maal zoover dat o-p het platteland eenige
hospitalen worden aangetroffen, dan js
de verdere opleiding der ziekenbezoekers
vergemakkelijkt en verzekerd.
Deze ziekenbezoekers zijn het vooral,
die ten plattelande onmisbaar- zijn. Met
cijfers toont spreker aan, dat in duizen
den gevallen het de ziekenbezoekers wa
ren, die de eerste hulp verleenden, of
zieken bijstonden.
De inleider dringt er met kracht op
aan, flat het initiatief genomen worde,
om tot oprichting van een vereeniging
over te gaan, die zich met de opleiding
van meisjes tot verpleegsters ten platte
lande zal belasten.
De gemeente en de openbare gezondheid.
Dinsdagavond.
Spr. dr. C. Meuleman. Spreker noemt
dit onderwerp, zoo uitgebreid, dat hij;
zich zal moeten bepalen tot eenige hoofd
zaken. De taak der gemeente ten opzichte
der openbare gezondheid is te splitsen in
twee deelenstadsreiniging, woningtoe
zicht enz. Dit zijn maatregelen tot behoud
der gezondheid en afvoer der faecaliën,
en ander vuil. Dit lijkt eenvoudig, doch
is een vraagstuk van grooten omvang. In
deze stoffen bevinden zich smetstoffen.;
als van typhus, cholera en tuberculose.
Er ontwikkelen zich zeer gevaarlijke gas
sen. De bodem en de lucht worden ver
vuild enz. Dit alles bewijst dat een ge
meente de uiterste zorg heeft te beste
den voor een afdoenden, eem zekeren af
voer van deze stoffen. Daartoe behoort
in de eerste plaats een goede rioleering.
Alle andere systemen zijn minder goed.
Daarna volgt de vernietiging van le
vensmiddelen. Menschen, die zich wel
zouden wachten een cent weg te nemen,
zien er niet tegen op, hun evenmenschen
aangelengde melk, of meel met aluin, of
suiker met aluin te verkoopen enz. Lei
den en Rotterdam hebben in dit opzicht
uitstekende maatregelen getroffen. Spr.
haalt treffende staaltjes aan van verval-
schingen, die in die gemeenten, werden!
ontdekt. Een rijkswet moest hier strenge
straffen op toepassen.
Daarna volgt de zorg voor goed wa
ter. Hiertoe moet. men aanleggen walen
leidingen. Het is een verheugend verschijn
sel, dat zelfs vele kleine gemeenten be
zig zijn deze aan te leggen.
Ook volksbadplaatsen behooren op het
program te staan, evenals plantsoenen, en
openbare speeltuinen. Deze zijn vooral
noodig in groote steden.
Ziekenhuizen, verloskundige hulp enz.
behooren tot de groep: herstel van ge
zondheid. Het beste stelsel is hier de par
ticuliere instelling. Spreker is werkzaam
geweest aan groote gemeentelijke instel
lingen, doch geeft de voorkeur aan de par
ticuliere ziekenhuizen.
Bij besmettelijke ziekten moet de streng
ste afzondering plaats hebben, en ont
smetting van linnengoed, bedden en klee
ding plaats hebben. De gemeente moet
daartoe bouwen ontsmettingsovens.
Tot deze groep behoort ook het genees
kundig toezicht op de schoolop de school
doen de kinderen mazelen, roodvonk, keel
ziekten en meerdere andere kwalen op,
die soms heele huisgezinnen aantasten..
Ook vele andere gebreken maken den;
schoolarts noodig, o. a. de z.g. adenoide
vegetaties. Vroeg verholpen geneest het
spoedig, bij vexwaarloozing ontstaan al
lerlei kwalen.
Spreker geeft cijfers van schoolartsen
uit Ledden, die overtuigend de groote,
noodzakelijkheid van de instelling der
schoolartsen aantoonen.
Na de pauze begint spreker met een uit
eenzetting der oorzaken en bestrijding der
tuberculose. Het geven van versterkende
middelen is geen bestrijding. Wat kan de
gemeente doen om deze ziekte te bestrij
den? Ie. Toezicht op de school, voorna
melijk op de onderwijzers. De gemeente
moet medewerken de menschen te leeren
de tuberculose te bestrijden. Vooral door
de oprichting van consultatie-bureau's,
waar de lijders kosteloos, worden onder
zocht, en hun van raad en hulp wordt
gediend.
Verder moet de gemeente zorgen voor
haar eigen personeel. Dit is van groote
beteekenis, omdat groote gemeenten, met
haar uitgebreid personeel, indien dit tu
berculeus wordt, vreeselijk verlegen ko
men te zitten. Lange verloven, en groote
onkosten zijn het gevolg, want om zoo
iemand eenvoudig te ontslaan is toch al
te hard.
Verloskundige hulp laat veel te wen
schen^ over. In ons land sterven, nog 3
pCt. vrouwen in het kraambed. Vooral op
het platteland, waar gebrek is aan vroed
vrouwen. Een plattelands gemeenteraad
zorgt wel voor een veearts, en liefst een
goede, maar een verloskundige, dat
komt er zoo. nauw niet op aan. Het peil
der ontwikkeling der vroedvrouwen is dik
wijls zeer laag. Terwijl door bakers op
on verantwoordelijke wijze met kraamvrou
wen wordt omgesprongen.
Wijkverpleging door goedgeschoolde
vroedvrouwen, dat is het middel tot ver
betering. Het wordt hoog tijid dat de ge
meenten die zaak afdoende regelen.
Kindersterfte is een zaak de aandacht
overwaardig. Want nog veel te veel kin
deren sterven beneden liet jaar. Oorza
ken slechte voeding en onoordeelkundige
behandeling. In 't buitenland zijn opge
richt inrichtingen tot het verkrijgen van
zuigelingenmelk. Dit is zeer noodzakelijk,
wijl melkvervalschingen aan de orde van
den dag zijn. Polyklinieken voor kinder
ziekten zijn verder noodig tot afdoende
bestrijding der kindersterfte.
Verder moet een rijkswet o,p den vrou
wenarbeid er voor zorgen, dat te vroeg
hervatten van den arbeid verboden wordt.
Woningtoezicht en woningbouw.
W oensdag.
In beide samenkomsten trad als spre
ker over dit onderwerp op dhr. J. M. A.
Zoetmulder. „Woningtoezicht en Wo
ningbouw" was het punt van bespreking
in de morgen-samenkomst.
Spr. begon met te wijzen op de groote
beteekenis van een goede woning en het
nauwe verband tusschen woningtoestand
en zedelijkheid. Overheidsbemoeiing ten
deze is daarom volkomen te rechtvaar
digen. En inderdaad zal ook zonder die
inmenging der overheid de ondervin
ding leerde het weinig verbetering tot
stand komen.
In een uiteenzetting van het stelsel der
Woningwet doet spr. verder zien, boe nu
de gemeente, geroepen tot het beharti
gen van de belangen der volkshuisvesting,
daarbij; steun en toezicht van het Rijk
heeft te aanvaarden, doch hare werkzaam
heid nog veel blijft afhangen van 'het meer
of minder sociaal gevoelen van B. en
WHet kiezerscorps kan hierop 'n zeker
toezicht oefenen.
Spr. omschrijft dan in den broede )de
taak, welke o-p de gemeentelijke overheid
rust de zorg, dat nieuw te stichten
woningen aan zekere eischen, voldoen;
de opheffing van misstanden, ontstaanl
door gebreken der woningen, de bevor
dering van zoodanigen aanbouw, dat er
voldoende voorraad is van woningen voor
do verschillende klassen der bevolking.
Dat de gemeente hierbij de beschikking
moet hebben over deskundige ambtenaren
is een hoofdeisch.
Over bouwverordeningen die niet moe
ten zijn een verzameling van bouwtech
nische gegevens, doch ook het zedelijk
en gezondheidspeil der bewoners 'in het
oog dienen te houden, maakt spr. wij
ders verschillende opmerkingen.
Het voorzien in 'tallerwege bestaande
gebrek aan kleine woningen is een zeer
de aandacht vragende zaak. Hier vooral
zal de gemeente moeten steunen door
het beschikbaar stellen van de noodige
gronden of van bouwcrediet. Woningbouw
van gemeentewege, zooals in het Buiten
land, acht spr. een vraag van doelmatig
heid. De grens tusschen armenzorg en
toepassing der woningwet zal in sommige
gevallen moeilijk zijn te trekken. Voor
keur verdient de woningbouw van corpo
raties, door het particulier initiatief ge
organiseerd, en volgens de bepalingen!
der Woningwet gesteund.
Over het werk dezer vereenigingen geeft
spr. een breedvoerige uiteenzetting om
ten laatste nog even stil te staan bij. de
wijze van bouwen en bij het opruimen
van z.g. „krotwoningen."
Ten besluit, merkt dhr. Zoetmulder nog
op, dat door een goede verbinding tus
schen binnenstad en buitenwijken, de kan
sen tot het vinden van betere woningen,
voor arbeiders belangrijk verhoogd wor
den.
's Middags besprak dhr. Zoetmulder
meer speciaal de uitbreiding van be
bouwde kommen en het grondvraagstuk.
Het vraagstuk der stadsuitbreiding zoo-
als het thans aan de orde is, dagteekent
uit het midden der 19e eeuw. In Neder
land schonk men er weinig aandacht aan.
Niettemin, de wijze waarop de uitbreiding
der bebouwde kommen plaats vindt, |is
zoowel voor groote, als kleine gemeen
ten van veel belang. De aanleg der stad
toch schept de voorwaarden, waaronder
het stadsleven zich tot in verre toekomst
zal ontwikkelen.
Aan do ingezetenen moet gelegenheid
geschonken worden om goede woningen te
stichten, doelmatig verkeer binnen de ge
meente en naar buiten moet mogelijk zijn
de gemeente zelve mo-et hare werkzaam
heden o-p allerlei gebied kunnen ont
plooien, terwijl ook aan aesthetischej
eischen is te voldoen.
De invloed van de Woningwet heeft
in den laatsten tijd -de studie van jde
uitbreiding der bebouwde kom meer naar
voren gebracht en tevens doen blijken,
met hoevele moeilijkheden rekening dient;
te worden gehouden. Meer ontwikkeling
der gemeentelijke statistiek een ra
ming van de toeneming der bevolking in
de komende jaren, waaruit, in verband
met de te wachten dichtheid van bewo
ning, kan besloten worden tot de uitge
strektheid, welke het stratenplan zal moe
ten hebben is dringend noodig.
Betreffende den vorm van bet straten-
net en de daardoor gevormde bouwblok
ken, doen zich verscheidene inzichten gel
den. Met eischen van verkeer en hygiëne
dient gerekend. E<en der hoofdzaken is
voorts de wijze, waarop in de behoefte
aan kleine woningen zal worden voorzien.
In den breede behandelt spr. voorts
verschillende maatregelen bouwverbod,
onteigening, enz. die kunnen dienen)
oan deze belangrijke zaak der stadsui-
bTei-ding tot een gunstig einde te- bren
gen. Ook eenige bepalingen der Woning
wet worden in dit verband door hem
besproken.
In het tweede deel zijner rede komt
dhr. Zoetmulder tot „het grondvraagstuk".
Het ontbreken van bouwterreinen, wel
ke door ligging en k-oopprijs geschikt zijn
voor den bouw van goede arbeiderswo
ningen, is een ernstige belemmering voor
het verbeteren der volkshuisvesting. En
juist in de zich uitbreidende steden is
het aan de bebouwde kom aansluitend
bouwterrein veelal een voorwerp van
speculatie voor enkelen de bepaling
der grondprijzen geschiedt uitsluitend met
het oog op de financieele belangen der
eigenaars. Wil de gemeente derhalve zor
gen, dat ten allen tijde goedgelegen bouw
terrein tegen billijken prijs beschikbaar
is, dan acht spr. gemeentelijk grondbezit
het eenigst middel daartoe. De gemeente
vindt dan de terreinen, die zij- voor hare
werkzaamheid behoeft, beschikbaar, ter
wijl bovendien de natuurlijke waardever
meerdering der gronden de gemeentekas
ten goede kan komen.
De oprichting van een afzonderlijk
grondbedrijf zal dan dienstig zijn.
Dit instituut onderwerpt spr. aan een
eenigszins uitvoerige bespreking, evenzoo
als de uitgifte van gemeente-gronden in
erfpacht. Zoowel als maatregel van soci
aal-politiek karakter, als ten aanzien der
gemeente-financiën, kan dit laatste van
bizondere beteekenis zijn, gelijk spr. aan
toont.
Behalve door eigen grondbezit, zou de
gemeente nog aandeel kunnen verkrijgen
in de waarde-vermeerdering door heffing
van belasting, terwijl ook"'n factor van
gewicht gevormd wordt in de gemeente
lijke grondpolitiek door de verkeersmid
delen, waardoor oorspronkelijk ongunstig
gelegen gronden tot bouwterrein geschikt
gemaakt en tot verhoogde waarde ge
bracht worden.
Evenals in de ochtendvergadering, had
ook thans dhr. Zoetmulder 'n zeer op
merkzaam gehoor.
Oesters.
De Belgische Hooge Gezondheidsraad
heeft e'en rapport gezonden tot den mi
nister van Landbouw, waarvan de coinclu-
siën naar- alle Belgische geneesheeren
zullen worden gestuurd.
Het rapport spoort de geneesheeren aan,
hun patiënten te waarschuwen tegein het
gebruik van oesters, vooral tegen vreem
de oesters.
Want deze zijn het, volgens het rap
port, die bijna alle vergiftigingsgevallen
hebben veroorzaakt, welke den vorigen
winter zijn geconstateerd.
Ook heeft de Minister- van Landbouw,
Hellepulte, ©en waarschuwende circulaire
gezonden aan de voorzitters der provin
ciale gezondheidcommissies.
Dit bericht dat we ontleenen aan
de „XXe Siècle" is zeker de aan
dacht van onze oesterkweekers waard,
teneinde alsnog maatregelen te nemen te
gen het Belgische rapport, da,t ongetwijl-
feld hun belangen ernstig kan schaden.
Goes. Donderdagavond vergaderden de
werkende leden (de sprekers) van het
Comité tot het geven van Ontwikkelings
avonden.
Het reglement weid in concept samen
gesteld. Zij, die finantieel eenigen steun
verleenen, zijn honoraire leden; de spre
kers zijn werkende leden. De werkende
en honoraire leden kiezen het bestuur
uit hun midden, met dien verstande, dat
twee leden uit de werkende leden
zullen gekozen worden.
Om de 14 dagen minstens zullen ver
schillende onderwerpen worden bespro
ken.
Eerstdaags zullen eenige heeren van
de werkende leden rondgaan om gelden
te verzamelen tot steun dezer ontwikke
lingsavonden.
Mogen velen dit hoogst nuttige werk
geldelijk steunen, en vooral de lessen en
onderwerpen, welke gegeven en behan
delt worden, getrouw volgen.
Zondag 20 Sept. om lialf acht zal in
het lokaal tusschen kerk en pastorie een
algemeene vergadering van werkende en
honoraire leden gehouden worden.
Op Zondagavond 27 September om half
acht zal de eerste ontwikkelingsavond
gegeven worden. Dien a otnd zal iets ujt
do natuurkunde besproken worden.
De vergadering der vereeniging „Han
delsbelangen" heelt aan den heer F. Q.
C. den Hollander, die als voorzitter dier
vereeniging onlangs zijn ontslag genomen
haxl, het verzoek gericht, zich wederom
als voorzitter te willen beschikbaar stel
len. Op dit verzoek heeft dhr. Den Hol
lander goedgunstig beschikt, zoodat. hij
nu weer voorzitter is van „Handelsbe
langen".
Behalve de reeds in het Feestpro
gramma vermelde, ontving het Bestuur
der kolfsociëteit nog de navolgende prij
zen
Een kunstvoorwerp van den WelEd. -
heer J. P. Wesselink, oud-burgemeester
van Goes, eere-lid van de „P. v. O.", te
Arnhem.
Een zilveren Lauwertak, van de Direc
tie der N. V. „Hotel Centraal".
Een zilveren medailje van de firma J.
Faberij de Jonge.
We maken onze lezers opmerkzaam
o,p ons nieuw, boeiend feuilleton.
MidJalbirg. De groothertog en de groot
hertogin van Mecklenburg-Schwtrin brach
ten gistermiddag, streng incognito., een be
zoek aan Middelburg.
Zij wandelden door de slaid en schonken
veel aandacht aan de costumes van de
buitenlui.
Een bezoek wierd gebracht aan bet raad
huis, dat H.H. K.K. onder geleide van den
burgemeester bezichtigden.
Verder werden ook de verzameling in
het Zeeuwsch Genootschap bekeken, waai
de heeren mrs. W. Polman Kruseman en
R. Fruin hen rondgeleidden, en de Abdij
en de btatenzaal, onder geleide van eerst
genoemde, bezichtigd.
Daarna reden Zij naar de woning van
den burgemeester, die hen overal verge
zelde, en gebruikten daar de thee.
Gedurende geruimon tijd vertoefde het
groothertogelijk paar in den winkel en de
kunstzaal van de firma F. B. den Boer,
waar het belangrijke aankoopen deed.
Te half zes uur vertrokken de hooge be
zoekers weer naar Domburg.
Om half één gistermiddag kwamen
hier per gewone (ram van Vlissingen aan
