Izakken,
"ijdgeest.
IËR, Goes
Zaterdag 18 Juli 1908.
Vierde Jaargang.
IE CRANE,
'abriek
Mijnt eiken MAANDAG-, WSENSDAË- TIUIMHMB.
Bjj i mm behoort een Bijvoegsel.
DE ROOS,
100,000.—
.50.
EN
PLAAG
.EN, en*. enz.
iNJE Lz.,
Oude Haven.
TurJkade, Goes,
braband.
Ite WAALWIJK.
AN DE ROOS,
:h geld
itoop van Effecten.
TH. HENDRIKS^
KATHOLIEK ORGAAN VOOR DE ZEEUWSCHE EILANDEN.
FEUILLETON
rtsdroppels.
Ier.
ratjes,
izalf.
Middelburg.
de trekking der
pijdgeestloten
f 50,000
Llassikaal f0.30.
flassikaal f0.60.
l.—geldig voor
lalbaar met f 1.—
lh. HOOFDKAN-
7 32 te Rotterdam,
7DÉ, 'bH. Hen-
48 en L H. A.
nmagazijn, Kerk-
iingsplan.
kwaliteiten.
Bndluizentinctuur, Kak-
I Torrenpoeder, Muizen-
andere middelen ter
bdierte.
1 JOHAN DE ROOS,
Vlasm. Middelburg.
DEKKLEEDEN,
ZAAIKLEEOEN,
tad. Goes.
leen in Schouwen e"
|n onderpand van Effecten
pp billijke voorwaarden.
stijven en glanzen uwer
IE-STIJFSEL.
f Verzekering op 't leven.
pgericht 8 Maart 1843.
lij Koninklijk Besluit
Ui 1895, No. 41.
fappelijk kapitaal f300.000.
1904: fl.374.679.625.
en gevraagd.
zweetvoeten en zomer-
len Oorpvjnmiddelen.
\je 121/a etStro-Winen
Vlasm. Middelburg.
stoomen en was-
Den borgtocht.
Ide.
in bet hotel de Kinderen
Abonnementsprijs p. 3 maanden voor Goes 10.75, daarbuiten f 0.95
Afzonderlijke nummers a contant- 0.05
Bureau: LANGE VORSTSTRAAT, GOES.
Advertenfiën van 1—5 regels f 0.50; iedere regel meer 10 Ct.
Eenzelfde advertentie 3 X geplaatst, wordt 2 X berekend.
Dienstaanbiedingen 5 regels voor 25 Ct. k contant.
Reclameberichten 25 Gt. p. r. Bij abonnement speciale prijs.
Opvolging van een „bijbelwoord''.
Onderstaand vriendelijk bericht lezen W
in „het Volk":
Det ij den ver anderen... Het is
lang geleden, dat de christenen het bij
belwoord volgden, dat voorschrijft de
tweede wang op te houden als men op
de eerste wang een tik gekregen had.
Mgr. Matty, bisschop van Montauban,
denkt er tenminste anders over. Hij heeft
den burgemeester van Montauban, die
kerkelijke processies heeft verboden, in
den ban gedaan. Allen, die in zijn bis
dom een dergelijk verbod uitvaardigen
- zoo heeft de bisschop verder bekend
gemaakt wacht eenzelfde straf.
Zoo tracht dat hooge kerkelijke heer
schap de burgerlijke overheid te inti-
mideeren. O, het openbaar gezag is \vèl
veilig bij de christenen!
Toch is het .niet zoolang geleden, als dit
brave blad wel meent, dat de christe
nen het Bijbelwoord volgden met het voor
schrift van de tweede wang.
Dit is bv. nog gebeurd, toen een individu
als Zuidema op de openbare straat te
Amsterdam een priester in het gelaat
spuwde.
Die priester vervolgde zijn weg, en heeft
zelfs geen aanklacht ingediend.
Wat zou de redacteur van „het Volk"
gedaan hebben, als hem dezelfde lage be
jegening had getroffen?
Neen, 't zijn juist de geestelijken der
Katholieke Kerk, die als paria's der maat
schappij beschouwd worden, die langs den
weg veelal aan krenking en belee-
diging bloot staan, die het „bijbelwoord"
volgen.
Maar dan 'treft de beleediging slechts
hun persoon.
Anders is het, wanneer "hun Kerk, hun
geloof wordt aangerand.
En zoo dat geschiedt door den Staat
zooals dit in Frankrijk het geval is
dan zijn de priesters, zelfs al is het ©en
„heerschap" als de Bisschop van Mort
tauban verplicht tegen zoodanige vergui
zing zich te verzetten, en op te komen
voor het verkrachte recht.
Want het,is wel de „burgerlijke over
heid", die de wetten maakt, maar de wet
ten maken niet het Recht!
Nedertandsche Pomologische
Vereeniging.
Zooals reeds eerder door ons is gemeld,
is nu door deze Vereeniging te Goes
een tweedaagsche bijeenkomst gehouden
met verschillende excursies, om een beeld
te krijgen van de belangrijkheid der
fruitteelt in onze provincie.
Het is slechts kort geleden, dat te Goes
een afdeeling der N. P. V. is opgericht;
en nu reeds mocht deze jonge afdeeling
de deelnemers der Vereeniging ontvangen
om hun het schoone dat Zuid-Beveland
biedt ook op het terrein der ooftteelt aan
schouwelijk te maken.
Jammer, dat het weer Donderdag niet
meewerkte.
6. On ze-Lieve- Vrouwepolder.
(Slot.)
Die verbijsterde Polderbewoners zullen
wel hoofdzakelijk naar Brabant en Vlaan
deren de wijk genomen hebben en toes^
het allengs rustiger werd en de Water
geuzen van het tooneel Verdwenen, verJ
vangen zijn door lieden minder afkeerig
van de nieuwe leer of onverschillig in
geloofszaken. In 1622 werd aan den bouw
van de tegenwoordige kerk begonnen. Er
vestigde zich een predikant en het kerk
bestuur kwam mee in orde.
In het begin der 16e eeuw bezat de
kerk in den Polder 130 gemeten land en
een boomgaard van ruim 10 gemeten, als
mede den dijk van het dorp tot aan'„het
steenen heulken", langs den Polder en,
t nyeuwe landt" aan de Oostzijde, dat
later dan de Wolfaertspolder is ingedijkt,
groot 4 gem. 90 roeden. Een koopman
te Veere, Jan Hacco, kocht in 1576 den
boomgaard voor 145 pond Vis. en de
dijk is toegewezen aan een Richard Bar-
i'adot voor nog 15 pond.
Toch hadden de meesten er een nat pak
en het -gebagger door onzen vetten klei
voor over, om Zuid Beveland's prach-ttuin
te zien, zij het dan niet op zijn gunstigst.
Want om de weelde van een tocht door
onze fruit-landouwen te genieten, moeten,
er zonnestralen zijn, die het ooft st-oven,
en koele zeewinden, di-e de bezoekers ver-
frissehen.
Maar trots dit miezerige weer bleef de
belangstelling onverflauwd.
De trein van half twaalf bracht Don
derdag 55 leden hier aan uit de verschil
lende deelen des lands, waaronder de
voorzitter der Pom. Vereeniging baron
van Dedem, de heer F. B. Löhnis, inspec
teur van den Landbouw, mej. dr. Johanna
Westerdijk, directrice van het planten-
ziektekundig instituut te Amsterdam, de
heeren R. P. Bonthuis, llijkstuinbouw-
leeraar in algemeenen dienst en Camman,
rijkstuinbouwleeraar voor Zeeland en N.
Brabant.
Het bestuur der afd. Goes ontving de
Gasten in het lokaal der Veilingsvereeni-
ging, waarbij de voorzitter dier Vereeni
ging, de heer Hanken, de leden toesprak,
een overzicht gevend hoe op Z.-Bevel,and
de fruitteelt tot bloei is gekomen.
Na de lunch werd bezichtigd h e t V al-
ckes 1 ot, een aanplanting der Zeen w-
sche Fruitteelt - Maats chapp ij,
20 H.A. groot.
Het Valckeslot is een der eerste
grootere aanplantingen op het gebied van
fruitteelt op Zuid-Beveland. Met den aan
leg werd begonnen in 1894.
Al maakte men daar in den aanvang
0. a. de fout, den stand der bessestruiken,
die tot onderplanting dienden, veel te
nauw te nemen (n.l. 1.50 M.), waardoor de
struiken op tateren leeftijd veel te vroeg
afgedragen waren, later heeft men, door
de ervaring wijzer geworden, dergelijke
fouten vermeden.
In April 1902 werd de Zeeuwsche
Fruitteel t-M a a t s c h a p p ij, onder di
rectie van den heer W. J. van den Bosch,
opgericht en deze kreeg 0. m. het Valcke
slot in handen.
Reeds het tweede jaar na de oprichting
der Vennootschap werd een begin gemaakt
met het vernieuwen der afgedragen per-
ceolen. In 4 jaar tijd zijn ruim 8 H.A.
nieuwe ingeplant en hiermede zal wor
den voortgegaan. De aanleg met hoogstam
is geheel opgegeven en op nieuwe percee-
len worden uitsluitend struikvorm en
haJfstam geplant.
Een afgedragen bessenperceel wordt
steeds vervangen door een andere soort.
Waar kruisbessen gestaan hebben, wor
den zwarte bessen geplant en omgekeerd.
Het benoodigde plantgoed wordt, groo-
tendeels uit eigen kweek verkregen.
Alle perceelen zijn omringd door een
beplanting van Italiaansche populieren en
els, welke beschutting vooral in Zeeland
onmisbaar is.
Nadat de deelnemers aan den tocht
met aandacht de schoone aanplanting)
hadden bezichtigd, wachtten hun de rij
tuigen, welke door de afdeeling Goes en
omstreken te hunner beschikking waren!
gesteld en waarmede de rit werd aan
vaard naar Wilhelminadorp.
En het klooster? Dat was in 1572 al
vóór 20 jaar opgeheven en de laatste
drie kanunniken hadden een lijfrente ge
kregen van 4 ponden Vis. Overigens zou
den. de nog aanwezige goederen gebezigd
worden tot godvruchtige doeleinden. Jhr.
Jeronimus de Rollé, de vermaarde Vear-
sche baljuw, die een zoo werkzaam aan
deel genomen heeft in de troebelen van
1572, maar reeds spoedig een ontijdigen
dood stierf, kocht het oude klooster
(1567) voor 35 pond en 18 schell. Na zijn
verscheiden meenden de partijgenooten de
zaak, welko zij voorstonden, niet beter
te kunnen dienen, dan door het gebouw
alsnog te verbranden en te verwoesten
Er is daar ter plaatse later een lusthof
verrezen; thans staan er armoedige arbei
dershuisjes.
Ook Walcheren is in 1566 van den Beel
denstorm niet verschoond gebleven. Dr.
Nuyens zegt er in de Ned. Beroerten zeer
weinig van. Te Middelburg is (22 Aug.)
gebeeldstormd en geen kerk op het eiland
bleef ongerept, maar ik weet hier alleen
iets mee te deelen van de Zandijkschd
kerk. Naar den Polder te gaan, zullen
de onverlaten allicht niet gedurfd heb
ben. Toen men dan te Middelburg op'
Daar werd een bezoek gebracht aan den
tuin van den directeur van den W i 1 h e 1-
m i n a. polder, den heer H. A. Hanken,
werd Z e e 1 a n d s proeftuin bezich
tigd en ten slotte maakte men een rij
toer door dien polder, waarvan de vol
gende bijzonderheden, al zijn ze wellicht
niet. geheel onbekend, nog wel de aan
dacht verdienen.
De oppervlakte van dezen polder be
draagt ruim 1600 H.A., waarvan ruim
1400 H.A. het eigendom zijn van de Maat
schappij De Wilhelminapolder en
O o s t-B e v e 1 a. n d p o 1 d e r.
De eerste werd ingedijkt in 1809, de
tweede, groot circa 100 H.A., in 1708.
De geheele oppervlakte is verdeeld over
6 hofsteden.
Van ruim de helft der oppervlakte be
staat de teelgrond uit klei.
Bijna alle gewassen worden er ver
bouwd een hoofdgewas kan niet meer
genoemd worden. Het aantal blijvende
weiden is vermeerderd, hoofdzakelijk op
de lichte gronden. Op deze wordt uitslui
tend kunstmest aangewend.
De veestapel bestaat gemiddeld uit
ruim 280 stuks paarden; in don zomer
350; in den winter 550 stuks hoornvee,
800 schapen en 500 varkens. De rundvee
stapel bestaat uit 50 stuks melkkoeien
en ongeveer 300 stuks jong vee.
Van het melkvee worden steeds m-elk-
lijsten aangehouden, door welken maat
regel langzamerhand een goede kudde
melkvee is verkregen; na inenting met
tuberculine worden de verdachte dieren
steeds direct verwijderd.
De fruit- en boomteelt wordt gedreven
door het aanleggen van boomgaarden en
het beplanten van wegen en dijken, met
iepen en Canadapopulieren.
De boomgaarden beslaan uit appelboo-
men met onderbeplanting van bessen.
De bestaande boomkweekerij voorziet
voornamelijk in eigen behoefte.
Teneinde de bevruchting der fruitsoor-
ten te bevorderen wordt een kleine bijen
stal gehouden.
Er wordt in dezen polder lieel wat ver
bouwd.
Maar de productiviteit zou nog veel
grooter zijn, aldus vernemen wij van des
kundige zijde, wanneer er, behalve dq
bestaande, meer hofsteden in dien
uitgestrekten polder waren.
Hoogst voldaan kwamen de loden van
dit uitstapje, waarbij ze veel gezien had
den, terug te Goes, om den gemeenscha,p-
pelijken maaltijd te gebruiken, waarbij de
noodige toasten werden geslagen.
Daarna om 8 uur had de algem.
vergadering plaats in de Soc. „V. 0. V."1.
Behalve de reeds hierboven genoemde
autoriteiten waren daar aanwezig de bur
gemeester van Goes met wethouder Ha
mer, vertegenwoordigende het College
van B. en W., de directeur van het Rijks
landbouwproefstation dr. de Ruijter del
Wildt, de heeren J. Kakebeeke, Hanken,
Fransen v. d. Putte en nog vele andere
notabelen.
De voorzitter der Nederl. Pom. Veree
niging, baron van Dedem, opende de ver
gadering, dank brengend aan verschil
lende autoriteiten voor hun tegenwoor-
dien Donderdag in Aug. de schendend©
hand sloeg aan de Godgewijde gebouwen,
vreesden de Zandijkers, dat de Beeldvor
mers ook aan hun dorp een bezoek zou
den brengen. Voor zooverre het in der
haast kon, bracht men ,,'tgoed der kerke"
op een veilige plaats. Werkelijk zijn twee
kerels in de kerk gedrongen, van den
een weten we slechts, dat hij Job heette
en de naam van den ander was Comelis
de Ram. Het groote, boven het oksaal
hangend Crucifix, lichtten zij uit de ijze
ren oogen en wierpen het naar beneden.
De splinters vlogen uit het kruis, maar
het corpus was alleen maar gebarsten.
Er was nog een kerel aanwezig, „een©
van Amsterdam", die een arm van
het beeld afgeschopt heeft, om er dan
driemaal op te stampen. Van den laat-
sten wordt tusschen haakjes gezegd,
dat hjj „binnen drie dagen dair nair wech
ginok" drie dagen daarna gestor
ven is?
Ofschoon in de onmiddellijke nabijheid
van het vrijheidlievende Veere gelegen,
dat met Vlissingen aanstonds een bol
werk werd voor de Watergeuzen, deelde
de kerk het lot van die in den Polder:
Een jwiinhoop 1 In 1584 bezigde men de
digheid.
Hij wees er op, dat de werkzaamheden
der Vereeniging het laatste jaar zeer wa
ren vooruitgegaan, en dat de Vereeniging
een anderen, beteren weg was ingeslagen.
Hij vestigde er de aandacht op, dal nu,
na een 10-jarig bestaan, de Vereeniging
aan de goede verwachtingen beantwoordt,
wijzend op de vermeerdering van het aan
tal fruitkweekerijen en het aantal jeug
dige kweekers.
Wel is waar, is het aantal der te kwee
ken vruchten geringer geworden, maar
men teelt nu ook vruchten van de beste
soort. En deze richting zegt baron
van Dedem is de ware. Het is de com-
mereieele richting, die op den voorgrond
moet treden. Daarom dan ook worden
we door de regeering gesteund. Spr. zegt
dan ook de regeering dank voor haar
hulp, "waardoor het Bureau der Vereeni
ging van Maastricht naar het centrum
des lands, naai- Utrecht is kunnen wor
den verplaatst.
De Vereeniging is geklommen tot 700
leden. En dezen alleen vraagt de Voor
zitter alleen dat fruit te leveren, wat goed
en uitstekend is, zonder een buitenspo-
rigen, hoewel voldoenden prijs, te be
dingen.
Spr. eindigde met zijn overtuiging uit
te spreken, dat de fruitteelt in Zeeland
op hoogen trap staat.
Toen verkreeg de heer Camman het
woord voor een interessante causerie over
de Fruitteelt in Zeeland, welke met licht
beelden werd verduidelijkt
Het was ongetwijfeld een leerrijke voor
dracht.
Er is wel geen streek begon de rijks
tuinbouwleeraar waar de vruchtenteelt
zich zoo heeft ontwikkeld, en zoo met
oordeel, dan wel Z u i d-B e v e 1 a n d.
In Zeeland zijn 1396 H.A. boomgaard,
waarvan alleen op Zuid-Beveland er rtiim
1000 H.A. liggen.
Spr. voerde de aanwezigen in zijn voor
dracht en vooral door zijn lichtbeelden
door ons vruchtbaar eiland, om aan te
toonen, hoe men hier de zaken aanpakt.
Wel hebben we een bijna letterlijk ver
slag van deze rede voor ons, maar met
het oog op onze beperkte plaatsruimte
moeten we ons tot het voornaamste daar
uit bepalen.
De heer C a 111 in a n prijst ten hoogste
de landbouwende en fruitteelende bevol
king van Zuid-B e veland, die vol ijver
is om in toepassing te brengen, wat hun
door de leeraren wordt medegedeeld.
Men zou hier wel eens moeten remmen,
zegt spr.
Wat aangaat do groote complexen van
boomgaarden, staat Z u i d-B e v e 1 a 11 d
bovenaan.
Zoo noemt spr. het Valckeslot en
den Wilhelminapolder met 11
H.A. boomgaard; in KIoetinge een
boomgaard van 21 H.A.in den B i e z e-
lingschen polder een van 12 H.A,
zelfs is er een van 35 H.A. aan één stuk.
Waai- in ons vaderland vindt men zulke
complexen
Eerst besprak dhr. Camman de ker-
s e n c u 11. u u 1-, om dan over te gaan tot
die yan appels en peren.
steenbrokken tot het opwerpen van het
groote bolwerk Orange achter het Veer-
sche arsenaal.
Nog in 1504 hadden de Zandijksche
kerkmeesters door den Mechelschen klok-
kegieter Mr, Peeter Waghenes drie klok
ken laten maken „van goeden aecoorde",
ter zwaarte van 1400, 1000 en 800 pond.
De kerk bezat o. a. 155 gem. 16 roeden
land, op 25 Sept. 1576 te Veere verkocht.
Nog wei-den verkocht, na. de verwoesting
131 onsen zilver tegen 5 schell. en 4 gr.
het ons. De tijdelijke Pastoor had het ge
bruik van een ruime erve en een boom
gaard, achter de kerk gelegen, benevens
de inkomsten van 20 gem. lands in den
Polder en onder Kleverskerke.
Zandijk had ook, niet ver van de pa
rochiekerk, een "kapel, (er eere van de
Allerheiligste Drievuldigheid gesticht door
vrouw Gheyle Claesdr. in hetzelfde jaar,
dat de klokken gegoten werden, en na
haar dood rijk begiftigd.
De overblijfselen dezer kapel werden
tegelijk met het erf van den Pastoor in
het openbaar geveild voor 3 pond en 10
schell. l
De kersencultuur krimpt in Zeeland
in, zegl spr. De oude kersenboomgaardon
toonen levenskracht, maar de jonge ver
dwijnen allengs en worden niet meer ver
nieuwd. De appelcultuur verdringt die
der kersen. Spr. geef! voorbeelden, hoe)
door het. aanwenden van kalkmeststoffen
kwijnende kerseboomen kunnen geholpen
worden.
Tot. het punt der regelmatige be
planting komend, zei spr., dat men
in Zeeland veelal nog te dicht plant,
met een maat tusschen de boomen van
8 Meter of nog minder tusschenruimte.
Dat is te kort.
Ook over de wi nds ch u t-b epl an
ti ngen gaf dhr. Camman interessante
voorbeelden. Met het oog op de hevige
winden zijn die beplantingen in Zeeland
zeer noodig; op Valckeslot vindt
men er de goede modellen van. De beste
vvindschut-beplanting is die van Italiaan
sche populieren met beplanting van els.
Olmeboomen en Canadapopulieren gaan te
hoog op om geschikt te zijn.
Wat de a p p e 1 c u 11 u u r betreft, ken
merken zich de boomgaarden van Zuid'
Beveland door grooten eenvoud. In hoofd
zaak zijn het drie appelsoorten, die ge
kweekt worden, n.l. de goudreinet, dq
bellefleur en de court-pendu. De laatst©
van de drie het geringst. Daarnaast wor
den nog enkele zoete soorten gekweekt:
zoo brak de Schuttersreinet nog al baan.
Maar in de aanplantingen vatn goud-
reinetten en bellefleurs, daarin is v.oor
de fruitteelt de toekomst gelegen,- zegt
de rijkstuinbouwleeraar-, want dat zijn de
soorten, die door den handel in groote
hoeveelheden worden gekocht.
In de boomgaarden wordt tegenwoor
dig de grond veel opengelegd, beplant met
bessen, enz. Dit is dan ook voor den boom
gaard het beste, en in Zeeland ziet men
dit goed in.
De p er e n k wee ker ij. behandelend,
zegt spr., dat er op Zuid-Beveland peer
soorten groeien, die op andere plaatsen
van ons land niet kunnen geteeld wor
den (b.v. onder R i 11 a n d).
In Zeeland worden weinig peren aan
getroffen op hoogstam. Zulks vindt zijn
oorzaak in den wind en in de formatie
van den bodem met zijn diepe kleilaag.
.Wel staat Zeeland bovenaan in de appel-'
teelt.
Alsnu ging spr. over tot de behande
ling der teelt van zgn. klein fruit.: van
appelen en peren, gekweekt in struikvorm
of aan leiböomen.
De struikvormteelt heeft, in Zee
land spoedig vasten voet gekregen. Hoe
de productiviteit aan struikvruehtboomen
kan worden bevorderd en verhoogd, o. a.
door kalken en nettenbeschutting werd
door lichtbeelden verduidelijkt. Men kon
daaruit zien, dat hier veel gedaan wordt
om de boomen tot meer vruchtbaarheid
te dwingen. De op het idoek vertoonde
aangewende middelen en de verkregen
resultaten in Zeelands proeftuin gaven
hieromtrent veel leerrijks te aanschouwen.
De teelt van fruit aan leiboomen
wordt op ons eiland stiefmoederlijk be
handeld men vindt hier haast geen lei
boomen; on toch moet deze teelt tot de
beste resultaten leiden.
Dhr. Camman gaf nog een door licht
beelden verduidelijkte, zeer leerrijke uit
eenzetting over de zgn. „volle win d-
leidingen", ook in Zeelands proeftuin
te zien.
Dat zijn hooge ijzeren staven, onder-,
grondsch door spoorwegbiels en ook bo
ven met elkaar- verbonden, waarlangs de
leiboomen groeien. De hooge bovengrond-
sche verbinding heeft een dubbel nut,
verkregen door de enkele bedekking met
rietmatten: le. beveiliging 's winters
tegen nachtvorsten en 2e. voorkoming,
s zomers, dat de boomen te veel in de
hoogte groeien. De schaduw, door dé mat
ten veroorzaakt, maakt, dat. de boomeh
zich meer beneden sterk ontwikkelen'.
En ten slotte wees de heer Camman
na een rede van bijna twee nur op
de geschiktheid van onzen bodem voor
het teelen van fijn fruit op zgn. vla,k-
1 i g g e nd e (35 c.M. boven den grond)
en vrijstaande snoere n, welke
wijz© van kweeken ook al in Zeelands
proeftuin beoefend wordt met het meeste
succes, en waarvan afbeeldingen duide
lijk maakten, wat door deze wijze van
cultuur bereikt kan worden.
Die proeftuin moet voor frui Ik weekers
wel een weelde zijn voor het oog.
