ïenle,
'akte.
"oniek
No. 126.
Donderdag 2é October 1^07.
Derde Jaargang.
TONIEK.
ftrecht.
ïttsckijnl elta MUWU-, IIDBUt- tn ÏRIIDAGAVOKO.
Apotheker,
)0 EYEREN
|d-Beveland".
Vetwaren.
KATHOLIEK ORGAAN VOOR DE ZEEUWSCHE EILANDEN.
Subsidie aan openbaar en
bijzonder Onderwijs.
De Sociale Vereenigingen en de
Politiek.
I, Glycerineieep.
sp, Creollnezeep,
ameliszeep,
|chfyolzeep,
allcyl;
krachtige zeepen
laar bij
- GOES.
POEH LEGGEN
^OPHOUDEND
■s gedurende de
"te winterkouden
ar voor 10 kippen
eduidende uitgave
.-J. VAN AKEN
te ANTWERPEN. Belg»
zelfs 's morgens
refgeestig, ont-
Jskracht, onder-
zenuwstoringen,
Ie ooren, zeuuw-
|en, draaiingen,
ltische pijnen,
naagpijn, rnoei-
Jpt water, vroeg-
Indepjjn, steken
1 slaap vol droo-
In bol in de keel,
jgde maandston-
puenza, vallende
I Ziedaar de ge-
akte.
al deze kwalen
worden door het
on f 1.25
is t' 6.90.
Holland bij firma
te Middelburg
Mulder; te
Jde Roos; te
|i t w i e I e r en
;and bij R a e s
G o f f a ute
f t e rte Krab-
|i ck.
dienst.
n-Goada-Amsterdam
ihenliggind* plntsm.
GOES
19 12 uur.
|STERDAM
I e n 5 uur.
lïTERÜAM
n d 8 uur.
terdam bij W. DE
HU RE, Klo veniers-
bij de Directie J. en
s Dordrecht by S.
Goes by den Agjeiat
Kilo
I
eer, per bus f 6.40
oopig rembours.
iBERTS A ZOON,
Abonnementsprijs per 3 maanden voor Goes f0.75, daarbuiten f 0.95
Afzonderlijke nummers A contant „0.05
GEÏLLUSTREERD ZONDAGSBLAD
voor abonné's f0.371/,, voor niet-abonnë's„045
BureauLANGE VORSTSTRAAT, GOES.
Advertentiëh van 1—5 regels f 0.50; iedere regel meer 10 Ct
Eenzelfde advertentie 3 X geplaatst, wordt 8 X berekend.
Dienstaanbiedingen 5 regels voor 25 Ct. A contant.
Reclameberichten 25 Ct. p. r. By abonnement speciale prys.
We waren van meening, dat het alom
bekend was, dat het bijzonder onderwijs
niet in dezelfde gunstige conditie verkeert
als het openbare; en dat met name in
zake de subsidieering het openbaar onder
wijs bevoorrecht is boven het bijzonder.
In die meening hebben we ons vergist:
een hier ter stede verschijnend vrijzinnig
blad schreef dezer dagen, dat „dank zij
Dr. Kuyper" de subsidie ook „gelijk" is.
Over deze, zonder eenig bewijs neerge
schreven bewering staan wij wel ietwat
verbaasd, temeer, daar de redacteur van
bedoeld blad op onderwijs-gebied niet ge
heel vreemdeling in Jeruzalem is.
Die „gelijkheid" willen we even nader
belichten.
Een openbare gemeente-school
wordt onderhouden:
le. door het Rijk;
2e. door de gemeente;
3e. dooT de .schoolgelden.
Een gesubsidieerde Bijz. school wordt
onderhouden
le. door het Rijk;
2e. door de schoolgelden;
3e. door particuliere, vrijwillige bij
dragen.
Trekken we nu een vergelijking tusschen
hetgeen het Rijk voor eene openbare school
geeft en wat het verstrekt aan eene Bij
zondere.
En letten we daarbij eerst op de trak
tementen.
Voor alle onderwijzers, zonder
onderscheid, betaalt het Rijk het m i n i-
mu m-tr ak t e me n t.
Een uitzondering moet echter gemaakt
worden voor de onderwijzers,, die aan een
school verbonden zijn boven het ver-
eischte getal.
Om een voorbeeld uit vele te noemen:
Hier in Goes wordt o. a. voor enkele
onderwijzeressen aan de Meisjesschool,
School E, het minimum-traktement
niet of slechts gedeeltelijk betaald.
Deze betaling moet derhalve geheel
of g e d e e 11 el ij k uit de GEMEENTEKAS
plaats hebben.
Begrijpt men nu, waarom onze Meis
jesschool voor de gemeente zoo
duur is?
Geschiedenis
uit den tegenwoordigen tijd.
door Jean des Tourelles.
Het Clericaal gevaar.
De trein was nog niet afgeseind van
het laatste station, .toen moeder Girodon
methuhu,vos Ionder groot la
waai voor het station te V. kwam rijden.
Rood van den frisschen wind, die snij
dend langs haar gezicht woei, en ook van
het voortjagen van de vos, en tevens van
aandoening, sprong de brave vrouw zeer
vlug van haren wagen, bond haar paard
aan de barrière tvan den weg, en nadat
zij haar muts met een paar vingerstooten
recht gezet had, liep zij regelrecht naar de
stationsklok.
Niet mogelijknog drie kwartier
wachten!...
Vijftig minutenverbeterde de
stations-chef.
Maargij zijt te laa,tl
Ik begrijp dat! schertste de man met
de galon om de pet, de treinen zijn altijd
te laat, als vrouw Girodon haar „kind"
verwacht.
Eigenlijk is de goede vrouw er mee ge
diend, dat. men haar op die wjjzie plaagt
haar kind? zeker, zij is er wat fier op
zijn er wel zes jongens zooals hare Gust!...
"Og geen 28 jaar, en reeds gedecoreerd
met een rood lintje, recht als een kaars,
knappe jongen, en beleefd en niet alle-
daagschEn een mooie positie!..!
Wel hernam de stations-chef, na
een oogenblik stilte, wat doet toeh uw
Wordt een school, hetzij een openbare,
hetzij een bijzondere, om de een of an
dere oorzaak opgeheven, dan staan
de onderwijzers naakt aan den d ij k.
Maar niet alle, alleen die van de
bijzondere school!
De openbare onderwijzers kunnen
wachtgeld krijgen, zonder er iets voor
behoeven te doen. Dat wachtgeld gaat
eindelijk over in pensioen en het kan zelfs
het 4/s deel van 't salaris bedragen. Ook
de gemeente draagt gedurende de eer
ste jaren daaraan iets bij.
Wat geeft het rijk nu nog meer voor
't onderwijs
Als er een openbare gemeenteschool
gebouwd wordt, bestemd voor 145 a 199
leerlingen en de kosten bedragen voor
den bouw 'f 2 0.0 0 0, dan wordt door 't Rijk
hieTvan direct f5000 aan de gemeente
vergoed.
Wie betaalt de overige f 15000 Die
worden verstrekt uit de gemeentekas,
die alle belastingbetalers hel
pen vullen.
En als nu een Bestuur eener Bijzon
dere school een school van f20.000
bouwt? Dan ontvangt dat Bestuur uit de
Rijkskas niets voor den bouw en de ge
meente mag niets geven. Da.t verbiedt
de Wet.
Wordt nu zoo'n school, bestemd voor
145 a 199 leerlingen, bezocht door slechts
10 0 leerlingen, dan wordt er jaarlijks
door 'tRijk f135.125 subsidie verleend.
Zijn er 199 op school, dan bedraagt de
subsidie f 19 7.8 0. Doch dan moet de
districts-schoolopziener ieder jaar eene
verklaring overleggen, dat de school a.an
alle eischen voldoet. Anders wordt
niets uitgekeerd.
Vermindert het aantal leerlingen, dan
vermindert de uit keering naar even
redigheid.
Wat doet nu de Gemeente voor de open
bare school met het geld van alle be
lastingbetalers, terwijl de Bijz. school hier
van niets geniet?
We zagen reeds:
le. Ze betaalt geheel of gedeeltelijk
de traktementen van onderwijzers en on
derwijzeressen die in school aanwezig zijn
boven 'tvereischt getal. En dat aantal is
vrij groot 'in sommige steden.
2e. Ze draagt bij tot bet wachtgeld
zoon in Parijs
Hij doetwacht even die drom-
melsche namen
'k Geloof nietliet is in de dag
bladen
Ha! hij js journalist?...
Jaof liever neen jhij is re-
pol' enfin, hij gaa.t uit opnieuwstij
dingen .gij weet weleen hond over
reden ©en vrouw verdronken een
wagen, die omgevallen is een goed am
bacht Hij verdient
Op dat oogenblik klonk de electrische
bel, snel en stootend in het bureau van
den chefOp gevaar van nimmer het in
komen van Gust te kennen, vloog de chef
naar het. telegrafisch© sein, en de goede
boerin ging met de hand boven haar
oogen, en -een bonzend hart, den gezicht
einder onderzoeken, waar een klein vlokje
rook zichtbaar werd.
Eenige oogenblikken later, stonden de
moederlijke armen wijd openEen
groole, sterke jongen, glimmend van pom
made, wierp zich in di© armen
Wat zijt ge groot geworden wacht
even, voswat zal vader tevree zijn
Zit je goed? jou, vos, jou leelijk dier!..;
En je koffer? goed vooruit, vos
Het paard wachtte niet op den gewonen
zweepslag, en het wagentje, lieelemaal
zonder veeren, begon piet alle kracht te
horten en te stooten op de groot© keien,
waarmede eene zorgvuldige administratie
den weg van V. voorzien had.
Ieder© stoot deed den mooien Gust smar
telijk zuchten, hij, die zoo gewoon was
aan jhet houten plaveisel en de wielen
van cauoutchouc. JMét peil machinale be-
van openbare onderwijzers, wier school
wordt opgeheven.
3e. Ze betaalt 3/i deel van de kosten
van den bouw 'der schoollokalen;
en ten 4e heeft ze nog te zorgen voor
eene woning voor 'het hoofd der
school. Want 'die wordt door 'tRijk
niet verstrekt.. Ook niet aan het B e-
stuur eener Bijz. School.
In deze 4 'gevallen staan dus de open
bare en bijz. scholen gansch niet gelijk.
We zouden Zoo 'meenen, dat de open
bare scholen een vrij 'grooten voorsprong
hebben.
Nu komt nog 'tvoornaamste achteraan.
Men zal begrijpen, 'dat de bijdragen in
verschillenden vorm door het Rijk aan
openb. en bijz. scholen verstrekt, lang
niet voldoende zijn om die scholen te on
derhouden.
Hoe moet dat tekort worden aange
vuld?
Do wet schrijft voor, dat op de o p e n b.
schelen een bill ij k schoolgeld
zal worden geheven.
Het zou niet onaai-dig zijn, als we van
verschillende gemeenten, het bedrag eens
nagingen, dat jaarlijks als schoolgeld ge
heven wordt. Er zijn er namelijk, waai
de hondenbelasting meer op
brengt.
Over 't geheel vormt het schoolgeld
slechts een kleine post op de ontvang
sten der gemeenten.
Waar die schoolgelden zoo weinig op
leveren, ligt het voor de hand, dat u i t
de gemeentekas jaarlijks een groot
bedrag moet worden genomen om de uit
gaven van het onderwijs op de open
bare scholen te bestrijden.
Dat het bedrag niet zoo gering is, blijkt
afdoende, als we even wijzen op het be
drag, dat gemiddeld aan schoolgeld ont
vangen wordt op 'de Bijz. school voor Chr.
onderwijs in de Wijngaardstraat te G o e s.
In weerwil van 'de verlaging met 1 Jan.
1.1. .bedraagt dit over 1907 nog ongeveer
f3200. En nog is dit, gevoegd bij de
Rijkssubsidie, ni©t voldoende om de reke
ning te 'doen sluiten.
Werd dit niet aangevuld met contribu-
tië.n en collecten, dan zou het Bestuur
aan 't einde 'van 't jaar nog voor een aan
zienlijk tekort staan.
En als nu een gemeente eens niet in
weging, zette hij ieder oogenblik zijn kraag
in evenwicht, en stootte een vloed van
scheldwoorden uit, wat moeder Girodon
niet belette, hem te zeggen:
Maar, spreek dan tochgij zegt
niets
Ik kan niet moederdie steenen.
Deugniet!... je bent dan altijd de
zelfde kom, laat jk je omhelzen I
je zult wat ieen veranderingen zien in
hot dorp
Zoo!
Javerbeeld je, dat de oude Toi-
nou dood is gegaan
Toinon
Watherinnert ge u vader Toinon
niet meer? op wiens knie gij zoo dikwijls
hebt gereden die u altijd suiker gaf zoo
dat de caféhouders hem geen suiker meer
wilden geven, omdat hij al de klontjes mee
nam
Ahja,
Ahjagelukkig dat ge u her
innert om acht uur 's avonds kreeg hij
een toeval, negen uur was hij er niet
meer. Maar! A propos, Gust.
Wat dan, moeder?
Wat is ,toch dat fameus© clerical©
gevaar, waarvan uw dagblad altijd spreekt;
clericaal gevaar hier, clericaal gevaar
daar, men spreekt alleen van clericaal
gevaar.
Toen moeder Girodon deze ernstige
vraag gedaan had, kwam liet wagentje
juist in vollen draf de hoofdstraat inrijden.
Op het geraas van dezen triomfantelijken
intocht, kwamen vele hoofden aan den
ingang van de deuren; wat was* ze ge
lukkig, die brave moeder!Dat was in
staat is om 'de kosten, die het onderhoud
van eene openbare school meebrengt,
te betalen, wat dan?
Dan is het R ij k zoo goed om bij te
springen. Er zijn dan ook vele gemeenten
in ons land, die een buitengewoon
subsidie van de Regeering voor het
openbaar onderwijs ontvangen.
Kan nu bet Bestuur eener Bijz. school
de uitgaven voor het onderwijs niet be
strijden, dan kan het nóch aankloppen
bij de gemeente, nóch bij het Rijk, doch
dan moeten d© schoolgelden weer
verhoogd of de contribuanten dienen
hunne gaven te verdubbelen.
En blijkt dit ónmogelijk, dan zit er niets
anders pp dan de school te sluiten en
de onderwijzers op wachtgeld te stel
len tenminste als 'tRijk dit uitbe-
taalde aan bijzondere onderwijzers.
Doch daar komt het niet van in.
'tls dus vrij duidelijk, dat er nog heel
wat moet gebeuren, alvorens de bevoor
rechting der openbare school boven de
bijzondere geheel tot het verleden behoort,
en dat men niet kan zeggen, dat de sub
sidie bij beide nu precies „gelijk" is
Z. II. Paus Pius X heeft den 18en Dec.
1903, het eerste jaar van zijn Pausschap,
aan de katholieke wereld een Program
van beginselen geschonken als leiddraad
bij het voeren van sociale actie. Het was
geen nieuw program, maar de 19 grond
stellingen, waaruit het bestaat, waren ge
trokken ujt de bekende encyclieken van
zijn roemrijken voorganger Paus Leo XIII.
De Paus zelf heeft dit program genoemd
een Grondwet voor de Katholie
ke Sociale Actie, en als zoodanig
is het ook door de katholieke wereld ont
vangen.
Dit program regelt ook de verhouding,
waarin de christelijke democratie staat
lot de politiek. Altijd is dit een teers
kwestie geweest, doch eene kwestie, die
toch zoo weinig moeilijkheden biedt, wan
neer men de woorden des Pausen slechts
goed wil verstaan, door ze in verband te
brengen 'met de Encycliek van Leo XIII,
waaraan 'deze ontleend zijn.
Toch is er in deze kwestie nog telkens
sprake van verwarring van begrippen. En
het gebeurt zelfs, dat op dit punt onze
groote bladen niet vrij uitgaan.
Enkele dagen geleden overkwam het
zelfs de redactie van de „Maasbode".
In zijn polemiek tegen de „Voorhoe
derdaad gelukt! men moest er van spie
ken! zeer zeker, dat Limancia, har© buur
vrouw en vriendin geel zou worden van
jalousie
Men was weldra thuis. Vader Girodon,
met zijn afgemeten pas, ging de vos uit
spannen, en de mooie Gust, in den mooi-
sten stoel gezeten, maakte zich gereed om
het middagmaal eer aan te doen, toen ©ene
opgeruimde, heldere stem aan den ingang
van de deur gehoord werd:
Welnujuffrouw Girodon, zijt ge
tevree
Of ik tevree bendat geloof ik
mijnheer pastoor. Maar kom' toch binnen,
mijnheer pastoor!
Neen, ik wil u niet storen.
Wel neen! kom kennis maken met
mijn grooten... De priester trad binnen;
een man van 30 jaar, met een helder oog,
verstandig uiterlijk, heel eenvoudig in zijn
manieren, geschikt om dadelijk in te 'ne
men. In weinige woorden wenschle hij den
jongen man geluk met zijn verblijf buiten,
sprak hem van de vreugde, die hij aldus
aan zijii© ouders schonk, wensehte hem
een goede vacantie, en, bescbeidenlijk, ver
wijderde hij zich.
Ha Iriep moeder Girodon, zoodra
de priester zich verwijderd had, dat is
een pastoor! wat zijki we gelukkig met
hem. Verbeeld je, dat sinds de zes maan
den waarin hij hier is; alles reeds ver
anderd is.
Zoo riep Gust, terwijl hij zijn ooren
spitste.
Javooreerst zijn er geen onievrede-
de" 'toornt het blad tegen mr. Aalberse
en beschuldigt hem, dat hij „tegen pause
lijke voorschriften in, de Kath. Soc. Actie
„politiek laat 'drijven in een met zijn hulp
„gestichte, onder zijn toezicht geredigeerde
„en door zijne actie verspreide courant".
Gaan wij nu eens na, of de Paus aan
christelijke democraten verboden heeft
„politiek te drijven", zooals de „Maas
bode" zich uitdrukt, en in hoeverre hij
het verboden heeft.
De grondstelling in do Grondwet
van Pius X, die over deze zaak handelt,
luidt als 'volgt:
„Daarenboven moet zich de Christe
lijke Democratie nooit mengen in de
politiek, noch ooit dienstbaar zijn aan
politieke partijen of doeleinden. Dit is
baar arbeidsveld .niet. Zij moet zijn een
weldadige aktie 'ten bate van het volk,
gegropdvest op 'het natuurrecht en de
voorschriften des Evangelies".
Deze grondstelling is door Pius X ont
leend uit de encycliek G raves van Leo
XIII. Maar wanneer men de overeenko
mende plaats in de encycliek vergelijkt,
zal mien zien, dat Leo XIII hier uitslui
tend bedoeld heeft aan de katholieke so
ciale actie te verbieden, om te streven
naar eene verandering van den bestaan-
den regeeringsvorm, om dezen n.l. door
een democratischen 'te vervangen.
Deze bedoeling des Pausen is nog dui
delijker gebleken, toen na het verschijnen
der Grondwet voor de Kath. So
ciale Actie van Pius X sommigen we
gens bovenaangehaalde korte grondstel
ling begonnen te vreezen, dat Kus X in
het verbod van politiek te voeren verder
was gegaan dan Paus Leo in zijne ency
cliek.
Geven wij, om dit te weerleggen, het
woord aan fr. Romuldus Peeters, die in
dertijd op de Grondwet van Pius X
de zoo 'zeer geprezen toelichting heeft ge
schreven
„Sommigen hadden zich al ongerust
gemaakt, als haddo Paus Pius het verbod
van politiek te voeren verder uitgestrekt
dan uit 'de encycliek van Leo XIII blijkt.
Deze ongerustheid 'was echter geheel en al
ongegrond. Da 'verwijzing van Paus Kus
naar de encycliek van Leo XIII toonde
dit genoegzaam aan. De Paus wilde niet
eene nieuwe wet geven, maar de leeringen
van zijn grooten Voorganger beknopt
slechts samenvatten. Alle twijfel hierom
trent werd 'echter weggenomen door een
belangrijk artikel 'in het alleszins betrouw
bare blad 'Osservatore Cattolico
van Milaan '(26 Jan. 1904), dat, van be
voegde zijde ingelicht, mededeelde, dat de
instructies van Pius X „niets in de leer
der Kerk 'hebben vernieuwd. Wij meenen
integendeel te 'weten, dat de uitleggingen,
die aan het verbod van politieke actie
nen meer in het dorp die man, ik weet
niet, hoe hij 't gedaan krijgt, weet iedereen
in te nemen.
Bah!
Zooals ik je zeg. En dan vereenigt.
hij de jongelui in ©en groot huis, dat hij
tegen zijn pastorie heeft laten bouwen, en
daar speelt hij met hen en leert hen, alsof
hij nooit iets anders in zijn leven gedaan
hadEn dan 's winters houdt hij con
ferenties voor de mannen, met groote beel
den op doek geschilderd. Dat is allerleer-
zaamstl
En dan
En dan, heeft hij een soort van bank
uitgevonden, die hij noemt
Een boerenleenbank?
Juist zoo in plaats van 5 en meer
percent te betalen bij den notaris, heeft
men ©en sorteermachine aangekocht, waar
door wij ons graan twintig stuivers duur
der verknopen.
Daarom dweept iedereen met hem, men
moest hem eens wegnemen
Maai- wat scheelt er aan?
Inderdaad, de mooie Gust was van zijn
stoel opgerezen, boosaardig van gezicht.
Met stomme verbazing zag moeder Giron-
<lon hem naar de deur gaan en met hate
lijke blikken rond kijken
Op de straat s tond de pastoor op eenigen
afstand met. eenig© boeren rustig te praten.
De jonge man beschouwde een oogenblik
dat tooneel, dan hief hij een dreigende
hand op, trok zijn wenkbrauwen samen,
en riep uit:
Het cleticale gevaar, ajrme moeder
kijk kijk dat is daar!