Katholiek Orgaan voor de Zeeuwsche Eilanden.
No. 43.
Zaterdag 8 April 1905.
Eerste Jaargang.
Brieven van een Oud-Journalist.
Verschijnt eiken mAANDAG-, WOENSDAG- en VRUDAGAVOND.
Drukkers-Uitgevers
OOSTERBAAN LE COINTRE,
o 6 O E S. 9—
FEUILLETON.
Tegen duistere machten.
HE OEUHSCHE COUIP
Een en ander dit blad betreffende te zenden:
wat aangaat de Redactie a. d. Redacteur; al het overig» a. d. Uitgevers.
Abonnementsprijs: per 3 maanden
Voor het buitenland verhoogd met de meerdere porto's.
Afzonderlijke nommers (bij vooruitbetaling)
-.95
-.05
Advertantlën: van 1—6 regels —.60; iedere regel meer 10 ets.
Qrootere letters of cliché's worden naar plaatsruimte berekend.
Eenzelfde advertentie driemaal geplaatst, wordt tweemaal berekend.
Bij een groot aantal regels of bij abonnement speciale prijs.
Dienstaanbiedingen: 25 ets. per advertentie van hoogstens 5 regels.
Reclame-berichten: 25 ets. per regel.
„Neutraal onderwijs kweekt verdraag
zaamheid, godsdienstig onderwijs onver
draagzaamheid," ziedaar de stelling, welke
in den laatsten tijd schering en inslag
is geweest van Kamerdebatten, couranten
geschrijf, verkiezingspeeches, mitsgaders
aan de kletstafel van sociëteiten.
Ik zou in dezen brief eens gaarne over
dat onderwerp 'mijne gedachten laten gaan.
Het is u trouwens bekend, dat ik ook
beneden Maas en Waal in verschillende
gemeenten heb gewoond. Mijne ruim 30-
jarige joumalistische loopbaan bracht mij
er van zelf toe, ooren en oogen goed
open te houden voor hetgeen de openbare
en bijzondere school op dit stuk te zien
en te hooren gaven. Zoo in 't bijzondere
als in 't openbare leven. Zonder al te groote
onbescheidenheid meen ik in deze dus
mijne ervaringen te kunnen laten spreken.
Twee opmerkingen vooraf. Wanneer ik
spreek van 't godsdienstig onderwijs, dan
bedoel ik mede het onderwijs, niet alleen
gelijk het op eene bijz. school, maar ook
op eene openbare met leerlingen uitslui
tend van dezelfde geloovige gezindte, alzoo
relatief neutraal onderwijs gegeven wordt.
Ten andere kom ik op voor het Katholiek
onderwijs dier scholen, de anti-revoluti
onairen, de vrij-anti-revolutionairen, Chris
telijk Historischen voor hun eigen onder
wijs en scholen latende in de bres sprin
gen. En nu ter zake.
Men mag aannemen, dat de tegenwoor
dige geslachten boven den 25-jarigen leef
tijd grootendeels absoluut neutraal onder
wijs hebben genoten.
Is nu bij die geslachten, gewezen leer
lingen der absoluut neutrale school, in
derdaad zooveel van haar invloed tot ver
draagzaamheid te bespeuren geweest en
nog te speuren, als de voorstanders haar
willen toekennen? Ik zou het niet durven
bevestigen. Wel het tegendeel, op grond
10)
Uit den onervaren en alleenstaanden
jongeling, in wiens hoofd de meest avon
tuurlijke plannen en phantastische beel
den rondwoelden, was sedert lang een
krachtvolle, door den arbeid gestaaiden
man gegroeid, dien de strijd om het be
staan en de ernstige plichten van een ver
antwoordelijke betrekking, vroeger en vol
lediger tot rijpheid hadden gebracht dan
anderen. Ondanks zijn ongewoon snel ver
kregen succes waren de sehoone droomen
zijner jeugd achtereenvolgens in rook op
gegaan, en de eenige, die nog menigmaal
in stille uren heel liefelijk en verlokkend
voor zijn geestesoog trad, was de droom
van een wederzien met zijn kleine, lief
tallige reisgenoote op den dag van het
spoorwegongeluk te Ragosewo.
Hij had er steeds genoegen in geschept,
dit wederzien zich in schitterende, glans
rijke kleuren af te malen, met welk mede-
lilden hij wellicht ook een uur later over
ziin eigen illusies lachte. Het had hem
zoo gelukkig gemaakt, zich voor te stellen,
hoe ze bij zijn aanblik opgetogen van ge
luk zou zijn en hoe hij haar met. opgeheven
voorhoofd zeggen zou: „Zie, ik heb uwe
vermaning getrouw ter harte genomen, en
ik heb woord gehouden als een man!"
Nu echter, terwijl het toeval hen eerder
had tezamen gebracht, dan Bernard had
durven'denken en hopen, was noch het
een noch het ander gebeurd. Elisabeth's
doodelrjke schrik bjj zijn waagstuk met den
niet alleen van hetgeen ik zelf heb waar
genomen, maar ook van wat mij bij voort
durend onderzoek door anderen uit hunne
ondervinding is medegedeeld.
Laat ons eens met de schooljeugd be
ginnen. Het was en is nog een algemeen
verschijnsel, dat Katholieke leerlingen,
vooral wanneer zij op de openbare neutrale
school in de minderheid zijn, door hunne
andersdenkende medeleerlingen zoo vaak
„paap" of „Spanjool", in het Zuiden
„muiter" of „Vlaming" worden geschol
den.
De Maatschappij tot Nut v. 't.Alg. mag
do natuurlijke moeder van het neutraal
onderwijs en der schoolwetregeling van
1857 heeten. Ik heb nergens brutaal onver
draagzamer jeugd ontmoet dan juist onder
de leerlingen harer scholen. Bij 'tin- en
uitgaan der school konden zij geen lid
der Kath., zelfs plaatselijke, gees lelijkheid
ongemoeid laten, zoodat deze op die uren
maar liefst een straatje omliep. Met de
niet-Kath. leerlingen der H. Burgerscholen
en Gymnasia in plaatsen met een overwe
gende niet-Kath. bevolking is het niet beter
gesteld. Eilieve, waar bleef de invloed tot
verdraagzaamheid van het neutraal onder
wijs? Ik wil 'tnu niet doen voorkomen,
alsof op die neutrale scholen direct o n-
verdraagzaamheid wordt gekweekt. Maar
wel beweer ik, dat 't neutraal onderwijs
onmachtig is, de onverdraagzaamheid weg
te nemen, die als met de moedermelk
is ingezogen door zoovele niet Katho
lieke kinderen. En ik wil hier ook gevraagd
hebben, of men dergelijke onverdraag
zaamheid ook ontmoet in z.g. Katholieke
streken, steden of dorpen, bij de school
jeugd die Katholiek onderwijs geniet? Of
men uit haar mond, tenzij na aanval, den
scheldnaam „geus" verneemt? Of een
dominé of rabijn ooit te klagen heeft over
onverdraagzame bejegening harerzijds?
Heeft soms 't neutraal onderwijs der op.
school haar invloed bij haar leerlingen op
stoomhamer had hem slechts voor een
vluchtig oogenblik tot bewijs gestrekt, dat.
nog de oude vriendschap in haar hart
voortleefde; maar reeds in de volgende
minuut had hij zichzelf gezegd, dat
de vrees, iets ontzettends te moeten zien,
zich wellicht op dezelfde wijze zou heb
ben lucht gegeven, wanneer hij voor haar
inderdaad een vreemdeling geweest ware.
En nu bad hij evenmin den moed, om haar
aan het afscheid in het park te Sand-
hoien te herinneren als Elisabeth bij het
gezicht van zijn vermeenden trots het
rechte woord voor het begin van het on
derhoud vond.
Elisabeth en haar geleider gingen den
zelfden weg terug, dien ze gekomen
waren. Reeds zagen ze het glazen dak
van de groote machinen-galerij weder voor
zich vut iu den zonneschijn glinsteren en
na eenige minuten moesten ze Rodewald
tegenkomen. Op dit oogenblik was het
Elisabeth, die het eerst, hoewel met merk
bare verlegenheid, het stilzwijgen verbrak.
„Het is me toch bijna onbegrijpelijk,
dat ik u niet dadelijk herkende", zeide
ze, „maar ik was waarlijk op niets zoo
weinig voorbereid als op deze ontmoeting".
„En ik moet u dankbaar zijn, mejuf
frouw, dat ge u mijn onbeduidend per
soontje nog wel herinneren wilt", gaf hij
met eenigen zweem van bitterheid ten ant
woord, waartoe goed beschouwd toch
eigenlijk niet de minste aanleiding gege
ven was.
„Hoe zoudt ge er ook toe kunnen komen,
aan mij te denken, daar ik uw levensweg
maar gedurende eenige uren gekruist
heb 1
Elisabeth gevoelde zich door dit. bijna
later leeftijd uitgewerkt? Hoe komt het
dan, dat in schier alle niet-Katholieke
streken en gemeenten bijv. een Katholiek
dokter en notaris ter nauwernood de
boter op hun brood zouden kunnen
verdienen Terwijl onder eene Katho
lieke bevolking een andersdenkende
dokter evengoed zijn patiënten, de
niet-Katholieke notaris er niet minder
zijn clienten vindt? Ligt hierin niet de
verklaring van het feit, dat alle liberale
regeeringen steeds niet-kath. notarissen
hebben durven benoemen in bijna uitslui
tend Katholieke omgeving? Bij al den
ophef van de openb. neutrale school als
kweekschool van verdraagzaamheid heeft
niet éene liberale regeering geaarzeld, een
niet-Katholiek te benoemen tot burgemees
ter hier van eene gemeente met overwe
gend, daar met bijna uitsluitend Katho
lieke bevolking. Edoch, een Katholiek te
stellen aan het hoold eener gemeente, hoe
klein ook, met eene niet-Kath. meerder
heid, welke liberale regeering is ooit zoo
verdraagzaam geweest? In alle takken van
openbaar bestuur hebben de liberale lof
zangers van de verdraagzaamheid kwee-
kende openbare, neutrale school aldoor van
hunne macht gebruik, beter gezegd mis
bruik gemaakt, om de betrekkingen on
evenredig met hunne geestverwanten te
bezetten: de statistieken hebben het uil
gewezen.
In onze Katholieke provinciën, waar ook
op de openb. scholen een godsdienstig,
een relatief neutraal onderwijs wordt ge
geven, zijn de gemeenten niet zeldzaam,
welker overwegend Kath. bevolking gaar
ne een en meerdere gemeenteraadszetels
aan de andersdenkende medeburgers over
laat. Ik heb eene Katholieke gemeente van
1400 zielen gekend, waaronder slechts 8
andersdenkende huisgezinnen. Als had ds
Kath. bevolking eene overgeërfde traditie
in cere te houden, was daar bij menschen-
heugenis aldoor een niet-Katholiek tot ge-
onvriendelijke antwoord gekrenkt, en hel
was begrijpelijk genoeg, dat ook zij thans
een koelere houding aannam.
„Men kan u, naar ik meen, wel geluk
wenschen met de betrekking, die gij hier
bekleedt", zeide ze met weder herkregen
vastheid van stem. „Het is voorzeker een
groot en vruchtbaar arbeidsveld, dat u
daar ter beschikking staat".
„Aan een buitengewone, misschien wel
allerminst verdiende welwillendheid van
den heer Morris, heb ik mijn tegenwoor
dige positie te danken. Nog vóór een jaar
was ik de laatste en jongste ingenieur der
fabriek; maar haar eigenaar gaf me op
een bijna beschamende wijze zijn vole ver
trouwen, toen het me gelukt was, eenige
verbeteringen in de machinen-constructies
te bedenken, die in de practijk deugdelijk
bleken te zijn. Ik zou onder gewone om
standigheden nauwelijks in een tiental
jaren mijn wenschen en verwachtingen tot
zulk een post uitgestrekt hebben".
„Zoo is het toch in allen gevalle slechts
uw eigen kracht geweest, die u omhoog
gewerkt heeft. Het kinderlijk vertrouwen,
waarmee ik toenmaals in het park van
Sandhofen, in weerwil van onze opper
vlakkige kennismaking, aan uwe grootsche
toekomst geloofde, schijnt dus volkomen
gerechtvaardigd geweest te zijn".
Ze had op een schertsenden toon ge
sproken, en Bernard vatte haar woorden
als spotternij op. Een donkerroode kleur
bedekte zijn wangen, toen hij antwoorde:
«Waarschijnlijk zult ge 't hoogst belache
lijk vinden, mejuffrouw, wanneer ik u zeg,
dat juist dat gesprek onder het beeld van
Diane over mijn levenslot beslist heeft
De omstandigheden zagen er dest^ds zoo
meenteraadslid gekozen, zonder strijd.
Komt daar eens om in gemeenten, waar de
liberalen, gewezen kweekelingen van 't
openbaar neutraal onderwijs, de meerder
heid hebben en de stemmen der Katholie
ken kunnen missen. En wanneer het laatste
niet het geval is en samenwerking met do
Katholieken wordt gezocht, komen dezen
en de liberale leiders meestal met de kous
op den kop thuis.
Ouderen van dagen dan u, geachte re
dacteur, zullen het zich herinneren, dat,
toen de bekende De Ko o in zijn blad,
destijds dagblad, zijn moreele politiek
inaugureerde, eene politiek van verdraag
zaamheid en gelijk recht voor allen, alles
wat in de politiek modem heette, van
oud-liberaal tot radicaal toe, op stelten
kwam te staan en het dagblad naar den
kelder hielpen? De Koo heeft het nooit
vergeten en vergeven, en pepert het in
zijn „Groene" die partijen nog aldoor on
genadig in.
Het „Liever Turksch dan
paapsch", zit al wat modem is, in
het bloed, en 't openb. neutraal onder
wijs is niet bij machte, het er uit te halen.
Zelfs niet in „hooge regionen", in de
kringen van het moderne intellect. Of is
'tiets anders dan fanatieke onverdraag
zaamheid, het stelselmatig ignoreeren
door van alles wat aan Roomsche zijde
op wetenschappelijk, letterkundig, kunst
gebied voorvalt of geleverd wordt; van de
Katholieke mannen, die zich op die ter-
De Alg. Protestanten-Vereen i-
g i n g te Arnhem is er ook eene, die zweert
bij de verdraagzaamheid-kweeking der
openb. neutrale school. Wat niet belet,
dat zij bij biljet onlangs hare geloofsge-
nooten verzocht, niet bij leveranciers der
Roomsche Kerk in te koopen. Werpt het
Katholiek onderwijs ook zulke vruchten
van onverdraagzaamheid af En treft men
ooit ook in Katholieke bladen opgaven van
Katholieke firma's?
treurig en wanhopig voor mij uit, dat ik
op het punt stond, uit gebrek aan zelfver
trouwen, op die wegen te geraken, die on-
rustigen jongemenschen zoo gemakkelijk
toeschijnt., omdat ze in het begin slechts
langzaam bergafwaarts voeren, en men
den afgrond, waarbij ze eindigen, meesten
tijds eerst bemerkt, als er geen tegenhou
den meer aan is.
„Ik had werkelijk een prikkel van heel
bizonderen en voortdurenden aard noodig,
om mij op het ruwe, steile pad van den
arbeid te begeven en in weerwil van alle
moeilijkheden en hinderpalen, in weerwil
van alle ontnuchteringen en ontberingen
er op te blijven. Ik moest ergens een
heerlijk doel, ergens een verleidelijk lok-
kenden prijs voor mij zien, om allen nieu
wen aanvallen van moedeloosheid het
hoofd te bieden; ik moest in staat zijn,
om mij aan een liefelijk toekomstbeeld,
dat in vast omschreven omtrekken voor-
mijn ziel stond, te verkwikken en te ster
ken, wanneer geest en lichaam verlamd
dreigden te worden in het onophoudelijk
en schijnbaar zonder eenig vooruitzicht
gevend worstelen".
In zijn bitterheid had hij veel meer
gezegd, dan hij in zijn vreugde zou ge
waagd hebben te zeggen. Die smartelijke
opwekking had hem meegesleept, zoodat
hij verschrikt ophield, toen hij het ge
wicht van zijn eigen woorden inzag.
Welke uitwerking ze op Elisabeth hadden
gehad, kon hij niet beoordeelen, want ze
gaf hem niet dadelijk een antwoord, en
haar hoofdje was diep gebogen. Maar toen
hij haar, zooals het toch zijn plicht was,
door het portaal van den machinen-gale
rij wilde leiden, gevoelde hij een lichten
reinen hebben verdienstelijk gemaakt of
naam verworven? Het is ook al voor uw
tijd geschied, dat men van moderne zjjde
onzen genialen dr. Cuipers trachtte af te
breken. En ik kan de bekoring niet weer
staan, er uit mijne herinnering een paar
staaltjes bij te voegen, die wel hun ver
makelijken kant hebben, maar toch de on
verdraagzaamheid bij de moderne intel-
lectueelen zoo juist teekenen.
Toen wijlen Dr. Schaepman voor 't
eerst kandidaat was voor 't lidmaatschap
der 2e Kamer (district Breda), had hij al
heel wat „dicht en ondicht" van letter
kundige en wetenschappelijke waarde het
licht doen zien. Ik ontmoette in Den Haag
destijds aan eene table d'höte een zestal
dergelijke intellectueelen, waaronder een
vaste medewerker van „De Gids". Ver
beeld u, zij vroegen mijwie is toch die
Schaepman? Eenigen tijd later las ik
in dezelfde „Gids" een opstel over
Sterrekunde, waarin verschillende bui-
tenlandsche geleerden werden aangehaald.
Hieronder niet één Katholiek, zelfs pater
Czechni niet. Deze wereldberoemdheid
mocht niet genoemd, was misschien niet
eens bekend in ons klein fanatiek, onver
draagzaam, intellectueel Hollandsch we
reldje En het is er tot den dag van heden
weinig beter op geworden bij onze moderne
en liberale periodieken.
De journalisten onzer liberale pers zjjn
ook kweekelingen van het neutraal onder
wijs. En wat heeft zij 'tdruk tegenwoor
dig met de vooropgestelde stelling: de op.
neutrale school kweekt verdraagzaamheid,
de godsdienstig bijzondere onverdraag
zaamheid. En dezelfde pers wroet toch
immer zoo graag in den waar ook te
vinden modder, om er al wat aan geopen-
baarden godsdienst hecht en de Kath.
Kerk en hare bedienaren in 't bijzonder
mee te bevuilen. Heusch, deze courant-
schrijvers doen de openb. neutrale school
geen eer aan en leveren maar al te vaak
druk van de kleine hand, die nog altijd
op zijn arm rustte, en met een beslistheid,
die elke verkeerde opvatting van haar be
doeling onmogelijk maakte, sloeg Elisa
beth een zijweg in naar een heuvelachtig
opgaanden weg.
Ze waren nog maar eenige schreden van
de galerij verwijderd, toen de jonge dame
haar sehoone oogen tot zijn ernstig gezicht
ophief en half beschroomd half schalksch
vroeg: „En zou het werkelijk mijn kin
derlijk gebabbel geweest zijn, waaruit go
al die kracht geput hebt?"
Hevig stroomde den man aan haar zijde
het bloed naar het hart. Hij was niet
meer zoo dwaas, aan de vermetele ver
wachtingen van zijn jongelings-jaren op
een enkel vriendelijk woord zoo dadelijk
toe te geven; maar hij was toch ook niet
sterk genoeg, om te beletten, dat de blik
van deze als fluweel glansende en schit
terende oogen de nog niet vergeten jon
gensachtige genegenheid tot een sterker,
en beslister genegenheid aanblies.
„Ja!" zeide hij, niet meer in staat, zich
geheel te boheerschen. „Zonder dat ge
zelf er slechts, het geringste van vermoed-
det, waart gij de schutsengel en de goede
genius van mijn leven. Evenals ik na het
spoorweg-ongeluk van Ragosewo de kracht
gevonden heb, met doodvermoeide voeten
den heelen nacht door te loopen, slechts
met den wensch vervuld, u zoo spoedig
mogelijk hulp te bieden, evenzoo vond
ik ook de kracht, mijn moeitevollen studie-
weg af te leggen, omdatomdat, ik bid
u om vergeving, dat ik u voortdurend over
dingen spreek, die nauwelijks eenig belang
voor u kunnen hebben".
(Wordt vervolgd.)