Katholiek Orgaan voor de Zeeuwsche Eilanden. No. 43. Zaterdag 8 April 1905. Eerste Jaargang. Brieven van een Oud-Journalist. Verschijnt eiken mAANDAG-, WOENSDAG- en VRUDAGAVOND. Drukkers-Uitgevers OOSTERBAAN LE COINTRE, o 6 O E S. 9— FEUILLETON. Tegen duistere machten. HE OEUHSCHE COUIP Een en ander dit blad betreffende te zenden: wat aangaat de Redactie a. d. Redacteur; al het overig» a. d. Uitgevers. Abonnementsprijs: per 3 maanden Voor het buitenland verhoogd met de meerdere porto's. Afzonderlijke nommers (bij vooruitbetaling) -.95 -.05 Advertantlën: van 1—6 regels —.60; iedere regel meer 10 ets. Qrootere letters of cliché's worden naar plaatsruimte berekend. Eenzelfde advertentie driemaal geplaatst, wordt tweemaal berekend. Bij een groot aantal regels of bij abonnement speciale prijs. Dienstaanbiedingen: 25 ets. per advertentie van hoogstens 5 regels. Reclame-berichten: 25 ets. per regel. „Neutraal onderwijs kweekt verdraag zaamheid, godsdienstig onderwijs onver draagzaamheid," ziedaar de stelling, welke in den laatsten tijd schering en inslag is geweest van Kamerdebatten, couranten geschrijf, verkiezingspeeches, mitsgaders aan de kletstafel van sociëteiten. Ik zou in dezen brief eens gaarne over dat onderwerp 'mijne gedachten laten gaan. Het is u trouwens bekend, dat ik ook beneden Maas en Waal in verschillende gemeenten heb gewoond. Mijne ruim 30- jarige joumalistische loopbaan bracht mij er van zelf toe, ooren en oogen goed open te houden voor hetgeen de openbare en bijzondere school op dit stuk te zien en te hooren gaven. Zoo in 't bijzondere als in 't openbare leven. Zonder al te groote onbescheidenheid meen ik in deze dus mijne ervaringen te kunnen laten spreken. Twee opmerkingen vooraf. Wanneer ik spreek van 't godsdienstig onderwijs, dan bedoel ik mede het onderwijs, niet alleen gelijk het op eene bijz. school, maar ook op eene openbare met leerlingen uitslui tend van dezelfde geloovige gezindte, alzoo relatief neutraal onderwijs gegeven wordt. Ten andere kom ik op voor het Katholiek onderwijs dier scholen, de anti-revoluti onairen, de vrij-anti-revolutionairen, Chris telijk Historischen voor hun eigen onder wijs en scholen latende in de bres sprin gen. En nu ter zake. Men mag aannemen, dat de tegenwoor dige geslachten boven den 25-jarigen leef tijd grootendeels absoluut neutraal onder wijs hebben genoten. Is nu bij die geslachten, gewezen leer lingen der absoluut neutrale school, in derdaad zooveel van haar invloed tot ver draagzaamheid te bespeuren geweest en nog te speuren, als de voorstanders haar willen toekennen? Ik zou het niet durven bevestigen. Wel het tegendeel, op grond 10) Uit den onervaren en alleenstaanden jongeling, in wiens hoofd de meest avon tuurlijke plannen en phantastische beel den rondwoelden, was sedert lang een krachtvolle, door den arbeid gestaaiden man gegroeid, dien de strijd om het be staan en de ernstige plichten van een ver antwoordelijke betrekking, vroeger en vol lediger tot rijpheid hadden gebracht dan anderen. Ondanks zijn ongewoon snel ver kregen succes waren de sehoone droomen zijner jeugd achtereenvolgens in rook op gegaan, en de eenige, die nog menigmaal in stille uren heel liefelijk en verlokkend voor zijn geestesoog trad, was de droom van een wederzien met zijn kleine, lief tallige reisgenoote op den dag van het spoorwegongeluk te Ragosewo. Hij had er steeds genoegen in geschept, dit wederzien zich in schitterende, glans rijke kleuren af te malen, met welk mede- lilden hij wellicht ook een uur later over ziin eigen illusies lachte. Het had hem zoo gelukkig gemaakt, zich voor te stellen, hoe ze bij zijn aanblik opgetogen van ge luk zou zijn en hoe hij haar met. opgeheven voorhoofd zeggen zou: „Zie, ik heb uwe vermaning getrouw ter harte genomen, en ik heb woord gehouden als een man!" Nu echter, terwijl het toeval hen eerder had tezamen gebracht, dan Bernard had durven'denken en hopen, was noch het een noch het ander gebeurd. Elisabeth's doodelrjke schrik bjj zijn waagstuk met den niet alleen van hetgeen ik zelf heb waar genomen, maar ook van wat mij bij voort durend onderzoek door anderen uit hunne ondervinding is medegedeeld. Laat ons eens met de schooljeugd be ginnen. Het was en is nog een algemeen verschijnsel, dat Katholieke leerlingen, vooral wanneer zij op de openbare neutrale school in de minderheid zijn, door hunne andersdenkende medeleerlingen zoo vaak „paap" of „Spanjool", in het Zuiden „muiter" of „Vlaming" worden geschol den. De Maatschappij tot Nut v. 't.Alg. mag do natuurlijke moeder van het neutraal onderwijs en der schoolwetregeling van 1857 heeten. Ik heb nergens brutaal onver draagzamer jeugd ontmoet dan juist onder de leerlingen harer scholen. Bij 'tin- en uitgaan der school konden zij geen lid der Kath., zelfs plaatselijke, gees lelijkheid ongemoeid laten, zoodat deze op die uren maar liefst een straatje omliep. Met de niet-Kath. leerlingen der H. Burgerscholen en Gymnasia in plaatsen met een overwe gende niet-Kath. bevolking is het niet beter gesteld. Eilieve, waar bleef de invloed tot verdraagzaamheid van het neutraal onder wijs? Ik wil 'tnu niet doen voorkomen, alsof op die neutrale scholen direct o n- verdraagzaamheid wordt gekweekt. Maar wel beweer ik, dat 't neutraal onderwijs onmachtig is, de onverdraagzaamheid weg te nemen, die als met de moedermelk is ingezogen door zoovele niet Katho lieke kinderen. En ik wil hier ook gevraagd hebben, of men dergelijke onverdraag zaamheid ook ontmoet in z.g. Katholieke streken, steden of dorpen, bij de school jeugd die Katholiek onderwijs geniet? Of men uit haar mond, tenzij na aanval, den scheldnaam „geus" verneemt? Of een dominé of rabijn ooit te klagen heeft over onverdraagzame bejegening harerzijds? Heeft soms 't neutraal onderwijs der op. school haar invloed bij haar leerlingen op stoomhamer had hem slechts voor een vluchtig oogenblik tot bewijs gestrekt, dat. nog de oude vriendschap in haar hart voortleefde; maar reeds in de volgende minuut had hij zichzelf gezegd, dat de vrees, iets ontzettends te moeten zien, zich wellicht op dezelfde wijze zou heb ben lucht gegeven, wanneer hij voor haar inderdaad een vreemdeling geweest ware. En nu bad hij evenmin den moed, om haar aan het afscheid in het park te Sand- hoien te herinneren als Elisabeth bij het gezicht van zijn vermeenden trots het rechte woord voor het begin van het on derhoud vond. Elisabeth en haar geleider gingen den zelfden weg terug, dien ze gekomen waren. Reeds zagen ze het glazen dak van de groote machinen-galerij weder voor zich vut iu den zonneschijn glinsteren en na eenige minuten moesten ze Rodewald tegenkomen. Op dit oogenblik was het Elisabeth, die het eerst, hoewel met merk bare verlegenheid, het stilzwijgen verbrak. „Het is me toch bijna onbegrijpelijk, dat ik u niet dadelijk herkende", zeide ze, „maar ik was waarlijk op niets zoo weinig voorbereid als op deze ontmoeting". „En ik moet u dankbaar zijn, mejuf frouw, dat ge u mijn onbeduidend per soontje nog wel herinneren wilt", gaf hij met eenigen zweem van bitterheid ten ant woord, waartoe goed beschouwd toch eigenlijk niet de minste aanleiding gege ven was. „Hoe zoudt ge er ook toe kunnen komen, aan mij te denken, daar ik uw levensweg maar gedurende eenige uren gekruist heb 1 Elisabeth gevoelde zich door dit. bijna later leeftijd uitgewerkt? Hoe komt het dan, dat in schier alle niet-Katholieke streken en gemeenten bijv. een Katholiek dokter en notaris ter nauwernood de boter op hun brood zouden kunnen verdienen Terwijl onder eene Katho lieke bevolking een andersdenkende dokter evengoed zijn patiënten, de niet-Katholieke notaris er niet minder zijn clienten vindt? Ligt hierin niet de verklaring van het feit, dat alle liberale regeeringen steeds niet-kath. notarissen hebben durven benoemen in bijna uitslui tend Katholieke omgeving? Bij al den ophef van de openb. neutrale school als kweekschool van verdraagzaamheid heeft niet éene liberale regeering geaarzeld, een niet-Katholiek te benoemen tot burgemees ter hier van eene gemeente met overwe gend, daar met bijna uitsluitend Katho lieke bevolking. Edoch, een Katholiek te stellen aan het hoold eener gemeente, hoe klein ook, met eene niet-Kath. meerder heid, welke liberale regeering is ooit zoo verdraagzaam geweest? In alle takken van openbaar bestuur hebben de liberale lof zangers van de verdraagzaamheid kwee- kende openbare, neutrale school aldoor van hunne macht gebruik, beter gezegd mis bruik gemaakt, om de betrekkingen on evenredig met hunne geestverwanten te bezetten: de statistieken hebben het uil gewezen. In onze Katholieke provinciën, waar ook op de openb. scholen een godsdienstig, een relatief neutraal onderwijs wordt ge geven, zijn de gemeenten niet zeldzaam, welker overwegend Kath. bevolking gaar ne een en meerdere gemeenteraadszetels aan de andersdenkende medeburgers over laat. Ik heb eene Katholieke gemeente van 1400 zielen gekend, waaronder slechts 8 andersdenkende huisgezinnen. Als had ds Kath. bevolking eene overgeërfde traditie in cere te houden, was daar bij menschen- heugenis aldoor een niet-Katholiek tot ge- onvriendelijke antwoord gekrenkt, en hel was begrijpelijk genoeg, dat ook zij thans een koelere houding aannam. „Men kan u, naar ik meen, wel geluk wenschen met de betrekking, die gij hier bekleedt", zeide ze met weder herkregen vastheid van stem. „Het is voorzeker een groot en vruchtbaar arbeidsveld, dat u daar ter beschikking staat". „Aan een buitengewone, misschien wel allerminst verdiende welwillendheid van den heer Morris, heb ik mijn tegenwoor dige positie te danken. Nog vóór een jaar was ik de laatste en jongste ingenieur der fabriek; maar haar eigenaar gaf me op een bijna beschamende wijze zijn vole ver trouwen, toen het me gelukt was, eenige verbeteringen in de machinen-constructies te bedenken, die in de practijk deugdelijk bleken te zijn. Ik zou onder gewone om standigheden nauwelijks in een tiental jaren mijn wenschen en verwachtingen tot zulk een post uitgestrekt hebben". „Zoo is het toch in allen gevalle slechts uw eigen kracht geweest, die u omhoog gewerkt heeft. Het kinderlijk vertrouwen, waarmee ik toenmaals in het park van Sandhofen, in weerwil van onze opper vlakkige kennismaking, aan uwe grootsche toekomst geloofde, schijnt dus volkomen gerechtvaardigd geweest te zijn". Ze had op een schertsenden toon ge sproken, en Bernard vatte haar woorden als spotternij op. Een donkerroode kleur bedekte zijn wangen, toen hij antwoorde: «Waarschijnlijk zult ge 't hoogst belache lijk vinden, mejuffrouw, wanneer ik u zeg, dat juist dat gesprek onder het beeld van Diane over mijn levenslot beslist heeft De omstandigheden zagen er dest^ds zoo meenteraadslid gekozen, zonder strijd. Komt daar eens om in gemeenten, waar de liberalen, gewezen kweekelingen van 't openbaar neutraal onderwijs, de meerder heid hebben en de stemmen der Katholie ken kunnen missen. En wanneer het laatste niet het geval is en samenwerking met do Katholieken wordt gezocht, komen dezen en de liberale leiders meestal met de kous op den kop thuis. Ouderen van dagen dan u, geachte re dacteur, zullen het zich herinneren, dat, toen de bekende De Ko o in zijn blad, destijds dagblad, zijn moreele politiek inaugureerde, eene politiek van verdraag zaamheid en gelijk recht voor allen, alles wat in de politiek modem heette, van oud-liberaal tot radicaal toe, op stelten kwam te staan en het dagblad naar den kelder hielpen? De Koo heeft het nooit vergeten en vergeven, en pepert het in zijn „Groene" die partijen nog aldoor on genadig in. Het „Liever Turksch dan paapsch", zit al wat modem is, in het bloed, en 't openb. neutraal onder wijs is niet bij machte, het er uit te halen. Zelfs niet in „hooge regionen", in de kringen van het moderne intellect. Of is 'tiets anders dan fanatieke onverdraag zaamheid, het stelselmatig ignoreeren door van alles wat aan Roomsche zijde op wetenschappelijk, letterkundig, kunst gebied voorvalt of geleverd wordt; van de Katholieke mannen, die zich op die ter- De Alg. Protestanten-Vereen i- g i n g te Arnhem is er ook eene, die zweert bij de verdraagzaamheid-kweeking der openb. neutrale school. Wat niet belet, dat zij bij biljet onlangs hare geloofsge- nooten verzocht, niet bij leveranciers der Roomsche Kerk in te koopen. Werpt het Katholiek onderwijs ook zulke vruchten van onverdraagzaamheid af En treft men ooit ook in Katholieke bladen opgaven van Katholieke firma's? treurig en wanhopig voor mij uit, dat ik op het punt stond, uit gebrek aan zelfver trouwen, op die wegen te geraken, die on- rustigen jongemenschen zoo gemakkelijk toeschijnt., omdat ze in het begin slechts langzaam bergafwaarts voeren, en men den afgrond, waarbij ze eindigen, meesten tijds eerst bemerkt, als er geen tegenhou den meer aan is. „Ik had werkelijk een prikkel van heel bizonderen en voortdurenden aard noodig, om mij op het ruwe, steile pad van den arbeid te begeven en in weerwil van alle moeilijkheden en hinderpalen, in weerwil van alle ontnuchteringen en ontberingen er op te blijven. Ik moest ergens een heerlijk doel, ergens een verleidelijk lok- kenden prijs voor mij zien, om allen nieu wen aanvallen van moedeloosheid het hoofd te bieden; ik moest in staat zijn, om mij aan een liefelijk toekomstbeeld, dat in vast omschreven omtrekken voor- mijn ziel stond, te verkwikken en te ster ken, wanneer geest en lichaam verlamd dreigden te worden in het onophoudelijk en schijnbaar zonder eenig vooruitzicht gevend worstelen". In zijn bitterheid had hij veel meer gezegd, dan hij in zijn vreugde zou ge waagd hebben te zeggen. Die smartelijke opwekking had hem meegesleept, zoodat hij verschrikt ophield, toen hij het ge wicht van zijn eigen woorden inzag. Welke uitwerking ze op Elisabeth hadden gehad, kon hij niet beoordeelen, want ze gaf hem niet dadelijk een antwoord, en haar hoofdje was diep gebogen. Maar toen hij haar, zooals het toch zijn plicht was, door het portaal van den machinen-gale rij wilde leiden, gevoelde hij een lichten reinen hebben verdienstelijk gemaakt of naam verworven? Het is ook al voor uw tijd geschied, dat men van moderne zjjde onzen genialen dr. Cuipers trachtte af te breken. En ik kan de bekoring niet weer staan, er uit mijne herinnering een paar staaltjes bij te voegen, die wel hun ver makelijken kant hebben, maar toch de on verdraagzaamheid bij de moderne intel- lectueelen zoo juist teekenen. Toen wijlen Dr. Schaepman voor 't eerst kandidaat was voor 't lidmaatschap der 2e Kamer (district Breda), had hij al heel wat „dicht en ondicht" van letter kundige en wetenschappelijke waarde het licht doen zien. Ik ontmoette in Den Haag destijds aan eene table d'höte een zestal dergelijke intellectueelen, waaronder een vaste medewerker van „De Gids". Ver beeld u, zij vroegen mijwie is toch die Schaepman? Eenigen tijd later las ik in dezelfde „Gids" een opstel over Sterrekunde, waarin verschillende bui- tenlandsche geleerden werden aangehaald. Hieronder niet één Katholiek, zelfs pater Czechni niet. Deze wereldberoemdheid mocht niet genoemd, was misschien niet eens bekend in ons klein fanatiek, onver draagzaam, intellectueel Hollandsch we reldje En het is er tot den dag van heden weinig beter op geworden bij onze moderne en liberale periodieken. De journalisten onzer liberale pers zjjn ook kweekelingen van het neutraal onder wijs. En wat heeft zij 'tdruk tegenwoor dig met de vooropgestelde stelling: de op. neutrale school kweekt verdraagzaamheid, de godsdienstig bijzondere onverdraag zaamheid. En dezelfde pers wroet toch immer zoo graag in den waar ook te vinden modder, om er al wat aan geopen- baarden godsdienst hecht en de Kath. Kerk en hare bedienaren in 't bijzonder mee te bevuilen. Heusch, deze courant- schrijvers doen de openb. neutrale school geen eer aan en leveren maar al te vaak druk van de kleine hand, die nog altijd op zijn arm rustte, en met een beslistheid, die elke verkeerde opvatting van haar be doeling onmogelijk maakte, sloeg Elisa beth een zijweg in naar een heuvelachtig opgaanden weg. Ze waren nog maar eenige schreden van de galerij verwijderd, toen de jonge dame haar sehoone oogen tot zijn ernstig gezicht ophief en half beschroomd half schalksch vroeg: „En zou het werkelijk mijn kin derlijk gebabbel geweest zijn, waaruit go al die kracht geput hebt?" Hevig stroomde den man aan haar zijde het bloed naar het hart. Hij was niet meer zoo dwaas, aan de vermetele ver wachtingen van zijn jongelings-jaren op een enkel vriendelijk woord zoo dadelijk toe te geven; maar hij was toch ook niet sterk genoeg, om te beletten, dat de blik van deze als fluweel glansende en schit terende oogen de nog niet vergeten jon gensachtige genegenheid tot een sterker, en beslister genegenheid aanblies. „Ja!" zeide hij, niet meer in staat, zich geheel te boheerschen. „Zonder dat ge zelf er slechts, het geringste van vermoed- det, waart gij de schutsengel en de goede genius van mijn leven. Evenals ik na het spoorweg-ongeluk van Ragosewo de kracht gevonden heb, met doodvermoeide voeten den heelen nacht door te loopen, slechts met den wensch vervuld, u zoo spoedig mogelijk hulp te bieden, evenzoo vond ik ook de kracht, mijn moeitevollen studie- weg af te leggen, omdatomdat, ik bid u om vergeving, dat ik u voortdurend over dingen spreek, die nauwelijks eenig belang voor u kunnen hebben". (Wordt vervolgd.)

Krantenbank Zeeland

Nieuwe Zeeuwsche Courant | 1905 | | pagina 1