- ^veA
Ï--S3Sr-=sr.-.
■Ik
Niëuwsfela4 voor Noöi*d^B^éla||ia.
ï.Oluq
!ul fjjj
l.'WUli
Ppjo CoórantiveiscJiijnt, uitRczQndqrd pp Chriatelijke .feest^agpn, des'
(jd b Mtiandigs pn -Doaderdags ivondi.-j -jCi j,-
Pry^^'bisrtMÏ f l;—. fr. prposti/1;80.^Kóadorilike'-Nóiöiüé^ 5 ot,> aJ fX
Jrys dei; Adveijtentien ÏÓ.c£ per re^é^^proOt^'lé^^wVigiiettéa-
pl^murpt#Goboorte-r» hu'pelijis-^.en:d<$db«ri^^/yBfl 1—5
rngels 5Q.den,V, sl-rn
L
:[,e?iii«axo'V j
- ih:
r spoorweg' goes
■3T£---2*. GOQ8,T6M; l.as 6,}8
qo iii BifeiiHnire. 6,21 1,89 r 6,26
>y ei Viatot^W-1,47' 6,88
,.-• KrnyiiiMC.-6,33 lv54 6,88,
Krabbend.6,432,7. 6,48
ÜÜilandH 6.40 >2; 14 6,54'
•'■"'Woéptór. ,7,2--', 2,32 '7,7.
-sn®eW.-op-2 7,12 2,48' 7,17
,-WoriW 7,22 3.1 "7,27
;;;RdiftnfL JL.T^O^O 7,35
j .4*P ïezé"hi}lten
i dén
ROOSEHDAAl.
Bèr^en-^op-Z.' 9,58 5,X' 8,58
"V^oeDidrecht1(L6 {r,l8 c 9,86
Rilland 'M** 26 6.12
Khibbena§k« Hüj;82: 9,22:
Krninijigen .10,44 ;5.42 9,87.
Vloke T10,50 5,47 8.34
BiezeJifase - 10,59fe,54 ^9,42
Goes. .fAi; tb» .,6 2. 9,^2
n gestapt; wanncer^daar reizigers wor-
l*te rt Ypdpófa Jjri-ycrtreï-
-MM ,.-.1 „ewa^Refc.T^rarg^d.ato/dop^n'dej^JM^t«grr to^wa to pjvf
^le^tklkeirée redactie betreffen^'^eiiêve fflèn minstens één dag vóór dFTittgave franco toe te zenden qan den' uTtgevri 'A.C. BE JöhGE SJzj'wttote.
Inzending; i Aar a3rertehtjg& tof detr. namiddags". 3 flre. C 1 \.K''
Api-ÉiiiEHTréN ën; AiÓHNEMÉï/TEW Wrden.-Vóö^' Dnits'clilapii,tPiQéten^k()e» Zy$föïJa?:ji ftafflgeoom^j dxftgc de HH.HAASENSTEQï .Y0(^LE,;ite-Hamonxg, Lnbec^,
Frankfort a/Mi., Berlflnj Leipzig, Kresden;; Brffijqp,., Keujejq, ^ttg^t^.yepnên,
Ky deze courant behoort een bjjvoegsel.
OBS PROGRAMA.
5 !l l -.J'
Wien zal hét verwonderen, dat bij het nade
ren dér'vérkieziqgen'vóbrdë Tweede kd&ep,nieér
en nïeef beginselen' ter^ sprake kwamen en komen,
dieI!bij. de stembus tot rigtsnoer moeten dienen.
Vöor de kiezers? Wp achten'het een- gelukkig
vërscliijnsei dat ér zoovéél pogingen wórden aan'-1
gewend, om metier zijdestelling: van persoon-
lgke iconsideratiën, de beginselen op den voor
grond te plaatieh en die te doen beóHósën.
Vooral echter heeft den aandacht gétrbkkéii
en vele besprekingen uitgelokt eèn prpgrapan1^,
ontworpen door deredactiën van den Herdut,
de Bazuin,'de Hoop des Vaderlands, hefICèjrTceUjk
Weekblad en de Wekstem, cim ab' töefesteën die
nen bij- de steihbus, voor de belijders der Chris-
telijk-Élstorischë^rigting. -
Drie begin'selén'zijn daarbij op den voorgrond
geplaatst. M"ét het eerste, handhaving «in eh
buiten de kamer» van godsdienstzin als öenigen
hechten steun voor éëne welgeordende maat
schappij, en erkenning van de leiding van het
Opperwezen in onze geschiedenis, kunnen wij;
ons geheel'Vereenigén. Ook, wij hébben er reeds
herhaaldelijk opgewezeh, dat alleen dóör ont
wikkeling, van godsdienstzin een staat kan,,bloèir
jen. Godsdienstzinterwijl, maatschappelijke,
deügdendienst, daar niet voldoende voor is, hoe
prijsselijk ook op zich zelf. Godsdienstzin «ge.-;
grond op het'christendom met Christus tot
toetssteen; niet het moderne christendom, het
christendom «naar.de bescbrijvinge TfiorbVcke's
zobals dr. Piér'sön zégt. v
Ook met het tweede beginsel van dqt pro-
gramma stemmen wij in ehandhavijup van ge-
twetensvrijhéid bij het volksonderwijs*. 1 Gewe
tensvrijheid bjj het óndérvvijs,, ooji voor' dén
christen, ook voor hen die de godsdienstige ont
wikkeling 'niet willen gescheiden hebben van het
aüinleéfen-vah a'igemeené kundigheden, Was' steeds
Qpz^* léus.„ j' *u:
-Daarom stemmen wp in met .hét tweede bem
oiKBKL Van datpr.ogratünïd;' maar niefjimét het*
geen daaraaij wordt toe geVo'égd. Gehoërhd pró-'
gramma is daï begjnsel hlèt Voltifttttóv' èjj
^ih, tjévens net W.ipfëel Rebben yastgestela,'
eep iV.olks.v.ertegenwo'ordiger '^r'.gewe-r
ten^vrijhoidnfaet hapdhavep, p/i/nelijk
*i$n; eisch, .in,; aansluiting ao»u"^t,.,pipfK^;
cran 1869,dat -tfrije échooi rc^^v JstUatsBchoob
tcuxhvUlUng' worde».-bi-, m i. ^üv L
"^TeÖe'ni'lhetstèhéltf Vainf dëz'6ö: ^ewe^/als toet^
éteëÜ iViib' déÓ.' chriëtolpt^feistbriabhén" .vólbsWi1
tegenwoordiger, teekenéri Svjj' protest atüi.'c
Voore^jfstjJ,'omjaii 'ipjép, diën *$sch> idat mid-'
deloncci het dool: teibéreik&rf niet. eenr^BEGtNSEL»
kan noemenalléeif^ èeïi gedragslijn -dié gevolgd
moet worden. %66 daCht mr. Groen in de eerste
helft,vatr M'eï 0do)K; ;toeh hp »2gner.
Ned. gedachten -.«De wederyer^iezing;
«van onze vrienden zo a ik njet -durveg ontra-
«deh, zëlfs niet^ru? het jongste debat. Wp bljjven
«ih den werjscli ü'aar gérVetensvrphéid homogeen,
«al staan we; opk thans nog,, in het oorjleel
«over parlementaire gedragslijn tegenóver el-
«kaar.» Ofichbön mr. Groen in de laatste'hélfb
van Mei anders dacjht. Omdatzijne vrien
den gevraagd hadden dat mr. Thorbecke het ini
tiatief zou riemen, doch zij zelf niet onverwijld;
tegen art. 1D4 der .Grondwet waren te velde
gëtfokkèp, omdat..r,;i.j zijne vrienden dus. zijn
gedragslijn niet gevolgd -.waren.Wjp moeten,
erkennen, dat wp voor ons die omkeering van
mr. Groen 8 inzigten riiét kannen vatten. Zpne
vrienden waren in de eerste helft van Mei, pre
cies dezelfde als in dè laatste helft. Yan waar
dus de ommekeer-;-bij mr. Groen. Hadden zij
het initiatief niet móeten vragen van mr. Thor-
%eckehadden zij zelf een voorstel moeten doen?
Waarlijk zbodanigèh eisch door mr. Groen be-
grij'pen wij niet. "Vooral niet omdat hp zelf ge
durende zijn lidmaatschap der 2e Kamer, ook
nimmer een voorstel tot wijziging deed, ofschoo^
niemand kan ontkennen dat hij toen steeds ëem
krachtig, een eerbiedwekkendkampioen wap
vóór.,: «gewetensvrpheid ook bij^het volksonder-
iwya».'
Maar daarbij achten wp het vaststellen van
een door dejri.volksvertegenwoordiger te volgen
gédrs^jgja^e^yallèrgevaaripksten stap, ten eene-
male in, atrijd: mei-onze'/.Grondwet; allerminst,
passendvoor de christelpk-histoririche rigting.
Wij kunnen .daarin niets, anders zien dén een
«mahdat imper'atif», een .persten maar allerge-
vaarlpkéten stap tot de volkssouvereiniteit
Men moge het nn trachten te doen voorko
men f als of het eigenlijk geen «öiaridat iriipe-
ratlf», geen bepaalde .lastgeving pot een te voir,
geh: gedragslijn ia^ maiir wat bekekenen ,die
Wpordén déri Wannéér door dè-woérden «door
denëisdh^ nïet1 éy.döëldis^het Vdl^bn "vkn;
een gedragsipn, dan zpn zei.op^'p/rer&clig.^JYp.
althans'ukunneh eri gëetiuandere beteekenis arin
{/[''''Meri-épóTè7ó^sltiiet:hiét'lW'oórdéri. 'Al'
da^' grqêr^pg£a' bje.j! jii^rükkelgK?
YÖ igéven jQP?^ate'ïpj aliepn aanonzen canfidaaf
Qpiittoorufaaftlè: idat v hp dién eisoh doet/ >edélpk
i$Fi ipöx Itd<^'("gébbtfdeür
faxt "é'êwptens-
vrphèid aan èe Wendenf indien hp gekozen iB
al&ckndidaa'c ébn'è/r kiehveroeiflging, 'die:heöi had
medegedeeld, dat zp hern ter wille van zooda
nige handhaving dergewetensvrjjheidj aanbe-
veelt. -.Maar wanneer de vplkavertegenwoprdig^r
zedejpkvprbonden ja, hoe zal hp danonder
«eede»; kannen beloven, in navolging van art, 82,
der Grondwet«de ledén stemmen elk volgens
eed en, geweten»? Hoé zal hp die belofte kun-",
,nen afleggen', bp de mogelijkheid dat hp van.
zienswijze verandert omtrent bet middel om
daartoe te geraken? -
Reeds daarom komen wp du8 rüet al. de kracht
die ïn ons is, óp tegen, zulkeen poging tot"
binden van den volksvertegenwoordiger. Maar
bovendien sluit eenjeisch tot het hebben van^
vrije school tot regel, staatschooi tot aanvulling,!
een eisch tot wijziging Van art. 194 der Grond^
wet in zich. -
^Ook met zoodanigp.n reisch .tot wpziging van
art. 194 kunnen wp niet instemmen. Vooreerst
achten wij die niet noodig, mits;..... het be
staande art. 191' eerlijk worde toegepast. Dat
bestaande, art. 194 waarborgt vrijheid wan on
derwijs. Nn is vrijheid onbestaanbaar met.ino-
vopolie. Dus eisebt de eërlpke toepassing van
art. 194 der Grondwet opheffing van hét mo
nopolie der openbare school; en concurrentie
tusschen onderwijs van overheidswege en vrij:
onderwijs. Bestaat die concurrentie in waarheid,
dan zal het alleen van de belangstelling der
ouders afhangen, in hoever zij hunne kinderen
het vrije onderwijs willen laten genieten of niet;
Bovendien zon zulk èene wijziging nooil-'^os
zpn. ,Moge daarbij al bepaald worden, dat de
gemeenten niet meer verpligt ziju openbare scho
len oji te rigteri, deze zullén da.artoe toch altpd
bevoegd 'blijven, en,' misschien op zeer enkele uit
zonderingen na, het ook dóen.'
Daérbp koirit.welke wpziging verlangt men
van art. 194 Men spreke zich toch vrjj nit.
Wenscht men kerkelijke gemeentescholen, zoodat
elk kerkgenootschap zpn eigen school hebbé?
Wp moeten het veronderstellen vooral na de
aanhaling van mr. Groen in zijn Ned. gedach
ten op hl. 319. Maar don alweder de vraag:
nioet de kerkelijke school,,in dien geest worden
opgevat, dat daar de dogmatische leerstellingen
dÓr véwehilièride k'erkgèriootséh'appeh Wóïdéaï
ondérWèzehZou dit'wensc^èip^ »84^8
betwijfelen betZoo gropte voorstanders wp
zjjti voet* godsdienstige ontwikkeling ook op de
sehóol, zoo otidoelmatfg achterij wp' daür 'dëidogf
'nipt^h' Zoo, diV óö^!jgèen,^gróotwot-'
den voor beljjders van kerkgenooiacnappenvoor,
zoftverré diéyop eedigé pléats liiinderitalrjjk of
minder gègoed zpn?
Voor men dus als een; shibboleth stelt «wp
ziging van art. 194 dér Grondwet» omschrpve
M
