NOORD-BEVELANDS
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD
SPORT-AGENDA
Een oud-eilandbewoner
weet te vertellen(Deel 2)
Zeeland
Magazine?
GALERIJ de HORN
Ho. 4139
Donderdag 4 oktober 1984
88e jaargang
DRUK EN UITGAVE: DRUKKERIJ MARKUSSE TE WISSENKERKE - TEL 01107-13 08 - GIRO 206882
AbonnementaprtJs 20,per jaar. Franko per post ƒ35,per Jaar. Advertenties 38 ct. per mm. excL BTW.
"Voor (oaten in advertenties per telefoon opgegeven, kannen wfj geen enkele verantwoordeLy kheid dragen.
Dit werd mede de ondergang van het
eiland. Want. toen in 1530 het water
bij de sluis Ter Loe naar binnendrong,
en Grutersoirt overstroomde, boden zij
geen voldoende weerstand, waardoor
een groot gedeelte van Noord-Beveland
een prooi der golven werd. Twee jaar
later, toen nogmaals een hoge vloed
kwam aanzetten, werd het hele eiland
door de wateren bedolven!
Reeds in de Middeleeuwen was
Noord-Beveland een uitermate vrucht
baar eiland. Bossen, weiden en akkers
wisselden er elkander af. Het bezat vele
min of meer belangrijke kerkdorpen en
verscheidene gehuchten, waarvan de
meesten van kapellen waren voorzien.
Op de talrijke, met muren en grachten
omringde kastelen hielden de. vaak
rijke, Noord-Bevelandse edelen ver
blijf. We lezen dan ook bij Boxhorn:
„dat het de eere hadde van de naem
van de lusthof van Zeelandt, met
groote reden mochte draghen".
Eén der vele plaatsen mocht zich la
ter zelfs tot een der Zeeuwse smalle
steden rekenen: het in 1247 vermeld
wordende, waarschijnlijk echter reeds
in 976 bestaande, Cortgene.
De naam Cortgene is vermoedelijk
een samenstelling van „korte'' en
„keen", dat spleet, scheur of geul be
tekent.
Cortgene's gunstige ligging aan de
Zuidvliet bevorderde in hoge mate de
ontwikkeling van handel en nijverheid.
Kwam tot hoge welvaart. Bovendien
had het, evenals elke andere plaats van
enige betekenis, zijn eigen Heren, die
er zich gevestigd hadden en er steeds
op uit waren zoveel mogelijk voorrech
ten voor de ingezetenen te verwerven.
Het machtige, wijdvertakte geslacht
der Van Borssele's, dat o.a. vaste voet
verkreeg op Walcheren, waar het in
bezit kwam van Veere, op Tholen, waar
het St. Maartensdijk verwierf, had ook
bezittingen op Noord-Beveland. Aan
het eind der 13de eeuw (1290) was het
geslacht, dat zich naar Cortgene noem
de, reeds in aanzien.
Eén dezer Van Borssele's, Pieter, zoon
van Antonie (1290) was gehuwd met een
nicht van Graaf Willem II. Diens zo
nen Wolfert en Philips waren ridders
van naam. Zijn kleinzoon Nicolaas was
één der rijkste edellieden van zijn tijd.
Nog groter evenwel was het aanzien,
dat de laatste telg uit deze stam, Ni
colaas zoon, Philips van Borssele, ge
noot. Deze leefde ten tijde van Graaf
Willem VI. Behalve Heer van Cortgene,
Emelisse, enz. was hij ook Rentmeester
van geheel Zeeland.
Na een vergeefse poging om het na
burige Emelisse te kopen en tot de rang
van stad te verheffen, liet hij Cortgene
vernieuwen en met vesten en muren
omringen. En bouwde er een nieuwe
kerk. De werkzaamheden, die meer dan
een jaar vorderden, werden in 1413
voltooid, zodat Cortgene in genoemd
jaar een stadje werd. Een jaar later
brandde het af, doch het werd met
geldelijke steun van Philips weder
spoedig herbouwd.
Daar Philips ongehuwd overleed, ver
vielen zijn bezittingen aan Gravin Ja-
coba, welke later met een harer vroe
gere tegenstanders. Frank van Borssele
huwde, zodat Cortgene toen opnieuw
aan de Van Borssele's kwam.
Diens kleinzoon, wederom een Frank
van Borssele, die gehuwd was met Ca-
tharina van Egmond, overleed kinder-
Bent a reeds geabonneerd op
mq 2-maandeIijks tijdschrift
me* aktualiteiten, col tuur,
evenementen, historie en
Het geheel in 4-kleuren om
slag en alle artikelen voor-
bliceerde foto's,
zien van nog nimmer gepu-
Slechts 30,— per jaar.
Vraag gratis proefnummer:
POSTBUS 1 -
4490 AA WISSENKERKE
loos, zodat zijn vrouw al zijn bezittin
gen erfde. Na haar dood kwamen zij
aan haar naaste erfgenaam Floris van
Egmond, daarna aan diens zoon Maxi-
miliaan en vervolgens aan Maximili-
aan's dochter Anna. Deze Anna van Eg
mond trad in 1551 op achttienjarige
leeftijd in het huwelijk met Willem
van Oranje. Zo kwam Cortgene dus
aan het Huis van Oranje.
Tot in 1670 bleef de heerlijkheid in
het bezit der stadhouders, in welk jaar
Willem III haar schonk aan Willem
Adriaan, Graaf van Nassau. Heer van
Odijk. De in 1748 ingedijkte Willem
Adriaanpolder werd naar dezen Graaf
genoemd.
Van het oude Cortgene bleef in 1532
alleen de toren staan, waartegen na de
indijking van de Stadspolder, in 1681
de kerk werd gebouwd.
Anderhalve eeuw trotseerde deze to
ren dus het geweld der golven! Nog
heden staat hij daar als één der hecht-
ste monumenten uit héél lang voorbije
tijden
Het reeds genoemde Emelisse (of
Emelnes) waarvan de kerk al in 1216
als parochiekerk wórdt genoemd, die
tot 1340 aan de kerk St. Pieter te
Utrecht behoorde, was eveneens een
belangrijke plaats.
Ook naar Emelisse had zich een adel
lijk geslacht genoemd, waarvan reeds
in 1230 melding wordt gemaakt.
Er stonden verschillende aanzienlijke
gebouwen, o.a. een gasthuis (al voor
1230), een klooster en een lombard. In
1355 verklaart Graaf Willem V het
gasthuis, dat door zijn voorvaderen ge
sticht is, in bescherming te zullen ne
men.
Het Cistercienser Nonnenklooster,
„Onze Lieve Vrouwe kamer te Noord-
dijk" genaamd, heeft vermoedelijk op
de latere Colijnsplaat gestaan.
Het werd na de vloed van 1288 (of
die van 1304, in elk geval vóór 1325)
verplaatst naar Walcheren, waar onder
St. Aagtekerke een nieuw convent werd
gebouwd, dat de zusters, gedachtig van
het vroegere, vaak door de wateren
bespoelde erf, Waterlooswerve noem
den.
De aanwezigheid van een Lombard,
een bank van lening (een instelling
door de Lombarden, bewoners van Op-
per-Italië, in het leven geroepen), wijst
op min of meer levendige handel. Zo
werd er handel op Antwerpen gedre
ven, waarheen tal van Emelisser schip
pers (Emelisse lag toenmaals aan een
open water) verschillende landbouw-
produkten. o.a. mee (van de meekrap,
plant, waarvan de gedroogde en ge
stampte wortelstok verfstof levert),
brachten.
In een door de ambachtsheren van
Emelisse gemaakte verordening (1358)
op de heffing van marktgeld, dat ge
durende 7 jaar zou geheven worden
ter bestrijding van de kosten van het
calseien der straten, vinden »we ver
schillende aldaar uitgeoefende beroe
pen vermeld, als: wevers, pelsmakers,
smeden, schoenmakers, vollers (laken-
bereiders), enz. Hieruit blijkt dat de
nijverheid er van betekenis was. Als
Heren komen voor Pontiaan en Alexan
der van Emelisse. Later Hendrik en
Hugo van Emelisse. In de helft der 14de
eeuw werd het eigendom van de Heren
van Cats en van dezen is het gekomen
op de Heren van Cortgene.
De naam van dit later nooit her
bouwde dorp en de plaats, waar het
ééns 'heeft gelegen zijn op het eiland
nog heden ten dage algemeen bekend.
De „Emelisse weië", onder welks
heuvelachtige oppervlakte men tot voor
kort de puinhopen van het voormalige
dorp aantrof, bevindt zich in de Oud
Noord-Beveland polder, ongeveer 500
meter ten noorden van de zuidoostpunt
van de Nieuw Noord-Beveland polder.
Teneinde in cultuur gebracht te wor
den, is deze weide thans afgegraven,
waardoor, helaas, een historisch plekje,
dat eeuwenlang een zekere geheimzin
nige aantrekkelijkheid bezat, voor al
tijd is verdwenen.
Behalve massa's steen, voor een groot
deel bestaande uit echte Zeeuwse 'mop
pen' en de fundamenten van enkele
gebouwen, kwamen zeer veel fragmen
ten van het in de Middeleeuwen ge
bruikte aardewerk voor den dag.
Ook kwamen er, evenals bij vroegere
opgravingen, talrijke menselijke ge
raamten tevoorschijn. Uit historisch
oogpunt belangrijke vondsten werden
er echter niet gedaan.
Ten Z.O. van Emelisse lag het ge
hucht Edekinge, dat met Hamerstee één
parochie vormde.
Hamerstee lag ten noorden van Cats.
Het werd in 1304 buitengedijkt en later
iets westelijker herbouwd, zodat we van
Oud- en Nieuw-Hamerstee moeten
spreken. Van Oud-Hamerstee worden,
even buiten de dijk van het poldertje
„Al te klein", ten noorden van Cats,
in de diepere grondlagen nog overblijf
selen gevonden.
Cats, waarvan de kerk reeds in 1209
wordt vermeld, lag eertijds iets ten zui
den van het tegenwoordige dorp, n.l.
in de Leendert Abrahampolder.
De naam zegt men afkomstig te zijn
van een Oud-Germaanse volksstam uit
Hessen, in Zuid-Duitsland: de Catten,
die met de Bataven en andere Ger
maanse stammen in de 4de en 5de eeuw
naar het noorden en westen trokken
en zich over ons land en België ver
breidden. Aan dez^e Catten moet ook
de plaatsnaam Catwijck (Katwijk) her
inneren.
Cats was een zeer aanzienlijke plaats.
Met Welle en Schotlingekerke wordt
het in 1208 genoemd. Het heette eerst
Subburgdike. omdat de parochie onder
horig was aan West-Souburg op Wal
cheren.
Het bezat een ruime parochiekerk en
een burcht, waarop zijn Heren verblijf
hielden. Deze, behorende tot één der
oudste adellijke geslachten van Zee
land, waren ridders van naam en heb
ben zich in de geschiedenis beroemd
en., berucht gemaakt!
Vooral Nicolaas van Cats, wien door
Graaf Willem in 1327 de betrekking
van Dijkgraaf van Beoosten Wijtvliet
werd opgedragen, muntte uit door aan
zien en rijkdom.
In 1375 verkreeg Cats voor alle in
gezetenen tolvrijheid door geheel Hol
land en Zeeland en tevens het recht
haven- en bakengelden te mogen hef
fen van alle schepen, die er binnen
liepen. Dit duidt op vrij belangrijke
scheepvaart.
Tot aan het eind der 14de eeuw speel
den de Heren van Cats een hoofdrol
in Noord-Beveland. Daarna begon hun
invloed langzamerhand te verminderen
en moesten zij het met lede ogen aan
zien, dat met name de Edelen van Cort
gene en Wissekerke meer en meer op
de voorgrond traden.
De overstroming van 1404 was van
dit verval het begin. Hadden de Heren
maar meer aan een behoorlijk onder
houd der dijken, waarover zij herhaal
delijk twistten met de Edelen van
Cortgene. dan aan eigen macht en roem
gedacht, misschien ware het ergste te
voorkomen geweest. Ze deden het niet,
wat blijkt uit het reeds genoemde
schrijven van den Graaf op 1 juli 1424,
waarin deze eiste, dat ingegrepen werd,
eer erger dingen geschieden zouden.
Ook dit schrijven mocht echter niet
baten!
Voor een groot deel is de achteruit
gang van het eens zo welvarende dorp
ook toe te schrijven aan het verlopen
der stromen, waardoor de haven ge
leidelijk verzandde.
De grote ramp trof Cats op 2 novem
ber 1532, toen een Noord-Westerstorm
onverwachts, in het holle van den nacht
het water over de dijken joeg en al
leen hier ongeveer 150 mensen de dood
in de golven vonden.
Later, na vele tientallen jaren dook
Cats weer op, maar het heeft zich nim
mer meer tot zijn vroegere hoogte op
kunnen werken. Van het oude Cats
worden nog overblijfselen gevonden in
de Leendert Abrahampolder.
St. Machtelsdorp heeft gelegen aan
de oude geul het Kleine Faal. Aan de
buitenzijde van deze geul. dus op de
later bedijkte Colijnsplaat, schijnt de
z,g. Machuta-kapel te hebben gestaan.
De overblijfselen van deze kapel moe
ten nog zitten in een hoge weide bij de
hofstede van den Heer A. Mol. St. Ma-
chielsdorp werd, evenals Hamerstee, in
1304 buitengedijkt.
In de z.g. Wanteskuip, een inlage in
het N.W. van de Oud Noord-Beveland
polder, waarvan de buitenste dijk ech
ter in 1909 bezweek, lag vermoedelijk
Dijkshoek, Hoecke of Soecke. In 1329
als parochie vermeld.
In 1866 werd hier een begraafplaats
ontdekt. Nadien werden er meerdere
malen menselijke beenderen, schedels
en zelfs hele geraamten gevonden.
Wanteskuip werd zo genoemd naar
een zekere J. Wante, die haar lange
ti.id in pacht had.
In de Nieuw Noord-Bevelandpolder
lagen Welle, Coninxhem (Koningsheim)
en 's Gravenhoek.
Het eerste dorp bezat een ruime,
reeds in 1162 vermelde kerk, welke
evenals verscheidene andere kerken op
het eiland, aan de Abdij van Middel
burg gehoorde. In Welle gingen de in
gezetenen van Cortgene, tijdens de her
bouwing van laatstgenoemde plaats (zie
onder Cortgene). ter kerke. Ook hier
kwamen van tijd tot tijd delen van
menselijke geraamten tevoorschijn.
Aan Coninxheim herinnert nog de
hofstede „Koningsheim".
Naar 's Gravenhoek werd de gelijk
namige hoeve genoemd. In deze Noord-
Westelijke hoek van Beoosten Wijtvliet
bedijkte in 1385 de Graaf zelf 3800 ge
meten lands, vandaar de naam!
(Wordt vervolgd)
VOETBAL
Zaterdag 6 oktober:
Middelburg 1 Colpl. Boys 1 (2.30 uur)
SSV 2 Colpl. Boys 2 (2.30 uur)
Colpl. Boys 3 SVD 2 (2.30 uur)
Colpl. Boys 4 Mevo 3 (2.30 uur)
Dames: Dreischor Colpl. Boys (11 u)
Jong Ambon BI Colpl. Boys BI
(12.45 uur)
Colpl. Boys Cl Dreischor Cl (11 uur)
Colpl. Boys El Robur El '10.00 uur)
Colpl. Boys F Kloetinge F (10 uur)
Bevelanders 1 SKNWK 1 (2.30 uur)
Nieuwland 3 Bevelanders 2 (2.30 u)
Bevelanders 3 Bruse Boys 3 (12.45 u)
Bevelanders 4 VCK 5 (12.45 uur)
Dames: Zierikzee Bevelanders (11 u)
Bevelanders BI Zeelandia BI
(12.45 uur)
Bevelanders BI SKNWK Cl (11 uur)
Bevelanders Dl Zierikzee D2 (10 u)
Goes El Bevelanders El (10.00 uur)
Bevelanders F Kapelle F (10.00 uur)
Wissenkerke 2 's-H. Arendskerke 2
(2.30 uur)
Wissenkerke 3 Kruiningen 6 (2.30 u)
Wissenkerke Cl Bruse Boys Cl (11 u)
Wissenkerke D2 Robur D2 (10 uur)
Wissenkerke Dl Goes Dl (10.00 uur)
Wissenkerke El Wolfaartsdijk El
(10.00 uur)
Noormannen F Wissenkerke F (11 u)
Dauwendaele 1 Kats 1 (2.30 uur)
Cortgene Al WIK Al (2.30 uur)
Heinkenszand D2 Cortgene Dl (10 u)
SSV El Cortgene El (10.00 uur)
Zondag 7 oktober:
Zeelandia 1 Cortgene 1 (2.30 uur)
Cortgene 3 Zierikzee 5 (2.30 uur)
Dreischor 2 Cortgene 2 (12.30 uur)
BADMINTON
Zaterdag 6 oktober:
Jeugd: Wissenkerke 3 Terneuzén 17
snelle inlystservice
v.a. 25 ct/cm.
zeer grote grafiekcollectie.
repro/poster-art.
plm. 150 olie- en aquarel-
schilderden (uit binnen- en
buitenland).
Kamperland Tel. 01107 - 2444.
ma. en wo. gesloten.
\l
(13.00 uur gymzaal te Kamperland)
Dinsdag 9 oktober:
Senioren:
Wissenkerke 1 Den Ossaert 4
(19.30 uur gymzaal Wissenkerke)
BASKETBAL
Vrijdag 5 oktober:
Marathon 5 Delta-C.
(20.30 uur te Goes)
HENGELSPORT
Zaterdag 6 oktober:
Vijfde kompetitiewedstrijd, inschrijven
10.30-11.00 uur, vissen 11.30-14,00 uur.
WATERSPORT
Zondag 7 oktober:
Zeilwedstrijd (alleen voor leden) bij
Oranjeplaat, organisatie: W.S.V. Arne-
muiden.
VOLLEYBAL
Zaterdag 6 oktober:
Dames: Ardito 2 Wiska (14.45 uur)
Heren: Wiska 2 Dynamo'70 3 (14 uur)
Kruiswoordpuzzel no. 898
Horizontaal: 1. maanstand - 3. begrip
7. rekening - 10. vreemde munt - 12.
zangstem - 14. drank - 16. enig - 18.
bindmiddel - 20. kindergroet - 21. Fr.
onbepaald voornaamwoord - 22. bij
woord - 23. verlaagde toon - 24. kle
dingstuk - 26. meer dan één - 29. werk
plaats - 31. als eerder - 32. larve - 34.
vogel - 35. plaats in Spanje - 37. water
in Friesland 38. laatst leden - 40.
vochtig - 42. grote mond - 44. titel
46. vernis - 47. spoedig - 49. hetzelfde
50. deel van het been - 53. vrijgevig
55. als volgt - 57. persoonlijk voor
naamwoord - 58. diepgaand - 61. ver
laagde toon - 63. plaats in Duitsland
65. ambtshalve (Lat. afk.) - 66. geest
69. landbouwwerktuig - 71. plek - 72.
zangnoot - 73. lidwoord - 74. onder het
nodige voorbehoud (Lat. afk.) - 75. Chi
nese maat - 76. vloeistof - 78. weefsel
80. meisjesnaam - 82. meisjesnaam - 84.
laatste nieuws - 85. muziekteken - 86.
verharde huid - 87. Frans voegwoord.
Verticaal: 1. getij - 2. betaalplaats - 4.
niet vochtig - 5. en anderen - 6. slot
(Duits) - 7. voorzetsel - 8. soort door
gang - 9. meisjesnaam - 10. biljartstok
11. godsdienst - 13. N.V. (Frans) - 15.
bevestiging - 17. meisjesnaam - 19.
gewas - 21. dubbelklank 23. insekten-
eter - 25. overeenkomst - 26. maand
27. oosterse titel - 28. paar - 30. gods
dienst - 31. groet - 33. meisjesnaam
36. soort bril - 39. richting - 41. reeds
43. bolgewas - 45. het romeinse rijk
(Lat. afk.) - 48. uitroep - 50. reet - 51.
insekteneter - 52. ik (Latijns) - 54. eet
gerei - 56. geschil 59. geweldige - 60.
bar - 62. de oudere - 64. soort ont
spanning - 67. plaats in Korea - 68.
meisjesnaam 70. bijwoord - 71. titel
73. boom - 75. zangnoot - 77. dieren
geluid - 78. inhoudsmaat - 79. bestaat
80. familielid - 81. dat is - 83. heilige.
Oplossing kruiswoordpuzzel no. 897
Horizontaal: 1. spook - 5. vondel - 10.
aai - 12. ora - 13. in - 14. uso - 15.
snedig - 17. onze - 19. pro - 21. tp
22. elp - 24. isar - 25. egale - 27. ons
28. ike - 30. immer - 32. bea - 34. etter
36. dom - 37. ad - 39. tno - 40. ga
41. aa - 43. ijzige - 44. Is - 46. en
48. lsk - 50. lb - 52. tas - 55. rogge
57. oke - 59. okapi - 61. age - 62. dam
64. psalm - 66. raag - 67. iep - 68. es
69. opa - 71. naar - 73. orkest - 76.
era - 78. mt - 79. kei - 80. spa - 81.
editie - 82. bloot.
Verticaal: 1. sie - 2. ooi - 3. orgel - 4. ka
5. vin - 6. onzin - 7. du - 8. esprit
9. lor - 10. astrid - 11. anp - 16. doge
17. op - 18. essen - 20. opera - 23. leb
25. emma - 26. ara 27. oa - 29. keg
31. mo - 33. epiek - 35. tol - 38. dijk
39. tel - 42. alg - 45. stam - 46. erato
47. nog - 49. sedan - 51. boa - 53. ap
54. siesta - 56. gerard - 57. om - 58.
epe - 60. klok - 63. agami - 65. spoel
67. ir - 68. esp - 70. pee - 72. ate
74. rio - 75. est - 77. ai - 79. kb.
