NOORD-BEVELANDS
NIEUWS- EN ADVERTENTIEBLAD
SPORTAGENDA
Een oud-eilandbewoner
weet te vertellen(Deel 1)
Zeeland
Magazine?
GALERIJ de HORN
No. 4138
Donderdag 27 september 1984
88e jaargano
DRUK EN UITGAVE: DRUKKERIJ MARKUSSE TE WISSENKERKE - TEL 01107-13 08 - GIRO 206882
Abannementsprtya f 20,per jaar. Franko per post /S5.per Jaar. Advertenties 38 ct. per mm. excL BTW.
Voor fouten in advertenties per telefoon opgegeven, kunnen wQ geen énkele verantwoordelijkheid dragen.
Bij het doorbladeren van oude pape
rassen kregen wij weer een afschrift
in handen betreffende een studie met
als titel „Noord-Beveland in oude tij
den". Auteur wijlden de heer Adr. B.
Holster. Deze is in het verleden ook
onderwijzer te Kats geweest. Eveneens
zal muziekminnend Noord-Beveland
hem nog goed herinneren.
Bij herlezing van genoemde studie,
let wel. deze werd in 1938 geschreven,
klonk onze verzuchting: Wat jammer
toch, dat dit werk nooit werd gepubli
ceerd! En wel om drie redenen.
1. Vele oudere bewoners van Noord-
Beveland hadden dit zeker gewaar
deerd. Uit de zee zien wij door dit
verhaal het opgejaagd zand ter kust
komen. Zandbank komt boven water.
Van ergens daalt dan het eerste pluisje
hierop neer, zaad meevoerend. Een pri
mitieve begroeiing ontstaat. Bemoei
ing van mensenhanden komt. Zo is
het begonnen.
2. De bewoners die van buiten het
voormalig eiland kwamen, zijn zeker
ook belangstellend in de geschiedenis
van hun huidige omgeving.
3. Welke serieuze geschiedschrijving
ook, deze stof zal steeds voor het na
geslacht van waarde blijven.
Wij vermoeden dat in bescheiden
heid, die eens deel uitmaakte van de
levenshouding van genoemde auteur, de
reden gezocht moet worden, dat hij bij
leven zelf nimmer tot publikatie is
overgegaan. Daarbij heeft zijn verhui
zing naar Zuid-Beveland, mede het
uitbreken van de Tweede Wereldoorlog,
met de woeling die deze vooraf ging,
al een rol gespeeld. Wij kennen in deze
maar ten dele!
Door hem werd ook een bijbehorende
overzichtskaart van Noord-Beveland,
die na wat omzwerving weer in goede
handen terecht is gekomen, getekend.
Het bijzondere aan deze kaart is, dat
de situatie van medio 1938 en de hier
voor gaande historische situatie, inéén
werd getekend.
Enkele handelingen vonden wij nu
voor deze verlate publikatie van node.
Allereerst moest de uitgever dezes ver
zocht worden om plaatsingsruimte. Dan
vonden wij het uit piëteit nodig aan
mevr. P. W. Holser - Noordhoek toe
stemming te vragen. Deze werd ver
leend op voorwaarde, dat aan tekst en
spelling nergens werd gesleuteld. Ook
mocht van deze studie niets herdrukt
worden zonder haar uitdrukkelijke toe
stemming.
Dan vonden wij het belangrijk aan
een deskundige een mening over deze
studie te vragen. Wij vonden de weled.
heer M. W. van Arenthals te Kats, als
oud-dijkgraaf, bereid deze studie door
de bril van deze tijd te bezien .Ook hij
was van mening, dat alsnog tot publi
katie moest worden overgegaan.
Eén korrektie vond hij op z'n plaats.
In de studie wordt de hofstede van
(den Heer) A. Mol vermeld. Volgens
deze zegsman moet dit zijn de hofstede
van C. van Oeveren.
Wij spreken de hoop uit, dat allen
die tijdens zijn Noord-Bevelandse pe
riode de heer Holster hebben gekend,
op onderwijs- en/of muzikaal gebied
ooit met hem samenwerkten, hem ook
in deze nieuwe hoedanigheid nog weten
te waarderen. Gaarne brengen wij het
nu volgende onder uw aandacht.
P. C. Noordhoek.
Bent n ree ds geabonneerd op
een 2-maandelijks tijdschrift
met aktualiteiten, cultuur,
evenementen, historie en
recreatie.
Het geheel in 4-kleur en om
slag en alle artikelen voor-
bliceerde foto's,
rien van nog nimmer gepu-
Slechts 30,per jaar.
Vraag gratis proefnummer.
POSTBUS 1 -
4490 AA WISSENKERKE
NOORD-BEVELAND
IN
OUDE TIJDEN
door Adr. B. Holster.
Een woord vooraf.
De volgende bladzijden behelzen een
beknopt historisch overzicht van het
,oude" Noord-Bèveland, dat door de
vloeden van 1530 en 1531 gehéél werd
verzwolgen en waarvan nog enkele o-
verblijfselen, welke op het huidige ei
land te vinden zijn, getuigen.
Zo hebben de afgravingen van de z.g.
„Emelisse-weie", onder welks heuvel
achtige oppervlakte zich tot voor kort
de puinhopen van het vroegere dorp
Emelisse bevonden, ons weer eens aan
dat voormalige eiland herinnerd.
In de veronderstelling, dat velen
gaarne iets meer van dat oude Noord-
Beveland zouden willen weten, doch er
niet toe kunnen komen de talrijke, vaak
lijvige Kronieken en andere historische
werken te bestuderen, schreven wij een
beknopt overzicht van hetgeen we hier
omtrent bij Kroniek-schrijvers als Rei
gersbergh. Boxhorn, Smallegange, en
wat de latere tijd betreft, bij Historici
als Nagtglas (Zeelandia Illustrata), Hol-
lestelle, Dr. de Man, Dr. Ab. Utrecht
Dresselhuis, e.a. vonden, vermeld.
De berichten, welke aangaande het
voormalige Noord-Beveland bewaard
zijn gebleven, zijn echter schaars en
veelal niet erg betrouwbaar. Wat dit
laatste betreft, zij er hier op gewezen,
dat vooral de oude Kroniekschrijvers
het dikwijls allesbehalve met elkander
eens zijn en dat met name Reigersbergh
het met de waarheid dikwijls niet erg
nauw genomen sohijnt 'te hebben! Men
diene de werken dezer schrijvers dan
ook steeds onder voorbehoud te lezen!
Ook de latere Zeeuwse schrijvers be
streden elkander vaak. Waaruit maar
al te duidelijk blijkt, dat wij ons hier
op een met angels en klemmen bezaaid
terrein bevinden!
Wij bepalen ons hier derhalve tot
datgene waaromtrent meer of minder
zékerheid bestaat, al zijn wij er ons ten
volle van bewust, dat het door ons
geschrevene op vele plaatsen niet on
aanvechtbaar is!
Moge, tenslotte, deze bescheiden po
ging de belangstelling voox de Historie
onzer eigen, onmiddellijke omgeving,
een weinig vermeerderen.
Kortgene, maart 1938.
Adr. B. Holster.
Noord-Beveland in oude tijden.
In het Voorwoord zijner „Chronijcke
van Zeelandt" noemt de in de 15de
eeuw te Cortgene geboren geschied
schrijver Johan van Reigersbergh en
kele oorzaken, waardoor betrekkelijk
weinig berichten omtrent .,'t geene dat
in Zeelandt soude moghen gheschiet
ende ghebeurt zijn" bewaard bleven.
Tevens vermeldt hij hier de oorzaak,
waardoor sommige beriohten bovendien
vermoedelijk onjuist zijn.
Aan het eind van genoemd voor
woord lezen we n.l. het volgende: „Ende
overmidts dat die Chronijcke van Zee
landt voor dese tegbenwoordighen tijdt
noyt alleene, ofte op haer selven, in't
licht en is gheweest, soo en hebben wij
sommighe datums des maendts ende
jaers niet perfectelijck moghen schrij
ven, ghemerekt dat onse voorsaten
eensdeels soo negligent zijn gheweest,
dat sij ons gheen schriften achter ghe-
laten en hebben. Insghelijcks zijnder
veel oude Steden, Landen ende Polders
in Zeelandt deur inundatiën vergaen,
dat seer te beklaghen is. Insghelijcks
zijn sommighe Steden ende Ouderdom-
men in Zeelandt verbrandt, daer wij
veel bescheets inne souden hebben mo
ghen vinden."
Nalatigheid onzer voorouders inzake
het beschrijven van verschillende ge
beurtenissen en data enerzijds, over
stromingen en branden anderzijds, wa
ren dus de voornaamste oorzaken,
waardoor zijn Kroniek, die de grond
slag vormde voor de latere Kronieken
van Boxhorn, Smalleganger, e.a., ons
niet altijd volledig en „perfectelijck"
omtrent het gebeurde inlicht.
De „inundatiën", de overstromingen,
waaraan Zeeland in de loop der tijden
herhaaldelijk ten prooi is geweest, de
den ongetwijfeld veel wetenswaardigs
voor het nageslacht verloren gaan.
In het bijzonder troffen deze rampen
het oude Noord-Beveland. zodat van
dit, door de vloeden van 1530 en 1532
gehéél verzwolgen eiland uiteraard nog
minder te verhalen valt, dan van de
andere delen van ons Zeeuws gewest.
Niettemin kunnen we ons uit de be
houden gebleven berichten gelukkig
een, zij het hier en daar wat vaag beeld
vormen van het in de Middeleeuwen zo
belangrijke en gewaardeerde eiland!
Omtrent het ontstaan van de naam
Beveland neemt men vrijwel algemeen
het volgende aan.
In de 7 de eeuw werden de slikken
en de schorren, welke zich hier destijds
bevonden, door Pepijn van Landen,
eerste Hertog van Brabant, aan wien
deze streken behoorden, geschonken
aan zijn dochter Geertruida. Deze
noemde het ontvangen gebied naar haar
vrome neef Bavo, Graaf van Hesban (in
Luik) „Bavoland". Later kwamen zij
aan de in die tijd verrezen abdij van
St. Bavo te Gent. Van dit „Bavoland"
acht men de huidige benaming Beve
land afkomstig.
Het oude Noord-Beveland was één
der eerst bedijkte eilanden van Zee
land. Waarschijnlijk is men met het
bedijken reeds begonnen in de 9de
eeuw.
Evenals de andere delen onzer pro
vincie bestond het oorspronkelijk uit
verschillende, met zeekraal, later zulte
en gras, begroeide schorren, waarop de
bewoners vluchtheuvels aanlegden om
bij plotseling opkomende vloed zichzelf
en het vee te bergen. Later beveiligden
zij zich door een ringdijk, zodat een
eilandje of opwas gevormd werd. Zo
veranderden de meeste schorren in op
wassen en ontstond er een menigte ei
landjes, die door nieuwe aanslibbing
(aanwassen) vergroot en in de loop der
tijden met elkander verbonden werden.
Van de vele, meestal noordzuid ge
richte geulen, die deze eilandjes van
elkander scheidden, was de WIJT-
VLIET ongetwijfeld de voornaamste.
Het kostte heel wat inspanning eer men
er in slaagde dammen in deze wijde,
woelige stroom, te leggen. Lange tijd,
nadat de andere geulen reeds dichtge
slibd of afgedamd waren, bleef de Wijt-
vliet dan ook nog als open water
bestaan.
Zij verdeelde het eiland in twee ge
héél van elkander gescheiden delen,
Noord-Beveland Beoosten en Bewesten
Wijtvliet genaamd. Overblijfselen van
deze stroom worden nog heden gevon
den in het N.O. van de polder van
Wigsekerke (het z.g. „Bokkegat") en de
Vlietepolder.
Ook van enkele andere belangrijke
geulen vinden we hier en daar nog
overblijfselen. Zo hadden b.v. de Cal-
vliet en de Oude Lek, De Rip en Het
Paal op verschillende plaatsen min of
meer beduidende sporen achtergelaten
Het „Katse gat", in de Leendert Abra
hampolder, is nog een overblijfsel van
de Waal.
Soms ontstonden in de beddingen van
voormalige geulen later nieuwe kreken.
Dit was o.a. het geval met het Kleine
Faal, de geul, die het eiland eertijds
scheidde van de toen nog onbedijkte
Colijnsplaat.
Van de Boomvliet zijn thans geen
noemenswaardige sporen meer te vin
den. Naar de Rip werd de in 1713 be
dijkte Rippolder genoemd.
Eerst in de loop der 13de eeuw werd
de Wijtvliet afgedamd, waardoor de
beide delen, waaruit Noord-Beveland
bestond, werden samengevoegd. Vol
gens de „Zeelandia Illustrata" moet dit
geschied zijn tussen 1208 en 1247. Hun
oorspronkelijke benamingen: Beoosten
en Bewesten Wijtvliet, bleven de beide
delen echter ook daarna behouden.
De door de afdamming van de Wijt
vliet ontstane smalle strook gronds
werd, waarschijnlijk vanwege haar
moerassigheid „Grutersoirt" genoemd.
Het aldus uit drie samengevoegde de
len bestaande eiland werd door ge
meenschappelijke buitendijken tegen
de zee beschermd. Deze dijken stonden
meesttijds onder één bestuur. Wel ver
langde men in 1327 twee dijkgraven
(Nicolaas van Cats werd toen door den
Graaf benoemd tot dijkgraaf van Be
oosten Wijtvliet), doch reeds in 1340
heeft de Graaf het al weer over „onsen
dijekgrave met sine gheswoerne".
In de zuidelijke afdamming van Gru
tersoirt bevond zich de uitwaterings
sluis „Ter Loe". Loe of Loo is een oude
benaming voor geul in buitengronden
(Deurloo).
De dijken aan weerszijden van de
ingepolderde Wijtvliet liet men na de
afdamming wel als „slapers" liggen,
maar men verwaarloosde ze, ofschoon
ze als eerste binnendijken in behoor
lijke toestand hadden moeten worden
gehouden. Dit bezorgde den dijkgraaf
en zijn gezworenen dan ook op 1 juli
1424 een geduchte uitbrander van Jan
van Beieren. De dijken, die vooral door
de St. Elizabethsvloed in 1421 zeer ge
havend werden, moesten onmiddellijk
hersteld en in het vervolg beter onder
houden worden en wel zolang „totdat
onsen Raide, die ghij selve dairtoe ge-
cozen hebt. oirbaer dunkt - dat men
laet vaeren off neen". Veel schijnt het
schrijven van den Graaf intussen niet
te hebben uitgewerkt, de dijken werden
althans niet of niet genoegzaam her
steld.
(Wordt vervolgd).
VOETBAL
Zaterdag 29 september:
Colpl. Boys 1 Apollo 1 (2.30 uur)
's-H. Arendskerke 3 Colpl. Boys 2
(2.00 uur)
Colpl. Boys 3 Heinkenszand 3 (2.30 u)
ZSC 4 Colpl. Boys 4 (12.45 uur)
Dames: Colpl. Boys Zierikzee (11 u)
Colpl. Boys BI Zld. Sport BI (12.45 u)
Colpl. Boys El 's-H. Arendskerke El
(10.00 uur)
Veere F Colpl. Boys F (10.00 uur)
Bevelanders 1 Rillandia 1 (2.30 uur)
Duiveland 2 Bevelanders 2 (2.30 uur)
WIK 3 Bevelanders 3 (2.30 uur)
Dames: SVD Bevelanders (11.00 uur)
Arnemuiden BI Bevelanders BI
(11.00 uur)
Bevelanders Cl Colpl. Boys Cl (11 u)
Bevelanders El SSV El (10.00 uur)
Bevelanders F Noormannen F (10 u)
Wissenkerke 1 SVD 1 (2.30 uur)
Kloetinge 4 Wissenkerke 2 (12.45 u)
Hoedekenskerke 3 Wissenkerke 3
(12.45 uur)
Wissenkerke 4 Dauwendaele 3
(2.3o uur)
Wissenkerke Dl Bevelanders Dl
(10.00 uur)
SSV D2 Wissenkerke D2 (10.00 uur)
Heinkenszand El Wissenkerke El
(10.00 uur)
Wissenkerke F Oostkapelle F (10 u)
Kats 1 WIK 1 (2.30 uur)
Ouwerkerk Al Cortgene Al (2.30 u)
Cortgene Cl Wissenkerke Cl (11 uur)
Robur El Cortgene El (10.00 uur)
Zondag 30 september:
Volharding 1 Cortgene 1 (2.30 uur)
snelle inljjstservice
v.a. 25 ct/cm.
zeer grote grafiekcollectie.
repro/poster-art.
plm. 150 olie. en aquarel,
schilderijen (uit binnen- en
buitenland).
Kamperland Tel. 01107 - 2444.
ma. en wo. gesloten.
BADMINTON
Zaterdag 29 september:
Sen.: Back Hand 3 Wissenkerke 2
Jeugd: Wissenkerke 3 Smash '74 4
(13.00 uur gymzaal te Kamperland)
Dinsdag 2 oktober:
Senioren: Wissenkerke 1 Smash 3
(19.30 uur gymzaal te Wissenkerke)
WATERSPORT
Zaterdag 29 september:
Onderlinge single-handed om 14.00 uur
te Wolphaartsdijk, organisatie: W.S.V.
Wolphaartsdijk.
Zondag 30 september:
Onderl. snelheids wisselbeker- wedstrijd
om 13.30 uur te Wolphaartsdijk/Veerse
Meer, org.: W.S.V. Wolphaartsdijk.
BASKETBAl
Vrijdag 28 september:
Delta-C. Souburg 2
(19.15 uur te Colijnsplaat)
Volharding 2 Delta-C.
(21.30 uur te Goes)
Kruiswoordpuzzel no. 897
Horizontaal: 1. geest - 5. Nederlands
dichter - 10. liefkozing - 12. bid (La
tijns) - 13. voorzetsel - 14. Utrechts
stedelijk orkest - 15. gevat - 17. be
zittelijk voornaamwoord - 19. voor
21. ter plaatse - 22. kostbare stof - 24.
zijrivier van de Donau 25. gelijke
27. gewicht - 28. Engelse jongensnaam
30. altijd - 32. meisjesnaam - 34. wond-
vocht - 36. onverstandig 37. jongens
naam - 39. tot nader order - 40. bevel
41. water in Brabant - 43. hevige koude
44. de lezer heil (Lat. afk.) 46. voeg
woord - 48. luchtstrijdkrachten - 50.
loco-burgemeester - 52. stapel - 55.
graansoort - 57. in orde - 59. zoogdier
61. leeftijd (Frans) 62. waterkering
64. kerkelijk lied - 66. vorm van ragen
67. boom - 68. verlaagde toon - 69. i
familielid - 71. voorzetsel - 73. muziek- j
gezelschap - 76. tijdperk - 78. meterton
79. steen - 80. plaats in België 81. i
uitgave - 82. onbedekt. I
Verticaal: 1. Duits persoonlijk voor
naamwoord - 2. schaap - 3. muziek
instrument - 4. vogel - 5. deel van een
vis - 6. larie - 7. Duits persoonlijk vnw.
8. geest - 9. vod - 10. meisjesnaam
11. persbureau - 16. bestuurder van
Venetië - 17. voorzetsel - 18. plaats in
Duitsland - 20. muziekdrama - 23.
koeienmaag - 25. meisjesnaam 26.
vogel - 27. onder anderen 29. wig
31. soort onderwijs - 33. leer van het
heldendicht - 35 speelgoed - 38. water
kering - 39. sekonde - 42. waterplantje
45. deel van een boom - 46. muze - 47.
bijwoord - 49. gesloten auto - 51. reptiel
53. waterhoogte - 54. middagslaapje
56. jongensnaam - 57. voorzetsel - 58.
plaats in Gelderland - 60. uurwerk
63. trompetvogel - 65. klos - 67. titel
68. boom - 70. wortel - 72. godin - 74.
rivier (Spaans) - 75. Europeaan - 77.
tandeloos zoogdier 79. koninklijk be
sluit.
Oplossing kruiswoordpuzzel no 896
Horizontaal: 1. elan
11. per - 12. ter -
16. oa - 18. voet - 19.
23. aan - 24. nar - 26.
31. lopik - 32. sop
garen - 39. dia - 41.
46. vloer - 48. ego -
53. linde - 56. gnoe
60. emoe - 62. ere -
65. rogge - 66. mare.
4. links - 7. asla
13. pink - 15. ea
■order - 21. inham
kandij - 28. porie
- 34. kader - 35.
tegel - 44. idool
49. eel - 51. flard
- 58. di - 59. as
63. min - 64. luis
Verticaal
5. isar -
10. arts -
anno - 18.
25. eloge
29. ed -
37. edele
41. toen
47. leis -
53. lang -
61. oir.
1. eppe - 2. lei - 3. arno
6. kooi - 8. stom 9. lee
14. kraai - 15. eend - 17.
varia - 20. da-nk - 22. hark
- 26. kp - 27. ijs - 28. pp
30. frele - 33. ooi - 36. ri
- 38. noga - 39. dl - 40. av
42. eelde - 43. gr - 45. oord
50. egel - 51. foei - 52. dito
54. ernma - 55. gene - 57. nru