sinds 1922
Tweede blad van het Noord-Bevelands Nieuws- en Advertentieblad d.d. 7 maart 1970 no. 3392
log steeds staan wij machteloos tegenover
Eén cycloon doodde 10.000 mensen
Mijn vrouw, mijn superieur
Alette Jacobs beet de spits af.
Maart 1883 kwam bij de Amsterdamse
gemeenteraad een verzoekschrift bin
nen van Nederlands eerste vrouwelijke
arts, dr. Aletta Jacobs, die op de kiezers
lijst wilde worden geplaatst. B. en W.
wezen het verzoek af, maar dr. Jacobs
legde zich niet bij die afwijzing neer.
Zij eiste kiesrecht. In de wet werd ge
sproken over Nederlandse ingezetenen,
nou dat was zij toch. De zaak kwam
voor het gerecht, tenslotte bij de Hoge
Raad. Deze wees op 18 mei 1883 arrest.
Ons hoogste rechtscollege besliste dat de
vrouw niet mocht stemmen, aangezien
zij niet geacht kon worden in het volle
genot van haar burgerlijke en burger
schapsrechten te. zijn
Na dit arrest ontbrandde de kiesrecht-
strijd in zijn volle hevigheid. Daarbij
moet worden opgemerkt, dat in 1883 niet
alleen alle vrouwen van het kiesrecht
waren uitgesloten, maar ook een groot
deel van de mannen. In ons land gold
toen nog het z.g. censuskiesrecht. Alleen
welgestelden hadden toegang tot het
stemlokaal. Vandaar dat de socialisten er
vooral op hamerden dat alle arbeiders
FEUILLETON
Willems ogen lichtten op. „Bedoel je
dat wijdat wij in dat huis kunnen?"
Erik knikte. „Ik heb het onderhands
gekocht. Niet, dat ik zo'n kapitalist ben,
want ik zal er ook een hypotheek op
moeten nemen. En denk maar niet, dat
jullie het voor niets krijgen; jullie be
talen ons de huur. Hetzelfde bedrag wat
de tegenwoordige bewoners betalen. Ik
weet wel, het is niet zo denderend, maar
in de eerste plaats groot genoeg voor
jullie twee en ook wel voor drie. In de
tweede plaats hebben jullie een woning
en heb je een grotere kans een ander
huis te kunnen krijgen. Misschien door
ruiling. Willem is een handig knutselaar,
die zal er wel wat aan op te knappen
hebben, maar ik neem aan, dat hij er
wel zin in zal hebben. Zo. Maandag ga ik
naar de notaris het koopkontrakt te
kenen en ga ik naar de huisvestingscom
missie om te bepleiten, dat julli er in
mogen. Ik heb de steun van m'n bazen,
dus ik neem aan, dat het wel zal ge
lukken. Jullie gaan vanavond naar huis
en spelen daar open kaart. Dat is wel
niet zo leuk, maar daar is niets aan te
doen. Als je meteen vertelt, dat je een
huis hebt, zal de storm misschien wat
meevallen. En als ik jullie een raad mag
geven: ga zo gauw mogelijk aantekenen
zodat jullie over een week of drie kun
nen trouwen".
Zijn zwager greep zijn hand en drukte
die. „Dank je wel, Erik, dit is geweldig!
In één klap zijn alle moeilijkheden op
gelost.
Erik kneep één oog dicht. „Dat denk
je, jongeman. Je zult nog wel wat van
stemrecht dienden te krijgen, voor het
vrouwenkiesrecht interesseerden zij zich
aanvankelijk niet zo erg.
In 1893 werd het kiesrecht voor man
nen sterk uitgebreid, maar de vrouwen
mochten nog steeds geen stap in het
stemlokaal zetten. De „Vrij Vrouwen
Vereniging" begon de Kamer met peti
ties te bestormen. De in 1894 opgerichte
„Vereniging voor Vrouwenkiesrecht"
streed met grote vasthoudendheid voor
hetzelfde doel.
Paulus.
De ontwikkeling naar een volledig
vrouwenkiesrecht werd vooral door de
protestantse partijen tegengehouden. Zij
baseerden zich op het woord van Paulus:
„Gij vrouwen! weest aan uw eigen man
nen onderdanig, gelijk aan den Here:
want de man is het hoofd der vrouw,
zoals ook Christus het Hoofd der ge
meente is." Toch ging men in deze
kring in de loop der jaren deze materie
genuanceerder bekijken. Zo wilden de
Christelijk-Historischen ongehuwde vrou
wen wel het kiesrecht geven. Maar hun
je vader te horen krijgen, reken maar.
Hoe jullie dat bij Lientje thuis versieren,
zoek je zelf maar uit."
Ook Lientje stak haar hand uit, maar
ze trok ook zijn hoofd naar zich toe
en kuste hem op de wang. „Dank je,
Erik, voor wat je voor ons doet. Dat
zullen we nooit vergeten."
Ze dronken nog thee, waarna ze ver
trokken om de Canossusgang naar huis
te maken. Voor het brede kamerraam
keken Erik en Ria het paax-tje na, de
armen om elkaar heen. „Ik benijd ze
niet, Ria."
„Ik ook niet. Als vader maar niet te
keer gaatHij is zo gauw driftig."
Tja, liefje, wie z'n achterste brandt,
komt op de blaren te zitten."
Ze draaide zich naar hem toe, zijn
armen grijpend en keek hem strak in het
gezicht. „En dat zeg jij, meneer Gemaal?
Als wij ook zo lang hadden moeten
wachten op een huis, hoe zou het ons
dan zijn vergaan? Geef daar eens een
eerlijk antwoord op? En dan hoef je
nog niet eens te denken aan jezelf. Per
slot van rekening was ik ook niet van
marmer."
Hij boog zich en kuste haar innig.
„Dotje, je hebt gelijk. Laten wij dat lieve
stelletje maar niets meer verwijten. Als
je gek op elkaar bent en je ziet geen
verschiet.Hij zuchtte. „Die ellendige
woningnood ook
Op dit moment ging de telefoon. Erik
liep naar de hal en meldde zich. Ria
begon de kopjes weg te nemen om ze
naar de keuken te brengen, doch Erik
riep haar: „Ria kom es gauw!"
leider Savornin Lohman wilde van het
kiesrecht van gehuwde vrouwen niets
weten. „Wat moet er van het gezin
terecht komen, wanneer de huisvrouwen
het hoofd vullen met politieke gedach
ten", zo vroeg hij zich af.
Abraham Kuyper, leider der anti-x'e-
volutionairen, was dat met hem eens.
Maar hij wilde de weduwe als plaats
vervangend gezinshoofd wél het kies
recht geven.
Merkwaardig was de houding van de
toenmalige rooms-katholieke staatspartij.
Zij stond aanvankelijk afwijzend tegen
over invoering van het vrouwenkiesrecht,
maar deze afwijzing berustte meer op
gevoelsargumenten dan op andere mo
tieven. Pas in 1915 moesten de rooms-
katholieken erkennen dat de kerk nim
mer een verbod had uitgevaardigd van
de deelneming van de vrouw aan de
politiek.
Alleen passief.
In 1913 kwam het ministerie Heems
kerk met nieuwe grondwetsvoorstellen.
Deze beoogden onder meer de invoering
van het kiesrecht voor gezinshoofden,
maar over vrouwenkiesrecht werd niet
gesproken. Het kabinet viel spoedig en
werd opgevolgd door het extra-parle
mentaire kabinet van Cort van der Lin
den. Dit kabinet werd direct bestormd
met enkele petities om het vrouwenkies
recht in te voeren. Liefst 164698 vrouwen
hadden hun handtekening geplaatst!
Maar het kabinet trok er geen lering uit.
Voor mannen zou het algemeen kiesrecht,
actief en passief, worden ingevoerd, vrou-
Welk ander volk in Europa is zo
vertrouwd met de wind en het water
als het Nederlandse? Aan deze twee na
tuurverschijnselen danken wij onze roem
op de wereld, onze welvaart ten dele en
meer dan eens is er ons ongeluk aan te
wijten geweest.
Onze studie van wind en water is der
halve in de loop der jaren omvangrijk
geworden, met het doel deze dikwijls zo
wilde elementen te beteugelen. Speciaal
als we door een van die erfvijanden weer
eens ernstig getroffen worden, nemen we
nieuwe maatregelen om hun krachten te
leren kennen.
Orkanen zijn in hoofdzaak een tropisch
verschijnsel. In de tropen woeden ze in
veel heviger vorm dan bij ons. En ook
daar combineert zich de wind met het
water om de mens enorme schade toe te
brengen. Bevindt zich een storm boven
de oceaan, dan kan zij een enorme kracht
ontwikkelen, die boven het land wordt
uitgeput. De watermassa's zijn vlak en
veroorzaken weinig wrijving. Het onef
fen land werk uitputtend op de windgolf
en ontneemt hem zijn gevreesde macht!
Ze rende naar de hal. „Wat is er?"
Ze keek hem verschrikt aan, maar toen
ze zijn lachend gezicht zag, was ze weer
gerust. Hij gaf haar de telefoon over en
zei: ,,'t Is Piet uit Gorinchem. Hillie en
hij hebben een dochter; hij is dolgeluk
kig
Ze nam de telefoon over: „Hallo Piet....
Werkelijk?Gefeliciteerd, zeg. Hoe is
Hillie? Alles goed?.... Hoeveel zeg je?....
Acht pond? Toe maar.... Fijn, hè, dat jul
lie nu eindelijk een dochter hebben....
Zeg, we komen morgen even, hoor. Hoe
laat is bezoek.... Oké, we zijn er om twee
uur. Doe Hillie de groeten, hè? Dag!"
Ria legde de telefoon op de haak,
waarna ze zich omdraaide naar Erik.
„Wat fijn voor ze, hè, na drie jongens
eindelijk een meisjeEn Lientje
straks...." Plotsling betrok haar gezicht
en begon ze te huilen tegen de schou
der van Erik.
Hij keek ontzet. „Wat is er nou? Waar
om huil je?"
„Iedereen krijgt baby's.... Gonnie heeft
pas weer een zoon en nu Hillie een doch
ter en.... en.... Lientje over enkele maan
den.... En wij zijn al zo lang getrouwd
en ik wil ook zo graag een baby, Erik....
Hillie heeft er nu al vier en Fien, die
maar een half jaar langer getrouwd is
dan wij, ook al twee.... Ik wil zo ver
schrikkelijk graag zelf een baby....'
Sussend wiegde hij het schokkende
lichaam. „Kom, laten we naar de kamer
gaan, hè? Waar maak je je eigenlijk druk
over? Dat komt best een keer met jou;
misschien moeten wij wat meer geduld
hebben."
Ze liet zich meenemen naar de kamer,
waar ze naast hem ging zitten, de armen
om zijn hals geslagen. „Erikik vraag
me wel eens afzou ik somsmis
schien."
Hij begreep haar onmiddellijk. „Onzin,
Dotje.haal je nu geen muizenissen in
dat lieve hoofdje van jeEn als je
zekerheid wilt hebben, waarom ga je dan
niet eens naar een specialist? Ga maan
dag eens naar de dokter en laat je onder
zoeken. Laat hij je een briefje geven voor
wen zouden alleen het passief kiesrecht
verwerven. Dit hield in dat vrouwen
voortaan wel voor de kamer gekozen
zouden worden, maar alleen dankzij de
stemmen van de mannen.
In het gehele land vonden demonstra
ties plaats. In juni 1916 trok een stóet
van 17.000 personen door de straten van
Amsterdam. „Het kiesrecht ons! Gij
vrouwen op!" zong de schare. Toen in
oktober 1916 de Kamer de nieuwe grond
wetsvoorstellen in behandeling nam, hiel
den duizenden vrouwen een betoging op
het Binnenhof. Hun opzet slaagde niet.
De vrouwen kregen slechts het passief
kiesrecht. In 1918 maakte de eerste vrouw
haar entx-ee in de Tweede Kamer, nl.
Suze Gx-oeneweg van de S.D.A.P.
Toen de eerste wereldoorlog werd be
ëindigd, scheen de weg naar het alge
meen vrouwenkiesrecht nog bijzonder
lang. Maar onverwachte gebeurtenissen
speelden de kieslustige vrouwen plotse
ling in de kaart.
Onder de indruk van de gebeurtenissen
in Duitsland, waar keizer Wilhelm werd
afgezet, wilden sommigen de revolutie
naar Nederland verplaatsen. Troelstra
droomde van een staatsgreep, die een
einde zou maken aan het Oranje-bewind.
Onder die omstandigheden achtte de
regering het verstandiger het vrouwen
kiesrecht toch maar in te voeren. Minis
ter Marchant moet gedacht hebben, dat
de vrouwen wellicht een flinke steun
zouden betekenen voor de handhaving
van onze democratie en van ons konings
huis. In 1922 verkregen alle Nederlandse
vrouwen van 23 jaar en ouder het ac
tieve kiesrecht. De strijd was gestx-eden.
(Nadruk verboden.)
Daax-om woedt een storm aan de kust
steeds het hevigst.
Cycloon en tyfoon.
Naast orkanen spreken we ook van cy
clonen. Dit zijn tx-opische ox-kanen, die
we ï-eeds noemden. Wij Nederlanders
hebben meestal een echte wervelwind
dus een cirkelende wind in gedachten
wanneer we over een tyfoon spreken.
Dit wooi-d is afgeleid van het Chinese
„tai foeng" en betekent: een wind uit
alle hoeken. Een scherp onderscheid
tussen de woorden is niet te vinden en zij
worden door elkaar gebruikt, vooi'al in
het buitenland.
In Nederland komt een echte wervel
storm weinig voor. In 1925 hebben we de
eigenschappen van dit verschijnsel echter
aan den lijve kunnen ondervinden. En
vooral in Borculo zal men er nog uitvoe
rig over kunnen vertellen, omdat deze
plaats toen ernstig werd getroffen. Er
is altijd sprake van een windkracht van
125 km per uur of meer.
de specialist. Misschien kan dat je ge
ruststellen. Maar ik, voor mij, geloof dat
je er te zwaar aan tilt. Je hoort zo vaak
van stelletjes, die al drie of vier jaar ge
trouwd zijn, voor de eerste baby komt.
En wij zijn nog niet eens twee jaar ge
trouwd
Langzaam bedaarde Ria. Ze lag nog
enige tijd tegen Erig aan, die haar zacht
het gezicht schoonveegde en af en toe
kuste. „Over een jaar of vijf, zes zeg je
misschien: zo is het welletjes, Erik.... We
hebben er al vier...."
Ze begon flauwtjes te lachen. „Vier
kinderen.... dat zou ik leuk vinden.... niet
te ver uit elkaar, dan voeden ze elkaar
op. Wat heb ik nu?"
„Mij," antwoordde de man rustig. „En
geen zorgen, niet beroex-d, geen schreeu
wertje, dat je 's nacht uit je slaap
houdt.... geen twintig luiers per dag te
wassenenzovoorts."
„Ik zou het er allemaal voor over heb
ben.... met alle liefde."
„Dat weet ik wel, Dotje. Nou, geen ge
pieker meer, hoor? Maandag ga je naai
de dokter en vraag je een briefje voor
een vrouwenspecialist. En nu zou ik
nog wel een kopje thee willen hebben.
Kan dat?"
HOOFDSTUK 14
In de familiekring was de rust weer-
gekeei'd, nadat Willem en Lientje ge
trouwd waren en het huisje aan de Rand
weg hadden betrokken. Het was vader
Kersberger niet bepaald rauw op het dak
gekomen, toen Willem die zaterdagmid
dag vei-telde, dat er eindelijk een huisje
was en hij en Lientje maar gauw wilden
tx-ouwen, omdat er een zeer gegx-ohde
noodzaak was.
Zijn reaktie was vrij ï-ustig: „Ik heb het
zien aankomen met jullie. En zo heel
veel kan ik jullie niet verwijten, want als
er voldoende huizen beschikbaar waren
zouden jullie al eei-der getrouwd zijn.
Zo, dus jullie hebben een huis. En hoe
kom je daaraan?
Bij ons tr-ekken die enorme windstoten
steeds van west naar oost. Op het zuide-
delijk halfrond is de richting omgekeerd.
De cyclonen beginnen hun reis gemeen
lijk op zee.
Hoe ontstaan ze?
In de tropen, waar ze de gunstigste
omstandigheden hebben om te ontstaan,
vindt er op een bepaald moment een ver
storing plaats van de oost-west gerichte
wind. De wind slaat een deel een zijweg
in. Maar op die brede windgolf werkt
ook de draaing der aai-de in en de lucht
druk, die overal verschilt. Steeds meer
wind slaat de gemaakte zijweg in door
een combinatie van oorzaken. Tenslotte
ontstaat er een complete draaikolk.
Men kan het een depressie noemen. Het
is een gebied van hoge luchtdruk met in
het midden een centrum van lage lucht
druk. Met een geweldige snelheid cix-ke-
len die winden om het rustige centi-um.
Wie zich daar bevindt, waant zich in
een mild klimaat met weinig storing.
Maar i-ondom tolt de wind door het lucht
ruim.
Vanzelfsprekend speelt zich dit natuur-
drama niet af op een oppervlakte van
een flink weiland. Er zijn honderden
kilometers in lengte en breedte voor
nodig om de cycloon ï-uimte te verschaf
fen. Maar toch is de depressie dan zeer
compact, want de normale depressies,
zoals wij die gewend zijn, beslaan dui
zenden kilometex-s.
De geheimzinnige motor.
Binnen in de genoemde draaikolk
stijgt de lucht op. Die stijgende lucht
koelt af, geeft dus warmte vrij door de
condensatie tot wolken. Die warmte blijkt
nu de snelheid van de rondcii-kelende
wind steeds op te voeren. Dit gaat altijd
gepaard aan geweldige regens.
Nadat de cycloon zijn geweldigste kracht
heeft verloi-en, is hij ook meer geneigd de
oost-west-i-ichting te vei-laten en zuid-
of nooi-dwaarts te trekken. Ze worden
dan steeds minder kwaadaax-dig en ein
digen hun bestaan dikwijls als goedaar
dige, meer normale depressies.
Het meest fascinerende van de wex-vel-
wind is wel het centrum, waar niets aan
de hand is. Hier daalt zelfs de lucht, ze
wordt er vei-warmd en de wolken, die in
dit „oog" van de wervelwind terecht
mochten komen, vex-dampen door 'de ver
warming, die zij ondergaan. Terwijl er
dus in de ï'andgebieden een stijgende
luchtkolom aanwezig is, zien we in het
centi-um een dalende massa lucht. De
op de cycloon inwerkende krachten zijn
dus wel geheel verschillend van aard.
300.000 slachtoffers!
Het noordelijk halfi-ond heeft in de
maanden juli tot en met november van
oi-kanen, cyclonen, etc. te lijden, terwijl
de eerste vier maanden het gevaarlijkst
zijn voor de zuidelijke streken. Vooral
oost-Azië is het ax-beidsteri-ein van die
windstoten. Men treft er daar gemiddeld
tien per jaar aan.
De ei-gste tropische cycloon, die in de
geschiedenis der mensheid is voox-geko-
men, heeft de Golf van Bengalen beleefd
in oktober 1737. In de kuststi-eken van
dit gebied vei-loi-en toen naar schatting
300.000 mensen het leven. Steeds is het
niet de wind, die de meeste slachtoffers
maakt, maar het opgezwiepte water. Het
komt voor dat door de enorme wind
kracht menseix worden opgenomen om el
der's te worden verplettei'd. Het ontzag
voor dit soort stormen is in het verre
oosten veel gx-oter dan in Nederland.
En wie daar eenmaal een door een „tai
foeng" vex-oorzaakte schade heeft gezien,
die zal dat begrijpen.
(Nadi'uk vex-boden).
Willem vertelde in het kort, wat Ex-ik
had bewerktstelligd, waarop vader Kers
berger antwoox-dde: „Goed. Ik zal me
hiex'over met Erik vex-staan. Hij is eigen
lijk veel te goed voor jullie om zijn
spaargeld in een huis voor jullie te ste
ken. En als hij tekort komt, zorg ik voor
de x-est, want ik wil niet, dat Erik zich
voor mijn zoon in de schuld gaat steken."
Zodoende kochten vader Kersbex-ger
en zijn schoonzoon samen het huis. Het
huwelijk had in alle soberheid plaats:
geen bx'uiloft, enkel een etentje en daar
na konden de jong gehuwden hun huisje
betrekken. Zo besliste vader Kex-sbex-ger
en het jonge paar was al lang blij, dat
ze er zo genadig af kwamen.
Zondags reden Erik en Ria naar Go-
x-inchem, om de jonggeborene te bezien
en de ouders nogmaals te feliciteren. En
maandags zat Ria al bij een specialist,
die haar heel nauwkeurig onderzocht eix
geen enkele afwijking kon constatex-en.
„Alles is bij u zoals het zijn moet, me
vrouw, dus er is geen enkele reden zich
zox-gen te maken. Ik adviseer u: zie het
nog een half jaartje aan en als u dan
nog niet in verwachting bent, komt u
dan eens tex-ug. Dan zal ik u laten opne
men voor observatie. In elk geval kan ik
u de verzekering geven, dat u px-ecies
bent als alle andere vrouwen."
Wat meer hoopvol gestemd kwam Ria
thuis, 's Avonds belde Erik op vanuit
Mannheim, waax-heen hij die rxxaandag-
morgen vroeg heengereden was. Ze ver
telde hem precies, wat de specialist had
gezegd. „Nou, wat heb ik je altijd ver
téld? Het is enkel een kwestie van ge
duld, Dotje. Ik kan me best voorstellen,
dat je ernaar vex-langt, doch als je eens
een gedeprimeerde stemming hebt, be
denk dan, wat je allemaal wél hebt: we
zijn kerngezond, dol gelukkig met el
kaar, geen financiële zox-gen, een mooi
huisje, familie, bij wie we ten allen tijde
hartelijk welkom zijn.... Kindlief, ex-
zijn zoveel redenen om blij en dankbaar
te zijn...."
(Wordt vervolgd).
mogen kiezen
Toen de anti-revolutionaire prof. Gerbrandy in het begin der twintiger
jaren zijn voldoening uitspx-ak over de verwezenlijking van het vrou
wenkiesrecht, wekte hij enorme deining binnen de kx-ing van zijn geest
verwanten. Het kostte hem zelfs een verkiesbare plaats op de lijst van
Kamerkandidaten, want juist bij het px-otestantse volksdeel was het vrou
wenkiesrecht een heet hangijzer.
De tienduizenden Nedex-landse vrouwen, die straks hun stem gaan uit
brengen, hebben er nauwelijks weet van hoe fel er gestreden is om het
actief kiesrecht voor vrouwen aangenomen te krijgen. Zelfs socialisten
leider Pieter Jelle Troelstra interesseerde zich destijds meer voor het kies
recht voor alle mannelijke arbeiders dan voor het vrouwenkiesrecht.
„Liever werk ik mee de eerste de beste baliekluiver het kiesrecht te
geven dan dat ik me warm maak voor het kiesrecht voor de vrouwen",
aldus de Friese advocaat.
Pas op 29 september 1922 kwam aan de strijd om het kiesrecht voor
de vrouw een definitief einde. Sindsdien bepaalt onze grondwet dat alle
Nedex-landse vrouwen vanaf 23 jaar (inmiddels 21 jaar) mogen stemmen.
STORMM
door Lena Schagen
