Zeeuwscb Zondagsblad^
VAN DE PROVINCIALE ZEEUWSCHE&MIDDELBURGSCHE CDURANT&COESCHE COURANT
predicatie
SCHAKEN
ZATERDAG
pORTE
MENSCH ZIJN.
Het eigenlijke van ons mensch zijn
is het vragen. Ons voorrecht hoven de
dieren, onze waardigheid, is dat wij
„waarom" kunnen zeggen.
Mij dunkt dat de kernvragen van
het leven zich met het goede bezig
houden. Is „het goede" eeuwige waar
de of wisselend met de menschenge-
slachten? Heeft het in de huidige we
reld eenigen zin te trachten „een goed
mensch" te zijn? Wie deze vragen
stelt moet ontdekken, dat hij in laat
ste instantie voor een keuze wordt ge
plaatst. Er wordt van menschen een
geloof she slissing gevergd. Mensch zijn
is vragen. Mensch zijn is ook kiezen.
De adel en de eigenaard van mensch
zijn is dat wij een keuze doen.
Men kan drie kanten uit. Of kiezen
voor het uitleven, niet meer vragen,
niet meer denken, de keuze voor
den zelfmoord van het mensch zijn.
Of voortleven, bewust van de zinne
loosheid van alle bestaan. Nutteloos?
Zinneloos? Goed, dan maar zinne
loos; toch zal ik edel leven, een zin
loos edel leven, de keuze voor de
mannelijkheid. Of kiezen voor God,
omdat Hij ons reeds gekozen had.
Man deze laatste keuze alleen heb
ik eenig verstand. „Het goede" is dan,
dat wat God goed noemt. Wij weten
ons dan door God in de strijdershou
ding gesteld, vóór het goede en tegen
het kwade; wij trachten „een goed
mensch" te zijn, omdat Hij het wil.
1Wij vragen dan niet meer naar het
nut van ons werken ten goede: God
regeert en weet van boven af waartoe
het dient. Wij vragen dan ook niet
meer naar den zin van ons strijden:
de zin ervan rust in God. Wij hebben
maar te gehoorzamen en om Zijn lei
ding te vragen.
In Psalm 90 staat: „Bevestig Gij het
werk onzer handen". Mijn werk is
stukwerk en vaak ligt het beste aan
scherven. Nu bid ik God: maak die
stukken en scherven ergens vast in
Uw groote geheel, dat verborgen
voortgaat tot de komst van de nieuwe
wereld, Uw Rijk.
F.
ZEEUWSCHE KRONIEK
DS. BERNARBUS SMYTEGELT,
geboren te Goes 20 Aug. 1665,
overleden te Middelburg 6 Mei 1739.
II. (Slot).
In zyn testament had ds. Smytegelt be
paald, dat al zün handschriften onder zün
drie erfgenamen verdeeld moesten worden
onder voorwaarde, dat zij die alleen voor
•zich zelf mochten houden, dus niet worden
uitgeleend of nageschreven. Wilden zü die
voorwaarde niet aanvaarden, dan moesten
alle papieren worden vernietigd.
De overledene wilde dus niet hebben,
dat eenig geschrift of predikatie werd ge
drukt en uitgegeven, rechtstreeks afkom
stig van hem. Ook in zijn leven heeft hü
nooit iets laten drukken. Alle ijdelheid hier
in was hem vreemd. Zelfs bestaat er geen
portret of teekening van hem. Volgens een
beschrijving van zün tydgenooten had hü
een manlük uiterlijk en een ernstig indruk
wekkend gelaat. Hü was eer lang dan mid
delmatig.
Evenals alle predikanten in vroegeren tijd
droeg hü een ambtsgewaad. Feitelük was
het geen ambtsgewaad, doch de predikan
ten, ais vijanden van het nieuwe, kwamen
in hun kleeding eenige modes ten achter.
Bovendien veranderde ds. Smytegelt nim
mer den vorm van zijn kleeding, zoodat hij
op zün ouden dag hetzelfde model van klee
ding droeg als in zün eerste dienstjaren.
Hierin onderscheidde hü zich van büna al
zün collega's.
Al waren er in de 17de en de 18de eeuw
niet zooveel verschillende kerkely'ke stroo
mingen als thans, toch waren er twee groo
te groepen, die fel tegenover elkaar ston
den. Zü werden genoemd naar de voorman
nen G. Voetius, hoogleeraar te Utrecht en
J. Cóccejus, idem te Leiden. Wy zullen al
de verschillen tusschen deVoetianen
en de Coccejanen hier niet uiteen
zetten. De eerste waren de voorvechters
van de oude Dordsche rechtzinnigheid,
laatste verklaarden den bijbel met meer
vrijen zin. Het verwondert ons niet, dat de
strenge ds. Smytegelt een volbloed Voetiaan
was. Zün toehoorders behoorden tot
volksklasse. Voor de meer ontwikkelden en
voor hen, die in de vroedschap zaten, waren
zijn predikatiën te eenvoudig, soms tot het
platte af. Zü hoorden natuurlijk oolc niet
gaarne, dat hü hen vaak hekelde van wege
hun openbare zonden. Zij kwamen dus niet
onder zün gehoor en ook niet onder 't ge
hoor der andere Voetïaansche predikers,
maar gingen meestal naar de Waalsche
kerk.
Ds. Smytegelt moet een boeiende voor
dracht gehad hebben. Den meer lümerigen
preektoon had hij laten varen en sprak een
voudig en natuurlük. Hij had een stem als
een klok en voldeed dus aan den door hem
zelf gestelden eisch van een predikant, n.l.
dat deze „donderend van stemme en blik
semend van bestraffing en wandel" moet
zün. (bl. 474 Zün verklaring van de Ca
techismus).
De predikanten, die bü'zonder tegen de
zonde der menschen toornden, werden in
de 18de eeuw dan ook „Donderzonen"
SCHETSEN VAN D'OEVE
DE ONDERKRUPERS.
Dae' was op dat durp gin dokter. Een
goei ure, nou, zei mae' vuuf kwartier
was 't wè' gaens êer dé.' je bie z'n was. Maer
ie een bestel-'uus op ieder durp in den
omtrek; dae' kust je de boo'-schap ofgeve
en de guus van die ménsen 'aelden de tasse
mie medesienen bie don dokter aan 'uus
en brochte dan de flessen mêestergoed en
de döozen mie pullen bie de ménsen rond.
De naem stieng overoal op en kenne dee'
een ieder oalleman, dus dat kust nie mis
se. Wat waere dat mae' guus, dat kwam
toch oltied oallegaere göed uut. Van den
êenen krege ze dan een klute, van den aren
twi cent, dat lag der ok al an 'oevee a de
ménsen te missen Maer op een 'êel jaer
liep dat toch nog areg op. Die guus leie dat
cipart in een doosje, d'r moeder bewaer-
den dat voe d'r vanselft, en mie Sinter
klaas wier dae' dan een werm stik klêeren
van 'ekocht voe' de winter.
Keetje lag daer over te dienken, wan'
toen a zie een kind waer, gieng dat wee'
anders.
Toen gieng op z'n burte één uut ieder
'uusouwen, daer a een zieken was, om de
tasse nae' den dokter en brocht het mêes
tergoed rond. Ze der zelft ok a is om-
'ewist. Is één keer in d'r leven, daerom
ze dat zö göed omtouwe. 't Was smoor-'êet.
Bie den dokter was verziete: een zuster van
mevrouw. En ze waere mee 'eur begae om-
dè' ze zö röod zag van de wermte. Ze most
een 'ollef uurtje bluve ruste en op de kan-
nepee zitte. En ze kreeg een glasje bier mee
suker. De tasse woog gelokkeg nie zwaer.
Ze most mae' op een stik of vier plekken
weze op 't durp. Bie den lesten liet ze de
itasse, wan' d i e most er de volgende
kêer om en de döoze mie poeiers voe' d'r
grottemoeder stak ze in d'r zak. Bie de bur-
gemêester 'ieuwe ze nie öp of nie an of ze
most er in komme en een ommezien ruste.
Dat was nog achterneef; ze kwam der daer-
om nooit op d' oeve, '002-, dat was toen ok
zö, van: dat geloop is niks waerd; zö bluuf
je 't langste goeie vrienden. Ie was ok in
'uus, wan' ie was zelft an 't mêesteren, ie
zei: „mae' wat zie 'k noe? ei jie noe om
't mêestergoed 'ewist? En dan zö werm,
Ik za' m'n grotje is roepe, 'öor, dan kan ze
je is een glasje bier geve". En twint a ze
dat, mie kleine sloksjès, uutdronk, langden
ie z'n bozze uut z'n zak en ie zei: ,,'ier ei
jie van mien een dubbeltje voe je moeite".
Ze zat mae' op 't puntje van d'r stoel, liek a
ze 'eleerd was da' fersoenlik stieng, mae'
ze schoof van de schi'ik achteruut:
nêe-e dank je, 'öor. Ik magge gin c e n t n
anpakke". Ze drukten zö op d'r woorden,
aat 'n nie vadder an-'ieuw, ie zei: „wacht,
dan weet ik wat beters" en een ommezien
laeter kwam 'n mee een paer riepe, goud
gele peren an.
Ze 'êel die reize meschien a wé' twinteg
kêer tegen d'r guus verteld. Die jongers
zatte voren in 't gos, wan' die moste dae'
de wacht 'ouwe en den dokter ènroepe k
ten verbie kwam. En Chiel zei tegen Keesje:
„ik zou ok wè' is om de tasse mie mêester
goed wille; ze kriege oltied een 'andvol
drukjes van den dokter". Nou, Keesje
dae' ok wer öoren nae'. Noe wou het toeval,
da' net den dokter mee verkansie was en die
vervanger wist vanselft van toeten of blae-
zen, wat k de gewenten van de durpsmèn-
sen angaet. Chiel en Keesje waere mie d'r
beien te midden op de wegt 'espronge en
ze mie' oal d'r macht: 'erope om 'n
te laete stoppen. Ze waere pront op 't paerd
bluve passé en dae' bedankten ie ze zö
vriendelik voe' toen a ten wee' vrom kwam,
dat het er mie gemak bie Chiel uutkwam:
„dokter, magge óns om de tasse komme?"
„Asjeblieft", zei Keesje der nog achteran.
Ja, 'öor". Dien dokter von' dat allange
göed. Ie schreef wat in z'n boeksje en ie zei
'oe laete ze der moste weze. Chiel was
zö gediensteg man, ie sloeg 't portier achter
z'n toe, toen a ten in z'n koesje 'eklomme
was. Die jongers gienge wee in 't gos zitte;
en lache en lol dat ze noe toch is lekker
'elapt, weet je. Over d'r moeder dochte ze
net zö min as de stêenen; ze waere glad
vervuld van die reize en dien 'andvol druk
jes.
Nou, bie Keetje was dat nie' mee-'evoalle,
dat dae' mae' zö 'n jonge student an d'r
bédde kwam. Jonge dokters mö' je toch
eigeluk beklaege, wan' de mêeste ménsen
stelle dae' nie' vee' vertrouwen in. D'r êeste
vraege was temissen: ,,'oennêer komt den
dokter vrom?" En toen a 't antwoord was:
„morgen", was ze nie te bewegen om d'r ge
val uut te gae' leggen, ze zei: „die twi dae-
gen kan dat nog wè' wachte, 'öor; zei jie
mae', dat 'n overmerrege ankomt, dan bin
'k a wél tev'reen". En mee die belofte gieng
'n wig.
Nae 't stuuteten gienge de jongers daar-
lik op pad. Ze der tuus gin woord van
'ezeid. Zö kleine as da' ze waere voelden ze
toch zeker dat het nie' in den 'aak was,
om zö te doen, liek ze noe dee-e. Keesje
zei temissen: „gae je mee deur den achter-
wegt? Dan zie ze öns nie die kant öpgae".
Ze stapten flink deur. De tasse stieng k
gereed in den ap'theek, mae' den dokter
krege ze nie te zien. Dat was d'r gelok, wan'
die zou dat stelleg nie 'eweten van die
drukjes. Mae' noe 'ielp de meld ze en die
was dae' wè' mee op d' 'öogte vanselft. Ze
krege der ieder een flinken 'andvol, 'öor.
Die waere toch lekker, weet je. Ze een
plezierege reize, 'öor. Maer: o wee! Flak
bie 't durp, daer 'oorden ze een geroezemoés
van stemmen, noe en dan één der 'öoge bo-
„Bliksemen der goddeloozen" genoemd.
Als ds. Smytegelt met zijn stem nog niet
voldoende uiting aan zün gevoel kon geven,
sloeg hy met de handen op den kansel of
stampte met de voeten. Hy sprak zyn pree-
ken meest voor de vuist uit. Tegen zijn
ambtgenooten van de zoogen. nieuwe studie
kon hü scherp optreden.
Naar den geest van zijn tüd was hü
streng tegen de Roomschen of Papisten,
zooals zü werden genoemd. Hij beschouwde
ze als een groot kwaad in ons land.
Hü werd door den burgerman geroemd
om zijn rechtzinnigheid, zijn zoogen. gave
des gebeds en zün schrander oordeel. Als
alle Voetiaansche leeraars was hü een een
voudig man en liet hü zich, op ouderen
leeftijd gekomen zijnde, den naam van va
der welgevallen.
Zelden is een predikant onder de volks
klasse zóó bemind geweest. Ook ging er
een büzoiider groote invloed van hem uit.
Dit bleek uit de volgende gebeurtenis, wel
ke wij heel in 't kort weergeven. Na den
dood van den stadhouder Willem HI was
de Middelburgsche vroedschap omgezet
zeer tegen den zin van 't volk, dat dreigde
tot oproer over te gaan. De nieuwe regen
ten riepen de hulp in van ds. Smytegelt. De
ze wilde daaraan voldoen, mits zij den vol
genden Zondag bü hem ter kerke kwamen.
Tot hun verbazing kregen zü menig hard
woord te hooren over hun publieke zonden
en niet de burgerij.
Aan 't einde van den kerkdienst zei ds.
Smytegelt op -zijn eigen indrukwekkenden
toon den zegen Gods niet te kunnen geven
aan een gemeente, dié zich tegen haar wet
tige overheid verzet en hij verliet den kan
sel. Onder het kerkvolk ontstond een alge-
meene ontroering. Toen ging de prediker
naai' den stoel terug en gaf den zegen on
der voorwaarde, dat men aan de regeering
gehoorzaam bleef, 't geen ook geschiedde.
Door deze daad toonde hij zoo min den
toorn der grooten als de heftigheid van 't
volk te vreezen.
Bü een predikatie klaagde hij over de
verwaarloozing van leger en vloot en riep
jammerend uit: „Er vaart mij een trilling
van ontzetting door de leden, wanneer' ik
aan ons onverdedigd land denk bü een
derenden oorlog". Gelukkig behoeft in onze
dagen geen enkel predikant zoo'n klacht
te uiten.
Een prediker als Smytegelt, die zoo fel te
gen de zonden en de misstanden optrad,
had natuurlijk ook zijn vüanden. Wij noem
den reeds de regentenfamilies, die meer
Coccejaansch gezind waren en dus niet
der zün gehoor kwamen, Dan waren er on
verschilligen, die met zijn wijze van optre
den den spot dreven en zijn bewegingen
van 't lichaam bij hét prediken nabootsten.
Zelfs werden naamlobze lasterschriften te
gen hem uitgegeven.
De goede man werd er echter noch door
verschrikt, noch door belemmerd om voort
te gaan. Hü bleef door den gewonen bur
german gevierd en had een verbazenden
toeloop. Hü was en bleef de man van het
volk.
Niettegenstaande zijn lange preeken,
sprak hü boeiend tot het einde toe. Het
kan niet ontkend worden, dat hij met zegen
heeft gearbeid.
Als thans, dus twee eeuwen na zün dood
zijn predikaties nog worden gelezen, hoe
moet dan zün levend woord niet geweest
zyn!
Als een waar christen heeft hü nooit ge
streefd naar eigen eer of geldelük gewin.
Daarom heeft hy nooit zyn predikaties la
ten drukken en den drang hiertoe kunnen
eerstaan.
Nauwelijks was hü echter overleden, of
veel van zijn preeken werden uitgegeven.
Hoe dit mogelük was? Zijn testament had
toch bepaald, dat niets van zy'n geschriften
moesten worden gedrukt?
Een züner vurigste vereersters, een ze
kere Maria Boter, had gedurende
dertig jaar zoo nauwkeurig mogelijk zijn
preeken opgeschreven. Ook andere perso
nen hadden er uitvoerige aanteekeningen
van gemaakt. Uitgevers waren dadelijk be
reid ze te doen drukken. Talrijk waren de
koopers en lezers, niet alleen in Zeeland
maar ook in Holland.
Een zeer bekende uitgave is: „Des
Christens eenige troost in leven en in ster
ven" of „Verklaring van den Heidelberg-
schen Catechismus in 52 predicatiën, bene
vens 5 belydenis praedicatiën". Op 9 Juli
1739, dus 2 maanden na het overlijden van
ds. Smytegelt hadden de uitgevers Michiel
en Adam Callenfels te Middelburg van de
Staten van Zeeland privilegie tot de uitgave
ontvangen. De classis Walcheren verklaarde
in haar vergadering van 3 Mei 1742, dat in
het boek niets stond strijdig tegen de leer
des geloofs.
Van een dorpsgenoot kreeg de onderge-
teekende het ter lezing. Het telt 900 blad
ven uut. Bie den dam. van een weie zatte
een 'êele kóoie jongers, op 't 'ekken en in
't gos, ieder mee een stok, en mae' kwek-
ke. Dae' sprong der één van 't 'ekken, ie
keek is de wegt op en toen a ten ulder
zag komme, gaf 'n een schrêeuw: „dae'
komme ze!'!' En 'êel de zwerm kwam ulder
tegen, mie' de twi jongers vóórop, die a ol
tied gewend waere om 't mêestergoed te
gaen. En toen wier dae' is eventjes een
woordje 'ewisseld, daer op die grientwegt.
Dat kan 'k jammer genoegt nie, 'ier in de
lcrante, naevertelle, wan' dat waere, op z'n
Ollans gezeid: weinig gekuiste termen. Mae'
dudelik was 't zonder de minste twufel. En
't gevolg was, da' Chiel de tasse ofgaf en
mee Keesje stilletjes wee' over den achter-
wegt naer 'uus gieng.
Op een durp geve de ménsen nie' vee'
om de wetten, die k mae' deur ménsen
'emaekt bin. Ströope en böogere, dae' zie
ze gin bêen in. Mae' dae' bestae' van die
ongeschreve wetten, die a gebore bin uut
een zuver, natuurlik gevoel voe' recht en
fasoen, die a gin méns kan verbreke, zonder
'êel 't durp tegen z'n te kriegen; zelfst on
der de guus is dat a zö.
V. v. d. O.
De bloembollen komen in bloei. De trots van het Hollandsche voorjaarslandschap
zal in de komende dagen weer duizenden bewonderaars en bewonderaarsters
trekken.
züden en is in een onverslijtbaren leeren
band gebonden.
Een andere bekende bundel preeken van
Smytegelt is: „Het gekrookte riet in. 145
predikatiën over Matth. 12 20".
Naar aanleiding hiervan is wel beweerd,
dat Smytegelt de gave moet bezeten hebben
om meer uit een bron te putten dan er in
was. Het is echter nog de vraag of de zoo
hoog geroemde prediker wel alles in zijn
leven zóó gezegd heeft. Veel geschriften zijn
op zyn naam uitgegeven, maar waren nog
niet altijd van hem afkomstig. Verscheidene
zijn ook door D. Eversdijk te Sluis voor de
pers gereed gemaakt. De uitgevers waren
er goed mede. De preeken van Smytegelt
werden graag gekocht en gelezen. Zij zijn
menigmaal herdrukt. In 1928 zelfs nog de
jnveranderde uitgave van „Het gekrookte
•iet".
Zwart: SIR G. THOMAS.
B. ,T. d. M.
(Nadx-uk verboden).
REDACTEUR: J. M. MUIJLIê,
M i d d e 1 b u r g.
Vrüdag 19 April werden volgende partijen
te Middelburg gespeeld:
Groep I:
H. StroobandJ. de Baa2-e 10
J. C. Lavooydr. A. Snethlage 10
Groep H:
L. v. Fliex-enbux'gJoh. Sinlce 10
I. Daniëlse—C. J. Stoel 1—0
De heer Daniëlse is uitgespeeld, aantal
punten S.
In groep I z'yn thans alle partijen ge
speeld, en de totale uitslag van deze groep
luidt als volgt:
Afd. A: 1. J. M. Mullié 11 pnt.; 2 en 3. J.
F. Heemskerk en K. Maartense beiden 9 Mi
p.; 4. H. Strooband 9 p.; 5. W. de Graaf 8
1 en 7 P. M. de Kleyn en J. Scheltens,
beiden 7 p.; 8 J. de Baare 2'A p.
Aid. B: 1. H. J. Kraak 6Mi p.; 2 en 3 A.
Daniëlse en I. v. Noppen, beiden 6 punten;
4 J. C. Lavooy 4Mi p.; 5 dr. A. Snethlage 2%
p. en 6 B. Wagenaar 2 p.
Groep 1 telde, na het overlijden van den
heer Barth 14 spelers, waarvan 8 in afd. A
en 6 in afd. B.
De heer Kraak keert terug in de A-afd.
Verder zullen door den uitslag van dezen
winterwedstrijd weer enkele verschuivingen
op den i'anglijst plaats vinden.
In een der vorige rubrieken, publiceer
den we enkele (stellingen), hyeengegaard
door den schaakmeester en schaakauteur
SnoskoBorowsky, waarin hij. aantoonde,
dat ook de grootslen onder de schaakspe
lers, dikwüls grove fouten kunnen maken.
De heer SnoskoBorowsky is werkelük
een specialist in het opsporen van derge-
lü'ke fouten (tot zijn eer moet gezegd, dat
hy ook eigen fouten durft noemen). We la
ten hieronder weer enkele stellingen vol
gen.
In een partjj tusschen Capablanca met
Wit en Sir G. Thomas met zwart, kwam het
na de 2Se zet van zwart tot volgende stand:
abcdeigb
Wit: J. R. CAPABLANCA.
(Intern, tournooi Hastings 1919).
Hier kon wit aldus winnen:
29. TbSxeS DfSxeS 30. Da6a4! en de to-
x'en op c2 gaat verloren.
Maar wit speelde:
29: Da6a8? wat eigenlijk een groote fout
is. Gelukkig vond zwart de parade, ixi.
29Tc2xa2 niet, en gaf zonder
meer de party op. Hier werd Capablanca
dus voor zü'n foutzet niet gestraft.
Zwart: CAPABLANCA.
abcdefgb
Wit: SNOSKO—BOROWSKY.
31Te8xe5 32. Dh5Xe5 Pd6—c4?
Zwart ziet xxiet. dat wit nu onmiddellijk
pion d3 kan winnen, nl. door 33. De5fö!
Wit zag evenwel deze mooie zet ook niet,
speelde 33. Talfl waarop zwart 33.
Db6—dS 34. De5xd4 Tf8—e8 35.
Dd4a7 d3d2 en wit verliest.
NETTEN TER BESCHERMING VAN
HAVENS.
De Amerikaansche admiraliteit heeft fa
brikanten in de gelegenheid gesteld aan
biedingen te doen voor de levering van
stalen duikbootnetten, die in geval van oor
log voor de haveningangen zullen worden
aangebi'acht De kosten dezer netten wor
den gex'aamd op 22 millioen dollar. Het
plan is. de netten aan te bx-engen bij den
ingang van alle Zuidzee- en Atlantische ha
vens en op strategische punten van de
Hawai-eilanden en het Panama-kanaal.
