jt?
VAN DE PROVINCIALE ZEESJWSCHIEMSDDELBIJR.GSCHE COURANT&GOESCHE COURANT
Ikorie
predicatie
M
T:f
1
rl///fjj
SCHAKEN
i Stal
i* *4
n
jjPj 'nu'jjj
fj jjj
fS
13 u
8
i
ZATERDAG
13 April 1940
Jllllllliliiiiiilllllllllllllllllllllllllllllll
HET FEEST GAAT DOOR.
In uw courant is heden wel niet
veel troost te lezen. Moge tusschen
de verslagen van veel weerzinwek
kends en ontmoedigends dit stukje
fungeeren als kleine windstille plek,
waar de één of ander even in de rust
komt van alles groot te zien. Op dit
plekje is het feest. Want tusschen
Paschen en Pinksteren viert de Kerk
feest, omdat Jezus Christus leeft. En
dit feest gaat door. Dit feest gaat
onder alle omstandigheden door. Wel
wordt er dezer dagen veel geweend
op dit feest, maar zelfs de snikken
richten zich naar Boven en gaan daar
samen met de lofzangen en de engelen
reidansen voor Gods aangezicht.
Hoe is dit ter wereld mogelijk?
Jezus leeft. Dat is: God is liefde
en wij zijn in Zijne hand. Wat mij
persoonlijk ook overkomt, het ergste
en het allerergste kunnen niet anders
dan mij goed doen, want „alle dingen
werken mede ten goede dengenen die
gelooven". En ga ik er aan dood, dan
is dit een minder kwaad, want ik heb
het andere leven reeds in mij.
Jezus leeft. Dat is: God is liefde en
de wereld is in Zijne hand. Laten wij
toch groot zien! Het gaat waarlijk
niet om Hitler of Engeland, winnen of
verliezen, om olie, staal of goud. Er
is een bewegen, een trekken der we
reld, een in- en ontspannen, van cos-
mische afmetingen. Jezus noemde dit
barensweeën. Deze oorlog en wat er-'
meê samenhangt schijnt dan wel een
hevig wee. Maar ik scherp er mijn
weten aan, dat de nieuwe wereld
komt. „Eene vrouw, die baart, heeft
droefheid, omdat haar uur gekomen
is; maar wanneer zij het kind ter we
reld gebracht heeft, denkt zij niet
meer aan hare benauwdheid, uit
vreugde, dat een mensch ter wereld
is gekomen".
Om dit weten en deze ons voorge
stelde vreugde gaat het feest door,
zelfs in dezen bangen barensnacht,
door onze tranen heen.
F.
ZEEUWSCHE KRONIEK
HOE OUD ZIJN DE ZEEUWSCHE
STEDEN?
Op de vraag: Wat is ouder, een stad ol!
een dorp? zal men onwillekeurig als ant
woord geven: een stad. Hier toch zijn tal
van gebouwen, die op een 'noogen ouderdom
kunnen bogen. Verder zijn er vvallen, grach
ten en vaak nog poorten, die herinneren
aan lang vervlogen tijden.
Eh toch is het antwoord, in 't algemeen
genomen, niet juist. Vele dorpskerken zijn
ouder dan menig oud gebouw in de stad
en van verscheidene dorpen wordt reeds
vroeg melding gemaakt.
In Zeeland, ook in Holland, is elke stad
eerst een dorp geweest. Bij -de eerste be
woners van een streek ontstond spoedig de
behoefte aan samenleving, waartoe de voor
naamste reden was onderlinge hulp en
steun, vooral in tijden "an nood.
Op een hoog gelegen terrein aan een
vaarwater of bij een kruising van wegen
ontstond eerst een gehucht. Bij verdere uit
breiding was de geestelijkheid er vroeg bij
er een kerk te bouwen en zoo was het een
dorp geworden en de kerkelijke gemeente
een parochie.
Lag een dorp aan een goed vaarwater
of waren er nog andere factoren, welke het
tot ontwikkeling brachten, dan zocht en
vond de graaf bij de bewoners hulp bij zijn
strijd tegen de edelen, die in den vorst
niet altijd hun heer en meester wilden zien.
De dorpelingen hadden tegenover de edelen
verplichtingen, waarvan zij gaarne verlost
wilden zijn. De graaf ontsloeg hen van die
verplichtingen en gaf hun bepaalde voor
rechten, ook privileges of keuren genoemd.
De voornaamste was, dat zij hun eigen be
stuurders, die tevens rechters waren, moch
ten kiezen. Later kwamen er nog andere,
zooals het mogen bouwen van muren met
poorten en het graven van grachten. Het
eerste privilege, van welken inhoud ook,
kan de stichtingsbrief van elke stad ge
noemd worden. Over de wederzijdsche ver
plichtingen tusschen den graaf en de poor
ters zullen wij niet nader spreken.
Vele oude dorpen bleven een dorp. Of
schoon er niet veel te besturen was in vroe
gere tijden, bleven zij onder het gezag van
een ambachtsheer, die door den graaf daar
mee was begiftigd.
Welke waren nu de andere factoren, dlc
een dorp tot zoodanige ontwikkeling brach
ten, dat de graaf het tot een stad verhief?
Die waren niet bij alle dezelfde.
Zooals wij reeds zeiden moest in Zee
land het dorp aan een goed vaarwater lig
gen. Dit was een eerste vereischte.
Middelburg, aan de Arne gelegen,
dankt zijn ontstaan aan een rijk klooster,
de bekende Abdij. Het oudste deel van-Mid
delburg ligt dan ook om dit klooster, dat
reeds in het begin der 12de eeuw moet zijn
gesticht.
Vlissingen dankt zijn ontstaan en
uitbreiding uitsluitend aan zijn ligging. Aan
de overzijde lag het reeds vroeg bloeiende
SCHETSEN VAN D'OEVE
LIEVEN.
Het visrecht, dat 'oorden ok bie 't Am
bacht; mae' daer 'ieuwe de Eêren d'r eigen
nie mee op. Lieven most 'ulder op z'n tied
verzie-e van pilluk en kerpels, vansetera,
en dat a ten nog mêer vieng, dat was voe
z'n moeite. In de jachttied zat 'n van 's
ochens toet 's aevens in z'n visböot, an
de kant van 't Wêeltje, om te laete zien
'oe schappelik a ten bezeg was, a ter soms
is Eêren verbie kwamme. Dat gebeurden
nogal is, wan' dat Wêeltje lag onderan de
zêediek en dae' was oliied wel is een Eèr
bie, die de booschap mee-'ekregen
„schiêt is een zeemeeuw, voor m'n hoed";
in dien tied was dat mode onder de dames.
Je mö' toch mae' nie' vies weze, Stel je
voor, dat er een boerevro'-mènse een dood
bêest op d'r Zondagse musse gieng naaie.
Affijn: ieder z'n zin.
Op Lieven nog nooit één schelen rechte
wille kieke; ie weunden allêene in 't vis-
sers-'uusje, onder an den diek, nessen 't
Wêeltje. Een 'uiis-'ouwster of een werkster
den glad nie' nöodeg; ie vroeger, lan
ge jaeren gelee schippersknecht 'ewist;
an boord most 'n voe kok spele, voe was-
vrouwe, voe kousestopper en kleermaeker:
voe oalles, in één woord. Zo-doende den
noe gin méns nöodeg. En ie 't best nae
z'n zin 'öor, allêene. Z'n spreekwoord was:
een vrouw en een kip, is de p.st op een
schip. Kort en zakelik. En tóch den zö
graag ènspraeke. Ie zag de punt van je
neuze nog mae' of ie riep a van een ènde.
Wien k dat noe was, dae gaf 'n nie om.
Kwam d'r een voddevent verbie, mie een
baljezak over z'n schoere: Lieven begUst
een praatje. De graaf van Rosendael, z'n
twilöop onder z'n erm, 't jaegers-'oedje
naer achter 'eschove, die was der net zö
min op berekend, dé' Lieven zou gae prate,
as dat de troemböomen „goeiemorrege"
zouwe zegge.
Moe Lieven wees mie z'n ééne vienger
nae de graaf z'n neuze en zei: „morrege
Sinjoor; warm weertje vandaag; wat denk
je van de locht?" Menêer bleef stille stae,
't êene woord brocht 't andere an, Lieven
kwam uut z'n böot en dae' zatte ze as twi
getrouwe kammeraden nessen mekare in 't
gos onder de troemböomen, mee 't uutziclit
op riet en waeter en den diek an d' over
kant. Ze zatte lekker in de koelte, mae' 't
wès anders werm, 'öor. Lieven zei: „dae'
moest 'ier wel een Stammenee staan", en
toen den gin geduld mi' om nog langer te
wachten, ie vroog: „dat 'ad je nie' gedacht
zeker?" Dien 'êer keek glad onbegriepelik,
ie zei: „wat bedoel je?"
„El", zei Lieven, „dat is toch nogê' dui-
delik. Je toch zeker nie verwacht om 'ier
een visser an te treffen, die Frans sprak,
sinjoor en stammenee". Dien 'êer keek stom
verwonderd, ie zei: „n...nee" en Lieven
begust smaekelik te lachen, en te ver
tellen van vroeger, ten nog an boord was
en overoal mee nae toe voer. Dae' was 'n
nóg, dag en nacht, 'êelegans van vervuld.
Gin tien menuten was 'n mee den êen of
den aren an 't praten, of ie wist 't gesprek
zö te draaien, dat het op z'n reizen kwam.
,,'t Is een arege taal", zei ten, „Frans. Maer
ik spreke 't mee gemak. Moeilik is 't nie,
'öor, je 't êenmael mae' weet, dan is ter
niks an". Ie z'n pupe an-'estoke en ieuw
de lusefer nae boven. „Oe dienk je noe,
da' ze dat noeme? Een lusefer zegge óns,
mae' dat 'êet noe in 't Frans: een stekske.
Areg O, 't is zö 'n arege taal. En öns
zegge noe: een puupje röoke, ik zitte
noe m'n puupje te róoken, mae' zulder
prate van: een pijp smoren. En zö bin der
zövee' woorden: koffie: kaffee; vrouwe:
medam; kloppen: blokken; petaten: pöom
de tèr; pos'-zegel: tember. Affpn, ik za'
maer op-'ouwe, ik kan ze toch oal nie' op-
noeme, dan zou 'k wè' een 'olf ure an de
gank kunne bluve. Ja; ik kan zö-è' een ol-
lef ure Frans. Je mö rekene: ik wè' een
keer of drie, viere in Antwerpen 'ewist.
Van oalles lêer je dae Dae' doe je on-
dervindege op, man. En ménsen! Van oal-
der-'ande ménsen. Negers ok Die bin
zwart. Ze een zwarte kleure. Temissen:
nie pikzwart, een bitje vael-achteg. Je
g'löoft het meschien nie? 't Is toch êerlik
waer, 'öor. Ik maeke je niks wies. En De
nen, die komme uut Denemarken. J'ei ter
meschien nog nöoit van 'ehoore?" Ie wacht
ten op antwoord en meneer zei, uut de
grond van z'n 'arte: „nog nöoit". Lieven
grinnekten tevree." „Groot volk is 't", zei
ten, „die Denemarkers: lank en struis. Ien-
gelsen bin ok gröot. Die zie je ok vee'.
Nou", zei ten, dae' viel anêens wat in
z'n gedachten, ,,k' jie dae' noe in Antwer
pen over de kaaie liep en je kwam dae zö
'n Iengelse neger tegen mee een sigare in
z'n 'öod, wkt zou je dae' dan tegen zegge?"
„Maar", kwam dien 'êer verbouwereerd,
„kun je dan al Engels ook?"
„Nou", zei Lieven verzichteg, „effenof
kunne, dat is te vee' gezeid. Ik ben m'n
eigen der mee 'ellepe, mae' meer ok nie.
Mae' wat zou je noe zegge tegen die neger?
Weet je 't niet'? Dan mö' je noe is luus-
tere, 'öor; k' je dat öoit is overkomt, dan
mö' je zegge: „blekkie smook" en dan zu'
je 'n is zie lache. Dan verstaet 'n je, zie je.
Dat betêeken zövee' as: negertje, röok
je lekker je sigaartje?" Je kunt ok zegge:
„bekkie smook" en dat glöo' 'k da' nog wè'
beter is; „bekkie" voe' „mond" Maer ik
zegge: dae' wi' 'k nie' over strie-e, 'öor;
Iengels kan 'k mae' net genoegt om jen
eigen daegeliks mee te 'elpen". „Het is,"
zei menêer, „het isie wist het nie
uut te drukken, mae' Lieven wer 'öor. „Het
is „plesant", zei die, „dat ku' je nie glöove,
'oevee plezier 'k dae' van 'ehad Zö-
maer in m'n êentje, 'ier; die woorden 'k
Vlaanderen. Door de binnenwateren of over
de zee kon men het Zwin opvaren naar
Sluis, Brugge en andere Vlaamsche steden.
Ook 'werd reeds vroeg handel gedreven met
het aan de overzijde der Noordzee liggende
Engeland.
Goes breidde zich uit om het oude
kasteel Oostende en T h o 1 e n om het
tolhuis aan 't begin van de Eendracht.
V e e r e heette oorspronkelijk Kamp
veer, daar de plaats ontstaan is als veer
tusschen Walcheren en het voormalige dorp
Kampen op Noord-Beveland.
Zierikzee lag aan den drukken
handelsweg tusschen het grootste deel van
Zeeland en Holland.
Niet alle steden werden echter ommuurd
of van wallen en grachten voorzien. Dit ge
schiedde alleen bij de steden, die tot groote
ontwikkeling kwamen en strategisch van
belang waren. Dit laatste beteekent uit
krijgskundig oogpunt.
Zoo schonk Jacoba van Beieren in 141?
aan Goes een privilege, waarin wordt ge
zegd, dat de stad Goes open, krank en onbe-
vest was en zij daarom heeft besloten de
stad te voorzien van vesten, sterkten, poor
ten en andere goede weeren (verdedigings
middelen). Domburg en West-
ka p e 1 1 e daarentegen zijn steeds open
steden gebleven.
Ons land heeft van ouds zeer vele ste
den. In geen enkel land liggen ze zoo dicht
bijeen. In het bijzonder kan dit gezegd wor
den van het eiland Walcheren, waar niet
minder dan zes steden lagen. Het drukke
verkeer van Vlaanderen naar Holland liep
over en langs Walcheren. Middelburg, Vlis
singen, Arnemuiden en Veere hebben dan
ook een langen tijd gebloeid door drukke
handel en scheepvaart. Middelburg was de
eerste stad in het eigenlijke Zeeland, welke
stedelijke rechten kreeg. De andere steden
kregen later ongeveer gelijke voorrechten.
Middelburg was dan ook de moederstad
van de Zeeuwsche steden, gelijk Brugge de
moederstad was van Sluis, Aardenburg, St.
Anna ter Muiden, Oostburg en het vroe
gere IJzendijke. Hieruit kan echter niet
afgeleid worden, dat de moederstad zeg-
gingsschap had over de jongere steden,
maar toch bleef er in de eerste tientallen
van jaren een nauw verband. De regeering
van een jonge stad had wel eens moeilijkhe
den met het uitvoeren der wet. Het ligt voor
de hand, dat zij om raad vroeg bij de moe
derstad, die reeds ondervinding had.
De eigenlijke, Zeeuwsche steden liggen
ten Noorden van de Wester-Schelde. Wel is
tijdens den 80-jarigen ooi-log de breede
strook ten Zuiden dier rivier bij ons land
gekomen, maar eerst in 1S14 werd zij bij
Zeeland gevoegd. Daar Vlaanderen vroe
ger tot bloei kwam dan Zeeland zijn daar
vele steden ook ouder.
De ouderdom van elke stad in het tegen
woordige Zeeland is gemakkelijk af te lei
den uit de volgende lijst. Het jaartal er ach
ter duidt aan wanneer voor het eerst ste
delijke rechten werden verkregen.
1. Hulst 11S0; 2, Aardenburg 1200; 3.
Axel 1213; 4. Middelburg 1217; 5. Zierikzee
1220; 6. Domburg 1223; 7. Westkapelle 1223;
8. St. Anna ter Muiden 1241; 9. Oostburg
1250; 10. Biervliet 1288; 11. Sluis 1290;
12. Vlissingen 1315; 13. Tholen 1335; 14.
Reimerswaal 1375; 15. Brouwershaven 1390;
16. Veere 1402; 17. Goes 1405; 18. Arnemui
den 1574; 19. Terneuzen 1584.
R. B. J. d. M.
(Nadruk verboden).
UIT DE MIDDELBURGSCHE
COURANT VAN VOOR 50 JAAR.
15e week 1890.
Heden middag omstreeks twee uren
kwam met donderend geweld de stelling
van het op den hoek van de Noordstraat
en het Hofplein verbouwd wordend huis
naar beneden, doordien de uit metsel- en
witte steen gebouwde zware kroonlijst brak
en op de stelling terecht kwam. Drie
werklieden werden gewond.
Benoemd bij de d.d. schutterij te Mid
delburg tot le luitenant a la suite E. L.
baron van Hardenbroek vroeger le luite
nant bij de d.d. schutterij te 's-Gravenhage.
Aanst. Zondag, des namiddags te twee
uur, zal de heer C. Snel, predikant te St.
Laurens, afscheid van de gemeente nemen.
Benoemd tot notaris te St. Maartens
dijk de heer P. F. A. van Seters, candi-
daat-notaris te Vught.
Op de aanbeveling ter vervulling van
een vacature van raadsheer in het ge
rechtshof te 's-Gravenhage is o.a. geplaatst
mr. E. P. Schore'iy rechter in de Arr.
rechtbank te Middelburg.
Naar de Z. N. verneemt heeft de
heer Kolff. burgemeester van Brouwers
haven, zijn ontslag als zoodanig ingediend.
Bij Kon. besluit zijn benoemd tot
griffier bij het kantongerecht te Sneek
mr. C. van Booven thans griffier te Zie
rikzee; te Zierikzee jhr. mr. W. A. de
Jonge, thans substituut-officier van justi
tie bij de arr. rechtbank te Rotterdam.
oltied bie me. Nöoit bin ze uut m'n gedach
ten. Gin dag gaet er verbie op een 'êel,
rond jaer, da' 'k ze nie oallegaere opzegge
bie m'n eigen. Zömae' voe' m'n eigen ple
zier".
Toen waere ze zachtjes'an uut-'epraat. Ze
bleve nog een stuitje zitte zwiege. Lieven
was op z'n gemak achterover gae' ligge.
Dien 'êer keek net ofda' z'n gedachten var-
re wig waere. Over wat zukke ménsen
dienke, dat ku' je nie' wete Die zitte soms
mee aolderande moeilik 'eden van affekten-
en spikkelêeren, daer a öns gin verstand
van In ieder geval: ie gaf een dipee zucht,
êer k ten oprees.
Lieven dee' de moeite nie' om overènde
te kommen. Ie bleef ligge daer a ten lag,
allêeneg dee' 'n even z'n 'and op en neer,
toen ct ten zei: „den goeienavend Sinjoor."
V. v. d. O.
■0'
ptA
-y ié
fc.- -
Censuur m dagen van oorlog. Niets mag aan de controle ontsnappen. Een
onschuldig uitziende brief, die de Engelsche censuur zou passeeren, werd
chemisch bewerkt en vertoonde geheime mededeelingen, bestemd voor
het buitenland.
REDACTEUR: J. M. MVLLIc,
Middelburg,
Vrijdag 5 April, werden de volgende par
tijen ob de Middelburgsch Schaakclub ge
speeld:
Groep I:
J. ScheltensW. de Graaf 01
De heer De Graaf is thans uitgespeeld,
aantal punten 8.
Groep II
Jac. SinkeL. v. Flierenburg lA
I. BlokboelJoh. Sinke 10
De heer Blokpoel is uitgespeeld, aantal
punten 9.
C. B. de QuartelH. G. Cujé 'AVi
Ook de heer De Quartel is uitgespeeld,
aantal punten 9Vi.
I. Daniëlse—C. J. Stoel afgebr.
Wedstrijd Z.S.B.R.S.B. (Rotterdam)
De heeren Bruch, Terneuzen en J. C. v.
Vliet te Zierikzee, hebben de uitnoodiging
tot meespelen geaccepteerd. Zoodra de
Zeeuwsche ploeg definitief is vastgesteld,
zullen de namen der spelers gepubliceerd
worden.
In den Woensdag 3 April gesbeelden wed
strijd tegen Goes, werd aan het 3e bord
onderstaande partij gespeeld.
Wit: L. C. v. VIJVEN (Goes).
Zwart: W. DE GRAAF (Middelburg).
1. d2d4 d7d5 2. c2—c4 PgS—f6
Hier is deze zet niet het beste.
3. Pblc3 c7—c6 4. Pgl—f3 (4. cd:
5. Db3 lijkt hier ook niet slecht)
4'LcSg4 Een ongebruikelijke
zet hier.
5. e2—e3 (5. cd: cd: 6. Db3 leek weer
veel sterker)
5e7e6 6. Lfle2 en nog
was 6. Db3 Db6 7. Pe5 sterker.
6Pb8d7 7. c4xd5 e6xd5
8. 0—0 Lf8d6 9. Ddl—c2 Dd8—c7
en hier was TcS ter event, voorbereiding
van 10c5 sterker.
10. g'2go h7h6 11. Kglg2 Lg4—e6
12. a2a3 g7g5 een riskante pionnen-
storm
13. b2b4 a7a6 14. Lel—b2 0—0—0
15. Pc3—a4 Pf6—e4 16. Pf3—d2 Le6—f5
17. Le2—d3 TdSeS IS. Tal—cl h6—h5
19. Pd2xe4 Lf5xe4? 20. Ld3xe4 Te8xe4
21. Pa4—c.3 Te4e8 22. Dc2—f5 f7—f6
23. Pc3xd5 en hiermee is het pleit be
slecht.
Stelling na 23: Pc3xd5
Zwart: W. DE GRAAF.
m
'WéP/
Wit: L. C. v. VIJVEN.
23Dc7d8 24. Pd5—c3 Kc8—b8
25. Pc3e4 DdS—e7 26. Pe4xd6 De7xd6
27. Tfl—dl go—g4? beter was 27
Dd5? 28. Dd5: cd5:
2S. d4d5c6—c5 29. b4xc5 Pd7xc5
30. Df5xf6 Th8h6? een fout in een ver
loren stelling.
31. Df6xd6t en zwart gaf op.
WETENSWAARDIGHEDEN.
EEN ANECDOTE VAN BALZAC.
Balzac, de groote Fransche schrijver,
hield zich een tijdlang bezig met de gra-
phologie en hij verbeeldde zich op dit ge
bied heel wat te presteeren. Op een dag
kwam er een dame bij hem, die een school
schrift meebracht. Zij vroeg hem:
Meester, zeg mij het karakter van de
zen knaap, die dit geschreven heeft. En
meester, vertel mij wat hem in de toe
komst te wachten staat.
Balzac nam het schrift in zijn handen en
bestudeerde het handschrift eenigen tijd.
Ten slotte vroeg hij:
Mevrouw, zijt gij de moeder van dezen
knaap?
Zij antwoordde hem:
Neen, meester. Ik ben zelfs heelemaal
geen familie van hem.
Nu, mevrouw, dan kan ik het u zoo
wel zeggen. Deze knaap is een doeniet. Hij
zal nooit wat kunnen presteeren in de maat
schappij.
Meester, zei de dame toen, en zij glim
lachte. Gij 2ijn inderdaad een groot grapbo-
loog. (Hier zweeg de spreekster even stil,
om haar woorden de juiste uitwerking te
laten hebben). Balzac glimlachte gevleid,
en boog even, hoffelijk!
Maar het is wonderlijk, zoo ging de
dame voort, dat u uw eigen handschrift
van toen u een jongen was, niet herkent...
Helaas is het antwoord van Balzac niet
bekend).
EEN TESTAMENT OP EEN
GRAMOFOONPLAAT.
Een inwoner van Brisbane heeft een wel
zeer ongebruikelijke vorm voor zijn testa
ment gekozen. Hij heeft zijn laatste wil
vastgelegt op een grarnofoonplaat, die na
zijn dood in tegenwoordigheid van zijn ver
zamelde familieleden en vrienden zal wor
den afgedraaid.
