PAASCHKLOKKEN BEIEREN
Het feest van bezinning en barmhartigheid
De boodschap
van Paschen
voor dezen tijd
Viering van
het feest
der Opstanding
in het oude
Byzantium.
punten, uit te putten. De jongelingen ui
het dorp zwerven dan in de omgeving er
maken zooveel mogelijk lawaai om d
boschdemonen te verdrijven; welk spek
takel tevens bedoeld is om de zwijgzaam
heid van de meisjes op de proef te stellen.
Het volksgeloof wil voorts dat de dauw
van den Paaschmorgen zegenbrengend is.
De Opstanding van
Christus is door alle
eeuwen heen voor de
kunstenaars van alle
Christelijke landen
een onderwerp ge
weest, dat zij met
liefde hebben behan
deld. Hetgeen begrijpelijk is, omdat zij,
die zelf door hun kunstenaarschap min of
meer deelachtig zijn aan het Goddelijke,
scheppende mysterie, de boodschap van
Paschen het duidelijkst hebben verstaan.
Zij hebben, elk op eigen wijze, het lijden
Het mysterie
van Paschen
in de kunst
Reeds meer dan negentien eeuwen achtereen is het
voor de menschheid Paschen geworden. Paschen,
het plechtige feest, waarop men de Opstanding van
Christus herdenkt, Paschen in meer heidenschen zin,
tevens de viering van den blijden intocht van het
warmere jaargetijde, de Lente. Weer is het ditmaal
Paschen geworden, vieren wij 't feest van ontluikend
leven en van de schoonste beloften in een verscheurd
Europa. Wellicht stemt het Paaschfeest thans meer
dan ooit de menschen tot bezinning, tot verdraag
zaamheid, tot wederzijdsch begrip. Juist tijden van
haat en tweedracht zijn uitermate geschikt om ons
de boodschap van Paschen te doen verstaan.
van den Christus uitgebeeld, rijn Kruis
dood op Goeden Vrijdag, zijn Opstanding
met Paschen, ten slotte de Uitstorting van
den Heiligen Geest, die wij gedenken met
Pinks teren.
Blijven wij even stilstaan bij dit onder
werp, dan kunnen wij direct twee groote
groepen van kunstenaars onderscheiden,
die dit Paaschwonder hebben uitgebeeld.
De eersten hebben het accent gelegd op
het lichamelijke; de tweeden hebben vooral
de geestelijke Opstanding van Christus op
den voorgrond gesteld. Natuurlijk bepaalt
de geaardheid van den kunstenaar hoe hij
dif wonder wil uitbeelden.
Sedert Dürer en nog tot in onzen tijd
zien wij beide richtingen door diverse kun
stenaars beoefenen. De groote Dürer schijnt
zich in dit opzicht niet te willen vastleg
gen. Want terwijl enkele houtsneden uit
1511 de meer lichamelijke Opstanding ac-
centueeren, kan men andere werken van
dezen grootmeester uitleggen in een tegen
gestelde richting. Zoo is bijvoorbeeld het
stuk, waar de Christus zegevierend uit het
graf opstijgt, een typisch voorbeeld van het
eerste genre. Daarentegen kan men uit een
ander werk van den meester „Christus
verschijnt aan zijn Moeder" opmaken, dat
Dürer hier de geestelijke Opstanding heeft
willen uitbeelden. Hoezeer de verschijning
van den Heiland op zichzelf ook aandoet
als bovennatuurlijk, zijn verzoek aan Tho
mas „Leg Uwe handen op mijne wonden",
kan ongetwijfeld aangevoerd worden als
een bewijs voor de lichamelijke Opstan
ding.
Ook Martin Schongauer uit de vijftiende
eeuw, schijnt een voorstander van de eer
ste richting te zijn geweest. Want zijn werk
vertoont ons hoe Christus met het vaandel
der overwinning uit het graf opstijgt,
waarvan de deksteen door een engel ter
zijde geschoven is.
Zeer interessant blijft natuurlijk de
vraag vanwaar ontvingen de kunstenaars
de inspiratie voor dergelijk hooggestemd
werk Hebben zij wellicht hun gegevens
geput uit de in de tiende eeuw in zwang
gekomen en later zoo' geliefde Paasch-
spelen Het aantal van deze spelen wordt
door de onderzoekers tegenwoordig op ten
minste twee honderd geschat, waar-van het
„Quem-quaeritis het bekendste was. In
ieder geval hadden hier de kunstenaars ge
legenheid te over om de gedragingen van
den speler, aan wien de rol van den Ver
losser was toevertrouwd, nauwkeurig te
bestudeeren. Maar het is ook zeer goed
mogelijk dat deze Paaschspelen zich heb
ben ontwikkeld uit de liturgieën, welke bij
de godsdienstoefeningen werden gezongen,
want het klagend roepen van de Heilige
Vrouwen „Wie wentelt ons den steen weg
van de grafdeur is reeds het begin van
een Paascbspel.
Wellicht hebben de kunstenaars ook ge
put uit hun diepste gevoelens. Dit stand
punt zou de opvatting van de geestelijke
Opstandiirg wezenlijk ondersteunen. Tot de
kunstenaars, die deze laatste richting op
overtuigende wijze vertegenwoordigen,
moet in ieder geval gerekend worden
Matthias Grünewald, waarmede wij deze
korte beschouwing willen besluiten, omdat
de ruimte uiteraard niet toelaat uitvoerig
te zijn. Zijn schilderij „Opstanding van
Christus" is te indrukwekkender omdat de
gestalte van den Verlosser zich min of meer
oplost in de aureool, die van de gestalte
uitgaat. Onwillekeurig herinnert men zich
de woorden van een door God begenadigd
dichter
De nacht vergaat wat beweegt daar
[in het graf
De dood verbleekt het groote uur
[is aangebroken.
De zon rijst op uit haar graf
Mijn Heiland, die den levensvaan draagt.
Zijn deze verzen uit de negentiende
eeuw niet geheel in overeenstemming met
dat gedeelte uit den „Heiland", waarin
staat te lezen
„Gelukzalig stond het Vredeskind van
God op en ging den lichten weg. Voor
waarts schreed het stralende zonnelicht."
Ofschoon de grond
gedachte van alle vol
keren in de zooge
naamde „Stille Week",
welke aan Paschen
vooraf gaat, dezelfde
is, viert een ieder het
feest op zijn eigen
wijze. Het valt ons echter niet altijd even
even gemakkelijk om dergelijke vreemde
gebruike in overeenstemming te brengen
met onze eigen ideeën.
Paaschviering
in
j het legemcoordige
I Istanboel
In bepaalde streken gcu
de meisjes in den nac
voor Paschen naar
beek, om zegenbrenger
water te scheppen. Zij m
gen geen woord spreke
daar het water ande
zijn kracht z
Beeldhouwwerk van Michel Angela in de
Kapel van het paleis der Medici's te Florence.
Opstanding van Christus. Voorbeeld van de sterk vistieele
voorstelling welke de kunstenaar van dit mysterieus gebeuren had.
In onze harten en in de natuur is het
weer Paschen geworden. Duidelijk zicht-
baar viert de natuur in de weken rond
Paschen haar feest van de Opstanding. Het
jonge leven schiet op uit zaad, uit stam,
uit wortel, uit bron, uit het ei. In stralen-
den zonneschijn en met de gulheid van de
Lente stort de hemel den zegen van den
groei uit over de aarde. Daarom is Paschen
niet alleen het Opstandingsfeest sedert
Christus, maar feitelijk sedert oeroude
tijden. De Lente heeft den Winter, meestal
in oude geschriften voorgesteld als den
„Dood", verdreven. Zij hult de natuur in
bruidstooi.
Aan dien heidenschen inslag van het
Paaschfeest herinneren ons vooral de sym
bolen, welke thans nog in zwang zijn, als
Paascheieren, Paaschhazen, Paaschlam-
meren, Paaschwater, Paaschvuur. Maar
nergens zoo duidelijk als in het ei doet het
jonge leven zich gelden. De schaal breekt
open en het goudgele kuiken huppelt pie
pend rond. Waarschijnlijk hebben reeds
onze verre voorvaderen van vele eeuwen
her de door priesteressen verborgen
Ostara-eieren (Ostara is de heidensche
godin van het licht) gezocht en hebben zij
dezelfde spelen beoefend, die men ook nu
nog allerwegen op het platteland aantreft.
Denken wij slechts aan het eierwerpen,
aan het eierenloopen, aan het eierenschui-
ven. De eierendans wordt nog steeds uit
gevoerd en nog altijd bekampt men elkaar
der traditie getrouw wie het hardste
ei heeft. Volgens het oude volksgeloof be
vat het Paaschei de kiemen van gezond
heid, en kracht. Vandaar dat de boer al
vorens hij zijn land ging bewerken, eerst
een Paaschei ingroef en daarover het zijn
ploeg de eerste voren trok. Dat beschermde
hem tegen blikseminslag en vele andere
onheilen. Ergens anders huldigt men weer
de meening, dat een boerenknecht, die bij
het eiereneten op Paschen niet ten minste
een half dozijn verwerken kan, ook niet voor
zijn werk deugt. Naief is de volksoverleve
ring als zou de haas, ter gelegenheid van
Paschen veranderen in .een eierenleggend
dier.
Overal bespeurt men op Paschen de
levenwekkende kracht van de zon. In oude
verhalen kan men nog lezen van getuige
nissen, als zou men de zon van vreugde
drie maal hebben zien opspringen op den
Paaschmorgen. Vreugde over de gedaante
verwisseling van de natuur, die van dor en
grauw in korten tijd groen wordt. In bosch
en veld ontluiken de bladknóppen en de
bloemen; gras en kruiden schieten ziender-
oogen op uit den grond. En men stookt het
zoogenaamde Paaschvuur om al wat aan
den Winter herinnert, te verbranden, om
de natuur te zuiveren en te reinigen. In
den donkeren nacht dansen de jongeren
er om heen met fakkels.
Beekjes en rivieren hebben de banden
In het heilige Byzantium, dat tegenwoor
dig volgens Turksch voorschrift Istanboel
heet, komen den Zaterdagavond voor
Paschen, ongeveer een uur voor midder
nacht, groote menschenmenigten op de
been. Iedereen trekt naar de Grieksche
kerken, welke bij geen andere gelegenheid
in het jaar zoo weelderig stralen van licht.
De Orthodoxe kerk viert haar plechtigste
feest volgens een ceremonieel, dat sedert
eeuwen verstard en onaangetast is. En
allen, die komen en beslag leggen op de
laatste zit- en staanplaatsen, voeren met
zich mede een groote waskaars. Dat is zoo
het voorschrift. Beurtzangen weerklinken
in de kerk, zonder eenige onderbreking.
Melodieën ruischen af en aan als een on
rustig golvenspel, zoodat het oor van den
vreemdeling zich er slechts langzaam aan
kan gewennen. Van den troon, die opge
richt is aan de eene zijde, gaat de stoet
priesters in hun kostbare gewaden, die
schitteren, alsof ze bestonden uit puur
goud en edèlsteenen den weg naar het
altaar, dat volledig verborgen is opgesteld,
zoodat geen oningewijde het kan zien. Het
koor zet nieuwe gezangen in. Het hoogte
punt brengt echter eerst het slaan van het
middernachtelijk uur. Dan heft men het
alles medesleepend Opstandingsgezang aan.
En eex-st wanneer de laatste verzen van
dit Paaschlied zijn gezongen, breekt de
algemeene feestvreugde onder het volk los.
Hoogepriester, die met zijn drie, dor-r een.
koord bijeengehouden, brandende kaarsen
den geloovigen het Paaschlicht brengt.
Reeds heeft een dozijn menschen de kaars
aangestoken en dan branden na eenigen
tijd de kaarsen in de geheele kerkruimte,
want de een geeft het vuur door aan den
ander.
Het geknal van donderbussen en ander-
vuurwerk verontrust de omgeving, men
klapt in de handen, vreugdekreten worden
over en weer gewisseld. Elke minuut neemt
het lawaai ür hevigheid toe. Met moeite
slechts kunnen de priesters zich een
weg banen door de menigte. Een ver
schrikkelijk gedrang begint. De geweldige
menschenmenigte verdringt zich voor den
Maar het is niet alleen zaak het vuur
te bemachtigen, men moet het ook behou
den naar huis brengen, want hiervan han
gen de eerstvolgende twaalf maanden ge
zondheid en geluk van de huisgenooten
af. Daarom moet het vlammetje zeer zorg
vuldig beschermd worden, opdat niet een
ruwe nachtelijke windvlaag het vuur dooft.
Want dat zou een slecht voorteeken zijn.
Nog geruimen tijd beweegt zich de men-
schenstoet door de straten van Istanboel,
want het duurt soms uren voor men zijn
huis heeft bereikt. Instanboel heeft voor
deze plechtigheid zelfs een speciale kerk,
welke „Phanar" genoemd wordt. In deze
kerk heeft de groote gebeurtenis enkele
uren later plaats, namelijk in den voor
middag van den eersten Paaschzondag.
van den Winter geslaakt en zijn aange
zwollen tot krachtige stroomen. Dit wate
bevat in den Paaschnacht den zegen voor
schoonheid en gezondheid. Daarom gaan op
vele plaatsen nog thans de meisjes zwij
gend naar het Paaschwater om er op be
paalde, door de traditie voorgeschrever
Deze kerk met haar speciaal ceremonieel
is wereldberoemd. Waar ter wereld een
Grieksch-Katholiek ook geboren mag zijn,
wanneer hij zich gebonden voelt door de
dogma's van zijn kerk, zal hij ten minste
eenmaal in zijn leven naar de Phanarkerk
gaan, waar de dienst geleid wordt door den
Patriarch zelf. Maar tot den Paaschdienst
in de „Phanar" hebben slechts genoodig-
den toegang. Dezen worden dan later dooi
den Patriarch in zijn privévertrekken ont
vangen, waar hij hun zijn zegen geeft en
tevens ieder van zijn gasten enkele ge
kleurde Paascheieren als geschenk over
handigt.
Opstanding van Christusnaar een
houtsnede van Martin Schongauer.