SCHAKEN
predicatie
1 KORTE
SCHETSEN VAN D'OEVE
ZEEUWSCHE KRONIEK
Hoe ontstonden de geslachts
namen die met Cop (Kop)
beginnen
NEUZENKEURING.
DE PROFUNDIS.
In dezen Advent worde vanuit de
diepten gezongen. Men heffe Psalm
130 aan, men bidde het na. Want wij
zijn zeer gezonken in de diepten der
kille zee, waar onze harten ver
kleumen. O de ongerechtigheid op
aarde, de groote, waarin alle onge
rechtigheden een onderkomen vinden!
Deze, dat God de warmte zijns harten
aanbiedt, maar de wereld ligt diep,
diep in het zwarte water en onze
harten zijn koud. Men maakt zich
warm over vele belangrijke zaken,
doch als God tot de wereld komt,
vindt Hij koude harten en ziet Hij
ruggen.
„Uit de diepten roep ik tot U, o
Heer!" Goddank dat er toch ge
roepen wordt vanuit deze diepten.
Daarom is er telkens een smalle,
sterke hand, smal als het kruis, sterk
als het open graf der opstanding. Wij
roepen, en de hand tilt ons uit de
diepten en stelt ons in de warmte van
de liefde Gods. Bevend om het won
der weten wij ons opgenomen en aan
de zon gebracht.
Omdat dit roepen en dit optillen er
is, daarom zal het thans Advent zijn,
sterk, nuchter en zonder wanhoop.
Zoowaar als Jezus Christus in de
wereld gekomen is zal de groote
Morgen komen. Deze wereldgang
heeft een zin en een doel. Het is de
gang door den nacht tot de heerlijk
heid Gods. Op een hoektoren staan
de wachters. Zij zijn angstig, want de
vijand schijnt nabij. Zij turen door
den nacht, maar hun blik doorboort
het zwarte niet. Kwam de morgen
maar, o kwam de morgen nu maar!
„Mijne ziel wacht op den Heer,
meer dan wachters op den morgen."
Zoo turen wij door het zwart en
wachten. Maar de nacht is zoo lang.
En er is ook het kille water en onze
koude harten op den bodem. Er is dit
verzinken in de diepten en weer opge
trokken worden, en wéér verzinken en
wéér opgetrokken worden.
„Dit zweven
tusschen dood en leven
en deze pijn
O dat het nu genoeg mocht zijn."
'Men hope op God. De hand die ons
optrekt zal alles nieuw maken. De dag
komt dat de zee niet meer zal zijn. En
wij zullen altijd in de zon staan.
F.
De kêerrie-'e.
Al-'oewel dat het nie' m'n plan is, om an
te ouwen over de Jongers, mó' 'k dae' toch
nog is een öogenblik op vromkomme'. Je
zou anders, deur mien schrieven, meschien
een verkêerden indruk 'ekregen
Ze waere naemelik nie" oltied zö pront
en fersoenlik as in de gevallen daer a ik
noe van verteld Ik der nog 'ekend,
a' de ménsen nog leefden, zouwe ze noe al
over de 'onderd weze, die a oltied d'r mes
vliemscherp slépe', êer da' ze nae' een boe-
reköopdag gienge. En bie 't minste of ge
ringste dat a ze dan in de wegt 'eleid wiere,
was 't: „ik za' je an rêepen snie-e'," en
gieng dien 'and nae' die lange zak. En dat
de Jongers van twi verschillende durpen
espres der op van 'uus gienge om mee me-
kare te vechten, dat weet ik ok nog 'êel
góed.
En mekare uutmaeke: de Oetjeskerkse
voe' viskoppen, de Baerlanders voe' beren
en die van Ouwelange voe Ouwelanse pot-
tesch...ters; die bienaemen ze trouwens
nog, op oalle drie die durpen. Die van Baer-
land 'êete ok nog: Baerlanse gaepers, wan'
ze zegge: ,,a' je over Baerland komt, dae'
stae' oalle guus mee d'r mond op een har
re".
Zelfs gebeurden der soms 'êel schandelik-
ke diengen. Ik zie 't in m'n gedachten nóg,
'oe dat er op een Zondagochend een boer
over 't durp kwam, achteran z'n koetjes.
Die erme, stomme dieren. Den êenen een
lange snee over z'n rik, den anderen
nêe-e, ik gae dat nie' beschrieve; 't was
iesselik.
Den daeder lag op 't kerk-'of, vanselft.
En a kon 'êel 't durp den anwieze, dat was
nog gin bewiezen. Gin méns zou dat trou
wens tegen de pelisie durve zeggen Ze
waere vee' te benauwd dé' dat dan op ul-
der 'evrêekt zou worre'. Ja, het is wé' grap-
peg om te vertellen, dat de vel'-wachter op
de 'onderkarre over 't durp 'eree-e wier en
dan ku' je is zegge': „vroeger was oalles
toch vee gemoedelikker". Maer vraeg jen
eigen is of: „wannéér was 't béter; toen of
noe?" Een ieder za' dan toe motte geve:
„noe". Bovendien was 'êel dat gemoedelik-
ke ok mêer naem as daed. Of doch' je soms,
dat de ménsen der zö 'êet op waere, as ze
verjaerden, dat er dan een commissie uut
de Jongers ze kwam filesteere? Dat kost
ten ze minstens een paer riesdaelders; maer
een tientje was nog beter, 'óor. Liet ze
toch nie' te weineg geve, wan' dan kwam
't wer is uut, 'oe gemêend a die filesetasie
was.
Die centen kwaeme nie' in de kas, mae'
mocht die commissie den eigensten aevend
nog opdrienke. Dat was dikkels genoegt
mêer as een gullen de man en dan is 't ok
wé' gebeurd, dat er één deur z'n kam-
meraas tuus 'ebrocht most worre en uut-
'eklêed en op bédde 'eleid.
Ieder op z'n burte wier an-'eweze om mee
„om de fooie" te gaen of te filesteeren mee
een kröonjaer, zé-dé' ieder z'n deel kreeg
van de stokvisvellen. Den êenen trof 't daer
om a' is beter as den aren. As je mee je
zessen van een rieken boer op z'n zeventeg-
ste verjaerdag drie riesdaelders kreeg, was
je beter of as h je „om de fooie" gieng mee
je drie-en en je wier der mie één of-
'escheept.
Toen gienge de Jongers nog 's Zondags-
achemirregs „om de koffie", tussen twêe-e
en ollef viere, de ouwe lui nae' de kerke
waere. De Jongers 'ieuwe dae' 't öoge op en
de derde kêer kwame ze om de föoie.
Wier ze, nae' ulder zin, fersoenlik ont-
HET ONDERWIJS IN VROEGERE
DAGEN.
II.
DE ONDERWIJZER (vervolg).
Ten tpde van de Republiek moest de can-
didaat-schoolmeester nog geen acte of di
ploma als bewijs van bekwaamheid over
leggen. In het begin der vorige eeuw wer
den van rijkswege de vier rangen als onder
wijzer ingesteld. Eerst deed de onderwijzer
op 18-jarigen leeftijd examen voor den 4de
rang, later voor de 3de, enz. Tot den 1ste
rang kwamen betrekkelijk weinigen. Ook
werd niet naar den leeftijd gekeken. Zoo
werd aan S. de Ridder te Sint
Kruis in 1816 op 15-jarigen leeftijd de
waarneming van de toen vaceerende be
trekking als hoofdonderwijzer opgedragen.
Dit was ook een groote zeldzaamheid. Als
de sollicitant-schoolmeester maar zeer be
kwaam was als voorlezer en voorzanger in
de kerk was het voldoende. Tot meerdere
aanbeveling kon hij zijn proefschriften nog
laten zien. Hierin had hij kunstig geschre
ven. Vooral de hoofdletters waren met
krullen versierd.
Alleen werd van hem geëischt, naast een
onberispelijken levenswandel, zuiver te zijn
In de leer der Gereformeerde (Hervormde)
kerk. Eenmaal aangesteld zijnde, mocht hij
op zijn school geen boeken gebruiken, die
schadelijk waren voor het geloof, waarin
de kinderen moesten onderwezen worden.
In vele geschiedenisboeken leest men, dat
afgedankte koetsiers, livreiknechten, ser
geants, enz. door den grooten invloed van
hun heer benoemd werden tot schoolmees
ter. Als zfj maar konden lezen en schrijven
en wat rekenen was dit voldoende.
Wij hebben echter in Zeeland hiervan
nergens een voorbeeld kunnen vinden. Dit
kan een bewijs zijn, dat het onderwijs in
ons gewest, hoe onvoldoende het ook was,
beter was dan in de andere streken van ons
land.
Meestal was de onderwijzer eerst onder
meester aan een school en werd hiervoor
door den bovenmeester betaald. Deze moest
hiervoor eerst toestemming hebben van het
reeds genoemde college qualificatum. Het
loon van den ondermeester was doorgaans
kost en inwoning bij zijn patroon plus en
kele guldens in het jaar.
Als de schoolmeester de geheele school
alleen voor zijn rekening had, gold het als
vaste regel, dat de oudste leerlingen hem
in de laagste klasse behulpzaam waren. De
ze toesteind bestond ook nog in het midden
der vorige eeuw.
Doorgaans bleef de onderwijzer school
houden, tot hij niet meer er toe in staat
was of tot de dood hem van zijn arbeid
afloste. Zijn loon was altijd laag, zoodat
hij voor den ouden dag niets kon overspa
ren. Later kwam wel de pensionneering,
maar het pensioen was zeer gering.
Het is daarom te begrijpen, dat er in
vroegere dagen zooveel oude onderwijzers
nog in functie waren. De genoemde S. d e
Ridder te Sint Kruis heeft 60
dienstjaren gehad. Toen zijn 50-jarig jubi
leum werd herdacht, was hij een krachtige
grijsaard, algemeen beroemd om zijn fraai
schrift. De ondergeteekende heeft dit zelf
kunnen bewonderen in de akten van den
Burgerlijken Stand te St. Kruis, welke ak
ten door den heer De Ridder werden opge
maakt. Hij deed zijn werk zonder bril. Op
13 Maart 1879 overleed hij plotseling op
ruim 78 jarigen leeftijd na slechts 3 jaren
rust genoten te hebben. Hij werd opgevolgd
als hoofdonderwijzer door zijn 27-jarigen
kleinzoon S. W. Weisfelt.
Een ander veteraan bij het onderwijs was
C. P 1 e y t e te O o s t - So u b u r g. Hij
deed zijn werkt tot hij 81 jaar oud was en
kreeg op 1 Augustus 1858 zijn ontslag na
een diensttijd van 62 jaar. Hij was zijn va
der in 1796 opgevolgd.
De kroon werd echter gespannen door
den hoofdonderwijzer P. Visser te
Serooskerke (W.) bij vele lezers
nog bekend. Hij was, evenals zijn collega C.
Pleyte, wiens leerling hij nog was geweest
te Souburg, ook 81 jaar, toen hij op 1 Oc
tober 1890 zijn ontslag nam, maar had een
diensttijd van 65 jaar. Langen tijd was hij
de nestor van alle onderwijzers in ons land.
Van zijn langdurigen arbeid heeft hij nog
bijna 2 jaar gerust.
Weet gij lezer of lezeres waarom in de
vorige eeuw er zooveel oude onderwijzers
waren? Een antwoord daarop wordt gege
ven door den schrijver Nicolaas Beets in
zijn bekend boek de Camera Obscura, waar
over in de laatste weken zooveel geschreven
is. Hij Iaat den veerschipper zeggen, dat er
geen menschen ouder worden als schippers
en schoolmeesters vetn de onschuldige
asempjes van de kinderen en de schipper
vange, dan 'ieuwe ze d'r eigen in, maer an
ders, dan atte ze de babbelaerpot leeg of ze
gienge in de spinne en atte oalles op, dat
a ze vinde kuste. Van zö 'n gelegenteit is
't gezegde ofkomsteg: 't is spul in spinne,
'óor.
De mêeste vrouwen graag vee' móói
„Spinnegöed" en toen a is ergenst een Jon
gen de spindeure opendee' was oalles dae'
zö netjes in 'eproenkt, dat 'n zei: ,,'el-'el;
't is spul in spinne 'óor".
Da' 's noe nög 't spreekwoord.
Mee dat oal wil ik mae' zegge: de ménsen
moste een soort schatting opbrienge en
dat dee-e ze glad nie' graag, mae' ze duste
't nie' laete, uut vrêeze voe' de gevolgen.
En de macht van die Jongers berustten
op d'r „georganiseerd optreden" en op d'r
„eensgezindheid".
Wat die diengen angaet is ter nog niks
veranderd; dat is noe nog net as toen.
V. v. d. O.
Daar, voor zoover mij bekend is, tot he
den geen juiste afleiding van den naam
Coppoolse is gegeven, zoo mede van andere
namen, die met Cop of Coppe beginnen,
meen ik aan den wensch van velen, die een
dezer namen dragen, te voldoen door mede
te deelen, hoe hun namen zijn ontstaan, in
de hoop dan, dat ook anderen daarvoor
eenige belangstelling hebben.
Zooals algemeen bekend is, hadden vele
menschen in den ouden tijd geen geslachts
naam. Daarom voegde bijna ieder achter
den voornaam wiens zoon of dochter hij
of zij was. Ze heetten b.v. Jan Pieterszoon
of Adriana Jansdochter. Meestal werd de
toevoeging Pieters of Pieterse, Jans of Jan-
se. In Zeeland werd het zelden Pietersen of
Jansen. Nu waren er echter aanzienlijke
menschen die achter hun voornaam den
vollen vadernaam voegden, d.w.z. den voor
naam van hun vader en dien van hun groot
vader. Zoo had b.v. Geert Wisse, die in het
begin der 17de eeuw op Meliskerke woonde,
een zoon Joannis, die zich noemde Joannis
Geertse Wisse. Hij, de schout van
Meliskerke, en zijn nakomelingen in de
mannelijke linie hadden den geslachtsnaam
Wisse. Andries, broeder van Joannis en
burgemeester van Westkappel buiten, heet
te ook deftig Andries GeertseWis-
s e. Hun andere broeder Wisse, natuurlijk
naar grootvader genoemd, een eenvoudige
boer op Gapinge, heette simpel Wisse
G e e r t s.
Nu heetten vroeger sommige mannen
Cop of Coppe, beide afkortingen van Jacob.
Iemand, die Cop Heyne genoemd werd,
heette wat deftiger; Jacob Hendriks. Nu
bestond lang geleden ook de voornaam
Pools. Zoo wordt in de lijst van lidmaten
van Koudekerke in 1632 genoemd: Cop
Pools. In die lijst worden ook genoemd:
Leyn Leynse Brasser en zijn vrouw Leyn-
ken. Deze als gehuwd met een lid van de
voorname familie Brasser noemde zich:
Leyntje Cop Pools. In 1651 werd
een nieuwe lijst van lidmaten gemaakt.
Leyntje was toen de weduwe van Leyn
Leynse Brasser en heette: Leyntje Cop-
poolsen.
Het zal ieder duidelijk zijn, dat op ge
lijke wijze de namen Koppejan, Kopmels en
Koppenol zijn ontstaan.
Terecht zou kunnen worden opgemerkt,
dat uit het bovenstaande niet met zeker
heid blijkt, dat Pools een voornaam was.
Ik deel daarom nog verder mee, dat reeds
in de 16de eeuw in West-Souburg was ge
legen: „den block beoosten pools cop pools".
van weer en wind.
De sterftestatistieken geven echter an
dere uitkomsten.
Zooals gezegd, waren de salarissen laag
en het pensioen dus nog lager. Daar het
verplicht pensioen nog niet bestond, bleven
vele onderwijzers werkzaam zoo lang zij
konden.
Ruim 50 jaar geleden vierde op een dorp
een onderwijzer een jubileum. De burge
meester met de wethouders en de geheele
gemeenteraad brachten hem met de leer
lingen en de oud-leerlingen een ovatie. Het
eind van den toespraak van den burgerva
der was: Lang leve onze meester! Deze
wensch werd door allen luide herhaald.
Wat bewogen dankte de meester voor de
toegesproken woorden. Maar naar aanlei
ding van den laatsten uitroep vroeg hij zoo
langs zijn neus weg: Waarvan moest
hij nog lang leven?
Als toelichting op deze vraag dient de le
zer te weten, dat destijds het salaris van
den onderwijzer voornamelijk afhing van
den gemeenteraad.
Daar er vroeger geen normaal- of kweek
scholen bestonden om tot onderwijzer te
worden opgeleid en de geeischte kennis zeer
miniem was, is het niet te verwonderen, dat
er wel eens geklaagd werd over de vele
schoolmeesters, die voor hun werk onbe
kwaam waren.
Johannes de Swaef, een be
kwaam schoolmeester te Middel
burg, waarschuwde in het jaar 1621 de
ouders om toe te zien aan wien zij hun kin-
ders toe vertrouwden; want er waren veel
schoolmeesters, die voor hun taak niet ge
schikt waren.
Reeds vroeger, op het eind der 16de eeuw,
had Dirk Adriaanszoon Valcoogh, zelf ook
schoolmeester zijnde, in een lang gedicht
opgesomd wat een schoolmeester, tevens
koster, zooal doen moest. Het zou ons te
ver voeren dit gedicht te bespreken. Alleen
willen wij er op wijzen, dat Valcoogh een
18 tal deugden op somt, die een schoolmees
ter-koster dient te bezitten. De meeste heb
ben echter betrekking op de vele bijbaan
tjes van den onderwijzer.
(Wordt vervolgd)
R. B. J. d. M.
Draagt elkanders lasten. De soldaten, die bij de groote rivieren hun
bivak hadden opgeslagen, moesten naar droger plaatsen omzien, waarbij
goede kameraadschap uitstekende diensten bewees.
o
Honderdtwintig neuzen werden
„Lezer, het is waar gebeurd!"
Onlangs door „Luchtbescherming"
Op hun fijne reuk gekeurd!
Rechte neuzen, kromme neuzen,
Neuzen dik en neuzen plat,
Model „havik" en ook „mopsen"
Hebben er hun „test" gehad!
'n Reuze „kokkerd" en het neusje
(licht gepoederd!) van een „zij",
Werden geëxamineerd, waarbij bleek
Dat „zij" het glansrijk won van „hij"!
Van die honderdtwintig neuzen
Werd voor nog geen acht procent,
Om precies te wezen zestien
't Preadicaat „goed" toegekend!
En dit neusje van de zalm moet
Bij 't vallen van een bom gewis
gaan neuzen wat er wel voor „luchtje"
Uit zoo'n ding gekomen is!
Maar weet U nu wat er het gekst' is
Van die heele neuzerij
Bij die zestien reukorganen
Waren er „vier" van mannen bij!
Mannen! voelt U waar ik heen wil?
'k Roep het U toe als „S.O.S.!"
Heel die fijne-neus historie
Is voor ons een reuze les!
Moet U soms naar een „vergad'ring",
Pas op Uw adem! want gewis,
Je hebt de voordeur nog niet open,
Of „zij" weet „hoe laat het is!"
A. M. W.
REDACTEUR: J. M. MULLIé.
Middelburg.
o
De uitslagen van de Vrijdag 24 Novem
ber te Middelburg, gespeelde partijen voor
den winterwedstrijd luiden als volgt:
Groep I:
J. de BaareA. Daniëlse
J. F. HeemskerkJ. C. Lavooy 10
P. M. de KleynK. Maartense 01
I. v. NoppenB. Wagenaar 10
Goerp II:
G. v. d. PloegJac. Sinke
L. v. FlierenburgH. Witvoet 0—1
Joh. SinkeJ. Ton 10
afgebr. partij G. v. d. PloegL. v. Flieren
burg 10.
o
Het bezitten van een eigen schaakbibli
otheek is een genot op zich zelf, ook al
heeft deze niet den omvang van die van
dr. Niemeijer, welke ca 5000 exemplaren
schijnt te bevatten.
In de jaren, dat wij met schaken begon
nen, was het niet zoo gemakkelijk aan goe
de schaakwerken te komen. Pas na den
oorlog 1914'18, tijdens de inflatie in
Duitschland, was het voor ons, die toen tot
de jongeren behoorden, mogelijk Duitsche
schaakboeken tegen zeer billijken prijs te
bemachtigen.
Nu is er een keur van Hollandsche wer
ken disponibel. Wat dat betreft zijn de
schaakliefhebbers van tegenwoordig wet be
voorrecht.
Wil men zelf zoo langzamerhand een be
scheiden boekerij samenstellen, dan is het
van groot belang de werken goed te kiezen.
Wat heeft men aan dikke boeken met groo
te partijverzamelingen, die men nooit door
speelt?
Dezer dagen kwam ons een klein boekje
in handen, getiteld: „Schachtaktische Bil-
der", samengesteld door Erwin Voellmy,
uitgever Heinrich Majer te Bazel. Dit
werkje bevat 200 aan de praktijk ontleende
stellingen, waarbij als eenige jaanwijzing
vermeld staat, wie er aan zet is. De rest
moet de lezer zelf uitwerken. Achter in het
boekje staan de uitwerkingen van den
auteur.
Een dergelijk boekje lijkt ons buitenge
woon aanbevelenswaardig, speciaal voor
hen, die hun tactische vaardigheid willen
verhoogen.
Een Nedèrlandseh werkje, dat eenigszins
met bovengenoemd te vergelijken is, maar
dan op bescheidener schaal, is „Combinaties
uit de Schaakpartij" door L. Prins uitgave
G. B. van Goor en Zonen Den Haag.
Thans een tweetal stellingen uit het
werkje van Voellmy. Wie zendt de uitwer
kingen in? Adres Bureau Middelburgsche
Courant, onder vermelding: „Schaakru
briek".
abc deféh
Wit aan zet.
O'
a bcdefgh
Zwart aan zet.
Hoe de partij nu kan verloopen, of Wit
of Zwart wint, of dat de partij remise
wordt, moet dus door den inzender worden
aangetoond.
Uitwerkingen inzenden tot uiterlijk 13
December a.s.
