Luguber jubileum.]! Vaststaande feiten. - De ontploffing nadert, De fatale datum. Het is vandaag 25 jaar geleden dat Duitschland aan Rusland den oorlog verklaarde, waarmee het groote drama van de moderne wereld een aan vang nam. Het schot te Serajewo. Mobilisatie in Rusland, Oostenrijk en Servië. Oostenrijk verklaart Servië den oorlog. Het Oostenrifksche ultimatum. Den 21en Juli om 6 uur 's avonds vond te Belgrado de overreiking plaats van het Oos- tenrijksche ultimatum. De Duitsche Rijks kanselier richtte daarop via de gezant schappen te St. Petersburg, Parijs en Lon den nota's tot de overige groote mogendhe den, teneinde het OostenrijkschServische geschil te Iocaliseeren. Rusland en Frank rijk trachtten daarop tevergeefs den Engel- schen minister Sir Edward Grey te bewegen om stelling te nemen. De Russische minister van buitenlandsehe zaken Sohonow ver klaarde tezelfder tijd, dat de Russische mo bilisatie in ieder geval moest worden door gevoerd; tevens zegde hij den Servischen gezant te St. Petersburg toe, dat Rusland geen agressieve handelingen van Oosten rijk ten opzichte van Servië zou toelaten, terwijl bovendien de Fransche gezant aan de Russische regeering deed weten, dat Frankrijk in geval van nood al zijn ver plichtingen, voortspruitend uit het bestaan- Maar schalk Joffre, opperbevelheb ber van het Fransche leger in 1914, de held van de Marne; indien hij er niet geweest was, zou de oorlog wel licht binnen enkele weken beslecht geweest zijn. George V, koning van Engeland in de jaren dat het groote werelddrama zich voltrok. Lloyd George, die zich gedurende den Wereldoorlog deed kennen t als een der felste tegenstanders I van de Centrale Mogendheden. Op 29 Juli des morgens om 7 uur zette de Engelsche vloot koers naar Scapa Flow, doch nam hierbij de route om de Oostkust in plaats van, zooals aanvankelijk in de be doeling lag, om de Westkust, daar men an ders een treffen vreesde met de Duitsche vloot. Bovendien zond de Engelsche regee ring aan leger en vloot een „warning tele gram" om op alle eventualiteiten te zijn voorbereid. Denzelfden ochtend zond de chef van den Russischen generalen staf aan de commandanten van de stelling War schau een telegram, waarin 30 Juli werd vastgesteld als dag van de algemeene mo bilisatie. Grey liet zich tegenover Liehaws- ky aldus uit: „Zoolang het conflict beperkt zou blijven tot Oostenrijk en Rusland, zou de Britsche regeering zich afzijdig houden. Mochten echter ook Duitschland en Frank rijk erin worden betrokken, zoo zou de si tuatie voor zijn regeering geheel verande ren en zou het Britsche Rijk niet langer werkloos kunnen toezien." Om half zeven des namiddags zond Kei zer Wilhelm-aan den Tsaar opnieuw een te legram dat tengevolge had, dat deze den zelfden avond om 11 uur telefonisch aan Suchomlinow beval de mobilisatie tegen Oostenrijk op te houden. Aan dit bevel van den Tsaar werd echter niet voldaan! Inmid dels deed Duitschland aan Engeland het voorstel om in geval van een Duitsch-Fran- schen oorlog neutraal te blijven tegen de verzekering, dat Duitschland geen enkel ge biedsuitbreiding ten koste van Frankrijk voor had. Op de Oostenrijksche mededeeling van de Russische mobilisatie in de vestinggebieden consigneerde Duitschland al zijn troepen in hun standplaatsen. Zoo zijn wij genaderd tot 30 Juli. Nog slechts woedt de oorlogsfakkel alleen in Zuid-Oost Europa, nog kan het vuur be perkt blijven en een wereldbrand wor den voorkomen. Niet alle hoop is ver dwenen; besprekingen en onderhandelin gen zetten zich voort. Het is een hausse toestand in de wereld der diplomatie. Van Engelsche zijde komt een bemiddelings voorstel en de Duitsche regeering maant het Oostenrijksche bewind hierop in te« gaan, omdat een weigering van iedere meeningsuitwisseling met St. Petersburg als een zware fout zou worden aangere kend. Nieuwe hoop wordt gewekt, als om 1 uur 20 des namiddags Keizer Wilhelm een telegram bereikt van den Tsaar, waarin land de geheele verantwoordelijkheid voor de gevolgen van zich afzet. Eindelijk op 31 Juli tusschen 8 en 9 uur des voormiddags wordt in het geheele Russische Rijk de algemeene mobilisatie afgekondigd. De Italiaansche ministerraad neemt het besluit dat in den op handen zjjnden oorlog voor Italië geen grond aan wezig is, waarom het ingevolge het drie- landenverbond (DuitschlandOostenrijk Italië) tot hulpverleening is verplicht. Italië zal dientengevolge neutraal blijven. Om 2 uur 4 in den namiddag zendt Keizer Wilhelm nogmaals een telegram aan den Tsaar waarin hij hem wijst op de tra- ditioneele Duitsch-Russische vriendschap en- hem tevens dringend waarschuwt voor de gevolgen van de Russische „oorlogspo litiek". Dit telegram kruist een telegrafi sche boodschap van den Tsaar, waarin deze te kennen geeft dat een tenietdoen van de militaire voorbereidingen om tech nische redenen onmogelijk was. Intusschèn is om 12 uur 23 des namid dags in OostenrijkHongarije de alge meene mobilisatie geproclameerd)'. Om 1 uur verklaart Duitjschlajnd oficie-ajl den, toestand van dreigend oorlogsgevaar aan wezig. 2% uur later seint de Rijkskanselier aan den Duitschen gezant te St. Peters burg, dat de mobilisatie zal worden afge kondigd, indien Rusland niet binnen 12 uur zijn oorlogstoerusting tegen Duitsch land en Oostenrijk zou staken. Een maand van ondragelijke spanning en. onontwarbaar politiek gekijf was ver streken, zonder dat men maar één schre- Nicolaas 11, Tsaar van Rusland, wiens tragisch einde in den kelder te Serajewo algemeen bekend is. welke uiteindelijk zou voeren tot een be vredigende oplossing van het geschil; de vertroebelde sfeer was allerminst opgehel derd, doch integendeel werd met koorts- achtigen ijver gejaagd naar een cata strophe, welke onafwendbaar bleek tel zijn. Op 1 Augustus deelde Grey aan Cam- bon mede, dat hij een schending der Bel gische neutraliteit door Duitschland niet zou dulden en dat iedere demonstratie van de Duitsche vloot aan de Fransche kust zou worden verhinderd. Op een vraag van den Duitschen gezant te Lon den of Engeland zich wilde verplichten neutraal te blijven, indien Duitschland de verzekering gaf de Belgische neutraliteit niet te schenden, bleef Engeland het antwoord schuldig. Ook op andere vragen (o.m. welke garanties Engeland voor zijn neutraliteit wilde bedingen) als op het aanbod van de integriteit van Frankrijk en zijn koloniën gaf Grey een ontwijkend antwoord met te zeggen „Engeland moet zijn handen vrij hebben Om 1 uur namiddag antwoordde de Fransche regeering op de Duitsche vraag van den vorigen avond: „Frankrijk zal doen, wat zijn interessen hem gebieden." 3 Uur nadien proclameerde Frankrijk de algemeene mobilisatie, weer 1 uur later gevolgd door de mobilisatie van het Duit sche leger. Daar Rusland het hem gestél de ultimatum onbeantwoord had gelaten, volgde om 6 uur des avonds de oorlogs verklaring van Duitschland aan Rusland. Om half elf zond de Duitsche Keizer nog een laatste telegram aan den Tsaar, echter tevergeef. Mars was reeds op stap en de wereldbrand was niet meer té stuiten. Op 2 Aug. des vorm. om 2 uur 25 werd het officieele mobilisatiebevel der Engel sche vloot afgekondigd. Engeland nam de bescherming op zich van de Fransche „Op deze historische plaats heeft Gavri- lo Prinzip de vrijheid verkondigd", aldus luidt met den datum van 28 Juni 1914 in Cyrillisch schrift de gulden inscriptie van een zwart-steenen gedenkteeken, welke in 1930 geplaatst werd bij den brug te Seraje wo, waar de 19-jarige gymnasiast zijn moordwapen met een welgemikt schot richtte op den Oostenrijkschen troonopvol ger aartshertog Frans Ferdinand en diens gemalin gravin Chotek. En ongeveer een kilometer buiten de stad op het Servisch- orthodoxe kerkhof bevindt zich op de laat ste rustplaats, waarheen het stoffelijk over schot van den moordenaar in 1920, twee jaar na zijn dood in gevangenschap te Oll- mütz, was overgebracht,) een grafmonu ment als een hulde aan den zg. strijder voor de Slavische vrijheid. Bovendien werd het vorig jaar in zijn geboorteplaats Bosans- ko Grahovo een gedenkteeken te zijner eere opgericht in den vorm van een gebouw met een leeszaal en andere cultureele in stellingen, hetgeen een markant bewijs vormt, hoe diep onze hedendaagsche „cul tuur" wel moet zijn gezonken. De tragiek van deze heele historie is wel dubbel schrijnend, als men daarmede ver gelijkt, op welk een denigreerende wijze de slachtoffers van dezen laffen moord, het Kroonprinselijk echtpaar, vanwege z\jne morganatische echtverbintenis op instigatie der Weénsche hofkliek, overhaast en zon der het minste eerbetoon als het ware ten grave werden gesleept. Maar nog gruwelijker zou de droeve na sleep zijn van dat eerste schot, dat om 11 uur 15 van dien rampzaligen dag werd ge lost en een tragiek van millioenen men- schenlevens ten gevolge zou hebben. Het afvuren van dat schot werd het sein tot het inwerkingtreden van het ingewikkelde ra derwerk, dat men politiek pleegt te noe men. Tal van raadselen over het verloop der daarop volgende besprekingen en politieke demarches zijn heden ten dage nog steeds onopgelost, ondanks de ontzagwekkende hoeveelheid litteratuur, welke aan het uit breken van den wereldoorlog is gewijd. Eerst later, als de mémoires van de daarbij betrokken politici eenmaal het licht zullen hebben gezien, zal mogelijk een beter his torisch inzicht in den gang van zaken kun nen worden verkregen. Diplomatieke activiteit. Toch willen wij het wagen aan de hand der reeds vaststaande feiten een overzicht te geven van de gebeurtenissen, welke in die bewogen Julimaand van 1914 zich heb ben voorgedaan en welke onmiddellijk voorafgingen aan den grooteh wereldoor log. Wij maken hierbij o.m. gebruik van „Kriegsausbruch", d.i. notities, welke des tijds door Keizer Wilhelm persoonlijk zijn opgesteld en na den wereldoorlog door den ex-monarch in zeer beperkte oplaag wer den gepubliceerd. Op 5 Juli ontving de Duitsché Keizer van Franz Josef een persoonlijk schrijven,, waarin deze de door den moord gerezen situatie en de plannen der Oostenrijksche regeering uiteenzette. Keizer Wilhelm be sprak den toestand met de regeeringsauto- riteiten, die aanvankelijk het geheele ge val als een zuiver Oostenrijksche aangele genheid beschouwden, waarbij inmenging van allen grond ontbloot zou zijn. Zoodoen de besloot de Keizer zijn voorgenomen reis naar het Noorden niet uit te stellen en ver trok den volgenden dag. De Oostenrijksche ministerraad kwam op 7 Juli bjjeen, op welke zitting werd beslo ten een nota aan de Servische regeering te zenden. Een week later echter vergaderde deze ministerraad opnieuw, ditmaal te Ischl. Bij die gelegenheid werd besloten in plaats van een nota, Servië te vergasten op een ultimatum. De Engelsche gezant kwam hiervan op 16 Juli ontijdig op de hoogte en seinde dit onmiddellijk aan zijn regeering te Londen, terwijl ook de Fransche en Rus sische regeering langs deze route ervan in kennis werden gesteld. Inmiddels ging de gezamenlijke Engelsche vloot rond Port land op manoeuvre. Daarop volgde van 19 tot 23 Juli een be zoek van President Poincaré en den Fran- schen minister-president Viviani aan het Russische Tsarenhof. Volgens Duitsche le zing zouden de grootvorstinnen Anastasia en Militza op 22 Juli aan den Franschen ge zant Paléogue hebben medegedeeld, dat haar vader, de Koning van Montenegro haar in «een cijfertelegram zou hebben me degedeeld, „dat voor het einde der maand (Volgens de Russische tijdrekening vóór 15 Aug.) de oorlog zou zijn uitgebroken Van Oostenrijk zou niets overblijven Frankrijk zou Elzas-Lotharingen terugne menDe Russische en Fransche legers zouden zich te Berlijn treffenDuitsch land zou worden vernietigd". de bondgenootschap, zou naKomen. In den namiddag van dienzelfden dag kwam te St. Petersburg de ministerraad bijeen. Op deze vergadering werd vastgesteld, dat Rusland bereid was Servië te ondersteunen en bij te staan. Wilhelm 11, keizer van Duitschland, bondgenoot van Oostenrijk- Hongarije. In een bijeenkomst, welke den volgenden dag (25 Juli) onder voorzitterschap van den Tsaar te Krasnojer Selo werd gehou den, besloot men tot een gedeeltelijke mo bilisatie tegen Oostenrijk, voor het geval dit land een offensief tegen Servië zou on dernemen. Voorts verklaarde Sasonow aan den Engelschen gezant, dat Rusland, indien het zeker was van de hulp van Frankrijk de geheele risico van een oorlog op zich zou nemen. Om 3 uur 's namiddags proclameer de Servië de mobilisatie. Grey deed den Engelschen gezant te St. Petersburg weten, dat hij niet geloofde, dat de Engelsche openbare meening het zou billijken, indien het imperium van wege Servië in een oor log zou worden gewikkeld. Indien het ech ter tot een oorlog zou komen, zou Engeland uit andere overwegingen erbij betrokken kunnen worden. Om 6 uur in den namiddag vond de overreiking plaats van het Servi sche antwoord op het Oostenrijksche ulti matum. Weliswaar waren hierin de meeste eischen ingewilligd, doch Oostenrijk toon de zich onbevredigd met gevolg, dat de di plomatieke betrekkingen tusschen beide landen werden verbroken. Om half 10 des avonds volgde daarop de mobilisatie van 22 Oostenrijksche infanterie- en 2 kavaleriedi- visies tegen Servië. Als antwoord hierop consigneerde Rusland om half 12 des avonds zijn troepen in hun standplaatsen. De Fran sche gezant te Londen, Paul Cambon, werd ter informatie naar Parijs geroepen, waar hij tot 27 Juli verbleef. De hachelijke situ atie noopte voorts den Duitschen Keizer overhaast naar de Duitsche hoofdstad terug te keeren. Nauwelijks was de nieuwe dag daarop aangebroken, of om 1 uur des morgens van den 26en Juli werd voor de Russische vestingen de oorlogstoestand geprocla meerd. Nog minder dan 2!£ uur later volg de officieel de van-kracht-wording van den oorlogsvoorbereidingstoestand voor het ge heele Europeesch-Russische gebied. Daar op richtte de Duitsche regeering aan Rus land de waarschuwing, dat Russische mobi lisatie-maatregelen tegen Duitschland on middellijk de Duitsche mobilisatie ten ge volge zouden hebben. Engeland weigerde in te gaan op een ver zoek van Duitschland om te St. Petersburg een matigenden invloed uit te oefenen, doch stelde voor een conferentie bijeen te roepen van afgevaardigden van Engeland, Frank rijk, Italië en Duitschland. Om 4 uur des namiddags volgde het bevel aan de bij Portland samengetrokken vloot om zich ge reed te houden. Daarop werd de Duitsche vloot uit de Noorsche wateren teruggeroe pen. Frankrijk stelde toen de „mesures de précaution", waarbij de verloven der mili tairen werden ingetrokken. Inmiddels zette Rusland zijn oorlogsvoor bereiding voort, terwijl thans ook Frankrijk zijn troepen in hun standplaatsen consig neerde. Het voorstel van Grey, werd door Duitschland van de hand gewezen, daar een bijeenkomst van een dergelijke samen stelling zonder twijfel ten nadeele van Oos tenrijk zou besluiten. De Duitsche Keizer, die intusschèn te Potsdam was aangeko men, stelde, althans volgens zijn eigen no tities, onmiddellijk alles in het werk, ten einde een oorlog te voorkomen. Hij zond persoonlijke telegrammen aan den Tsaar van Rusland en den Koning van Engeland, terwijl hjj tevens de Oostenrijk-Hongaar- sche regeering aanspoorde met Servië tot een minnelijke schikking te geraken. Vol gens anderen echter zou het juist Duitsch land zijn geweest, dat Oostenrijk in zijn recalcitrante houding stijfde. De uitbarsting liet intusschèn niet op zich wachten. 28 Juli des voormiddags verklaarde Oos- tenrijk-Hongarije Servië den oorlog. Kei zer Wilhelm deed aan den Tsaar telegra fisch nogmaals een dringend verzoek om zijn vredesbemoeiingen te willen ondersteu nen. Sasonow zond daarop aan den Russi schen gezant te Berlijn een telegram, waar in werd verklaard, dat ten gevolge van de oorlogsverklaring van Oostenrijk aan Ser vië de Russische regeering den volgenden dag de mobilisatie zou bevelen van de troe pen te Odessa, Kiew, Moskou en Kasan. Tevens werd in dit telegram verzocht de Duitsche regeering er van in kennis te stel len en nadrukkelijk te verklaren, dat Rus land geenerlei agressieve bedoelingen ten opzichte van Duitschland koesterde. (Naar beweerd wordt, zouden de Engelsche en Fransche gezanten te St. Petersburg er bij de Russische regeering op hebben aange drongen te bewerkstelligen, dat de schuld van den oorlog door de openbare meening op Duitschland zou worden geschoven, ten einde het daardoor mogelijk te maken, dat het Engelsche volk voor den oorlog zou worden gewonnen.) deze-zijn dank uitspreekt voor de bemid delingspogingen van den Keizer; tevens wordt er in medegedeeld, dat de getrof fen militaire maatregelen slechts gelden als een verdedigingsmiddel tegen Oosten rijk, terwijl er voorts in wordt aangekon digd, dat de Tsaar zijn generaal a la sui te Tatischtchew met instructies zou stu ren. De generaal is nooit te Berlijn aan gekomen. Dan volgt ruim 2 uur later een tele gram van Keizer Wilhelm aan den Tsaar, waarin hij hem wijst op den grooten ernst van den toestand terwijl hij in geval van een Russische mobilisatie tegen Duitsch- Oostenrijk, hie vijf en twintig jaar geleden te Serajewo werd vermoord. kust en de Fransche scheepvaart tegen de Duitsche vloot. Om 8 uur 's avonds richtte Duitschland een ultimatum tot België voor vrijen doortocht der Duitsche troepen. Den volgenden dag nam de Roe- meensche regeering het besluit neutraal te blijven, ondanks de moeiten, welke Koning Carol zich in den kroonraad had gegeven Duitschland en Oostenrijk-Hon- garije bij te springen. Om 6 uur namiddags verklaarde Frank rijk aan Duitschland den oorlog. Italië bleef nog neutraal. In den nacht van 3 op 4 Aug.trokken de Duitsche troepen België binnen, én. daarmede was de gruwzame menschen- slachting voor goed ingezet. Een ultima tum van Engeland volgde en nog denzelf den dag kwam de oorlogsverklaring van Groot-Brittannië aan Duitschland. Zoo stonden de zgn. Centralen (Öosten- rijk-Hongarije en Duitschland, waarbij zich later Bulgarije en Turkije voegden) tegenover de de geallieerde mogendheden Servië, Montenegro, Rusland, Frankrijk, België en Groot-Brittannië, waarbij later Japan, Italië, Roemenië, Griekenland en ten slotte de Ver. Staten zich aansloten. De wederzijdsche legersterkten bedroe gen in den aanvang resp. 3.500.000 man tegen 5.800.000 man. De menschheid dook onder in een zee van ellende, waarvan de dampen thans na 25 jaren nog steeds den gezichteinder benevelen.

Krantenbank Zeeland

Middelburgsche Courant | 1939 | | pagina 7