Luguber jubileum.]!
Vaststaande feiten.
-
De ontploffing nadert,
De fatale datum.
Het is vandaag 25 jaar geleden dat Duitschland
aan Rusland den oorlog verklaarde, waarmee het
groote drama van de moderne wereld een aan
vang nam.
Het schot te Serajewo.
Mobilisatie in Rusland,
Oostenrijk en Servië.
Oostenrijk verklaart Servië
den oorlog.
Het Oostenrifksche ultimatum.
Den 21en Juli om 6 uur 's avonds vond te
Belgrado de overreiking plaats van het Oos-
tenrijksche ultimatum. De Duitsche Rijks
kanselier richtte daarop via de gezant
schappen te St. Petersburg, Parijs en Lon
den nota's tot de overige groote mogendhe
den, teneinde het OostenrijkschServische
geschil te Iocaliseeren. Rusland en Frank
rijk trachtten daarop tevergeefs den Engel-
schen minister Sir Edward Grey te bewegen
om stelling te nemen. De Russische minister
van buitenlandsehe zaken Sohonow ver
klaarde tezelfder tijd, dat de Russische mo
bilisatie in ieder geval moest worden door
gevoerd; tevens zegde hij den Servischen
gezant te St. Petersburg toe, dat Rusland
geen agressieve handelingen van Oosten
rijk ten opzichte van Servië zou toelaten,
terwijl bovendien de Fransche gezant aan
de Russische regeering deed weten, dat
Frankrijk in geval van nood al zijn ver
plichtingen, voortspruitend uit het bestaan-
Maar schalk Joffre, opperbevelheb
ber van het Fransche leger in 1914,
de held van de Marne; indien hij er
niet geweest was, zou de oorlog wel
licht binnen enkele weken beslecht
geweest zijn.
George V, koning van Engeland in de jaren dat het
groote werelddrama zich voltrok.
Lloyd George, die zich gedurende
den Wereldoorlog deed kennen t
als een der felste tegenstanders I
van de Centrale Mogendheden.
Op 29 Juli des morgens om 7 uur zette
de Engelsche vloot koers naar Scapa Flow,
doch nam hierbij de route om de Oostkust
in plaats van, zooals aanvankelijk in de be
doeling lag, om de Westkust, daar men an
ders een treffen vreesde met de Duitsche
vloot. Bovendien zond de Engelsche regee
ring aan leger en vloot een „warning tele
gram" om op alle eventualiteiten te zijn
voorbereid. Denzelfden ochtend zond de
chef van den Russischen generalen staf aan
de commandanten van de stelling War
schau een telegram, waarin 30 Juli werd
vastgesteld als dag van de algemeene mo
bilisatie. Grey liet zich tegenover Liehaws-
ky aldus uit: „Zoolang het conflict beperkt
zou blijven tot Oostenrijk en Rusland, zou
de Britsche regeering zich afzijdig houden.
Mochten echter ook Duitschland en Frank
rijk erin worden betrokken, zoo zou de si
tuatie voor zijn regeering geheel verande
ren en zou het Britsche Rijk niet langer
werkloos kunnen toezien."
Om half zeven des namiddags zond Kei
zer Wilhelm-aan den Tsaar opnieuw een te
legram dat tengevolge had, dat deze den
zelfden avond om 11 uur telefonisch aan
Suchomlinow beval de mobilisatie tegen
Oostenrijk op te houden. Aan dit bevel van
den Tsaar werd echter niet voldaan! Inmid
dels deed Duitschland aan Engeland het
voorstel om in geval van een Duitsch-Fran-
schen oorlog neutraal te blijven tegen de
verzekering, dat Duitschland geen enkel ge
biedsuitbreiding ten koste van Frankrijk
voor had.
Op de Oostenrijksche mededeeling van de
Russische mobilisatie in de vestinggebieden
consigneerde Duitschland al zijn troepen in
hun standplaatsen.
Zoo zijn wij genaderd tot 30 Juli. Nog
slechts woedt de oorlogsfakkel alleen in
Zuid-Oost Europa, nog kan het vuur be
perkt blijven en een wereldbrand wor
den voorkomen. Niet alle hoop is ver
dwenen; besprekingen en onderhandelin
gen zetten zich voort. Het is een hausse
toestand in de wereld der diplomatie. Van
Engelsche zijde komt een bemiddelings
voorstel en de Duitsche regeering maant
het Oostenrijksche bewind hierop in te«
gaan, omdat een weigering van iedere
meeningsuitwisseling met St. Petersburg
als een zware fout zou worden aangere
kend.
Nieuwe hoop wordt gewekt, als om 1
uur 20 des namiddags Keizer Wilhelm een
telegram bereikt van den Tsaar, waarin
land de geheele verantwoordelijkheid voor
de gevolgen van zich afzet.
Eindelijk op 31 Juli tusschen 8 en 9
uur des voormiddags wordt in het geheele
Russische Rijk de algemeene mobilisatie
afgekondigd. De Italiaansche ministerraad
neemt het besluit dat in den op handen
zjjnden oorlog voor Italië geen grond aan
wezig is, waarom het ingevolge het drie-
landenverbond (DuitschlandOostenrijk
Italië) tot hulpverleening is verplicht.
Italië zal dientengevolge neutraal blijven.
Om 2 uur 4 in den namiddag zendt Keizer
Wilhelm nogmaals een telegram aan den
Tsaar waarin hij hem wijst op de tra-
ditioneele Duitsch-Russische vriendschap
en- hem tevens dringend waarschuwt voor
de gevolgen van de Russische „oorlogspo
litiek". Dit telegram kruist een telegrafi
sche boodschap van den Tsaar, waarin
deze te kennen geeft dat een tenietdoen
van de militaire voorbereidingen om tech
nische redenen onmogelijk was.
Intusschèn is om 12 uur 23 des namid
dags in OostenrijkHongarije de alge
meene mobilisatie geproclameerd)'. Om 1
uur verklaart Duitjschlajnd oficie-ajl den,
toestand van dreigend oorlogsgevaar aan
wezig. 2% uur later seint de Rijkskanselier
aan den Duitschen gezant te St. Peters
burg, dat de mobilisatie zal worden afge
kondigd, indien Rusland niet binnen 12
uur zijn oorlogstoerusting tegen Duitsch
land en Oostenrijk zou staken.
Een maand van ondragelijke spanning
en. onontwarbaar politiek gekijf was ver
streken, zonder dat men maar één schre-
Nicolaas 11, Tsaar van Rusland,
wiens tragisch einde in den kelder te
Serajewo algemeen bekend is.
welke uiteindelijk zou voeren tot een be
vredigende oplossing van het geschil; de
vertroebelde sfeer was allerminst opgehel
derd, doch integendeel werd met koorts-
achtigen ijver gejaagd naar een cata
strophe, welke onafwendbaar bleek tel
zijn.
Op 1 Augustus deelde Grey aan Cam-
bon mede, dat hij een schending der Bel
gische neutraliteit door Duitschland niet
zou dulden en dat iedere demonstratie
van de Duitsche vloot aan de Fransche
kust zou worden verhinderd. Op een
vraag van den Duitschen gezant te Lon
den of Engeland zich wilde verplichten
neutraal te blijven, indien Duitschland de
verzekering gaf de Belgische neutraliteit
niet te schenden, bleef Engeland het
antwoord schuldig. Ook op andere vragen
(o.m. welke garanties Engeland voor zijn
neutraliteit wilde bedingen) als op het
aanbod van de integriteit van Frankrijk
en zijn koloniën gaf Grey een ontwijkend
antwoord met te zeggen „Engeland moet
zijn handen vrij hebben
Om 1 uur namiddag antwoordde de
Fransche regeering op de Duitsche vraag
van den vorigen avond: „Frankrijk zal
doen, wat zijn interessen hem gebieden."
3 Uur nadien proclameerde Frankrijk de
algemeene mobilisatie, weer 1 uur later
gevolgd door de mobilisatie van het Duit
sche leger. Daar Rusland het hem gestél
de ultimatum onbeantwoord had gelaten,
volgde om 6 uur des avonds de oorlogs
verklaring van Duitschland aan Rusland.
Om half elf zond de Duitsche Keizer
nog een laatste telegram aan den Tsaar,
echter tevergeef. Mars was reeds op stap
en de wereldbrand was niet meer té
stuiten.
Op 2 Aug. des vorm. om 2 uur 25 werd
het officieele mobilisatiebevel der Engel
sche vloot afgekondigd. Engeland nam
de bescherming op zich van de Fransche
„Op deze historische plaats heeft Gavri-
lo Prinzip de vrijheid verkondigd", aldus
luidt met den datum van 28 Juni 1914 in
Cyrillisch schrift de gulden inscriptie van
een zwart-steenen gedenkteeken, welke in
1930 geplaatst werd bij den brug te Seraje
wo, waar de 19-jarige gymnasiast zijn
moordwapen met een welgemikt schot
richtte op den Oostenrijkschen troonopvol
ger aartshertog Frans Ferdinand en diens
gemalin gravin Chotek. En ongeveer een
kilometer buiten de stad op het Servisch-
orthodoxe kerkhof bevindt zich op de laat
ste rustplaats, waarheen het stoffelijk over
schot van den moordenaar in 1920, twee
jaar na zijn dood in gevangenschap te Oll-
mütz, was overgebracht,) een grafmonu
ment als een hulde aan den zg. strijder
voor de Slavische vrijheid. Bovendien werd
het vorig jaar in zijn geboorteplaats Bosans-
ko Grahovo een gedenkteeken te zijner eere
opgericht in den vorm van een gebouw
met een leeszaal en andere cultureele in
stellingen, hetgeen een markant bewijs
vormt, hoe diep onze hedendaagsche „cul
tuur" wel moet zijn gezonken.
De tragiek van deze heele historie is wel
dubbel schrijnend, als men daarmede ver
gelijkt, op welk een denigreerende wijze de
slachtoffers van dezen laffen moord, het
Kroonprinselijk echtpaar, vanwege z\jne
morganatische echtverbintenis op instigatie
der Weénsche hofkliek, overhaast en zon
der het minste eerbetoon als het ware ten
grave werden gesleept.
Maar nog gruwelijker zou de droeve na
sleep zijn van dat eerste schot, dat om 11
uur 15 van dien rampzaligen dag werd ge
lost en een tragiek van millioenen men-
schenlevens ten gevolge zou hebben. Het
afvuren van dat schot werd het sein tot het
inwerkingtreden van het ingewikkelde ra
derwerk, dat men politiek pleegt te noe
men.
Tal van raadselen over het verloop der
daarop volgende besprekingen en politieke
demarches zijn heden ten dage nog steeds
onopgelost, ondanks de ontzagwekkende
hoeveelheid litteratuur, welke aan het uit
breken van den wereldoorlog is gewijd.
Eerst later, als de mémoires van de daarbij
betrokken politici eenmaal het licht zullen
hebben gezien, zal mogelijk een beter his
torisch inzicht in den gang van zaken kun
nen worden verkregen.
Diplomatieke activiteit.
Toch willen wij het wagen aan de hand
der reeds vaststaande feiten een overzicht
te geven van de gebeurtenissen, welke in
die bewogen Julimaand van 1914 zich heb
ben voorgedaan en welke onmiddellijk
voorafgingen aan den grooteh wereldoor
log. Wij maken hierbij o.m. gebruik van
„Kriegsausbruch", d.i. notities, welke des
tijds door Keizer Wilhelm persoonlijk zijn
opgesteld en na den wereldoorlog door den
ex-monarch in zeer beperkte oplaag wer
den gepubliceerd.
Op 5 Juli ontving de Duitsché Keizer
van Franz Josef een persoonlijk schrijven,,
waarin deze de door den moord gerezen
situatie en de plannen der Oostenrijksche
regeering uiteenzette. Keizer Wilhelm be
sprak den toestand met de regeeringsauto-
riteiten, die aanvankelijk het geheele ge
val als een zuiver Oostenrijksche aangele
genheid beschouwden, waarbij inmenging
van allen grond ontbloot zou zijn. Zoodoen
de besloot de Keizer zijn voorgenomen reis
naar het Noorden niet uit te stellen en ver
trok den volgenden dag.
De Oostenrijksche ministerraad kwam op
7 Juli bjjeen, op welke zitting werd beslo
ten een nota aan de Servische regeering te
zenden. Een week later echter vergaderde
deze ministerraad opnieuw, ditmaal te
Ischl. Bij die gelegenheid werd besloten in
plaats van een nota, Servië te vergasten op
een ultimatum. De Engelsche gezant kwam
hiervan op 16 Juli ontijdig op de hoogte en
seinde dit onmiddellijk aan zijn regeering
te Londen, terwijl ook de Fransche en Rus
sische regeering langs deze route ervan in
kennis werden gesteld. Inmiddels ging de
gezamenlijke Engelsche vloot rond Port
land op manoeuvre.
Daarop volgde van 19 tot 23 Juli een be
zoek van President Poincaré en den Fran-
schen minister-president Viviani aan het
Russische Tsarenhof. Volgens Duitsche le
zing zouden de grootvorstinnen Anastasia
en Militza op 22 Juli aan den Franschen ge
zant Paléogue hebben medegedeeld, dat
haar vader, de Koning van Montenegro
haar in «een cijfertelegram zou hebben me
degedeeld, „dat voor het einde der maand
(Volgens de Russische tijdrekening vóór 15
Aug.) de oorlog zou zijn uitgebroken
Van Oostenrijk zou niets overblijven
Frankrijk zou Elzas-Lotharingen terugne
menDe Russische en Fransche legers
zouden zich te Berlijn treffenDuitsch
land zou worden vernietigd".
de bondgenootschap, zou naKomen. In den
namiddag van dienzelfden dag kwam te St.
Petersburg de ministerraad bijeen. Op deze
vergadering werd vastgesteld, dat Rusland
bereid was Servië te ondersteunen en bij
te staan.
Wilhelm 11,
keizer van Duitschland,
bondgenoot van Oostenrijk-
Hongarije.
In een bijeenkomst, welke den volgenden
dag (25 Juli) onder voorzitterschap van
den Tsaar te Krasnojer Selo werd gehou
den, besloot men tot een gedeeltelijke mo
bilisatie tegen Oostenrijk, voor het geval
dit land een offensief tegen Servië zou on
dernemen. Voorts verklaarde Sasonow aan
den Engelschen gezant, dat Rusland, indien
het zeker was van de hulp van Frankrijk
de geheele risico van een oorlog op zich zou
nemen. Om 3 uur 's namiddags proclameer
de Servië de mobilisatie. Grey deed den
Engelschen gezant te St. Petersburg weten,
dat hij niet geloofde, dat de Engelsche
openbare meening het zou billijken, indien
het imperium van wege Servië in een oor
log zou worden gewikkeld. Indien het ech
ter tot een oorlog zou komen, zou Engeland
uit andere overwegingen erbij betrokken
kunnen worden. Om 6 uur in den namiddag
vond de overreiking plaats van het Servi
sche antwoord op het Oostenrijksche ulti
matum. Weliswaar waren hierin de meeste
eischen ingewilligd, doch Oostenrijk toon
de zich onbevredigd met gevolg, dat de di
plomatieke betrekkingen tusschen beide
landen werden verbroken. Om half 10 des
avonds volgde daarop de mobilisatie van 22
Oostenrijksche infanterie- en 2 kavaleriedi-
visies tegen Servië. Als antwoord hierop
consigneerde Rusland om half 12 des avonds
zijn troepen in hun standplaatsen. De Fran
sche gezant te Londen, Paul Cambon, werd
ter informatie naar Parijs geroepen, waar
hij tot 27 Juli verbleef. De hachelijke situ
atie noopte voorts den Duitschen Keizer
overhaast naar de Duitsche hoofdstad terug
te keeren.
Nauwelijks was de nieuwe dag daarop
aangebroken, of om 1 uur des morgens
van den 26en Juli werd voor de Russische
vestingen de oorlogstoestand geprocla
meerd. Nog minder dan 2!£ uur later volg
de officieel de van-kracht-wording van den
oorlogsvoorbereidingstoestand voor het ge
heele Europeesch-Russische gebied. Daar
op richtte de Duitsche regeering aan Rus
land de waarschuwing, dat Russische mobi
lisatie-maatregelen tegen Duitschland on
middellijk de Duitsche mobilisatie ten ge
volge zouden hebben.
Engeland weigerde in te gaan op een ver
zoek van Duitschland om te St. Petersburg
een matigenden invloed uit te oefenen, doch
stelde voor een conferentie bijeen te roepen
van afgevaardigden van Engeland, Frank
rijk, Italië en Duitschland. Om 4 uur des
namiddags volgde het bevel aan de bij
Portland samengetrokken vloot om zich ge
reed te houden. Daarop werd de Duitsche
vloot uit de Noorsche wateren teruggeroe
pen. Frankrijk stelde toen de „mesures de
précaution", waarbij de verloven der mili
tairen werden ingetrokken.
Inmiddels zette Rusland zijn oorlogsvoor
bereiding voort, terwijl thans ook Frankrijk
zijn troepen in hun standplaatsen consig
neerde. Het voorstel van Grey, werd door
Duitschland van de hand gewezen, daar
een bijeenkomst van een dergelijke samen
stelling zonder twijfel ten nadeele van Oos
tenrijk zou besluiten. De Duitsche Keizer,
die intusschèn te Potsdam was aangeko
men, stelde, althans volgens zijn eigen no
tities, onmiddellijk alles in het werk, ten
einde een oorlog te voorkomen. Hij zond
persoonlijke telegrammen aan den Tsaar
van Rusland en den Koning van Engeland,
terwijl hjj tevens de Oostenrijk-Hongaar-
sche regeering aanspoorde met Servië tot
een minnelijke schikking te geraken. Vol
gens anderen echter zou het juist Duitsch
land zijn geweest, dat Oostenrijk in zijn
recalcitrante houding stijfde. De uitbarsting
liet intusschèn niet op zich wachten.
28 Juli des voormiddags verklaarde Oos-
tenrijk-Hongarije Servië den oorlog. Kei
zer Wilhelm deed aan den Tsaar telegra
fisch nogmaals een dringend verzoek om
zijn vredesbemoeiingen te willen ondersteu
nen. Sasonow zond daarop aan den Russi
schen gezant te Berlijn een telegram, waar
in werd verklaard, dat ten gevolge van de
oorlogsverklaring van Oostenrijk aan Ser
vië de Russische regeering den volgenden
dag de mobilisatie zou bevelen van de troe
pen te Odessa, Kiew, Moskou en Kasan.
Tevens werd in dit telegram verzocht de
Duitsche regeering er van in kennis te stel
len en nadrukkelijk te verklaren, dat Rus
land geenerlei agressieve bedoelingen ten
opzichte van Duitschland koesterde. (Naar
beweerd wordt, zouden de Engelsche en
Fransche gezanten te St. Petersburg er bij
de Russische regeering op hebben aange
drongen te bewerkstelligen, dat de schuld
van den oorlog door de openbare meening
op Duitschland zou worden geschoven, ten
einde het daardoor mogelijk te maken, dat
het Engelsche volk voor den oorlog zou
worden gewonnen.)
deze-zijn dank uitspreekt voor de bemid
delingspogingen van den Keizer; tevens
wordt er in medegedeeld, dat de getrof
fen militaire maatregelen slechts gelden
als een verdedigingsmiddel tegen Oosten
rijk, terwijl er voorts in wordt aangekon
digd, dat de Tsaar zijn generaal a la sui
te Tatischtchew met instructies zou stu
ren. De generaal is nooit te Berlijn aan
gekomen.
Dan volgt ruim 2 uur later een tele
gram van Keizer Wilhelm aan den Tsaar,
waarin hij hem wijst op den grooten ernst
van den toestand terwijl hij in geval van
een Russische mobilisatie tegen Duitsch-
Oostenrijk, hie vijf en twintig jaar
geleden te Serajewo werd vermoord.
kust en de Fransche scheepvaart tegen
de Duitsche vloot. Om 8 uur 's avonds
richtte Duitschland een ultimatum tot
België voor vrijen doortocht der Duitsche
troepen. Den volgenden dag nam de Roe-
meensche regeering het besluit neutraal
te blijven, ondanks de moeiten, welke
Koning Carol zich in den kroonraad had
gegeven Duitschland en Oostenrijk-Hon-
garije bij te springen.
Om 6 uur namiddags verklaarde Frank
rijk aan Duitschland den oorlog. Italië
bleef nog neutraal.
In den nacht van 3 op 4 Aug.trokken
de Duitsche troepen België binnen, én.
daarmede was de gruwzame menschen-
slachting voor goed ingezet. Een ultima
tum van Engeland volgde en nog denzelf
den dag kwam de oorlogsverklaring van
Groot-Brittannië aan Duitschland.
Zoo stonden de zgn. Centralen (Öosten-
rijk-Hongarije en Duitschland, waarbij
zich later Bulgarije en Turkije voegden)
tegenover de de geallieerde mogendheden
Servië, Montenegro, Rusland, Frankrijk,
België en Groot-Brittannië, waarbij later
Japan, Italië, Roemenië, Griekenland en
ten slotte de Ver. Staten zich aansloten.
De wederzijdsche legersterkten bedroe
gen in den aanvang resp. 3.500.000 man
tegen 5.800.000 man. De menschheid dook
onder in een zee van ellende, waarvan
de dampen thans na 25 jaren nog steeds
den gezichteinder benevelen.