VOOR DE JEUGD. Onderredactie van
ZEEUWSCHE KRONIEK.
DAMMEH EN SCHAKEN.
Mevrouw C. E. DE LILLE HOOGERWAARD.
HOE PIETJE EEN PIETER WERD.
ten, da 'k die prente gezien mi
meneer Colijn en „juffrouw" Oud,
Joen, Jan, 't was 'n goeien, ee, da
ze zeide: „Nie rechs en nie lienks,
mer aoltied 'recht voruut". En-
drik zei nog, dat 't net is, of die
twee in Vondel gelezen aode, oe
dat 'n goed regeerder moe doe.
Die goeie man zei van zoo één:
„Die, ieder even na, niet
[krom gaat noch eenzijdig".
Wat m'n den lesten tied wi
dudelijk geleerd, da me toch nie
meugen oördeêle zonder te ken
nen. Wat loopt dat toch lillijk op
beschaemienge uut. Lae me mi
Vondel zeie:
„Het naberouw volgt snel een,
[die t' ontijdig oordeelt."
Je begriep wè, da 'k 't eb over
dien domenie, die mit 't schrieven
van 'n boekje vo dien oögen me
neer in de bresse wou sprienge.
Mè dat wi 'k wè zeie, al ao 't ge
recht êelemaele gedwaeld, dan
was 't nog abbuus om da boekje
te schrieven. Kiek, ie ao z'n eige
toch wel is tweemei moete bedien-
ke, vo dat 'n 't gerecht in opsprae-
ke brocht, ier en a nie minder in
butelande. Ie ao vee beter in stilte,
mè daerom nie minder flienk, bie
de menister van 't gerecht kunne
prottesteere. En as 'n zeit, dat 't
recht deur openbaereid gediend
oórt, wi 'k wè zeie, da zien schrie
ven a nie vee anders gedaen eit
as sommigste menschen laete ge
niete van schandaolnieuws. Laet 'n
toch voraol nie g'loove, dat er vee
verdriet was over de „dwaelienge"
van 't gerecht, 'k G'loove wè, da
verstandige menschen noe wè niè
mi zö gauw nae de penne zü pak-
ke, as ze nie aoles van 't gerecht
begriepe.
M' ope, da Sinterklaos goed om
julder za dienke.
J'eb aolebei de groetenisse van
Jikkemien en
je goeie vriend,
Jewannes,
4 DECEMBER 1655,
De Portugeesche Joden
krijgen van de stad Mid
delburg toestemming tot
aanleg van een begraaf
plaats.
Toen op 't eind der 15de eeuw
de Joden in Spanje door de re
geering werden verbannen, vestig
den velen zich in het aangrenzen
de Portugal. Later werden zij ook
uit dit land verdreven. Daar er
in geen enkel land zooveel vrijheid
van godsdienst was als in de Re
publiek der Vereenigde Nederlan
den, kwamen vele Portugeesche
Joden naar ons land. Ook in Mid
delburg was in 1642 een kleine
Portugeesch-Joodsche gemeente.
Toen onze kolonie Brazilië in
1654 weer aan Portugal kwam,
vestigden vele Joden uit Brazilië
zich in Holland. Ook de Middel-
burgsche gemeente breidde zich
uit, zoodat zij behoefte gevoelde
aan een eigen begraafplaats. Op
haar verzoek kreeg zij van de
vroedschap vergunning om een
stuk grond van een half gemet
grootte, liggende tusschen de Lan-
geviele- en de Sëispoolrt, thans
aan de Jodengang, in te richten tot
begraafplaats, mits er bij het be
graven geen ceremoniën zullen
plaats hebben.
De kerkeraad der Hervormde
gemeente nam tegenover de Joden
niet zoo'n welwillende houding aan
als de vroedschap. Het gevolg
hiervan was, dat vele Portugee
sche Joden zich elders gingen ves
tigen, waar zij meer vrijheid geno
ten. Hun aantal werd te Middel
burg ten laatste zoo klein, dat zij
zich in 1725 voegden bij de Hoog-
duitsche Joden, die zich in de eer
ste jaren van de 18de eeuw er
hadden gevestigd, In 1704 hadden
deze reeds een akker bij de Seis-
poort binnen de wallen om te die
nen als begraafplaats.
Na 1721 is niet meer op 't Por
tugeesch-Joodsche kerkhof begra
ven, ofschoon de begraafplaats nog
niet half vol was. Er liggen 93
grafzerken, bijna alle met Portu
geesche opschriften. Slechts op ze
ven steenen staan Hebreeuwsche
woorden. Opmerkelijk, dat al de
ze zerken aan de Jodengang lig
gen, terwijl die aan het Seisbol-
werk overeind staan.
7 DECEMBER 1670,
De Hervormde kerk te
Kleverskerke ingewijd.
In een der laatste artikelen
over de oude Walchersche dorps
kerken hebben wij gezien, hoe op
een elftal dorpen, omdat zij zoo
klein waren, geen Hervormde ge
meente en hiermede ook geen
Hervormde kerk werd opgericht,
al was er vroeger een Roomsche
parochie geweest.
De laatste gemeente, welke op
de overige Walchersche dorpen is
gevormd, is Kleverskerke n.l. in
1670, dus bijna een eeuw na 't be
gin der Hervorming op Walche
ren. De kerkelijke gemeente en
de kerk waren dan ook de kleinste
van geheel het eiland.
Ofschoon het ambacht Klevers
kerke destijds aan Middelburg be
hoorde, heeft deze stad blijkens
haar rekeningen uit dien tijd niets
tot den bouw van de kerk bijge
dragen. Aan andere nieuw ge
bouwde kerken in haar ambachten
en zelfs aan kerken in Staatsch-
Vlaanderen deed zij dat wel.
Voor een groot deel werden de
bouwkosten van het kerkje be
taald uit een zoogen. armenfonds,
dat reeds lang te Kleverskerke be
stond.
Een dergelijk fonds was vroeger
ook te Welzinge. Hun oorsprong is
moeilijk te verklaren.
Blijkens een gekleurde tee-
kening der kerk, door den heer F.
P. Polderdijk geschonken aan het
Zeeuwsch Genootschap, leek 't ge
bouw veel op de kerk te Vrouwe
polder, doch was veel kleiner.
Ook stond op het dak een derge
lijk torentje met een klok er in.
Een klein portaal was de ingang
en aan de achterzijde stond de
consistoriekamer.
Niet onmogelijk werden bij den
opbouw steenen gebruikt van het
vroegere Roomsche kerkje, dat op
dezelfde paats heeft gestaan. Om
die oude steenen onzichtbaar te
maken werden later de kerkmuren
bestreken.
De kerk werd ingewijd op 7 De
cember 1670 door ds. E. Reynvaen
van Veere. Het volgende jaar deed
als eerste vaste predikant dienst
ds. Franciscus Ros, die in 1678
naar Veere vertrok.
Op de genoemde teekening,
waarvan niet te zeggen is uit wel
ken tijd zij dateert, ziet de kerk
er vrij bouwvallig uit. In 1833 werd
er nog het een en ander aan her
steld, tot zij in 1861 geheel werd
afgebroken en een nieuw meer
modern kerkgebouw werd opge
richt.
10 DECEMBER 1793.
De afdeeling Middelburg
van de Maatschappij tot
Nut van 't Algemeen
wordt opgericht.
Er is wellicht geen vereeniging
zoo oud als deze maatschappij, op
gericht in 1784 door Jan Nieuwen-
huizen. Men sprak tot het midden
der vorige eeuw van maatschappij
in plaats van vereeniging. In bijna
alle steden werd niet lang na' de
oprichting een afdeeling opgericht.
No. 83.
W. LENTE, Middelburg.
1 2 3 4 5
46 47 48 49 50
Wit speelt en wint.
Onderstaande partij gespeeld in
den wedstrijd KruiningenMid
delburg club-compititie Z. D. B,
Wit: P. DE RUIJTER.
Zwart: J. v. d. PAREL.
1. 34—30 18—23
2. 33—28 12—18
3. 39—33 8—12?
Een foutzet Hier is 712 de
voortzetting.
4. 37—27?
De Witspeler ziet de winst niet
op 30—24, 20X29; 33X24, 19X30;
28X8, 2X13; 35X24.
Op 14—20, 32—28! 20X29, 28—
23! en Zwart verliest schijf 27.
Op 29—33, 38X29, (dreigt 18—
22); 3127, 36X27 met winst.
4. 2—8
5. 37—31 17—22
6. 28X17 11X22
7. 31—26 22X31
8. 36X27
Met 26X37 slaan, achten wij
sterker. De Witte randschijf op
veld 26, voor Zwart 25 blijven ge-
vaarlijk.
8.
20—24
9.
33—28
15—20
10.
44—39
6—11
11.
39—33
1—6
12.
41—36
10—15
13.
47—41
4—10
14.
41—37
24—29
15.
33X24
20X29
16.
37—31
18—22
17.
28X17
12X21
18.
26X17
11X22
19.
27X38
23X12
20.
32—27
In aanmerking komt 3025
4440; 35X44 waardoor de Witte
korte vleugel ontlast wordt. Bo
vendien kan hier het spel beter
naar centrum ontwikkeld worden.
20. 19—24
21. 30X19 14X23
De Maatschappij heeft veel nut
gedaan vooral voor het onderwijs
en voor verdere volksontwikke
ling. Zij bewoog zich op velerlei
gebied. De afdeeling Middelburg
b.v. hield ook mede toezicht op
het redden van goederen in geval
van brand. Thans heeft zij nog on
der haar beheer een spaarbank en
een bewaarschool.
Te Vlissingen werd in 1797 een
afdeeling opgericht.
11 DECEMBER 1835,
Te Middelburg wordt een
Zondagsschool opgericht.
In dit jaar is op vele plaatsen
het 100 jarig bestaan der Zondags
school in ons land herdacht. Dr.
Capadose te 's Gravenhage was
de eerste, die in navolging van
andere landen, des Zondags kin
deren bij zich aan huis nam om
22. 49—44 10—14
23. 44—39 12—17
24. 31—26 5—10
25. 46—41 7—12
26. 36—31 14—19
Stand na 26. 1419 van Zwart.
1 2 3 4 5
47 48 49 50
Merk op, hoe de randschijf op
de Witte langen vleugel een ge
vaar blijkt.
27. 41—36?
Een foutzet! De afruil 4034
verhindert winst. Men moet de
tegenpartij aanvallen en juist ver
dedigen.
27.
17—21!
28.
26X17
12X331
29.
38X27
29—33!
30.
39X28
23X21
31.
31—26
21—27
32.
42—37
8—12
33.
26—21
27—32
34.
37X28
16X27
35.
43—38
3—8
36.
48—42
12—17
37.
40—34
19—23
Het nut van dezen afruil is niet
aan te toonen. Zwart kan nu met
den korten vleugel op den witten
langen vleugel vrij lastig spel be
zorgen.
Op 8—12, 38—33, 12—18, 42—
37; 2732 met schijfwinst.
Op 8—12, 42—37; 12—18, 37—
32, (A) 27—31; 18—22 is verlo
ren.
Het beste nog is: (A) 3731, 6
11; 31X22, 18X27; 34—29, (B) 19
—24; 29X20, 15X24; (B) 38—33,
17—21; 34—29, 19—24; 15X24
met zéér goed spel voor Zwart.
38. 28X19 13X24
39. 50—44 10—14
40. 44—39 14—19
41. 45—40
Een kans, om Zwart in de val
te doen loopen.
41. 6—11?
Een blunder, welke de partij op
slag verloren doet gaan.
42. 38—32! 27X47
43. 39—33 47 X 29
44. 34X21
hun uit den Bijbel te vertellen.
De Zondagsschool, die in 1835
te Middelburg door de afdeeling
van 't Nut werd opgericht, was een
echte school, want hier werd voor
namelijk lezen geleerd en wel niet
aan kinderen maar aan personen
boven de 16 jaar. Een eeuw gele
den en vooral nog vroeger waren
er onder den lageren stand veel
analphabeten. Door de groote ar
moede moesten de kinderen reeds
vroeg wat mee helpen verdienen,
zoodat van schoolgaan niet veel
of weinig kwam.
De genoemde afdeeling trok het
lot der zulken aan en aan hen
werd gelegenheid gegeven des
Zondags onder leiding van onder
wijzers onderwijs te ontvangen.
Natuurlijk was dit geheel koste
loos.
Vele jaren heeft deze in 1835 te
Middelburg opgerichte Zondags
school niet bestaan; want in 1848
ging de afdeeling weer over tot
het houden van een Zondags
school.
Natuurlijk was het doel dier
Zondagsschool om den minderen
stand door leesonderwijs den weg
te banen tot meerdere ontwikke
ling, ofschoon boeken en couran
ten door de arbeiders toen nog
niet veel gelezen werden.
In Zeeuwsch-Vlaanderen waren
reeds vroeger dergelijke Zondags
scholen opgericht. Toen stond
daar meer op den voorgrond om
de menschen elf den Bijbel met
zijn troostvollen inhoud te laten
lezen. Op deze Zondagsscholen
werd „eenvoudig en doelmatig on
derricht gegeven in de Heilige
Schrift". Voor hem, die het lezen
een weinig onder de knie had,
was de Bijbel het eenige en voor
naamste leesboek. Zoo w'erd in
1818 te Sluis een Zondagsschool
opgericht door de bijbelvereeni-
ging, een afdeeling van het Bijbel
genootschap. Zij telde soms 100
leerlingen. Te Groede werd in
1821 een Zondagsschool opgericht.
R. B, J. d, ML
(Nadruk verboden).
Pietje Stam was al bijna tien
jaar en nooit was St. Nicolaas in
het steegje, waar hun huisje stond,
geweest. Dit steegje was ook zo
nauw en 't liep dood, doordat heel
aan 't einde een stenen muur
stond. En Pietje's moeder zei, dat
het schimmeltje bang voor die
muur, daarom het steegje niet in
wilde gaan. Maar dit jaar zou Piet
je toch echt aan Sinterklaas vra
gen, eens in het steegje te willen
komen, want de Sint zou over
enige dagen de school bezoeken.
„Wees nu vandaag eens niet
verlegen, Piet", sprak op de mor
gen van die groten dag meester
Wins tot het vlijtige maar wat ver
legen Pietje. „En geef den Sint
een duidelijk antwoordt, wanneer
hij je iets vraagt
„Dat zal 'k doen, meester"., be
loofde het ventje. Maar ach, toen
die dag St. Nicolaas de klas bin
nenkwam, durfde Pietje zelfs niet
op kijken. Endaar stond de
Sint al voor zijn bank Maar ge
lukkig vroeg hij het allereerste
aan Bartje Bol, die nooit verlegen
was: „Wel, Bartje, wat wil jij
worden, als je groot bent
„Met een kar langs de huizen
lopen en roepen: „Wie heeft er
vodden en benen meneer Sin
terklaas", zei Bartje.
„Dus een vodden-koopman,
hè lachte de Sint en daarna
liep hij naar de achterste bank,
deed ook daar een vraag en toen
kwam hij bij Pietje en zei: „Wel,
Pietje Stam, wat wil jij graag wor
den
„Ikik,stamelde
Pietje en hij keek naar meester,
die hem aanmoedigend toeknikte,
„o, ik wil grgraag een zw
zwarte Piet worden."
Om dit antwoord lachte heel de
klas, ja, zelfs de onderwijzer. Al
leen St. Nicolaas bleef ernstig en
vroeg verbaasd: „Waarom wil jij
zo iets vreemds worden
„Omom het lekkers te
strooien voor de kinderen en voor
u de zak te dragen en omdat u
zo goed bent, meneer Sinterklaas",
was het verlegen antwoord,
„Wel lammer, dat 'k maar één
Zwarte Piet nodig heb", sprak de
Sint vriendelijk. „Maar je kunt
nooit weten ....Waar woon je,
Pietje
„In het Hazen-steegje, meneer
Sinterklaas", legde de jongen hem
uit. ,,'t Is een nauw steegje met
een hoge muur heel aan 't einde.
En 't is alleen om die muur, dat
uw schimmeltje nooit in ons
steegje kom^i, zegt moeder...."
O, hoe had hij het toch durven
vertellen
Met een kleur van schrik keek
hij den Sint aan, en.die lachte,
en zei heel zacht: „Mijn schim
meltje loopt toch óók over de hoge
daken en is nooit bang. Waarom
zou hij nu bang zijn voor die muur
in jullie steegje Maar, dat hij
in 't steegje zou komen, dit zei de
Sint niet. En Pietje durfde hem
dit ook niet vragen.
Juist kwam ook Pieter de klas
binnen en Oegon het lekkers naar
alle kanten te strooien. Lachende
keek 1oen St Nicolaas naar de
grabbelde jongens. Hij zag, hoe
Bartje Bol zijn broekzakken vol
propte en hoe gulzig Kees Knol,
met volle mond en reeds met lek
kers gevulde handen, de laatste
suikerbeesjes opraapte.
Hij zag ook, hoe weinig Pietje
had bijeengegrabbeld. Doch niets
zei de Sint tot de gulzige jongens,
nóch tot Pietje. En weldra verliet
hij, gevolgd door Pieter, het
schoollokaal.
Tóén Pietje die namiddag thuis
kwam, vertelde hij dadelijk aan
moeder, wat St. Nicolaas over het
schimmeltje had gezegd, „Dat is
nooit bang, moeder", zei hij.
„Maar toch zal ook dit jaar
Sinterklaas niet bij ons komen,
mijn jongen", sprak moeder.
,,'k Hoop toch maar, dat Sinter
klaas de kinderen van buurvrouw
Rand wat zal brengen", zei Pietje
„Die krijgen óók nooit iets lek
kers."
Met de gedachten aan buur-
vrouws kinderen, die óók hoopten
op de komst van den Sint, sliep
Pietje die avond in. Hij droomde
toen, dat hij als Zwarte Piet, op
een ezeltje over het dak van zijn
eigen huisje reed. En op eens
stootte het ezeltje zijn kop tegen
de hoge muur en viel van het dak
Daardoor viel hij zelf ook en.,
werd wakker Maar toen hij ver
schrikt de ogen opende, zag hij,
dat hij vóór zijn bed, op de grond
lag, en dat het al dag was. Hij
hoorde toen ook, dat moeder de
kachel aanmaakte. Vlug stond hij
op en liep naar het keukentje.
„Zo, jongen, behoef ik je van
daag niet wakker te schudden
vroeg moeder. „Zeker omdat het
vandaag 5 December is, hè
„Ja, en vanavond zetten de kin
deren hun schoenen onder de
schoorsteen," zuchtte Pietje. „En
Sinterklaas rijldt met Pieterbaas
over de daken...."
Moeder zei niets; ze rakelde in
de as en daarna maakte zij het
ontbijt, brood met spekvet, ge
reed.
Vroeger dan gewoonlijk kwam
Pietje die morgen in de klas. „We"
Piet, wat ben jij vroeg vandaag",
sprak meester Wins. „Kon je soms
ruiken, dat 'k een boodschap voor
je heb
„O, moet 'k een boodschap voor
u doen, meester Waarheen
vroeg de jongen.
„Neen, 'k kreeg een boodschap
voor jou van St. Nicolaas", legde
meester hem uit. Al heel vroeg
vanmorgen kreeg ik Sints bood
schap, dat Pieter heel erg verkou
den is, zó erg, dat hij in zijn bed
moet blijven. Daarom vraagt nu
St. Nicolaas, of jij vandaag Piets
werk wilt doen.
Je moogt dan ook zijn mooi pak
je aantrekken en...."
„Ook op een ezeltje over de
daken rijden V viel Pietje, aan
zijn droom denkende in.
„Neen, dit is geen werk voor
kleine jongens", sprak meester.
„Jouw werk is pakjes neerleg
gen op de drempels van huizen,
welke de Sint je aanwijzen zal;
daarna aanbellen en.weglo
pen, En je zult ook lekkers moeten
strooien.
„O, zeker in de huizen van de
rijke mensen, hé meester vroeg
Pietje.
„Neen, daar is St. Nicolaas gis
teren al geweest", was het ant
woord. „Maar overal, waair .de
Sint vandaag heengaa't, Aag je
met hem mee, hoor
„Wat fijn, dat ik nu echt eens
het knechtje van Sinterklaas mag
zijn juichte Pietje. „En wat zal
moeder blij zijn
„Dat zal ze, jongen", zei meester
„Maar denk er vooral aan, dat je
vanmiddag heel schoongewassen
bij den Sint komt en niet met vuile
handen zoals nu."
Pietje keek naar zijn handen.
,,'t Was in ons keukentje ook nog
zo erg donker, toen 'k mé waste,
meester", vertelde hij wat verle
gen. „Maar 'k zal ze wel flink
schoonmaken.
Hoewel Pietje dit beloofde, be
greep hij niet, waarom hij zo
schoongewassen moest zijn. Want
als hij er moest uitzien als de
echte Pieter, zouden zijn handen
en ook zijn gezicht wel zwart ge
maakt worden, dacht hij. Doch
over dit zwartmaken nog iets aan
meester vragen, kon niet meer,
want er kwamen al enige jongens
binnen, en dat hij die avond den
echten Pieter, die ziek was, moest
vervangen, mocht hij aan niemand
vertellen. „Alleen moet je moeder
het weten, dat je den Sint moet
helpen", zei meester.
De jongens waren die morgen
wat rumoerig, ,,'t Was ook geen
wonder, dat ze met hun gedachten
bij den Sint waren", zei meester,
en daarom kregen zij die namiddag
vrij. Doch toen Pietje, met de an
dere jongens, naar huis wilde gaan,
greep meester hem bij zijn arm en
fluisterde: „Jij alleen moet, tegen
drie uur weer hier zijn, Pietje.
Je wordt dan zwart gemaakt en
aangekleed als echte Pieterbaas..
Bel maar aan de poort, als je er
bent."
't Was nog lang geen drie uur,
toen Pietje de schoolpoort weer
binnenging, en toen hij, na lang
wachten, was zwart gemaakt en
aangekleed, kwam St. Nicolaas
binnen.
„Zo, al klaar voor het werk,
Pieter vroeg de Sint, „Stap dan
maar vlug in mijn auto
„In uw auto vroeg Pietj^.
„Uw paard is toch niet ziek
De Sint vertelde hem toen, dat
