BINNENLAHB.
KAMERPLANTEN
WILLEM VAN ORANJE
in.
DOLORES DE MENBOZA.
j Ti bbi/iiwurur T nt(" BS Titv ru«vwi«u - - - - - msnv
en
ijes.
aek-
terij
170,
|r de
ader
Ions;
ilade
lend,
aurg.
Icho-
15 ct.
pitjes
eem
ttiele,
de
en
lurg
erste
I bent
Sap-
10 v.
Alle
per-
Ver-
aurg.
ex-
alfs-
Mid-
tet a
huiro
huim
ct. p.
;nne,
mag
tafel
kost
cuge-
burg.
wien
ad-
ge-
óók
>duct
ERE,
sei-
lAT
Gij
lore*
fclet-
jatseo
*«tk-
jfrath
1572—1577,
door
Prof, dr. H- T. COLENBRANDER.
in de jaren tusschen Oranje's komst
ie Enkhuizen (20 October 1572) en zijn
verirek naar Brussel in September 1577
verloopen, is de grond tot het bestaan
der protestantsche mogendheid Holland
gelegd, een mogendheid, die haar sterk
sprekende individualiteit niet weer aan
de generaliteit, waaruit zij zich afge
scheiden heeft, zal willen verliezen, en
wier voortbestaan in eigen karakter
2ich met dat der generaliteit niet blijkt
te verdragen. Zij zal blijken wel ver
overingen te kunnen maken op de ge
neraliteit, maar niet meer in deze te
kunnen opgaan. Om Holland en Zeeland
als kern zal zich 'n Noordnederlandsch
nationaal leven groepeeren, terwijl het
Zuiden achterblijft in een vooralsnog
vertwijfelden staat: een besnoeid, ge
schonden, in zijn ontwikkeling gestuit
Bourgondië, dat evenwel toch één geble
ven is in trouw aan het katholieke ge
loof en aan den katholieken landsheer.
De opgestane gewesten hadden van
,dien aanvang af dit vóór, dat zij krach
tens haar ligging op de trouw geblevene
een zwaren economischen druk konden
uitoefenen, zonder dat haar eigen da-
gelijksch bedrijf door Alva, die daartoe
te weinig scheepsmacht bezat, kon wor
den stilgelegd. Doordat het achterland
voor allerlei behoeften van Holland en
Zeeland afhankelijk was, konden deze
gewesten den handel den oorlog doen
betalen. Amsterdam en Antwerpen blok-
keerend, noodzaakten zij de koopers
zich op nieuwe markten, in Zeeland, aan
den Maasmond, in Holland's Noorder
kwartier te voorzien. Stipte orde op die
markt en stipte orde in de financiën wa
ren noodzakelijk: aan het geuzenbe-
wind der eerste maanden werd zoo
spoedig mogelijk een einde gemaakt. De
regeering was in handen van wie bij
orde en veiligheid onmiddellijk belang
hadden: den Hollandschen handelsstand
zelf. Zelf belastten zich deze burgers
veel zwaarder dan zij hadden willen ge-
doogen, dat Alva het hen deed. Mede
werkers stroomden toe uit de ballingen:
niet de Hollandsche alleen, maar ook
uit die der Vlaamsch-Brabantsche en
Waalsche gewesten, ja Engelschen,
Schotten, Hugenoten. Holland en Zee
land werden de voorpost van het strij
dende protestantisme in West-Europa:
de „monarchomachen" zien er hun ide
aal in belichaamd van strijd tegen de
tyrannie in al haar vormen, geleid niet
door den woesten hoop, maar door een
burgerlijke overheid, waaraan de ge
meente haar belangen heeft toever
trouwd en waaraan zij gehoorzaamheid
verschuldigd is. Vorstendienst is hier
vervangen door dienst aan het vader
land. De mogelijkheid van een populair
bewind, dat niet in anarchie ontaardt,
mogelijkheid door Oranje geponeerd
van den eersten dag zijner oppositie te
gen Granvelle af, wordt in zijn Holland
en Zeeland zegevierend bewezen.
De rebellenconferentie verstevigt
zich tot een staat. Het besef hiervan
komt levendig uit in de stichtingsoor
konde der Leidsche universiteit, vaste
steun en onderhoud, naar de Prins het
uitdrukt, der vrijheid en goede regee
ring des lands, „een blochuys ende be-
waernisse; een onverbrekelicke bandt
der eenicheyt". Aan zware proef was
in het afgeloopen jaar dit fier vertrou
wen onderworpen, en kloek had men die
proef doorstaan. Haarlem ondanks een
verdediging zoo krachtig als men vol
gens Alva zelf nooit had aanschouwd,
gevallen: viel ook Leiden en daarmede
Een geschiedenis uit het oude Madrid
door F. MARION CRAWFORD.
16).
Dolores vond het een sombere, bijna
graf-achtige kamer. Het ledikant was
net een katafalk, de kaa,rsen er naast
deden ook aan een doode denken en het
heele vertrek stemde, trots zijn vorste
lijke pracht, iets onbehaaglijks. Zij vond
de kamer nauwelijks geschikt als ver
blijf voor een mensch.
Dolores had echter alles slechts vaag
gezien, terwijl Don Jan de eerste deur
sloot en haar naar de kamer er naast
leidde. Hij wist slechts over weinig tijd
te beschikken te hebben, en wilde zor
gen dat zij in haar schuilplaats zou zijn,
voordat zijn bedienden terugkeerden. In
tegenstelling met het slaapvertrek was
de kleine studeerkamer sober gemeubi
leerd. Er stonden niet anders dan een
schrijftafel, twee eenvoudige stoelen, een
met leer bekleede divan met rechte rug
leuning, en een bijna zwart eikenhouten j
kist, voorzien van versierd stalen be-
slag. Voor het raam hing een gordijn van
donkere stof, en twee waskaarsen
brandden rustig naast het voor gebruik
gereed liggende schrijfgereedschap.
„Dit is de kamer", zei Don Jan, voor
het eerst sprekende, sinds zij zijn ver
trekken hadden betreden.
Zonder hem te antwoorden ontdeed
Dolores, door hem geholpen, zich van
ha&r langen mantel, dien hij rp den di-
Het slot Dillenburg.
Holland tot de Maas, dan bleven slechts
de uiterste, van onderling verband ver
stoken kwartieren, Zeeland en West
friesland, den Prins over. Zijn hoop was
op een nieuwen inval van den onver-
moeiden Lodewijk gevestigd: tot Bom
mel is hij toen zijn broeder tegemoet
getrokken, dien hij niet meer zou we
derzien. Hij vermoedt reeds onheil, maar
kent nog niet den vollen omvang der
ramp, wanneer een afgezant van Re-
quesens verschijnt met vleiende aanbie
dingen voor hem en zijn geslacht, als hij
het land wil ruimen. Is hij (vraagt die af
gezant, Hugo Bonte) na de Mookerhei-
de nog niet van de overmacht des ko-
nings overtuigd? Heeft hij niet genoeg
van de heerschappij in het gemeen,
waaraan hij zich heeft moeten overge
ven? Is het oogenblik voor hem niet
gekomen op eigen rust en veiligheid be
dacht te zijn? De koning machtig? (ant
woordt dan Oranje): God is machtiger,
en hij vertrouwt, dat die koning voor
hem zal zijn. Het gemeen? Gij weet niet
welke goede orde Heeren Staten van
Holland en Zeeland weten te stellen
Zijn rust en veiligheid? Hij heeft genoeg
geleefd en zoo hij sterven moet, zal het
niet zijn zonder glorie. Aan zijn broeder
Jan belijdt hij onderwijl: „er had mij
niets schrikkelijkers dan deze tegenslag
kunnen overkomen, maar wij hebben 't
God op te geven, die vermag wat aan
3è wereld onmogelijk schijnt, en al
mochten ook gij en ik te sterven komen,
het zal nochtans zijn in de zekerheid,
dat God de Zijnen niet verlaat". Tegen
over den afgezant des vijands een men
geling van spot en ootmoed; tegenover
den vriend en broeder ootmoed alleen;
tegenover allen vastberadenheid. Zóó is
de niet-kerksche, maar religieuze man,
die het stugge gemoed onzer waterlan
ders tot liefde heeft kunnen ontvon
ken. En wat hij beraamd heeft, trouwe
dienaars zullen het uitvoeren, al wordt
hij zelf aan 't ziekbed gekluisterd: naar
's Prinsen plannen wordt, door Boisot,
het veege Leiden ontzet.
Onder de zorg voor de opgestane,
had Oranje de gedachte aan de nog ver
slaafde Nederlanden geen oogenblik ver
zuimd. Wat hij op de beroemde Staten
vergadering van Juli 1572 te Dordrecht
laat aankondigen, is niet een afzonder
lijk bestaan voor Holland en Zeeland,
van legde. Hij zag haar nu in het volle
kaarslicht staan, terwijl zij hem aankeek.
„Wat ben je toch mooi!" riep hij met
zachte stem uit. „Je bent de mooiste
vrouw, die ik ooit Heb gezien".
Een lichte blos steeg haar naar de
wangen bij die oprechte uiting van zijn
bewondering, maar haar oogen keken
ernstig en bezorgd, want de twijfel was
teruggekeerd en liet zich niet verjagen.
Zij wist vast en zeker de dame met man
tel en sluier gedurende eenige seconden
te ihebben gezien, en hoewel Dolores
haar niet uit de vertrekken van Don Jan
had zien komen, maar haar plotseling,
terwijl zij wegsloop, had waargenomen,
scheen het bijna onaannemelijk dat zij
ergers anders vandaan kwam. Tusschen
de deur en den corridor was er geen nis
of uitbouw, waarin de dame zich had
kunnen verschuilen en het was niet aan
te nemen dat zij met eenig geheimzinnig
doel voor oogen, buiten zou hebben
staan wachten en niet weggeloopen zou
zijn toen zij de beide. oEficieren hoorde
aankomen, aangezien zij klaarblijkelijk
niet gezien wenschte te worden. Maar
anderzijds had Don Jan volkomen kalm
geloochend, dat er een dame geweest
was, wat in elk geval beteekende, dat
hij niemand had gezien.
Dolores was noch dw:aas jaloersdh
norh in het minst bijgeloovig en Don Jan
was voor haar het ideaal van oprecht
heid en eer. Zij stond, met één hand op
de tafel geleund, hem aan te kijken, ter
wijl hij langzaam naar haar toekwam,
aangetrokken door haar schoonheid,
maar een gemeen verbond, waarin alle
provinciën zullen worden opgewekt
zich te begeven, en in den brief, die de
oprichting eener universiteit aanhangig
maakt, laat hij die tot geestelijk blok
huis strekken niet voor Holland en Zee
land alleen, maar voor de aanpalende
gewesten evenzeer. In 1576 na Reque-
sen' dood, wanneer het onbetaalde
Spaansche krijgsvolk muit, gaat er uit
het Zuiden zelf een kreet om bescher
ming en verlossing tot Oranje op. Hij
verleent die op zijn voorwaarden: vast
verbond tot verdrijving der Spanjaarden;
herstel van het onderling vrije verkeer;,
godsdienstoefening op den bestaanden
voet, tot de Staten-Generaal (wier bij
eenroeping daareven door een volksop
loop te Brussel, niet zonder toedoen van
den Prins, is afgedwongen) er anders in
zullen hebben voorzien; in afwachting
daarvan alle plakkaten tegen de ket
terij geschorst; Oranje behoudt de hoo-
ge overheid over Hólland en Zeeland,
tot de Staten-Generaal ook hierop orde
zullen hebben gesteld. Hij hoopt die
Staten-Generaal tot besluiten in den
geest der vrijheid en verdraagzaamheid
te kunnen bewerken en wil dan, maar
ook dan alleen, den rebellenstaat in de
generaliteit doen opgaan.
De Pacificatie van Gent stelt meer
vragen dan zij er oplost. Alles blijft, nog
vol tegenstelling: generaliteit en bijzon
dere hooge overheid over twee gewes
ten; bevoorrechte positie van den her
vormden eeredienst hier, van den ka
tholieken ginds. Alle principieele beslis
sing opgeschort, om voor het oogenblik
het verbond tot verdrijving der Span
jaarden te kunnen tot stand brengen.
In de Pacificatie is van den godsdienst
zoo weinig mogelijk sprake, en van den
koning in het geheel niet. De bestaan
de voet, dat wil zeggen uitsluitende
oefening van den hervormden eeredienst
in Holland en Zeeland, van den katholie
ken eeredienst in de overige gewesten;
hoe moet nu de beslissing uitvallen der
Staten-Generaal, die voor allen zal gel
den? Het verbod van geloofsvervolging,
nu reeds uitgesproken, wijs naar een be
slissing in den zin der verdraagzaam
heid. Dit is Oranje's opvatting der Pacifi
catie; zal zij door het Zuiden worden
overgenomen? Wat den koning betreft,
reeds in 1575 hadden de Staten van
Holland met algemeene stemmen, op die
zooals een bloem zich des morgens naar
de zon keert. Toen hij dicht hij was,
strekte hij zijn armen naar haar uit, als
om haar naar zich toe te halen. Zij glim
lachte, want zijn blik deed haar e.en
oogenblik haar zorgen vergeten, en zij
had hem willen kussen. Maar plotseling
werd zijn gezicht ernstig, terwijl hij zijn
tanden op elkaar klemde, en in plaats
van haar in zijn armen te sluiten, nam
hij een harer handen en bracht die eer
biedig naar zijn lippen, alsof zij de vrouw
van zijn broeder was„ de jonge Koningin.
„Waarom doe je dat?" vroeg zii ver
baasd.
„Je bent hier onder mijn hoede", ant
woordde hij. „Ik weet heel goed wat ik
doe".
„Ja, ik begrijp je. Wat ben je toch
goed voor me!"
Na een oogenblik, terwijl zij op een
der stoelen aan de tafel ging zitten, ver
volgde zij: „Nu moet je weggaan, de deur
op slot doen en den sleutel bij je hou
den. Dan weet ik dat ik hier veilig ben,
en onderwijl moet je beslissen hoe ik
moet ontsnappen gemakkelijk zal 't
niet zijn". Na even gezwegen te hebben,
riep zij uit: „Ik ben benieuwd wie die
vrouw was!"
„Er is hier geen vrouw geweest", ant
woordde Don Jan even rustig en met de
zelfde overtuiging als zooeven.
Hij stond, met beide handen op de ta
fel leunende, tegenover haar en keek
naar haar prachtige haar, toen zij het
ïoofd voorover boog.
,jJe moet zeggen dat je haar niet hebt
van Gouda na, een beginselbesluit geno
men tot afzwering van Philips. Monde
ling was Oranje's gemachtigden te Gent
verzekerd, dat de Staten-Generaal, als
constituante optredend, de toekomstige
wet der Nederlanden niet met den ko
ning beramen, maar, als zij gereed was,
hem voorleggen zouden, met de vraag
of hij daarop verkoos te regeeren. Het
weigerend antwoord was niet twijfel
achtig en men zou van Philips af zijn.
Ziedaar Oranje's opvatting der Pacifica
tie: zou niet de tegenpartij met recht be
weren, dit alles uit het stuk geenszins
te kunnen lezen? En al deze vragen wer
den onmiddellijk acuut, daar 3 Novem
ber 1576 te Luxemburg een nieuwe
landvoogd verschenen was, Don Jan,
die om toegang vroeg. Oranje wilde
dien geweigerd hebben, maar buiten
hem om geven thans bij de eerste unie
van Brussel de katholieke gewesten hun
eigen uitleg der Pacificatie, die ver
klaard wordt een verbintenis te zijn tot
handhaving van het katholieke geloof
en der gehoorzaamheid aan den koning,
en na het vertrek der Spaansche troe
pen wordt Don Jan metterdaad als land
voogd erkend door de Staten-Generaal,
die intusschen hun verbintenis hernieu
wen tot handhaving van den katholie
ken godsdienst „en toute chose et par-
tout"; een besluit, dat onmiddellijk de
afgevaardigden van Holland en Zeeland
de vergaderzaal doet verlaten. Nu heeft
het Zuiden zijn Don Jan, maar is het
tegelijk den vrede met het Noorden
kwijt.
DE INDISCHE BEGROOTING.
Bezuiniging.
Aan de Memorie van Antwoord op 't
V. V. der Eerste Kamer over de Indi
sche Begrooting, ontleenen wij:
De minister zegt, dat revolutionaire
stroomingen, gegrond o.m, op commu
nistische, socialistische en anti-militaris
tische beginselen en leuzen, haren ver-
derfelijken invloed op de maatschappe
lijke en politieke ontwikkeling der In
dische samenleving niet hebben gemist.
Onder den invloed van onverantwoor
delijke Westersche politieke propagan
disten en agitators bracht menig volks
leider, of wie zich als zoodanig opwierp,
verwarring en verwildering teweeg in
de nauwelijks tot ontwikkeling gekomen
nationale opleving en in de vakbewe
ging in ïndië.
De minister erkent, dat paraatheid tot
gezagshandhaving niet steeds op even
krachtige wijze door de verantwoorde
lijke autoriteiten is betracht, waar ver
schijnselen van gezagsondermijning on
gemerkt voortgang konden vinden- In
dit verband ziet hij ook de muiterij op
„De Zeven Provinciën".
De noodzakelijkste bezuiniging op de
uitgaven zal het geheele gebied der
overheidsbemoeienis moeten omvatten.
Verlichting van de lasten der defen
sie door een billijker verdeeling van de
vlootkosten tusschen Indië en het Moe
derland is in voorbereiding.
De aangelegenheid der eventueele op
heffing van het Departement der Bur
gerlijke Openbare Werken in verband
met de oprichting van een Verkeersde-
partement is nog bij de Indische regee
ring in overweging.
De z.g. verinheemsching van het amb
telijk personeel wordt, voor zoover mo
gelijk en raadzaam, door de Indische re
geering krachtig bevorderd, mede ter
verkrijging van besparing op 's Lands
uitgaven.
De Indische regeering heeft de Twee
de Begrootingscommissie voorloopig ge
machtigd de budgetverbetering voor te
gezien", zei ze, „en niet dat ze hier niet
is geweest, want ik heb haar gezien, heel
voorzichtig zich bewegende om geen le
ven te maken, en toen ze in den corridor
was, liep ze heel, heel vlug ze was
jong en kon hard loopen".
„Je gelooft me toch wel, nietwaar?"
vroeg Don Jan erg ongerust, terwijl hij
zich eenigszins over de tafel heen boog.
Dadelijk hief zij haar hoofd op en zag
hem recht in de oogen.
„Zou ik hier zijn als ik je niet geloofde
en niet vertrouwde?" vroeg zij bijna hef
tig. „Denk je zou je durven denken
dat ik je drempel had overschreden,
als ik ondersteld had dat een andere
vrouw hier vó,<?r mij geweest was en de
deur uitgezet om voor mij plaats te ma
ken? Als ik zooiets had gedacht, zou ik
aan je deur voor altijd afscheid van je
hebben genomen en naar mijn vader zijn
teruggekeerd. Ik zou naar Las Huelgas
zijn gegaan, niet als een gevangene, maar
om er het leven te leven en den dood te
sterven van een vrouw, wier hart werd
gebroken. O neen! Zooiets zou je niet
durven denken jij, die overigens alles
durft! Als je dat had gedacht, zou je mij
niet liefhebben zooals ik jou in je ge-
loovend, en mijn leven en ziel toever
trouwend aan je waarheidsliefde en je
eerewoord!"
Een geest van bezieling sprak uit haar
oogen en toen zij zijn blik ontmoette,
waarin dankbare blijdschap lag, ver
dween haar boosheid om plaats te ma
ken voor volmaakte liefde en volkomen
vertrouwen.
Hoe verzorgt ge Uw
Kleurenfoto's van Uw planten met korte
aanwijzing der verzorging zijn GRATIS
verkrijgbaar bij de Bloem- en Zaadwin
kels die POKON oplosbare kunstmest
voor kamerplanten verkoopen a 40 cent
per flesch van H. P, BENDIEN, Naarden.
(Ingez. Med.j
bereiden op de basis van haar onlangs
aan den Volksraad overgelegd rapport.
Dit beteekent, dat waar de middelen
voorhands op ten hoogste 300 millioen
kunnen worden geschat, de uitgaven
zoo spoedig mogelijk verder dienen te
worden teruggebracht tot 343 millioen,
55 millioen beneden het bedrag,
waarop zij voor het loopend jaar wor
den geraamd.)
T,a. der bestrijding der werkloosheid is
steeds het standpunt ingenomen, dat di
recte geldelijke steun aan werkloozen
zooveel mogelijk dient vermeden, en
steun alleen moet aanvullen, wanneer 't
particulier initiatief tekort schiet.
De grootstemassa der inheemschen
wordt in staat gesteld door middel van
arbeid bij z.g. reliefworks in haar bestaan
te voorzien.
Een aanvullende begrooting tot instel
ling van een afdeeling Werkloozenzorg
bij het Kantoor van Arbeid, zal binnen
kort de Tweede Kamer worden aange
boden.
Aan vakvereenigingen, die zich bin
nen de perken der wet houden legt de
regeering niets in den weg.
Daar 't in de bedoeling ligt, in den
binnenkort in te stellen Economischen
Raad een of twee deskundigen op ko
loniaal gebied op te nemen, is het te ver
wachten, dat bij het nemen van econo
mische maatregelen in Nederland vol
doende met de Indische belangen zal
worden rekening gehouden.
Invoering van evenredig kiesrecht
voor den Volksraad acht de minister in
het huidig stadium der politieke ontwik
keling van Ned. Indië en mede met het
oog op de nog geringe stabiliteit van 't
partijwezen daar te lande ondoenlijk.
De regeering zal van iedere mogelijke
gelegenheid gebruik maken tot omzet
ting van de hooge rentedragende leenin
gen in leeningen van lager rentetype.
Voorstellen tot decentralisatie van een
belarfgrijk gedeelte der Overheidszorg
voor het onderwijs zijn bij de Indische
regeering in behandeling.
Het is naar het gevoelen van den mi
nister niet geheel uitgesloten, dat de
hier en daar in de cultures waargeno
men kleine opleving een symptoom is
van een zich langzaam voltrekkende eco
nomische saneering.
GEEN STAKING IN DE TEXTIEL
INDUSTRIE.
In de Donderdagavond gehouden ver
gadering van de moderne vakorganisa
tie „De Eendracht" te Almelo, is men
teruggekomen op het enkele dagen ge
leden genomen besluit om Dinsdag a.s.
in staking te gaan bij de Stoomspinne
rij Twente tegen de aangekondigde
loonsverlaging. Besloten werd de voor
stellen van den rijksbemiddelaar te aan
vaarden en niet te staken.
Dit besluit staat in verband met de
houding van den neutralen Bond. Thans
hebben alle organisaties de voorstellen
van den rijksbemiddelaar aanvaard, en
staat het dus vast dat het niet tot sta
king zal komen.
Naar men aan de Grondwet mede
deelt zal de Gouverneur van Curasao
de heer Van Slobbe met zijn echtge-
noote en kinderen tijdens den zomer
eenige maajiden in ons land vertoeven.
„Een man zou voor je willen sterven
en dan nog wenschen het voor een twee
den keer te kunnen doen", antwoordde
hij, zich in zijn volle lengte uitstrekken
de, alsof een gewicht van hem was afge
wenteld en hij weer vrij kon ademhalen.
Zij keek op naar de bleeke, krachtige
gelaatstrekken van den jongen krijgs
man, wiens naam reeds zoo roemruchtig
v/as toen nauwelijks het dons van een
knevel zich op zijn lip vertoonde. Zij zag
iets bijna bovennatuurlijks in zijn gezicht
iets verheven als van een engel, dat
toch manlijk was en opgewassen tegen
den strijd op aarde.
Plotseling lachte zij eenigszins zonder
ling en wees naar de plaats, waar het
schrijfgereedschap lag.
„Zij heeft iets achtergelaten", zei ze.
„Wat handig om hier binnen te komen
en ongezien weer te verdwijnen!"
Don Jan keek in de aangewezen rich
ting en zag een briefje dat om de sten
gels van twee witte anjers was gerold
en netjes vastgebonden met een stukje
koordzijde. Het lag tusschen het papier
en den bronzen inktkoker en half ver
borgen onder de witte veer van een
ganzepen, waaronder als bij toeval de
bloemen verscholen gingen. Het lag er,
alsof bedoeld was dat alleen iemand, die
ging schrijven, het zou vinden, en niet
zoo, dat het te veel de aandacht zou
trekken.
(Wordt vervolgd),
I
