Pijnlijke Spieren?
^SLOAN
S LINIMENT ^5||
MERCURIUS
HAVERMOUT
VEBKEERSWEZEH P. T. T
Voor kleine tuinen.
KUNST 11 WETENSCHAP.
SPURT.
LANDBOUW.
HANDEL m HUVEBHEID.
8EMEN8D NIEUWS.
herinneringen
CENT PER
PONDSPAK
DE KERK.
den overval op de Kalkmarkt aanwezig
was geweest. Enkele getluigen hebben
in verdachten pertinent de daders her
kend. Eenige getuigen décharge ver
klaarden, dat zij verdachten „omstreeks"
het uur van den overval bij het stempel
lokaal in de Spinhuissteeg hadden ge
zien, dit lokaal is niet ver verwijderd
van de Kalkmarkt, Deze alibi-construc
tie scheen echter weinig indruk te ma
ken op het Hof, dat thans de behandeling
heeft voortgezet.
De proc. generaal achtte het bewijs
zoo sterk en overtuigend dat hij beves
tiging van het vonnis der Rechtbank
vroeg: 2% jaar gevangenisstraf. Ten
slotte verklaarde de proc. generaal dat
hij ernstig zal nagaan om tegen de ge
tuigen a décharge een vervolging wegens
meineed in te stellen.
Verdachten beweerden niets met de
zaak te maken te hebben en een hunner
vroeg onmiddellijke invrijheidstelling.
De aanvaring van het s.s. „Rozenburg".
De raad voor de Scheepvaart heeft
uitspraak gedaan i.z. de aanvaring tus-
schen het s.s. „Rozenburg" en het Pa-
nameesches.s. „Mout Helikon" in de
Noordzee.
De raad is van oordeel, dat deze aan
varing geheel is te wijten aan de schuld
van de „Mount Helikon", die, door wel
ke oorzaak dan ook, bakboord uit te
gaan en de „Rozenburg" dwars in de zij
de is geloopen. Reeds ingevolge art. 24
van het Zee-aanvaringsreglement was
de „Mount Helikon", als oplooper, ver
plicht om de „Rozenburg" niet in den
weg te komen.
Wat betreft de vraag, wat de „Ro
zenburg" nog had kunnen doen om de
aanvaring te voorkomen, is de Raad
van oordeel, dat achteruitslaan het eeni
ge was, dat hier te doen stond. Het denk
beeld van den tweeden stuurman om
hard vooruit met B. B. roer te geven,
was hoe goed ook bedoeld ten
eenemale fout.
Ind. Stoomvaartlijnen.
Dempo (uitr.) 2 (10.45 v.m) te Sout
hampton.
Johan de Witt 2 v. Batavia te Am
sterdam.
Johan van Oldenbarnevelt (uitr.) 3 (7
v.m.) te Genua.
Chr. Huijgens (uitr.) 31 van Singapore.
Het bestellen van za
den voor den moestuin.
We hebben ze weer ontvangen de
prijscouranten van zaden en planten en
we kunnen beginnen aan een prettig
werkje n.l. het bestellen van een en an
der. Om dit behoorlijk te kunnen doen
maken w.e een plan volor de beplanting
van onzen tuin, zoodat we ongev. kun
nen berekenen wat we van allts noodig
hebben. Zonder dat kunnen we eigenlijk
niet bestellen, We weten dan immers
niet of er voldoende ruimte voor een en
ander aanwezig is. Dit geldt zoowel voor
den siertuin als voor den groen:tentuin.
Voor laatstgenoemden is het maken van
een teeltplan niet zoo erg moeilijk. We
hebben dan gewoonlijk een 'terrein dat
in den winter geheel leeg is, zoodat de
beschikbare ruimte gemakkelijk is te
overzien en op te meten. We bepalen nu
wat we ztullen telen en welke opper
vlakte voor de verschillende gewassen
zal worden benut. Hierbij houden we
rekening met wisselteelt, zoodat b.v, de-
ende of overeenkomstige gewassen niet
steeds op dezelfde plaats komen, met
het oog op plantenziekten en de aan
wezige voedingsstoffen in den bodem
Daarna kunnen we berekenen hoeveel
zaad of wel hoeveel planten we noodig
hebben. Ook houden w!e er rekening
mede, dat bepaalde soorten in combi
natie met elkander kunnen worden ge
teeld, zoodat dan 2 of zelfs 3 soorten
op een en hetzelfde grondstuk komen.
Hierbij denken we b.v. aan spinazie tus-
schen erwten, peulen of tuinboonen,
kropsla tusschen bloemkool of stamboo-
nen, peen waardoor radijs v/ordt gezaaid
enz. Hier volgen de benoodigde hoeveel
heden zaaizaad voor de voornaamste
groentensoorten. Voor het bezaaien van
10 ml is ongeveer noodig: van spinazie
4 a 5 ons, van tuinboonen 2 ons, van
halfhooge of hooge doperwten 1 ons, van
stam- of kruiperwten ons, van stam-
boonen 1 ons, van stokbeenen' ons,
van schorseneeren 15 gram, van raap
stelen, radijs en uien ons, van veld
sla 10 gram, van zomerpeen 15 a 20 gr.,
van winterpeen 10 a 15 gram, van poste
lein 2 ons en van witlof 4 gram. Op zaai-
bedden om later uit te planten, zaaien
we o.a. verschillende koolsoorten, krop
sla en andijvie. Van kropsla nemen we
een vroege soort en een soort voor den
zomer; hetzelfde kunnen we doen met
andijvie. Voor de zaaibedden is van al
deze soorten de kleinst verkrijgbare
hoeveelheid, b.v. een pakje, voor eigen
gebruik in de meeste gevallen ruim vol
doende. Bestel uw zaden vooral bij een
solied adres; alleen goed zaad kan goe
de planten leveren. In een volgend arti
kel het een en ander over sierplanten.
Bij Em. Querido's Uitgevers Mij.
te Amsterdma, zijn de volgende boeken
ter perse, om binnenkort te verschijnen:
Tienduizend Kaarsen, tooneelroman
door Bets Ranucci-Beckman; Het is
verbodenroman door J. Onslee en
Nico Slob; De Vriend keert weer, ro
man door Arnold Zweig, vertaald door
Nico Rost; De Jeugd in nood, door Ernst
Fischer, vertaald door B. Engelander,
met een voorwoord van dr. F. M. Wi
baut. Van den roman van A. den
Doolaard, De Druivenplukkers, ver
schijnt de tweede goedkoope druk; van-
Kamertjeszonde, door Herman Heyer-
mans de twintigste druk; van Rood Ko
ren, door Maurice Hindus de tweede
druk. Van Omdat ik zwart ben, door
Magdeleine Paz, verschijnt een nieuwe
vertaling door E. Brouwer.
De Nobelprijs van Galsworthy.
Naar verluidt zal volgens den wensch
van John Galsworthy, die Dinsdag j.l.
is overleden, 't bedrag van den Nobel
prijs welke hem was toegekend, zijnde
9600 pond sterling geschonken worden
aan de Pen Club, de wereldorganisatie
van inschrijvers waarvan Galsworthy
president is geweest. Indien de Pen Club
deze gift niet aanvaardt, zal zij geschon
ken worden aan het koninklijk letter
kundig fonds.
Smeer de pijnlijke plek licht in
met Sloan's Liniment. Het dringt
onmiddellijk door, verspreidt een
tintelende warmte door de ge
wrichten en spieren, en verdrijft
de pijn en gevoeligheid. Sloan's
is een zegen voor athleten,
arbeiders in de open lucht, en alle
personen, die blootgesteld zija
aan het winterweer. Het beveiligt
U tegen rheumatiek. Schaf U
nog heden een flacon aan.
Gebruik het bij Rheumatiek,
Lende jicht, Ischias, Verkoud
heden op de Borst, \mf
stuikingen, Kneuzingen.
7
(Ingez. Med.)
02 en M. de RuH. C. v. Eenennaam
1—1.
Totaal in het voordeel van Middel
burg 515.
ter der fokvereenigingen (syndicat d'éle-
vage); vrijstelling van de betaling der
invoerrechten zal niet worden verleend.
Tennis op de Olympische Spelen.
Op de agenda van de jaarlijksche ver
gadering van den Duifcschen tennisbond
komt als punt van bespreking voor:
overwegingen betreffende de mogelijk
heid van het weder opnemen van tennis
onder de Olympische spelen.
NEDERLANDSCH FABRIKAAT
Dammen.
De wedstrijd Souburg IMiddelburg
I voor den Z. B. B. had tot uitslag:
J. v. EenennaamJ. L. C. Strooband
02, J. Maring—J. Roelands 11, L.
LeijnseJ. v. Wijck 11, J. JanseA.
A. Vermazen 02, F. v. EenennaamM.
Dommisse 20; W. CysouwJ. Goed-
bloed 02; J. WalravenB. F. Monte-
nari Jr. 0—2, W. DavidseL. C. Brou
wers 02, J. F. JaquesP. C. Jansen
(fng^z, Med.)
Fokstieren.
De Rijkslandb. cons, te Parijs, dr. A.
Sevenster .deelt mede, dat 't Fr. ministe
rie van Landb. de afgifte van invoerver
gunningen voor fokstieren heeft hervat
op de volgende voorwaarden: de dieren
moeten zijn ingeschreven in een N'eder-
Iandsch Stamboek; de invoervergunnin
gen worden uitgereikt aan den voorzit
De Mosselhandel.
Men schrijft ons uit Ierseke:
De mosselhandel via Terneuzen en
Antwerpen is wederom geheel hersteld,
en de verzending naar België weer aan
gevangen. Met het knippen van mosse
len is men weer druk aan den gang. Dit
geeft handen vol werk aan menigeen
Zeer veel mosselen worden ver
zonden. De kwaliteit is over 't alge
meen goed, maar de prijs gedrukt,
Meelfabrieken der Nederl. Bakkerij.
In de Donderdag gehouden commis
sarisvergadering der N.V. Meelfabrieken
der Nederlandsche Bakkerij, Rotterdam,
werd besloten aan de algemeene verga
dering van aandeelhouders, die den
22sten Februari a.s. te Utrecht zal wor
den gehouden, voor te stellen om 5 pet.
(v. j. 7 pet.) dividend en een omzetpre-
mie van 10 ct. per 100 k.g. afgenomen
producten uit te keeren en daarnaast
met het oog op de nog steeds heerschen-
de crisis 100.000 aan de Bijzondere Re
serve toe te voegen.
EEN BRAND-MAAND. In Januari
is de Rotterdamsche vrijwillige
brandweer 354 maal uitgerukt op eigen
gelegenheid met 640 slangenwagens.
9.)
door
P. LINDENBERGH,
te Wemeldinge.
i
In 1912 werd een gemeentegasfabriek gesticht
en in hetzelfde jaar is ons dorp aangesloten aan de
drinkwaterleiding Zuid-Beveland. Om iets minder
cmvolledig te zijn moet worden vermeld dat de Ned.
Herv. Gemeente en het Burgerlijk Armbestuur ta
melijk rijk zijn aan grondbezit, door vrijgevigheid
van Ambachtsheeren in de 18de eeuw. Ook de di-
akonie der genoemde Kerk heeft wat grond in
eigendom.
De genoemde gronden zijn voor het grootste ge
deelte in of dicht bij de Gemeente gelegen en wor
den om de zeven jaar in het openbaar verpacht.
In den laatsten tijd verpacht het Burgerlijk Arm
bestuur onderhands.
In de eerste helft der vorigei eeuw en waarschijn
lijk ook vroeger werden deze gronden verpacht aan
de boeren, zoodat zij bijna onafscheidelijk aan de
boerenbedrijven waren verbonden. Er was toen
voor de pacht geen concurrentie en wanneer een
perceel om een of andere reden niet werd inge-
pacht, kostte het moeite om een nieuwen pachter
te vinden. Later toen het klein bedrijf zich uitbreid
de, is daarin verandering gekomen en er is bij de
openbare verpachting altijd groote belangstelling
en concurrentie, zo'odat bijna alles aan kleine boe
ren werd toevertrouwd. De Stelhoeve wordt op de
zelfde wijze in zijn geheel verpacht. Voor het groot
ste deel zijn de pachtprijzen dezer gronden vrij
hoog, belangrijk hooger dan vóór 1850 toen er ge
middeld 10 a 11 per Blooisch gemet als jaarlijk
sche pachtsom voor betaald werd.
Om de herinnering niet te doen' verloren gaan
zij hier nog opgemerkt, dat er sedert eeuwen hier
een bierbrouwerij was „het Hart" geheeten, die
voor een groot gedeelte Zuid Beveland van bier
voorzag; in December 1891 is zij gedeeltelijk ver
brand, maar te voren was het brouwen reeds ge
staakt, omdat er niet te concurreeren was tegen
de groote brouwerijen elders.
ï.n ke*. overgebleven gedeelte werd in 1893 een
coöperatieve Roomboterfabriek gevestigd, die den
naam „het Hart" overnam. In 1930 is deze fabriek
verhuisd naar een nieuw gesticht, doelmatig inge
richt gebouw.
De namen van Brouwerijweg en Bierweg houden
de herinnering aan de oude Brouwerij nog levendig,
alsmede de naam van het Rest- of Brouwerijpad.
Even bezuiden het Oosteinde van de dorpsstraat
stond vroeger een houten windkorenmolen, die
door het draaien van den kop op den wind werd
gezet. Deze molen is op een Julimorgen in 1868 af
gebrand. Daarna is de molen aan den Bonzijweg
gebouwd, in steen. De molen aan het kanaal stond
er toen reeds eenige jaren.
Ten zuiden van den ouden molen, aan het west-
eind van den achterweg op den driesprong stond,
in den vorm van een driehoek, de klapbank. Zij is
voor eenige jaren afgebroken.
De twee rijen lindeboomen aan de dorpsstraat
zijn in het begin der vorige eeuw geplant, het ge
deelte der beplanting beoosten den dwarsweg is
ongeveer 30 jaren jonger.
Gedurende vele jaren zijn deze boomen ieder
jaar kaal gesnoeid, in den laatsten tijd ondergaan
zij die kuur om het andere jaar. Het blijkt, dat de
linde zeer taai van leven is, want ondanks dat be
lemmeren van den groei zijn slechts weinig boomen
gestorven, maar het dikker worden der stammen
gaat uiterst langzaam. Het is nu ongeveer 60 jaar
geleden, dat de Gemeenteraad besloot de linden
te rooien, maar uit de burgerij ging een zeer sterk
protest tegen dit besluit op. Het bleek dat men zeer j
gehecht was aan de boomen, die vooral in den zo
mer een sieraad van het dorp zijn. In het najaar
geven de afvallende bladeren heel wat werk aan
de meisjes, die voor opruiming moeten zorgen.
In Maart 1928 is het gedenkteeken op de Loo
geplaatst, ter gedachtenis aan het toen 25 jarig j
Burgemeesterschap van den heer F. Wabeke,
Deze gedachtenis werd gevierd met een dorps
feest waaraan de geheele Gemeente deelnam, en*
dat schitterend en ordelijk verliep. Het is een
eigenaardigheid van Wemeldinge, dat men er op
uitstekende wijze dorpsfeesten weet te organisee-
ren en te vieren.
Voor de geschiedenis der Kerk zijn er meer gege
vens dan voor de Burgerlijke. De archieven zijn
meer volledig na de Kerkhervorming ertfc ook te
voren waren het de kloosters, die eenige aantee-
keningen hielden van de belangrijkste gebeurtenis
sen.
Van de invoering van het Christendom in Zuid-
Beveland is mij niets bijzonders bekend. De be
woners waren heidenen en er was bij hen verschil
van Godsdienst en gebruiken, die er verband mede
hielden. Alleen van Walcheren is mij iets bekend;
en ik kan slechts vermoeden, dat het hier in hoofd
zaak zal gegaan zijn als daar.
Het is echter zeker, dat ten slotte alle bewoners
tot het Christendom zijn overgegaan, maar hoe
veel tijd daarvoor noodig is geweest en hoe er
voor gestreden is, ik weet het niet
Ook van de eerste helft der middeleeuwen zag
ik geen aanteekeningen betreffende de Kerk van
Wemeldinge.
Waarschijnlijk was er hier toen wel een klein
Kerkgebouw maar welk gebouw het was en waar
het stond, dat ligt voor mij in het duister.
G
In de eerste helft der 15de eeuw is de nu nog
bestaande Kerk gebouwd. Het was een gebouw met
één dak, met het koor aan de oostzijde. Zij was ge
wijd aan Sint Andries of, zooals men ook schrijft,
Sint Andreas, die met goed gevolg den draak be
streed. Vandaar is ook het Sint Andrieskruis in het
Gemeentewapen.
Later is de Kerk verbreed naar de Zuidzijde, de
pilaren zijn toen aangebracht en er kwam een dub
bele bekapping. Het koor bleef in den oorspronke-
lijken staat.
De parochiekerk van Wemeldinge had vóór de
verbreeding vier vicariën van de Heilige Maagd,
van Sint Willebrordus, van Sint Nicolaas en van
Sint Jacob, ook genaamd Bedêlkapellerij spreek
uit: Bedeelkapellerij.
Beoosten het dorp stond het Klooster voor adel
lijke jonkvrouwen en wat nu nog Sintjanshof heet
op eenigen afstand bezuiden het dorp was de stand
plaats van de priorie der Sint Jansheeren, tevoren
der Tempelieren; vervolgens was het toegevoegd
aan het Baljuwschap van Sint Katharina te Utrecht.
Het Kerkgebouw is opgetrokken van Zeeuwsche
moppen met sterke metselspecie. In de kerk waren
van fraai eikenhout: de predikstoel, den tuin met
Kerkeraadsbank en de Ambachtsheerenbank, en
het in 1746 aangebrachte schot met deuren, dat de
preekkerk van dat koor scheidt. Evenals vele an
dere verbeteringen is dit schot gemaakt op last en
op kosten van den Ambachtsheer.
In het jaar 1857 is de Kerk heel wat opgeknapt
en onbegrijpelijk bedorven, boven de beide deelen
der preekkerk kwam een plafond, dat in hemels
blauw werd geschilderd en al het mooie eikenhout
kreeg een imitatie eikenhout kleur. De beschil
dering boven den ingang van het Koor, het werk
van den schilder A. Brand in 1801, werd gedeelte
lijk afgezaagd.
De zitplaatsen van de vrouwen waren stoelen
met biezen matten en voor de mannen waren ban
ken om op te zitten en schuine tafels om de kerk
bijbels op te leggen. De Ambachtsheerenbank was
afgestaan aan den Gemeenteraad.
De koperen kronen om kaarsen op te plaatsen zijn
waarschijnlijk een geschenk van een der ambachts
heeren.
Achter de zitplaatsen der mannen was een drie
meter hooge schutting en daarachter, het zuidelijk
deel, de wandelkerk, waarvan ik de breedte schat
op 6 a 7 meter, In het midden van deze vrije ruimte
was een portaal voor den uitgang. Deze was dus aan
de Zuidzijde.
Bij "de genoemde „opknapping" van het Kerkge
bouw zijn ook de zuidelijke ramen voorzien van
Schotsche ruiten, misschien een knap werk van een
timmerman, maar daar zeker niet op zijn plaats.
Ongeveer ter zelfder tijd als de Kerk is ook de
toren gebouwd, hij is 36 meter hoog en bevat twee
luidklokken. De kleine voor gewoon gebruik, de
groote voor het oproepen ter Kerk en bij begra
fenissen. De groote is 8 Februari 1822 gebarsten
bij het luiden voor een begrafenis en daarna over
gegoten te Midwolde met het opschrift:
Ik Roep ter Kerk
Regel het werk
Verkond den dood
Waarschuw in nood
Ik spreek ook mêe
Bij feest en vrêe.
Het is niet waarschijnlijk dat, er vroeger een
klokkenspel was.
De toren staat tegen de Kerk en behoort er bij,
maar hij is nu het eigendom van en in onderhoud
bij de Burgerlijke Gemeente.
In 1898 is de Kerk gerestaureerd, waardoor veel
schoons is hersteld.
De wandelkerk werd door zitplaatsen ingeno
men, de zuidelijke omgang is dichtgemetseld en een
nieuwe met hardsteenen trappen is gemaakt aan
het Oosteind van het koor, zoo dat men nu door
het koor in de Kerk komt. Het koor is ontruimd,
de zolder, over de helft van de lengte bestaande,
is weggebroken. Te voren werd het gebruikt voor
bergplaats van allerlei, dat er niet behoorde. Nu
kwam het fraaie gebouw met zijn Gothische ra
men tot zijn recht. Het werd overkoepeld en eenige
weinig geschonden grafzerken werden vertikaal
tegen de muren onder de vensters geplaatst. Aan
den binnengevel is een houten bord opgehangen
met de namen der Kerkvoogden en een berijming:
In den jare achttien honderd
Met acht en negentig vermeerd
Toen ging 't ontwerp en bouwplan door,
werd Consistorie, Kerk en Koor
Door 't Kerkbestuur, gerestaureerd
Naar 't bestek en onder leiding
Van J. Verheul begon het werk,
Van Maris van Kapelle brak
En bouwde voort aan muur en dak,
Bracht deur en bank in Kerk en Koor.
God de Gever van al 't goede
Schonk tot den arbeid lust en kracht
Geen ramp of onheil, val of stoot
Bracht eenig werkman wond of dood
En ongestoord werd 't werk volbracht.
Volgen de namen van Kerkvoogden.
Den drieentwintigsten der tiende maand
[van 't jaar
Hield Drost d'inwijdingspreek voor
[d'opgekomen schaar.
Bij deze restauratie is het plafond der kerk ver
wijderd en vervangen door twee koepels. De verf
van het eikenhout is afgeloogd en het blootgeko-
men hout zorgvuldig bijgewerkt. Een overdekte
bank werd in nieuw eikenhout in denzelfden .stijl
als het andere geplaatst als zitplaats voor de. Kerk
voogden, ter plaatse van de Ambachtsheerenbank,
die naar de tegenovergestelde zijde onder den to
ren werd verplaatst. Al de zitplaatsen werden ban
ken, waarop men gemakkelijk zit, die in imitatie
kleur werden geschilderd. De koperen standaard
voor den zandlooper bleef op den kansel, die met
den tuin en de Kerkeraadsbank naar het midden
werd verplaatst.
Deze restauratie heeft de Kerk veel mooier en
ook doelmatiger gemaakt en de acoustiek verbeterd.
Voor het nageslacht blijft te verbeteren: de buiten
kant en nog eenige fouten waaronder de genoemde
Schotsche ruiten.
Later zijn er eenige kronen voor gasverlichting
opgehangen, zij zijn niet zoo mooi als de oude voor
verlichting met kaarsen, maar toch voldoen zij aan
de behoefte en sluiten zoo goed mogelijk aan bij het
geheel.
Oorspronkelijk was de Kerk gebouwd voor den
Roomsch Katholieken eeredienst; er zijn in de Kerk
vele Roomsche Geestelijken en vele andere voor
aanstaande mannen en vrouwen begraven. Er is
daarvan weinig bekend, alleen eenige grafzerken
hebben de namen bewaard. Ook na de Reformatie
is van het inwendige der Kerk gebruik gemaakt
om de aanzienlijken na hun overlijden ter aarde te
bestellen. De lijken der andere inwoners zijn be
graven op het Kerkhof rond de Kerk, tot in 1914
een nieuwe begraafplaats is aangelegd.
Waarschijnlijk behoorde Cattendijke voor de Re
formatie kerkelijk bij Wemeldinge.
De Reformatie vond ook hier ingang en binnen
betrekkelijk korten tijd waren er zog goed als geen
Roomschen en Wemeldinge is altijd een overwe
gend Protestandsch dorp gebleven. In den tijd der
vervolgingen zullen ook hier zware tijden en mar
telaren geweest zijn, maar bijzonderheden zijn mij
daarvan niet bekend. De groote overgang tot de
nieuwe leer had ten slotte het gevolg, dat het Kerk
gebouw aan de Hervormden werd toegewezen. Een
volledige lijst van Predikanten met hier en daar
sobere aanteekeningen is een goede leidraad voor
de geschiedenis der Ned. Herv. gemeente van We
meldinge.
(Wordt vervolgt).
