-
L
Uw keuken de Hoïlandsche properheid!
Henkel's gewild Schuur- en Reinigingsmiddel.
KoFtgf@ne®
Alles blijft: als nieuw door
BURGERLIJKE STAND
WAAR IS WERK?
Verkoopingen - Verpachtingen
in Zeeland n
VARIA,
1
GEDENKRAAM IN DE NIEUWE KERK
TE MIDDELBURG,
Reeds meer dan vijf jaren verliepen er
sinds de onvergetelijke Augustusdagen
van 1924, toen het 350-jarig gedenkfeest
van Middelburg's overgang aan Prins
Willem van Oranje gevierd werd.
Nog levendig staat ons voor den geest
de huldebetooging der 12.000 Zeeuwen
aan Oranje op het Molenwater en niet
minder het schoone zangspel op de Groo-
te Markt, waarbij op zoo voortreffelijke
wijze in tegenwoordigheid van H. M. en
de Koninklijke familie de strijd en het
lijden van Middelburg in de bange jaren
gedurende het beleg van 1572—-1574 in
beeld en klank vertolkt werden.
Reeds in Februari van 1924 had de
herdenking van dit feit plaats gehad door
feestelijke bijeenkomsten in de Nieuwe-
en Noorderkerk, waarbij door de h.h.
ds. Netelenbos en Prof. Blok in schoone
redevoeringen, opgeluisterd door muziek
en zang, de belangrijkheid van deze ge
beurtenis voor Staat en Kerk in het licht
was gesteld. Maar ook de Kerk bleef niet
achterwege bij deze herdenking.
Immers ook voor haar was het feit van
Middelburg's verlossing van het Spaan-
sche juk een hoogst belangrijke gebeurte
nis, omdat zij de vrijheid van godsdienst
en daarmede de vestiging der Hervorm
de Kerk ten gevolge had.
Op 28 Februari 1924 werd het 350
jarig bestaan der Hervormde gemeente
van Middelburg dan ook feestelijk her
dacht in de Nieuwe Kerk in een gods
dienstoefening, waarin wijlen ds. de Ligt,
ds. Jonker en ds. Van Empel het woord
voerden.
Door een gedenkbord, bij die gelegen
heid in het kerkgebouw geplaatst, werd
de herinnering levendig gehouden aan
den hageprediker en vluchtelingenpredi-
kant Gelein Janszoon d'Hoorne, die als
eerste predikant bij de Herv. gemeente
in 1574 optrad en haar tot zijn over
lijden in 1575 diende.
Tevens werd toen door de kerkvoog
den het plan opgevat om het feit van
Middelburg's verlossing in 1574 en de
herdenking daarvan in 1924 voor het na
geslacht vast te leggen door het aan
brengen van een gedenkraam in de Nieu
we Kerk.
Al ras bleek dat velen sympathie voor
dit denkbeeld gevoelden. Wel kwamen
daarvoor geen „groote giften" in, maar
de „kleine luiden" lieten zich niet on
betuigd.
Dank zij de volhardende opwekkingen
van den voorzitter van het college van
Kerkvoogden kwam droppelsgewijze
zulk een bedrag bijeen, dat aan het plan
een begin van uitvoering kon worden
gegeven.
Verschillende teekeningen werden ont
worpen, maar ten slotte meenden kerk
voogden niet beter te kunnen doen, dan
zich in betrekking te stellen met den heer
Ir. J. L. Schouten, fabrikant van brand-
schilderwerk te Delft, die door vervaardi
ging van talrijke gebrandschilderde ra
men in onderscheidene kerken van ons
land getoond heeft iets goeds te kunnen
leveren, naar aanleiding van hem ver
strekte gegevens.
De heer Schouten aanvaardde de op
dracht en zond een schetsteekening, die
behoudens enkele veranderingen, de
goedkeuring van kerkvoogden wegdroeg.
Maar waar zou het raam nu geplaatst
worden?
Gelijk bekend is, telt de Nieuwe Kerk
acht lichtramen, vier in den Zuidelijken,
twee in den Westelijken en twee in den
Noordelijken gevel.
De beide laatste waren in de vorige
eeuw geheel toegemetseld, maar bij de
restauratie van de gevels in 't begin de
zer eeuw, werden deze weder geopend
en van glas in lood voorzien; dit ge
schiedde ook met de ramen van den
Westelijken gevel op de Groenmarkt,
maar de ramen in den Zuidelijken gevel
bleven ongerestaureerd, d, w. z. in deso-
laten toestand voortbestaan; daarvoor
was van rijkswege geen steun te beko
men; ze gaan schuil achter de huizen van
Kapoenstraat en Wal en vallen dus uit
wendig niet in het oog.
Maar inwendig maakte dit een droe
ven indruk, die bouwvallige houten ven
sters, geheel in strijd met den stijl der
andere ramen.
De geschiedenis leert ons, dat de Nieu
we Kerk, of, zooals ze vóór de Hervor
ming heette „de Oost Monsterkerk",
waarschijnlijk gesticht is in de 13e eeuw
als parochiekerk, naast de nog oudere
„Koorkerk die toen 't Hooge koor ge
noemd werd in onderscheiding van 't
koor der Voorkerk, dat het middelkoor
heette; beide kerken stonden met el
kander in nauw verband, maar waren
toch van elkander gescheiden.
Duidelijk blijkt dit uit het feit, dat bij
de beeldstormerij op 22 Augustus 1566 in
de „Voorkerk" 500 menschen bezig wa
ren de beelden te breken, maar de toe
gang tot „het Hooge koor" werd hun
door de Burgemeesters zorgvuldig belet,
zeker uit vrees voor den Bisschop.
Wel werden de beelden en altaren op
der Stadsregeering na de komst van
Alva hersteld, maar hun luister zal niet
f.°?]^root meer geweest zijn, omdat de
liefde tot de kerk zeer verminderd was.
Was de beeldenstorm een groote ramp
voor dit kerkgebouw, nog noodlottiger
was de brand van 24 Januari 1568 toen
ten gevolge van het inslaan van den
bliksem in den toren beide kerken in
wmmwi,
Als U altijd Ata gebruikt
axia te poei-era eu te sebis-
rera, dara Heeft U schik in
Uw werk. Er gaat niets
boven het beproefde „Ata".
MA
tEe»ig lmpottour E. Oiteimann Co"» Handel Mij., Amsterdam Fabrikant»: Henlui Cie. A. G.. Daaseldorf
^Lagez. Med.)
de asch gelegd werden. Hierbij ging onder
meer verloren het schoone altaarstuk in
't Hooge koor, de afneming van het kruis
voorstellende, geschilderd door Jan van
Mabeuze.
Ook de graftombe van Graaf Willem
de Tweede zal bij deze gelegenheid zoo
hebben geleden, dat men 't maar beter
vond de gebroken beeltenis boven de
tombe aan 't oog te onttrekken door
vóór de grafnis een muur te plaatsen.
Eerst in het jaar 1817 werd de ge
schonden graftombe teruggevonden en
na in 1928 zooveel mogelijk te zijn ge
restaureerd, siert ze thans weder onze
Koorkerk.
Bij dezen brand werden ook vernield
de gebrandschilderde glasramen, die
zich boven de altaren bevonden, waar
aan de „Voorkerk" zoo rijk was.
Toen deze altaren na de Hervorming
in 1574 bij de inrichting der Kerk voor
den Hervormden eeredienst werden op
geruimd, bleven echter de gebrandschil
derde glasramen bestaan en werden deze
evenals vroeger nog steeds onderhouden
door de verschillende gilden, die deze
altaren hadden opgericht ter eere van
hun schutspatroon.
Zoo vinden we vermeld, dat in 1784
in de Nieuwe Kerk nog genoegzaam
ongeschonden bestond het geschilderde
glasraam van het gilde der kooplieden,
verbeeldende de koopmansbeurs met de
namen van de overlieden van dit gilde
en het stichtingsjaartal 1682.
In den Westelijken gevel der kerk, dus
aan de zijde van de Groenmarkt, waren
geplaatst het raam van het groote en
kleine schippersgilde; daaronder stond
het jaartal 1652.
In den Noordelijken gevel, aan de zij
de van de Statenzaal, stonden die van
't vettewariers-, graan-, kannen- en
glaskoopers-gilde zonder jaartal, einde
lijk zag men daarnevens dat van de
kruideniers, apothekers, drogisten, ta-
baksverkoopers en suikerbakkers, één
gilde uitmakende.
Ook in de Oude kerk en Gasthuiskerk
vond men te dien tijde nog gebrandschil
derde glasramen van verschillende gil
den,
Maar daar kwam de revolutie van
1795, de tijd van „vrijheid, gelijkheid en
broederschap,"
Vooral voor de Hervormde Kerk was
deze zeer noodlottig: als heerschende
staatskerk had zij afgedaan.
Alle gezindten konden nu aanspraak
maken op hare bezittingen en dienten
gevolge moest de Gasthuiskerk aan de
Roomsch-Katholieken worden afgestaan,
terwijl aan de Lutherschen een schade
vergoeding in geld moest worden vol
daan.
Ook op het inwendige van de kerk
gebouwen was dit van grooten invloed.
Tot dusver prijkten de wanden der ker
ken met talrijke wapenborden van aan
zienlijke familiën, die in deze kerken
hunne graven hadden, maar ingevolge
besluit van President en Raden der Stad
van 12 Maart 1798 moesten deze worden
weggenomen; de borden, die niet werden
genaast, sloeg men stuk en werden voor
brandhout verkocht.
Om zich een voorstelling te maken
van deze kerkversiering, beschouwe men
de wapenborden in de achtergang van
het Stadhuis, die bij dezen „revolutie
beeldenstorm" gespaard zijn gebleven.
De twee grootste stellen voor de ge
beeldhouwde wapenschilden van Mr.
Willem Schorer, Raad ter admiraliteit
en dat van zijne echtgenoote. Deze hin
gen tot 1798 in de Nieuwe Kerk ter
rechter- en linkerzijde van den predik
stoel, maar werden onder het republi-
keinsch staatsbestuur niet langer ge
duld.
Waar alle steun uit de stadskas aan
de Kerk geheel ophield, zoodat deze
door vrijwillige bijdragen harer leden in
het onderhoud der kerkgebouwen moest
voorzien, kan men zich voorstellen, dat
de gebrandschilderde glasramen al ras in
verval geraakten, nu ook de gilden wa
ren afgeschaft en deze dus niet meer bij
droegen in het onderhoud daarvan.
Het één na het andere verdween al-
lengskens en werd na het wegbreken
der zandsteenen traceeringen door in
hout gevatte glasruiten vervangen. Wie 'n
oog slaat op de bekende afbeelding van
de Nieuwe Kerk in dien tijd, hangende in
de consistoriekamer, kan nagaan hoe
bouwvallig deze kerk zich in 't begin der
19e eeuw voordeed en inwendig was het
niet beter gesteld. Van alle sieraden be
roofd, zonder verwulf of kapwerk, slechts
met een beschoten dak afgedekt, had ze
niet veel aantrekkelijks meer; slechts
de sierlijke gebeeldhouwde preekstoel
was haar eenige pronk. Maar na den
revolutietijd in 1814 braken ook voor
haar weer betere dagen aan.
Het praalgraf der Evertsen werd op
last van Koning Willem I uit de Oude
kerk, die sedert zij als kazerne voor de
Engelsche troepen in 1809 had gediend,
zoozeer had geleden, dat ze gedurende
langen tijd gesloten was, naar de Nieu
we Kerk overgebracht,
In 1820 werden ter gedachtenis van
Graaf Willem II en zijn broeder Floris
de Voogd, marmeren gedachtenisplaten
aangebracht.
In 1846 werd het dak bekoepeld, maar
deze verandering is te betreuren, even
als de vervanging van den Westgevel in
1850 door een pseudo-Gothischen gevel
met stijllooze versieringen en pinakels.
Gelukkig heeft dit „kunststuk" het
niet lang uitgehouden: reeds op het laatst
der vorige eeuw brokkelde het zoo af,
dat het raadzaam bleek in te grijpen.
Met steun van het Rijk werd toen de
Westgevel gerestaureerd en de oude
traptoren wederom in eere hersteld, al
les in overeenstemming met de aan
grenzende Rijksgebouwen der Abdij.
Te betreuren blijft het dat men bij 't
aanbrengen van een olieverlichting de
prachtige koperen kaarskronen heeft
verkocht.
Maar bij al deze „verbeteringen" bleef
de Zuidelijke gevel ongerept, d, w. z.
onoogelijk en bouwvallig met zijn leelijk
houten glasramen.
Toen nu het plan rijpte om in dezen
gevel een gedenkraam 15741924 te
plaatsen, bleek de noodzakelijkheid om
alle ramen te herstellen en van glas in
lood te voorzien, waartoe kerkvoogden
en notabelen dan ook besloten. Maar nu
was de vraag in welk van deze raam-
vakken zou het gedenkraam komen?
Boven het praalgraf zou 't een ana
chronisme, een tijdrekenkundige fout
hebben opgeleverd.
Maar uit oude teekeningen ble.ek, dat
vroeger ook tegenover den kansel een
lichtraam had gestaan; besloten werd
daarom dit weder te openen en te be
stemmen voor het aan te brengen ge
denkraam.
En zoo prijkt het nu in 't midden van
den Zuidelijken gevel en beschenen door
de Zuiderzon komt het daar geheel tot
zijn recht.
De opzet is zeer eenvoudig gedacht,
't zou zijn een herinnering aan 1574 en
de herdenking daarvan in 1924. Van het
eerste tijdvak spreken de zonnestralen
in het bovengedeelte, die doen denken
aan het licht der vrijheid, dat toen ont
stoken werd; daaraan herinneren de
woorden „Auria, libertas". Ook getuigt
daarvan de afbeelding van Prins Willem
I, de Vader des Vaderlands, die door zijn
standvastigheid en moed de verlossing
van Middelburg heeft mogelijk gemaakt.
Op de gezegende gevolgen daarvan
voor Kerk en Staat wijzen de afbeeldin
gen van het Kerkelijk zegel van de Ned.
Herv. gemeente met het randschrift: „de
Naam des Heeren is een sterke toren"
en het stadswapen, de Burcht met den
arend. Maar aangezien de overgang van
Middelburg het gansche vaderland ten
goede kwam, omdat de Watergeuzen on
der Boisot nu Leiden konden te hulp ko
men en ontzetten, daarom prijken in het
gedenkraam al de wapens van de zeven
provinciën, nevens dat van den Prins.
Dat deze historische gebeurtenis in
1924 feestelijk herdacht werd, in de te
genwoordigheid van de Koninklijke fa
milie, daarvan spreekt de beeltenis van
onze geliefde Koningin tegenover die van
haren Stamvader.
En ten slotte bevat het gedenkraam in
den top een voorstelling van een open
geslagen bijbel met den korten inhoud
van het Evangelie: „Wie dorst heeft,
kome", een woord, dat het eene ge
slacht aan het andere ook in dit kerkge
bouw heeft overgereikt als de eenige
troost in leven en sterven.
Gaarne brengen kerkvoogden 'n woord
van dank aan den vervaardiger, den heer
Schouten te Delft voor de schoone uit
voering, maar tevens dank aan alle be
kende en onbekende gevers, die aan dit
schoone doel hebben medegewerkt.
CHR. HONDIUS.
APOTHEKEN.
Zondag en de nachten der volgende
week zijn de navolgende apotheken ge
opend:
Middelburg: Mevr. Wed. J. C. van der
Harst.
Vlissingen: A. J. van Ockenburg, Keine
Markt.
lest»
Vlissingen.
Van 31 Oct. tot 7 Nov. Ondertrouwd:
A. Caljouw 25 j. en F. J. van Gelder
28 j. J. L. H. van Bjeers 20 j. en M.
G. de Waard 23 j. P. A. Fruijtier 27 j.
en A. Hendrikse 22 j. A. J. Gooyen 22
j. en J. J. Labruiyere 19 j. A. Holne-
brandse 28 j. en M. J. Pot 19 j. N. van
Hoorn 30 j. en- Mj. J. van Beusichem
29 jaar.
Getrouwd: P. J. Kooman 26 j. en P.
M. Jansen 27 j. J. J. Bronder 24 j.
en J. P. Geelhoed 22 j.
Bevallen: L. Sloof geb. Fllorusse d.
A. H. Baker geb. Bos d. L. Roelse geib.
de Ridder d. K. Siegers geb. Nagelkerke
d. A. P. M. Huppertz geb. van Daeren-
donck d. C. Jansen geb. Delfos z. J.
Spuy geb. Aarnoutse z. C. J. de Waard
geb. Goes z. J. W. P. van Booy geb.
Crinse z. J. van Schravendijk geb. Van
Marle d.
Overleden: J. de Jong man van A.
de Jong 71 j. C. J. Jacobse d. 4 j. F. H.
van Breen man vjan F. Swenne 89 j.
P. Gilde vrouw van G. Fiegen 66 j. A. de
Koning wedr. van T. J. Kastelijn 95 j.
C. Meerman man viam J. Roelse 85 j.
K. van de Gruiter z. 14 j.
O. en W. Souburg.
Van 31 Oct.7 Nov. Ondertrouwd: B^
iReijerse, 22 j. en J. de Jonge, 22 j.
Getrouwd: J. de Jonge, jm. >27 j. en M.
Riisseeuw, jd. 24 j.
Overleden: J. Malie z. 5 m.
Zoutelande.
Over de maand Oct. Getrouwd: P.
Geschiere j.m. 28 j. en F. Dingemansej
j.d. 22 j. L. Simonse j.m. 24 ji en W.
Kodde j.d. 22 j.
Overleden: M. van den Driest 59 j.
echtgenoote van Wi. .Verhage. j
Goes.
Ondertrouwd: D. Jansen, jm. [22 j. ie|n
J. S. Kaijser, jd. 21 j.
Getrouwd: A. Geene, jm. 21 j. en J. J.1
de Nooijer, jd. 19 j. A. Snoek, jm. 26
j. en A. F. Harink, jd. 20 j.; J. vajm
Zweeden, jm. 34 j. en E. G. Vroegop, jd.
28 j.
Bevallen: M. M. T. Simons, geb. Bough-
graaf, d.; J. Sonke, geb. de Bpck, d. j
Overleden: J. Woindergem, z. 8 m.;i
L. F. den Hollander, 73 j. N. Hart, j
vrouw van A. Geluk, 61 j.; P. A. Dtogge,
man van E. FleVier, 63 j.
ningen. A. M- Brasser, Vllssingsches
B 317, naar Breda. J. Stroo, Vrijburg
str. C. 113, Middelburg. xMejDingemaij
se de Nooijer en gezin r. Teijlingensb
B 225 naar Vlissingen. M. J. Heiliger
:en gezin v. Turnhoutstr. E 11, Midde
j burg. J. Langedijk en gezin N. Vlissinf
sche weg C 137, naar Oostvoorne.
Gedurende dte maand October in d
gemeente
ZOUTELANDE.
Ingekomen:
P. Verhage, Meliskerke. P. Dingemau
se, Biggekerke. E. M. Onions en zoon va
New York. ,L. M. Maljaars van Grijpt
kerke.
Vertrokken:
I W. v. Velsen naar Yerseke. Chr. Klei
nepier naar Westkapelle. L. de Voog<
n. Domburg. J. Corbijn en gezin naa
Koudekerke. G. Kodde naar Middelburg
M. Francke naay Aagtekerike. L. C
l Bergsma en gezin [naar Rijswijk. W. d
i Kam en gezin naar De Lier.
I
BEVOLKING.
In de tweede helft der maand Octo
ber zijn in de gemeente
OOST- EN WEST-SOUBURG
Ingekomen:
Mej. P. M. Harthoorn Groote Abeele
A 255 van Kortgene. Mej. S. Bruijnooige
en gezin, Wissel C, 130b1 vap Schoon-
dijke. I. Kuaars, Burchtstr. B 342, Bres-
kens. A. de Wijze en gezin Marnixplein
G 56, Ritthem. Mej. J. Jongepier, Vlis-
singsche str. B 262, van Vlissingen. J.
v. d. Broeke en gezin Abeelsche weg A
248 van Dubbedldam. E. J. vtan Dries-
sche gezin v. Turnhoutstr. Ei 17, Axel.
J. Post, Oranjeplein A 162 van Vlis
singen. C. van Cadsand, Nieuwe Vliiss.
weg G 180 van Groede. Mej. S. J. de
Buck de Deckerstr. E 26 van Veere. A.
Rogge en gezin v. Turnhoutstr. E 12,
van Rheden. Wed. Besuijen Dekker en
zoon, Abeelsche weg A 251, Arnemui-
den. P. Th. van Domburg, Nieuwe
Abeele G 264 van Vlissingen. Mej. J. W.
Jagt, Vrijburgstraat C, 80 van Eindhoven.
Vertrokken
D. van Leuverden .en gezin Marnix
plein G 13 naar Koudekerke. P. G. van
Liere en gezin v. Turnhoutstr. B 14, naar
Middelburg. J. Kip en gezin v. Te ij longen-
straat B 238 naar Den Helder. Wi. van
Nieuwkerk en gezin Abeelsche weg A
248 's H. Arendskerke. Mej. Verzaal
Marijs, Middelb. weg A 281 naar Krui-
De Districts-Arbeidsbeurs voor de ge
meenten tusschen O. en W. Schelde t
Middelburg, telefoon No. 243, zendt on
de volgende aanvragen:
Binnenland.
Zaandam: bekwaam loodgieter, moe
bekend zijn met sanitair, gasleiding, enz.
dadelijk, loon n.o.t.k., voor onbepaaldei
tijd.
Den Helder: chauffeur-monteur, moe
bedrijfszeker zijn en eenigen tijd practijl
hebben, dadelijk, 25 tot 35 per weel
naar bekwaamheid, voor vast.
Hilversum: meubelpolitoerder, dadeï
lijk, loon naar bekwaamheid, liefst onge
huwd en ongeveer 25 jaar.
Tilburg: bekwaam zandvormer (hand),
dadelijk, ïoon 54 cent per uur, voor vast
reiskosten worden niet vergoed.
Amersfoort: slijper, speciaal bekend-
met het slijpen van karkassen voor auto
mobielen, dadelijk, 20 tot 35 pei'
week, voor onbepaalden tijd.
Rotterdam: 2 smeden, 1925 jaar
waarvan 1 bekend moet zijn met autoge-Y
nisch laschen, dadelijk 40 lot 60 ct. per
uur, voor onbepaalden tijd.
Rotterdam; 10 koperslagers-fitters, da
delijk, 55 ct. p. u., voor een half jaar.
Zutphen: loodgieter-electricien, dade
lijk, loon naar bekwaamheid, voor vast*
bij voorkeur P.G,
Enschedé: bekwaam gas- en waterfit-»
ter, dadelijk, 32.50 tot 35.50 per week,p
voor pl.m. een half jaar, reiskosten n.o..
t.k.
Enschedé: modelmaker, liefst volslagen»
vakman, dadelijk, loon naar bekw., 68.
cent per uur, voor geruimen tijd.
Apeldoorn; bekwaam machine-bank-,
werker, dadelijk, loon naar bekwaamheid,!
voor onbepaalden tijd.
Utrecht: geroutineerde steno-typiste,
voor de moderne talen, loon ongeveer,
100 per maand, voor onbepaalden tijd.
Rotterdam: voor groote scheepvaart
maatschappij, aldaar, kapster, bekend met
manicure, en met het vak, kennis van'j
de Engelsche taal strekt tot aanbeveling, "i|
vóór 7 December a.s.
Rotterdam: bekwaam automobiel-mon-s3
teur, moet prima vakman zijn, leeftijd 25rgji
tot 35 jaar, gem. loonregeling.
Aanbiedingen uitsluitend aan de Dis-
tricts-Arbeidsbeurs te Middelburg.
Nov.
12 Middelburg, Boomen, Blaupot ten
Cat».
15 Middelburg, Afbraak, Struve.
16 Brigdamme, Huis v. d. Harst.
20 Middelburg, Inboedel, Notarishuis.
20 Souburg, Hofsteedje en Huis, Paap.
Abonnementen en Advertentiëm vooï
dit blad worden aangenomen door
den Agent K. DE VOS
