VAM BOVEN
j. 0» MERK,
J. B. DIKSCH
Onze Sint f^icolaas-Etaiage
Men en Zilveren Pedgeschenïen.
Christoflezilver en
Engelsch plate serviezen enz.
ANTOINE MES
Mag» „De Maan"
is het adres voor Lampen
Wollen Vesten
JUWELIER R. VERHOOG
LVSs
Wsf
Eu gros vcrlcrijgbaar bij N.V. J. G.
J. J v. d- HARST, Grossiers, Middelburg
VARIA.
EEN REIS IN ZEELAND IN 1668.
In „de Toerist", het orgaan van den
Vlaamschen Toeristenbond, is een samen
vatting opgenomen van de beschrijving
van een reis, die Balthasar Moretus III
in 1668 ondernam door de Noord-Neder-
landsche gewesten. Het stuk berust in
het Archief van het Plantin Moretus-Mu-
seum in Antwerpen.
We laten hier volgen wat daarin ver
meldt wordt van Zeeland.
De reizigers zijn van een tocht door
Brabant te Bergen-op-Zoom aangekomen,
waar zij een schip huurden om naar Mid
delburg te varen.
En dan leest men verder in „de Toe
rist":
Met fraai weder voeren zij de Oos-
terschelde op, zagen er allerlei „verdron
ken landen" en op de beide oevers ver
scheidene steden en dorpen, tot ze „bij
vallende water" voor het eiland Ter Goes
aanlegden en niet zonder moeite langs
bet strand, tusschen slijk en „Creftecruyt"
aan wal geraakten. Ze bezochten de stad
Ter Goes, haar haven, straten, huizen,
haar mooie kerk, „ende fraey volck". De
stad was nochtans wat verlaten daar de
Prins van Oranje in het nabijliggende dorp
Heynkenshoven juist aangekomen was en
bijna iedereen hem daar was gaan begroe
ten. Van op de mooi beplante vestingen
van Ter Goes hoorden de Moretussen
„het hommeien, donderen en dommelen"
van het feestgeschut.
Laat op den namiddag verlieten zij de
stad met hun schip, dat even buiten de
haven op anker moest gaan liggen we
gens de duisternis van den nacht en den
mist. Zoo wilden zij „schouden de in-
convenienten die op clippen die hier on
trent seer abondant syn souden conneni
gebeuren" Zij wachtten „met goede pa-
ciencie aldus het licht der mane" en gin
gen dan weer onder zeil, maar daar de
wind te zwak was, moesten zij weer het
anker uitwerpen en wachten tot 's mor
gens om zich met het „nieuw vallende
water" te laten drijven, zonder wind, tot
aan de stad Ter Veeren, op het eiland
Walcheren.
Voor de stad lagen er „dry groote oor-
loghsschepen tot bevrijdenis van de ri-
vire". Vooral de fortificatiën vestigen de
aandacht van onze reizigers; twee oor
logschepen, „het een gemaeckt door de
stadt Ter Veere van 42 stucken, ende
het ander van de Staten van Zelant van
64 stucken"; de visschershaven met haar
24 schepen; het stadhuis en de hoofdkerk.
Na den middag kwamen hen de wagens
voor Middelburg halen. Ze reden door
het rijk heplante land waar zij vele hooge
heuvelen opmerkten, opgeworpen om de
beesten een toevluchtsoord te verschaffen
in geval van watersnood. Ze reden ook
„over vele bruggen op welcke de manier
(was) men de jonge dochters (moest)
keussen die van de compagnie (waren)
dat men (heette) heulen".
Arnemuiden ter zijde latende, kwamen
zij te Middelburg waar ze hun intrek na
men op de Groot Markt in „Het Keysers-
hof" oft „Huys van Domborg". Ze woon
den in het Vleeschhuis verkoopingen van
ossen en schapen bij; bezochten het stad
huis; de nieuwe brug over het kanaal,
„4aer schepen van vier hondert voet uyt
zee daeghelyckx in" kwamen, het oud
mannen- en vrouwenhuis, „seer net ende
wel ghestoffeert"; het weeshuis, „daer
vele kinderen soo jongens als maskens
seer regulier onder malcanderen onder
houden (werden) ende geinstruëert in dif
ferente ambachten" Na op de vestingen
hun oogen verlustigd te hebben aan de
fraaie omliggende landouw met haar
„speelhuysen" en prachtige dreven, kwa
men ze aan het „timmerhuys", waar eeni-
ge oorlogschepen, „die in den voorleden
oorloghé ghedint hadden, nu weder op-
gherecht werden".
Hier zagen ze ook twee „seer groote
schepen" bouwen „die gedestineert (wa
ren) om naar Oostindien te vaeren".
Balthasar Moretus beschrijft de vlijtige
drukte, die daar heerschte: „Het was
seer vermakelyck om de menichte men-
schen (te zien) dae daer int werck wae-
ren, d'een om het hout, d'ander om de
zeylen d'ander om de vaten, d'ander om
de ajsonicie van orloge ende d'andere
om masten ende catrollen te maken ende
deselve schepen te bereyden". Zij zagen
ook „de plaetsen in welck dat veel sal-
peeter, cogels, loot, caneel ende andere
soorien van goederen vergaedert wir-
den". Hun wandeling zetten ze voort
langsheen de kaaien, waar ze „speku-
Jerden' „de menichte schoone orlog-
schepen, fregatten, fluyten ende
andere Coopvardyschepen die de strae-
ten vervulden met het lossen van hunne
ingheladene goederen, die sy van alle
quariieren alhier aen (brachten) tot spy-
singe van de Nederlanden".
's Anderendaags gingen ze naar het
scheepswerkhuis terug om die smidse te
bezichtigen. Ook het Oost-Indië-schip
gingen ze thans langs binnen bekijken,
wat Balthasar met groote bewondering
vervulde. Het „draeyhuys", waar zeer
lange en dikke kabels gemaakt werden;
het „peckhuys", waar een massa be
smeurde werklieden de kabels met pik
overgoten; en een groot koopvaardij
schip, waarmede juist een troep solda
ten aangekomen was, wekken verder
hun belangstelling. Na de oude Abdij
van Premonttreyt of van St. Nicolaas,
waar nu de vergaderingen van de Staten
Generaal gehouden werden, bezocht te
hebben, ontmoetten zij een Antwerpsche
kennis „de sustcr van Sara Gijsels, die
met schreyen en tranen (vertelde) hoe
dat sy met haer man alhier, nu 3 weken
ghelegen hadde om haer goederen te
sien lossen die door ongeluck ende ver-
raet van den schiper tot Lillo aengesla-
gen ende geconfiskeert waren."
Van Midelburg uit begaven ze zich
naar Arnemuiden (Armuden). Ze trok
ken langs een weg „welcken gheel^ck
ghecassyt" was. Dicht bij de stad za
gen zij eerste de ketels, waar het zout,
uit Frankrijk aangevoerd, gezoden en
gezuiverd werd. De haven van Arne
muiden was toen reeds verzand, en het
stadje (luttel) bewoond.
Met den wagen reden ze den volgen
den dag naar Vlissingen, dat ons nu ook
bondig beschreven wordt met haar ves
tingen, haven, den buit van kanonnen in
den vorigen o'orlog op de Engelschen
veroverd, groote zeeldraaierijen, het
huis van de West-Indische Compagnie,
het „stadthuys ghehelyck op de structure
van dat van Antwerpen", het weeshuis,
enz. Op weg naar den wagen om de
stad te verlaten ontmoetten zij een bag
germolen: „een wonder instrument met
hetwelck dat door twee peerden eene
groote menichte slyck uyt den gront ghe-
schept wierdt om de revire te diepen
dat raer om sien was, geïnventeert ende
uytgewerekt door een Engelsman die het
privilegie heeft dat in ses iaer niet naer
mag gedaen worden" (1). Van de in
woners van Vlissingen zegt Moretus dat
het „seer bittere gheusen syn".
Terug te Middelburg, bezochten zij het
Oost-Indisch huis, waar veel koopwaren
als stoffen, satijn, zijde, kruitnagelen,
foelie, peper, kaneel, gember, enz-, voor
handen -waren om binnen eenige dagen
verkocht te worden. Die aanstaande
veiling was ook de reden waarom zoo
veel vreemdelingen te Middelburg aan
wezig waren. Zij ontmoetten er onder
andere verscheidene bevriende Ant
werpsche handelaars. Ook van de inwo
ners van Middelburg zegt Moretus, dat
ze „seer bitter geus (zijn) gkelyck gheel
Zeelant door, om wat oorsake daer
'roote moeylyekheyt is om den Cato-
iken dienst te hooren, mits seer heyme-
lyck ende onweten gedaen wordt son-
der eenige groote vergaderinge".
Ze reden 's anderendaags terug naar
Vlissingen in gezelschap van een anderen
wagen, met Antwerpsche vrienden be
laden. Ze hielden een soort wedren om
het eerst aan te komen. Met kinderlijke
vreugde meldt Balthasar Moretus, dat
hun voerman „den prys ende lof toe
quamp door syne couragie".
Ze staken nu over naar Breskens, „al-
waer dat op de schouders van (een)
schippersghast over het water op het
sant gedragen wirden, welck seer ge-
mackkelyck ende, drolligh gesciet, prin-
cipalyck met de vrou persoonen gelyck
(zij) door experiencie sagen". Van Bres
kens reden zc met „open kerre" naar
Sluis. Bij hun aankomst was de poort
van de stad gesloten „omdies wille de
predicatie begonst was," Het oude stad
je wordt doorwandeld en alle zienswaar
digheden vermeld. Achter het stadhuis
was er een herberg. Den Gulden Leeuw,
„alwaer dat over eenigen tijd vijf Jesui-
ten ghevangen sitlende, hebben op 5
maanden verteirt 700 ponden". Op dat
oogenblik waren er te Sluys „vele
stereke compagnien soldaten alle fraye
volck soo franschen, duytschen, als hol-
lantsche die seer petulant ende cra-
keelachtich onder maelcanderen syn dat
dickwils gevechten causeert gelyck (zij)
door experiencie sagen".
De reis werd met de bargie voortge
zet over Damme naar Brugge.
Middelburg.
Van 24—26 Nov. Ondertrouwd: L.
Leijnse, 37 j. en W Ooms, 25 j
Getrouwd: I). A. Rouw, 24 j. en A. 0.
P. D. Sloover, 25 j. Cf AL Zuijdwjeg,
EG j. en P. J. van Eenennaam', 21 j-
C. Beekman, 22 j en p(. (Wielemaker, 21 j.
Vlissingen.
Van 18—24 Nov. Ondertrouwd: II. A.
van Amersvoort, 30 j. en E. Soelenieijer,
25 j.
Getrouwd: 0. v d. Grijp, 27 J. en A.
Scliuurbiers, 23 j. F Scliroevcrs, (25
j. en P. H Braemj, 24 jr IR J,. Lap,
2» j. en A W. CL Bitter, 26 j. L.
P. C. l)obra, 26 j en A. C. Dewulf, 26 j.
W. H. K. Snikkers, 23 j. en W. J. Step,
26 j.
Bevallen: R. de Waart, geb. v. dl. Sluis,
E. P. But, geb)-, Pluijmers, z.
E. de Nooijer, geb Verdaasdonk, z.
Overleden: A. M. Abbo, wed. van X E.
Proost, 65 j. M Bronke, weduwn van
A. Meulmeesler, 88 j' M. Schroevers,
vrouw van P. de Nooijer, 54 j. M. Q.
Azaert, weduwe van E. W. Bleijenberg,
83 j.
O. en WL Souburg.
Van 18—25 Nov. Getrouwd D. ïïu-
gense. 34 j. en M. Melse, 35 j.
Overleden: J. Kasleleijn, 66 j., manl
van M. de Bree.
BURGERLIJKEN STAND.
(1) In 1668 werd liet dok te Vlissin
gen uitgediept. In kie Notulen van de
Stalen van Zeeland vinden wij daarover,
op datum van 26 Juli 1668, het volgen
de: „Gedelibereert zyndc op het ver-
toogh en versoeck van Louis Bailly, Pau-
lus Croese en Richard Baddeley, haer
uytgevende voor Engelsche edelluyden,
hebbende van Haer Hoogh Mg. geimpe-
treert Octroy om voor den tydt van vyf-
tien naestkomende jaren, alleene te mo
gen maecken, practyseren en in het
werck stellen, seeckere Machine ofte
Instrument tot het diepen en reynigen
van navigable Rivieren met af-snyden
van Trancheen tot Fortificatiën, ofte
eenige andere Graefwercken van eenige
breette ofte diepte gebruyckelyck tot
eenige 'Navigatie tot veel grooter voor
deel en bequaemheyt als oyt te vooren
was bekent geweest: Is aen het voor
schreven vergunde Octroy toegestaen,
het consent en attache van dese Provin-
tie". Uit bovenstaande blijkt, dat de ge
noemden octrooi gekregen hebben van
de Staten Generaal („Haer Hoogh.
Mog."). Het Rijksarchief in Den Haag
bewaart dit octrooi d.'d. 29 Mei 1668
(Aktenboek van H. Ho. Mo." Daaruit
blijkt d,at Louis Bailly de uitvinder is en
de twee anderen zijn geassociëerden zijn.
(Mededeeling van H. G. van Grol, Ar
chivaris te Vlissingen),
ADVERTENTIEN.
ösnze
winkelvoorraad biedt een groote
keuze in diverse artikelen.
Damesschort f 1.19
Werkschort - 1.35
Japonschort - 2.60
Hercules Japonschort
zeer nieuw - 3.25
Pompadour-schort - 1.25
Brabantschebond-schort - 1.70
Dienstbode-schorten - 1.20
etalages
Letter-Zakdoeken - 0.16
Kinder-Zakdoeken - 0.04
Doosje Zakdoeken 6 stuks - 0.45
Witte Zakdoeken - 0.15
Geruite Zakdoeken - 0.15
zijn gereed»
Tafelloopers- 0,65
Witte Kleedjes - 0.175
Theekleedjes - 0.85
Theekleedjes
zwart met goed - 1.50
Komt U ook
Gebreide Onderjurken
- 3.50
Flanellen Onderjurk
- 1.50
Flanellen Broeken
- 1.10
Flanellen Rokken
- 0.98
Tochtdekens
- 1.50
in Wlagaz. „DE VLIJT"
koopen
Kinder Handschoenen
- 0.55
Dames Handschoenen
- 0.79
Muurhangers
- 0.39
Molton Dekens
- 0.79
Wollen Dekens
- 7.90
Satijn Dekens
-11.90
Sporthemden
- 1.25
LANGEVIELE.
Zie de Etalage-
L. Noordstraat L 125 - Middelburg
_iJüB
SPECIAAL ADRES voor de alom
bekende
CAPI
F0T0-
KIN0-
PROJECTIE-
ARTIKELEN.
Ontwikkelen - Afdrukken
Yergrooten
Demonstratie en Prijscouranten
op aanvraag.
Europa's grootste Harmoniumfabriek brengt U het
Köblcr's
SUlt-Orcje
Een product van jaren lange ondervinding, dat in
prijs en kwaliteit zijn wederga niet heelt.
LANGE BURG C 110 - Tel. 64 - „IN OEN ZOETEN INVAL".
biedt U dit jaar een reusachtige sorteering
DOOZEN BONBONS, HARSEPAIN EN BORSTPLAAT
IN ALLE PRIJZEN KINDERDOOSJES, CHOCOLADE-
EN MARSEPAIN-FIGUREN, FONDANT EN MAKSEPAIN-
BORSTPLATEN, BEWEEGBARE SURPRISES, ENZ. ENZ.
Bestellingen op de door ons vervaardigde
Prima Kwaliteit CHOCOLADE LETTERS
worden ten allen tijde uitgevoerd
BILLIJKE PRIJZEN. ZIE ETALAGE
Zeer MODERNE ELECTR. en GASLAMPEN.
Schemerlampen, Bureau- en Pianolampen
enz. enz.
Nieuwste modellen Fraaiste keuze
Onberispelijke afwerking. BILLIJKE PRIJZEN.
Alles wordt gratis geplaatst. Veranderingen van
Electr. en Gasornamenten worden billijk uitge
voerd. Komt zien In de Toocikamer
TELEFOON 551.
iKD
Voor
Sint Nicolaas-cadeau
is een Regenmantel
of Regenjas
een pracht geschenk
Wollen en Gummi Cape.
Truien - Pullovers - Vesten
Slobkousen - Zeibinders
Bretels enz. - Zie Etalage.
M. VAM L&O
Korte Moordstr.
Parapfe^tattlota
Iedere Dame of Heer, d.e liet
laatste nieuws wil zien in Para-
pluies, komt eens een kijkje nemen
in dc Noordslraat Een blik in de
Etalage zal U direct overtuigen,
dat wij een SORTEERING en KEU
ZE hebben, die EENIG is De
bekende Tompouces, die steeds
lederen Jag meer gevraagd en ge
kocht worden, in zwart en ge
kleurd met 10 en 12 baleinen,
thans voor ST. NICOLAAS CA
DEAU, in ruim 40 verschillende
modellen, in prijzen van f2.75 tot
f 17.50. Kindertompouces van af
f2.25. Zeldzaam groote en fijne
keuze in Wandelstokken met hoor
nen en gewaarb. zilveren haken,
bij A. 'GEENSEN, Noordslraat,
Middelburg
HET BESTE GESCHENK
Zeldzaam mooie Vesten - Enorme keuze
Spotprijzen
JLn Monteur e£©s Samas
Groote Markt 12 Middelburg
voorheen J. M. VAN KEMPEN ZONEN.
JSigen Atelier voor RepaFetlën.
HET BESTE DER ZILVEROPLAAG-METALEN "i®®
uit voorraad leverbaar.
LANGEDELFT B 138 - TELEFOON 237.
©ortstraat - Middelburg
Ruime keuze nieuwe en gebruikte
Piano's, Orgels en kleine Muziek-lnstrumenten,
als VIOLEN, MANDOLINES, enz.
Geschikt voor ST. NICOLAAS-CADEAUX.
Prijscourant wordt op aanvraag gratis toegezonden.
Desgewenscht gemakkelijke betalingscondities.
