FEUILLETON,
BIJVOEGSEL
MAN DM
MAM
Maandag 8 Febr. 1926 No. 32.
KUNST EN WETENSOUrPEN.
E u r li y l li m i e-m a t i n e.
Schouwburg.
Er waren gistermiddag het was ook
een zeer welkome afleiding op een natten
Zondag zeer velen naar den schouw
burg gelrokken ter hijwoning van de aan
gekondigde opvoering van Eurhylhmie.
Of we nu begrepen "hebben wat Eu
rhylhmie bedoelt? In zoover we), dat
we volkomen begrepen de zeer duidelijke
inleidende rede van mevr. KJojipers, uit
Amsterdam, die daarin de bedoeling van
dezen kunstvorm uiteen zette.
Maar toen we na die theorie de prak
tijk zagen in den vorm van een aantal
dansen door een vïerlal jonge dames,
(waarvan drie uit Den Haag en één uit
Dornach, Zwitserland) toen is 't ons niet
mogelijk geweest in die vertooning te vol
gen wat ons te voren in die rede was
geleerd.
De spreekster heeft eerst kort verteld,
hoe dr. Steiner, de leider der Antliropo-
sophen, gekomen is tot zijn gedachten
over het geven van een geestelijken in
houd aan de behoefte om lichaamsbewe
gingen te maken.
Vervolgens heeft ze meegedeeld dat
Eurhythmie geen danskunst wil zijn, geen
persoonlijke uitbeelding van wat iemand
voelt bij bet hooren van een muziekstuk.
En evenmin wil zij mimiek zijn, wat im
mers slechts nabootsing is.
Zij wil zijn een zichtbare taal, en zicht
bare muziek, d. i. Laut-Eurhythmie en
Ton-Eurhythmfe. Daarvoof is zij, aldus
de spreekster, gebonden aan strenge wet
ten. De bewegingen zijn niet willekeu
rig. Uitgaande van de gedachte dat klin
kers zoowel als medeklinkers een ge
voelselement tot uiting brengen, wil zij
dat element doen spreken in de lichaams
bewegingen. En eveneens meent zij bij
muziek verschillende lonen te kunnen
weergeven door lichaamsbewegingen,
vooral door handen en armen, de meest
geestrijke onzer organen.
Toen kwam de praktijk. Afwisselend
kregen we muzieknummers, van een
groepje medewerkers (piano, viool en
cello), en voordracht van gedichten door
mevr. Kloppers. En bij ieder van die
nummers zagen we op hel tooneel, in een
zorgvuldig voorbereide en steeds vari-
éerende kleurbelichting, een oï meer dan
seressen optreden.
Misschien is dit woord danseres on
juist. Een dans zagen we immers niet.
De beenbewegingen waren meest eenvou
dige loop-passen. Maar zeer beweeglijk
waren armen en handen, wat nog ver
sterkt werd door de fladdering der aar-
aan gehechte sjaals. Die bewegingen wa
ren ontegenzeggelijk aesthetisch, en de
aanblik was mooi, ook dooi* de verlich
ting.
Maar die bewegingen moesten voor de
toeschouwers een taal zijn. Die laai ver
stonden we meerendeels niet En Ms die
bewegingen een taal voor ons werden,
dan, ja, dan hadden wij hel blijkbaar
mis, want dan was het beslist géén
Eurhythmie, gelet op de inleidende toe
lichting van mevr. Kloppers.
"We hebben bijv. heel sterk de uil-
beelding in dansvorm gevoeld in het
Adagio en Allegro van Handel (het laatste
nummer vóór de pauze.) Vooral hel le
vendige en opwekkende van liet Allegro
door
Mrs. C. N. WILLIAMSON.
Ned. vertaling van ADA VAN ARKEL.
27).
„Zij heeft hem aan hem gegeven
heel ongemerkt en in het geheim dachl
het meisje. „Dan moet ze ook aldoor
geweten hebben, waarom hij hem draagt;
het kan voor haar geen geheim zijn
geweest, anders zou ze wel iets gezegd
hebben. Nu ben ik er zeker van, dat er
een verstandhouding tusschen hen be
staat. Zij is woedend op hem om lady
Viola. Hij weet dat wel, maar hij tart
haar; en om de een of andere reden
durft ze hem ondanks alles, niet in
den steek laten als hij haar hulp noo-
dig heeft."
Sheila had het gevoel of ze omringd
was door een atmosfeer van geheim
zinnigheid. Er gebeurde iets heel vreemds
om haar heen, iels zóó ingewikkelds,
zoo veelzijdigs, dat ze lot nu toe nog
geen enkele aanwijzing tot de puzzle
gevonden had, hoewel ze vaag iels van
een weg kon zien, die ze volgen moest
nu ze half verward, half verstrikt in
het duister naar het licht tastte.
wist de bijzonder gralieuse danseres ons
door haar suggestieve gebaren en bewe
gingen zeer slerk voelbaar te maken.
We vonden dat mooi. En het publiek
vond dat ook, blijkens het luide applaus
jja dit nummer.
Maar stemmingsdans is geen Euhryth-
mie! Wat wij daarin zagen is de persoon
lijke uitbeelding van wal iemand voelt hij 't
hooren van een muziekstuk. En we had
den juist tevoren gehoord dat Euhrythmie
dat niét wil zijn!
Zoo hebben wij b.v. bij de voordracht
van Vcrwey's „De grondtoon" heel sterk
in de begeleidende bewcgiugeu op het
tooneei een uitbeelding gevoeld vau het
stuwen en van het woelen vau een wa
terstroom, in overeenstemming met wat
we hoorden voordragen. Maar we hadden
tevoren hooren verkondigen dat bij de
voordracht het gedachte-clement op deu
achtergrond werd gebracht om "klank
element en rylhme naar voren te bren
gen Immers klinkers en medeklinkers
zouden grondslag van de bewegingen zijn.
We hadden d,us blijkbaar ook hierin,
en in zoovele andere nummers, het vér-
keerde, leu minste niet het bedoeld^
uit het vertoonde in ons opgenomen.
En liet wel bedoelde niet begrepen.
Ligt dat aan ons niet-ingewijd-zijn in
de taal der Eurhythmie? Of ligt d^at aan
dien kunstvorm zelf, die meer theorie is
dan praktijk?
We hebben herhaaldelijk bewegingen
zien maken, die ons geheel in overeen
stemming lekón met wat we na Isadora
Duncan, Dalcrozc e a. hebben leeren be
grijpen van uitbeelding in dansvorm van
de stemming die muziek of gedicht in pos
opwekte. Maar de uitbeelding van klin
kers en medeklinkers en tonen is door
ons niet begrepen.
Wel meenen we dat de vooropgezette
theorie het aantal bewegingen beperkt.
Wie een beweging vasthecht aan een klin
ker of medeklinker, moet daarmee wel
telkens terug komen. En er trof ons ook
een eentonigheid in de bewegingen, die
de aandacht vermoeide, behólve wan
neer we stemmingsuitbeelding meenden
te zien, die we volgens de inleiding juist
niet moesten zien.
ONDERWIJS.
- Voor de afdeeling van den Ned.
Bond van Leeraren en Leeraressen bij
het Nijverheidsonderwijs en de cursus
voor voortgezet Nijverheidsonderwijs
hield Zaterdag in de Ambachtsschool al
hier de heer H. A. Enklaar, leeraar
aan die school eene lezing over: „Een
stapje in de Oudheid en Toetank-Amen".
Spr. begon er op te wijzen, wal het
begirip „Oudheid" is. Ook de dagen van
Pompeji zijn voor ons „oudheid". Doch
wat een verschil tusschen «je Oudheid
van Pompeji en de eerste Egyptische
Pliarao Menis d.i. ongeveer 5000 ja
ren geleden. Als regel wilt men dan be
ginnen met de oudheid, waarvan ons
veel bekend is. En dan is het begin wel
ongeveer bij Pharao Menis, heerscher
oveir Egypte, zoo omstreeks 5000 jaar
geleden. Omstreeks dien tijd begint do
oude geschiedenis en bevinden wij ons
plotseling in een geheel beschaafde we
reld.
Wat daar vóór is geweest, kunnen wij
slechts vermoeden, daar gegevens, go-
schriften of inscripties in steen enz.
ontbreken.
De belangstelling voor Egypte is niet
van vandaag of gisteren. Reeds zijn be
schrijvingen gevonden van archaeologen
die 20 tot 2000 jaar voor Christus reeds
Egypte bereisden en hun ondervindingen
meedeelden. Nog grooler is de belang
stelling der duizenden Amerikanen, die
jaarlijks Egypte bezoeken en die het
hoogtepunt wel bereikte bij de ontdek
king van hel graf van Toelank-Amen,
toen als het ware passagiersschepen vol
Amerikanen in Egypte wei-den ont
scheept. En die belangstelling is gewet-
'-'-jd.
Aan de hand van lantaarnplaatjes en
vooral gekleurde platen, die door de
epidioscoop op het doek gebracht wer
Het gaf een heele beroering in het
Glentorly-hotel, toen bekend werd, dat.
er een ongeluk was gebeurd met de.
prachtige aqto van mr. Carrington.
Gelukkig voor de slachtoffers, waron
er weinig menschen in de buurt, toen
ze in lady's Ethington's auto aankwamen.
Stoffig en gehavend konden ze naar hun
eigen kamers ontsnappen, zonder dat
meer dan drie. of vier personen hen
haaden gezien, maar de geschiedenis van
het ongeval verspreidde zich als een
loopend vuurtje door hel heele hufs.
Groepjes stonden met elkaar er over
te pralen in de groote hall. Zij, ,die
konden zeggen, dat ze de eliectrische:
auto hadden zien thuis komen, Bemerk
ten dal ze plotseling ontzettend populhir
waren geworden bij al hun kennissen.
eH werden bestormd om inlichtingen
Hoe haa lady Viola er uit gezien? Was*
het waar dat mr. Carrington's hoofd zoo
vreeselijk gewond was? En was wer
kelijk dat aardige typistetje bij hen in.
den wagen geweest?
Gravin Karovski bleef in haar kamer' i
en mr. Franklin hield zich ook schuil,
en daardoor werd lady Ethington ia.
haar privé-zitkamer mei bezoeken over
stelpt. Het was haar wagen die te hulp»
was gesneld en daarom dacht men ook,
dat zij meer zou kunnen mededeelen
dan iemand anders.
Zij had daarentegen heel weinig te»
vertellen. Al wat ze zeker wist, wasw
den ,liet spreker eerst eenige pyrami-
den, sfinxen en beelden zien uit het
Oude Egyptische tijdperk. De beelden
vooral bewezen, dat ook de kunst toen
op een zeer hoog pleit stond. Daar tus
schen door werden meubelen vertoond,
die dan hier, dan daar in tempels, rots
graven of pyramiden zijn gevonden en
welke van <ien fijnen smaak der Egypte-
uaren getuigden. Hierna werden de voor
naamste Pharao's genoemd, voorafgaan
de aan de regeering van Toe tank-Amen.
Bij de vraag, hoe wij aan al de kennis
komen, omtrent hun zedeq, leefswijze en
gewoonten, werden muurschilderingen
vertoond met de hieroglyphen, hel Eglp-
tische figuurschrift, waarvan hel geheim
voornamelijk werd ontdekt door liet vin
den van den steen van „Rosetta", waarop
voorkwamen twee Egyptische en een
Grieksclie beschrijving en waardoor het
den geleerde gelukte al de gevonden ge
schriften en muurschilderingen te ont
cijferen. Tevens werd een blik gegund in
het zieleleven van de Oude Egyptenaren
en hoe o.a. de schrijver „Ani" zijn reis
maakt door de onderwereld naar de
godheid „Osiris". Even werd slilgestaan
bij de Kellersche Pharao Aknaton,
schoonvader van Toelank-Amen, om
daarna te vertellen van de opzienbaren
de ontdekking van het graf door lord
Carnavon en Castor, welke weerga ech
ter waarschijnlijk weer zal gvertroffen
worden door de nieuwste ontdekking van
de graven van Cheops en Snefroe.
Hierna ving de ver looning. aan der
plaatjes van in de graven gevonden voor
werpen als stoeltjes, praalbedden, troon
van Toetank-Amen en de buitenzijde van
de sarcophaag en bij het zien van al
dal sprookjesachtige is hel niet te ver
wonderen dat de ontdekkers mei verba
zing al deze dingen hebben aanschouwd.
Ook werd nog een kijkje gegeven bij
de gebruiken en gewoonten der begrafe
nis, het in gereedheid brengen der mum
mies, liet treuren in den (graf tempel', de
begrafenis op| vaartuigen op de Nijl,
het dichten van het graf enz. De ontdek
kers hebben daarom zooveel succes ge
had van hun .vondst, omdat het graf van
Toetauk-Amen het eenig nagenoeg on
geschonden graf is geweest wat ooit ont
dekt werdnog werd getoond een plaatje
waarop een ontdekt graf, hetwelk echter
totaal vernield -was door hel bezoek van
grafschenners, misschien reeds duizen
den jaren geledem. De lezing werd beslo
ten met twee plaatjes, welke deden zien
op welke wijze d'eze wonderen zijn ge
wrocht en met enkele mededeelingen
betreffende de laatste ontdekkingen op
kunst-historisch gebied, de opgravingen
in Mexico, die -wijzen op een nog veel'
en veel oudere cuaunr en beschaving
dan de Egyptische en die beloften in
zich houden van onovertroffen kunst
schatten.
Na de belofte van den spr. nogmaals
een voordracht te houden en dan over
„Indische tempels", dankte de voorzit
ter der afdeeling, den heer Enkelaar
voor zijn onderhoudende en leerzame le
zing.
KAMER VAN* KOOPHANDEL VOOR
ZEEUWSCII-VLAANDEREN TE TER
L NEUZEN.
Het verdrag met België.
In de Zalesrdag gehouden vergadering
herdacht de voorzitter in zijn overzicht
over het afgeloopen jaar de werkzaam
heden der Kamer, waarbij hij aanstipte
hoe in het bijzonder de aandacht was
gewijd aan het verdrag met •België, dat,
hij alle bezwaren die daartegen kunnen
worden aangevoerd, een bijzondere te
leurstelling was, Qmidlat met de onder
tekening daarvan niet gepaard ging hel
herstellen van de positie die de haven
van Terneuzen bezat vóór 1911 (sinds
t-10 jaren) ten opzichte van hare gelijkstel
ling voor wal betreft de speciale spoor
wegtarieven op de Belgische spoorwegen
met de Belgische havems. Op grond van
ontvangen toezeggingen' had met alleen
grond dat herstel bij de tot standkoming
van het verdrag te verwachten, te meer
nog waar in communiqé's uiting werd
dat ze op het punt had gestaan gravin
Karovski mee te nemen voor een ritje
in haar auto, toen mr. Franklin in groo
te haast naar haar toe was komen hollen
en gevraagd had of hij haar auto mocht
deenen. Hij had zooiets gezegd, dat er
iets niet in den haak was met de auto
van mr. Carrington en dat hij die wilde
volgen. Daar hij den wagen kon be
sturen had hij liever geen chauffeur
willen meenemen, maar de gravin had
er op gestaan mee te gaan. Zijzelf was
zoo ontdaan geweest, door de gedachte
dat er een vreeselijk ongeluk kon ge
beurd zijn, dat ze genoodzaakt was ge
weest, naar haar kamer te gaan en te
gaan liggen, terwijl haar kamenier haai
aldoor had moeien be waaien en haar
reukflacon vasthouden, anders zou ze
stellig bezwijmd zijn. Noch de gravin,
noch mr. Fx*anklin hadden haar opge
zocht nadat ze thuis waren gekomen,
hoewel ze dat stellig verwacht had en
ze had nu een boodschap gestuurd naar
juffrouw Douglas om haar alles te ko
men vertellen precies zooals het gebeurd
was. Het jonge meisje was schijnbaar
licht geschokt en gekneusd door den
val uit de auto en was nu haar stoffige
kleeren aan het verwisselen. Ze zou
een paar dagen wel niet in staat zijn
haar secretaressenwerk te doen, daar
haar arm had bezeerd, maar ze zou
wel naar de kamer van lady Ethington
kunnen komen en alles vertellen van
JAN' 3IOKKS
Toen de heer Morks 6 October j.1.
op zijn 60sten verjaardag gehuldigd
werd, is het nog een oogenblik een,
punt van overweging geweest of zijn
gezondheid hel zou toelaten die hul
diging bij te wonen. Want behalve zijn
oogkwaal, die hem reeds een half jaar
tevoren dwong den dirigeerstok neer
te leggen, ging het ook in ander opzicht
niet naar wensch met zijn gezondheid.
En dal is de laatste weken in zeer snel
tempo verergerd.
Zondagochtend is hij overleden.
We behoeven waarlijk niet meer uit
te weiden over de verdiensten van den
heer Morks. Ze zijn den 6den October
nog weer in het licht gesteld Hij was
hier zeer populair geworden door het
geen hij in de ruim 34 jaar van zijn
leiding van het Middelburgsch Muziek
korps heeft gedaan als dirigent en als
componist. Zoo'n korps dat immers
bijna geheel uit liefhebbers beslaat, te
vormen, te leiden en óp te voeren,
vereischt veel geduld, veel werk en veel
overleg. De gehechtheid van de muzi
kanten aan hun dirigent getuigde van de
gave van den heer Morks om hen aan
zich en aan hun korps te binden. En de
groote toeloop naar de openbare con
certen op het Molenwater en in de Abdij
getuigden van de waardeering door het
publiek van do resultaten door dien
arbeid verkregen.
De heer Morks heeft zich trouwens
ook in zijn composities bovenal gericht
op de groote menigte. Hij was niet de
man voor intieme muziek in de zaal,
maar voor de muziek buiten, in de mu
ziektent.
Zijn grootste populariteit heeft hij
ook elders verworven met zijn be
kende marschen, waarin hij ook de kin
deren liet meewerken met "kleppers,
trommels of trompellinen En voorts door
werken als de Zeeuwsche reien, die
tegelijk vertoond konden worden.
Muzikaal hooger stonden echter zijn
„Miniaturen". En de leden van zijn korps
kunnen wel het best waardeeren, wat
hij gedaan heeft door de bewerking van
composities van anderen voor harmonie
Van officieele zijde is zijn verdienste
erkend door zijn benoeming in 1894
tot luitenant-kapelmeester (bij de toen
malige Schutterij}, en in 1907 door zijn
benoeming tot ridder in de orde van
Oranje Nassau
De Ier aarde bestelling van het stof
felijk overschot zal plaats hebben Woens
dag le één uur van hel sterfhuis. Over
eenkomstig den wensch van de familie
zal aan het graf niet worden gesproken.
gegeven van de wederzijdsche welwil
lendheid die bij de onderhandelingen
over hel Verdrag had voorgezeten. Te
genover al de vergaande concessies die
aan België worden gedaan, bleek daaren
tegen hare welwillendheid niet vorder
te gaan dan het weer toepasselijk ver
klaren der speciale tarieven ook voor
Terneuzen, mits met 10'pet. verhoogd,
hetgeen begrijpelijk concurrenlie nog on
mogelijk maakt en alzoo omdat daar
van geen resultaat kon verwacht worden
als onaannemelijk is afgewezen. Sinds
is. ondanks herhaalde beluigingen van
welwillendheid, die kwestie onveranderd
gebleven en bleef herstel voor de haven
van Terneuzen uit, die dus feitelijk nog
steeds gedrukt gaat onder de gevolgen
van den oorlog, hetgeen zich afspiegelt
in de groote werkloosheid onder de
transportarbeiders. Over 1925 is van ge
meentewege aan uitgetrokken werkloozen
niet minder dan ongeveer f 30.000 uitge-
het ongeluk.
De ervaringen, die de arme Sheila op
deed nadat ze thuis was gekomen, waren
zeker niet bevorderlijk om geschokte ze
nuwen weer op dreef te helpen. Vol
medelijden met de zwakte van lady Vio
la was ze met het meisje meegegaan haar
haar kamer, daar lady Marsden en haar
dochter door armoede genoodzaakt wa
ren zonder kamenier te reizen en Viola,
geheel gebroken en op het punt een
zenuwtoeval te krijgen, hulp noodig had
„Ik zal bij u blijven, lieve lady Viola,
tot de dokter komt, tenzij lady Marsden
al van haar wandeling tertg is gekomen,"
zei Sheila.
„Ik heb geen dokter noodig. Ik voel
me volmaakt wel", antwoordde Viola.
„Ik ben alleen wat geschokt. Ik kan er
niels aan doen, dat ik zoo beef, maar
ik zal wat gaan liggen en dan ben ik
tegen etenstijd weer heelemaal in orde 1
„Laat ik u helpen met uitkleeden",
zei Sheila.
„U heeft zelf hulp noodig", zei Viola.
„U is zoo bleek als een doek.*
Maar Sheila lachte maar eens en be
weerde, dat ze zelfs geen hoofdpijn had.
Ze liet lady Viola gaan zitten, nam kalm
haar hoed af, die tot een vormelooze
massa verknoeid was en begon haar
japon los te maken. Ze had verscheidene
knoopen open gedaan toen er iets, dat
in een klein kanten zakdoekje was ge
wikkeld, uit lady Viola's japonlijf op
keerd, heigeen op een inkomstenbelasting
van circa f 150.000 van grooten invloed
moei worden genoemd. Geen wonder dat
verlangend naar verandering wordt uitge
zien.
Spreker meende dat het Verdrag niet
tot stand behoort te komen alvorens we-
derkeerig is voorzien in de behoefte van
Terneuzen, dal de Belgische spoorwegen
voor zijn ontwikkeling noodig heeft, zoo
als de Belgische havens Nederlnndsch
watergebied. Reeds vóór de afdeelings-
vergaderiug der Tweede Kamer is van
wege de Kamer de toestand vau Ter
neuzen en bezwaren tegen het Verdrag
onder de aandacht der Kamerleden ge
bracht en het Voorloopig Verslag gaf ge
lukkig blijk, dat men niet aan doovemans
deur had geklopt en de aangevoerde be
zwaren zeker onder de oogen waren ge
zien.
Ook werden belanghebbenden te Phili-
pine gewaarschuwd voor de bedreiging
den grond viel.
Sheila wilde vlug bukken om het op te
rapen, doch met een onderdrukte kreet
en een gloeiende blos gleed Viola van
de stoel op haar knieën, tastte een paar
seconden zoekend naar hetgeen ze ver
loren had, en toen ze het had, knee.p
ze de in elkaar gedraaide zakdoek zeer
stevig vast in haar hand, alsof ze vast
besloten was, dat Sheila geen kans zou
krijgen te raden wat er in zat.
Deze verlangde heelemaal niet om in
lady Viola's geheimen te dringen en was
niet nieuwsgierig, maar ze kon uiel hel
pen, dat ze moest denken, dat het ding,
dat in de kanten zakdoek gewikkeld was
er uit gezien had als juweel of mis
schien meer dan een. Het batist was
zoo fijn, dat het gjoud ér doorheen had
geschenen, maar Sheila verlangde zelfs
niet te weten, wat lady Viola verborgen
wilde houden of waarom het noodig was
het zoo te verstoppen.
Geen der heide meisjes repte een
woord over het kleine voorval en 'Sheila
ging voort met Viola le helpen. Ze had
de jrpon, die gescheurd en vuil was
uitgetrokken en haar mooie vriendin een
ochtendjapon aangedaan, toen lady Mars-
den haastig de kamer binnen kwam.
Sheila was juist naar een kast gegaan,
die in een alcoof stond en ofschoon zij
de deur hoorde opengooien, kon de bin
nenkomende haar niet zien.
(Wordt vervolgd.)