SIR HERBERT
SAMUEL
*0. 53.
Zaterdag 3 'Maart 1923
middel
166® .Jaargang
he courant,
Dit nummer bestaat uit TWEE
EEIOTE BLAD.
Abonnementsprijs per kwar
taal;
op de buitenwegen om Middelburg, er,
voor de andere gemeenten p. post 1 2.50;
voor Middelburg en agentschap Vlis-
tingen f 2.30;
weekabonnementen in Middelburg 18
cent per week.
Adverlentiën: 30 cent p, regel
Ingezonden Mededeelingen: 50 cent p
regel. Bij abonnement veel lager.
Familieberichten en dankbetuigingen
v^n 17 regels 12.10, elke regel meer
30 cent.
Kleine adverlentiën niet
grooter dan vijf regels druks en waarbi]
Is aangegeven dat zij in deze rubriek
moeten geplaatst worden, 85 cent bij
vooruitbetaling, Advertentiên onder
brieven of bevragen bureau dezer cou
rant 10 cent extra.
Bewijsnummer 5 cent plus 2 cent voor
port per stuk.
Adverlentiën moeten, willen ze nog in
ons blad van dienzelfden dag worden
opgenomen, uiterlijk 12 UUR en des
ZATERDAGS uiterlijk HALF ELF aan
ons Bureau bezorgd zijn.
Aangesloten bij den Post-, Cheque- en
Girodienst onder no. 43255.
BINNENLAND.
IN EN OM DE HOOFDSTAD.
(Nadruk verboden).
XVI.
De verlichting.
Dferer dagen las ik, dat bewoners van
sommige buitenwijken der hoofdstad er
zich over beklaagd hebben, dat de straat-
\erli«4iling in hmi buurt maar zóó zóó is
en niet in overeenstemming met hetgeen
waarop zij recht meenen te hebben in
verhouding van de hoeveelheid belasting
die de gemeente van hen vergt.
[fc kan mij" die klacht levendig voor
stellen, wanneer ik zelfs in de drukst
Aezochlc gedeelten der hoofdlbtad de
openbare verlichting ook maar po
vertjes kan noemen Als ik zoo bij avond
zie hoe hel Stationsplein en het als
afó hopMplein „doorgaande" Damplein
ver'ieht worden, dan moet ik mij steeds
over Amsterdam schamen tegenover
vreemdelingen, die hier komen Ik heb' al
meer dan eens in deze Amsterdamsche)
beschouwingen mijn ergernis gelucht over
de bestrating van beide genoemde plei
nen, omdat die voor dc eerste stad van
een rijk eenvoudig beneden kritiek zijn
en dat geldt daar feitelijk van de verlich
ting ook. Jawel, ik weet heel goed, dat
men weer met de oude argumenten zal
komen aandragen „geen geld genoeg"
at „de geheele Dam wordt later onder,
handen genomen" we kennen dat; dat
is nu al jaren lang beweerd, maar wan
neer men een groole stad aantrekkelijk
wil maken voor vreemdelingen, die toch
hun goede geld hier komen brengen,
dm mag men waarempel wel zorgen, dat
hun eerste indrukken van een groote
■tad goed kunnen zijn en zoolang1 oen
gemeentebestuur daartoe niet medewerkt
wl men door een „frappez toujours"
op dergelijke tekortkomingen dienen te
wijzen.
In verband met die klachten omtrent
straatverlichting is het niet oneigenaardig
oven aan te teekenen, dat het in den
loop van dit jaar - een kwarteéuw
leden zal wezen, dat de gemeente de
gasfabrieken van de Imperial Continen
tal Gas-Association, van de I C G A.,
dc administratie daarvan, overnam Dat
was in hel voor Amsterdam zoo belang
wekkende tijdperk toen de groole „an
nexatie-woede" over de hoofdstad wad
gekomen; toen het radicalisme hoogtij
vierde en mannen als Treub, Gerritsen,
Keuveld. Nolting enz door hun krachtig
optreden de exploitatie van grooto bedrij
ven die tot dusverre in handen van par
ticuliere lichamen waren geweest, in ban
der. der gemeente wisten te brengen
Dat was in de dagen toen de gas-exploi
talie aan de I CG.A., dc telefoon aan dc
Belt-Maatschappij-; do tram aan de Ara-
sterdamsche Omnibusmaat schappij het
electrisch bedrijf aön Hleclra worden
ontnomen en aan de gemeentezorg wer
den toevertrouwd.
Er heervchte toen - zoowel voor- als
tegenstanders van geraeenlc-exploilat'e
zullen het moeten erkennen een op
gewekt gemeen Iele ven; ieder stelde be
lang in heigeen de gemeenteraad deed en
Ler.isdslaagdehel was de tijd van twee
de lijnen en aanpakken van groole din
gen een gemeenteraadszitting te Am
sterdam in die dagen trok aandacht,
wekte belangstelling vrage hoeveel
malen dal in onzen huidigen tijd wer
kelijk het geval is*.
Op de vraag in hoeverre al die ge
meente exploitatie van groole bedrijven
voor Amsterdam inderdaad een zegen is
geworden, val ik op dit oogenblik niet
dieper ingaan, er zou genoeg over te zeg
gen zijn, maar dit mag toch zeker vvel ge
constateerd, in dezen tijd, nu Amsterdam
sedert een kwarteeuw het groote gasbe
drijf in eigen handen heeft, dat dc hoofd
stad véél te danken beeft gehad aan de-
genen, die destijds onder moeilijke en ze
ker vaak riskante omstandigheden, die
groote bedrijven begonnen zijn de
mannon van durf, die er de grondslagen
van gelegd hebben ,'/aF Amsterdam zeker
nooit mogen vergeten.
Maar keer ik terug tol het punt van
uitgang1 van dit schrijven, de verlichting
de»- stad Die verlichting IieéTl een ge
heele geschiedenis achter zich, eene die
men in al haar bijzonderheden kan lo
zen in het interessante bock dal eenige
jaren geleden de heer G P Zahu Jr er
aan gewijd heeft Hij vertelt daarin over
4e verlichting van Amsterdam van
den tijd af, (oen er zelfs nog geen lan
taarns bestonden, en de burgers, als rij
na zon- endergang uitgingen, een {/ran
dende handlanlaarn moesten mededra
gon, hij vermeldt uitvoerig' hetgeen Jan
van der Heyden, dezelfde die de eer
ste brandspuiten aan Amsterdam gaf,
voor -Je verlichting der stad met olielam
pen op houten lantaarnpalen deed, totdat
hij dan eindelijk komt tol de oprichting
der „Naaml. Venn Arasterdamsclie Pijp-
gas Compagnie" in 1825, die haar fa
in ick had op den Schans voor dc Eland
straat en hoe allengs de aandeelen dien
maatscnappij in handen kwamen van een
builenlandsch lichaam, de I C.G.A., die
later zulk een invloed ui Amsterdam
kreeg ,Jnl men uit die vier letters las
„Ik commandeer geheel Amsterdam"
in latere jaren ,toen de gemeenteraad
op II November 1897 besloten had lot
naasting der Engelsche maatschappij, las
ZEVENGESTERNTE
Roman door Margarellia Bólimf.
Naar bel Duitscli door C M. de W.
(Geautoriseerde vertaling).
men uit die vier letters wat anders,
t.wr. „Ic gal"
Het begin der gasverlichting maakte :i
Amsterdam een einde aan de primitieve
verlichting met olielaraplantaarns, een
uiteraard omslachtige en dure geschiede
nis, die het zelfs noodig maakte een in
structie te maken voor de sladslantaarns-
vuidors. welke bovendien bij het aanvaar
den van hun ambt een eed moesten afleg
gen, waarbij zij»beloofden eerlijk le zul
len zijn inzake de stad-olie en de stads-
gereedschappen
A^De komrl der gasfabrieken veroorzaak
te natuurlijk langzamerhand een necle
omwenteling en beert zelfs in 1836 ik
itoer hel werk des heeren ^Zahn
vaar gektopen doordat le Amsterdam
ernstige ziekte in de slads-iepenboo
men ontstond welke de tegenstanders
I C G A gaarne toeschreven aan de
gaspijpen in den grond De maatschappij
heeft /.ich tegen die beschuldiging krach
tig verdedigd >>p gezag van deskundigen,"
konden aanloonen ,da( niet het gas
doch een insect de bp omen aantastte
De IC G.A heeft later concurrentie
gekregen van de Hollandsplie gasfabriek
op initiatief van dan suikerraffinadeur
C. de Bruvn tol stand gekomen aan do
Weteringschans, en er zullen nog genoeg
terdammers zijn, die zich den strijd
herinneren, die in die dagen over de
gaslevering ontstond en welke er mede
endigde, dal de machtige Engelsche maat-
harpij het won en de gemeenteraad
haar in 1883 do uitsluitende gas-con
en eveneens denkt, men dan te
rug aan dien 1 November van 1885, toen
de gemeente de gasbuizen der dc Bruyn-
fahriek moest laten afsnijden opdat de
I C G A uitsluitend gas zou kunnen leve-
n zenuwachtige Amsterdammers
dien dag minstens dachten dat bij die
afsnijding heel Amsterdam in de lucht
u vliegen Neen, dan heeft men in de
■g-stc tijden der gas verlichting' wel groo-
r gevaren beleefd ,tocn een Fransch-
raan Felix Droinet, op het Roeterseiiand
een fabriek had opgericht van draag
baar gas, dat hij leverde voor „0 cents
den hectoliter" die gevaarlijke aardig-
hedi heeft niet lang geduurd, nadab
er -een paar ongelukken door ontstaan
waren
Nu die machtige en vaalt lastige I C
GA. heeft het na dien „angstige»' No-,
•ember van 1885 nog vrij lang kunnen
uithouden, vóór de gemeente lot naasting
hesldot - als men reeds in 1883 de ge
mccnle exploitatie had aangedurfd, zou
hel met de verlichliug van Amsterdam
vooi de gemeente heel anders geloopeir
zijn
Die verlichting is natuurlijk weder
in een gansc.lt ander sladium gekomen
toen hei electrisch licht zich baan begon
te breken, en deze ontegenzeggelijk mét
reuzenschreden is vooruit gegaan teiv
olge van den oorlog^ die door hel
gehvek nan steenkolen de geraeente-auto
rileilen er toe noodzaakte het gebruity
van elet Irhch licht in de woningen zoo
veel mogelijk aan te moedigen en die ver
lichting ook in de straten zoo ruim moge
lijk te paan toepassen
Wel reuzenschreden is die elcclrische
verlichting van Amsterdam gevorderd,,
veel spoediger is dat gegaan dan met dc
aanwending van gas voor verlichting ooit
hel geval is geweest
Hoe korl schijnt hel nog .maar geleden,
in iiel laatst der vorige eeuw, toen dc
nienschen vol verbazing bleven slaan
i«ji;en naar de eerste eïeclrische boojj-
ïp te Amsterdam als ik me niet ver
31)
„Houd je toch bedaard I" riep Agnes
verstoord uit. „Je zult hier niemand be.
leedigen Onze broeder ligt nog nauwe.
in Zijn graf en nu vaar je zoo
ui! Dat vind ik heel ongepast. Onge
hoord vind ik dat."
„Ja zeker, jij bent niet tot onzen
▼oogd aangesteld," voegde Tom er bij.
Hi( stond niet op een bijzonderen goeden
voet met den overste en de gelegenheid
den pedanten Braimberg de les te lezen,
"was hem zeer welkom. „Wij, mijn vrouw
en ik, hebben niets tegen het testament
in te brengen. Ik vind het een door én
door rechtvaardig testament."
„Daarenboven kon ieder over zijn
eigen bezitting beschikken zooals hij wil,"
voegde Lena er verontwaardigd bij.
De oversle hapte blijkbaar naar lucht,
sloeg weer op de tafel en ging krijschond
voort; „Wat jullie er van denkt, is mij
onverschillig Als je je met een fooitje
gis brandde zulk een lamp voor hel eerst
aan den ingang van het bekende restaif-
rant „Dc Poort van Cleve", zoo'n kool-
spitsenlamp ,die toch maar een onregel
matig en ongestadig licht gaf
Gelijk ik boven reeds zeide, is ook een
particuliere onderneming de baanbrcek-
ster vwor electrisdhe verlichting geweest.
,,Ciertra" is er mede begonnen, de ge
meente durfde er niet aan, of wilde
er misschien niet aan, tegeu baar eigen
eindelijk verkregen gasfabrieken te - aan
concurrec-ren mei het nieuwe licht t Js
zeker dc vraag of de gemeente tegen
Imperial zou gezegd hebben, dat zij
„gaan kon", als zij in die dagen ceiugs-
had kannen vermoedenv.elke belcekenis
deelcclrische verlichting kon krijgen
en zeker zou zij niet die derde grooto».
ga fabriek aan den Amslel hebben ge
bouwd, terwijl weer sedert eenigen lijd
ae tweede fabriek, die door dc I C.G.A
gebouwd was, gesloten is Maar men
vraagt zich af hoe dan toch, «ieltegen-
sl.iarde de gemeente de geheele verlich
liug door middel van gas en door middel
van electricileit in handen heeft, thans
nog, nu er geen sleenkolengebrek be
shal, nog over povere verlichting moet
worden geklaagd, niet alleen door be
woners van buitenwijken, doch zelfs door
bewoners van oudere stadsgedeelten, 'k
Zou 'oo zeggen dat het niet heel erg)
pleit ten voordeele van gemeente-exploi
tatie SIN! SANA
KWAUTEITSSIG/tREH
8-lO-12-15 CEST.
BUITENLAND.
UIT IIET NIEUW BEZETTE LAND.
Uil de hoofdstad van hel
B ij n I a n d
Koblenz, 22 Februari
Vier dagen ben ik in de stad geweest
die op de plaats gelegen is, waar .Moezel
en Bijn samenstroomen, vier dagen lang
heb ik in Koblenz, de hoofdstad van hel
Rijnland, waar de in Ier geal 11 eerde lijooge
Rijnland-commissie zetelt, waar Eftgcl-
?n, l'ranschen en Belgen, tot voor
drie dagen ook nog Amerikanen, samen
zijn, vertoeft Ik heb daar gesproken met
tegenwoordigers van de Dn.'tsche re
geering, van dc Engelsche en Fransche
Rijnlandcomuiissie met enkele Amcri-
kaansciie militairen, met enkele dagblad-;
nienschen uit Koblenz zelve en men
zal dus wel denken, dal ik in deze
stad, die nog meer dan Dusseldorp of
Keulen of Mainz één punt is, waar' dra
den i(ft Parijs, Londen, Washington en i
andere wereldsteden samenkomen, over
hetgeen er .op het oogenblik in Wesl-
Puilsdhland gebeurt, eenige belangrijke
dingen heb kunnen vernemen
Ik had het zelf ook eenigszins ver
moed, doch het tegendeel is waar ge
bleken, hioe meer men naar het mid
delpunt doordringt, van waai uit schijf-
baar do zaak bestuurd wordt, hoe minder
hel mogelijk is een overzicht te krij
gen van wat er op het oogenblik in dit
land eigenlijk gaande is. Alles jijkl hier
un verwarring, eiken dag nog veran
dert de toestand, ieder verkondigt zijn
eigen meening en zou ik hier neer wil
len schrijven wat ik daags beleefde en
boorde, dan zou hel slechts een aan
eenrijging zijn van losse gebeurtenissen
en gegevens, dikwijls met elkaar in strijd.
Ik héb hel al eens eerder geschreven,
een overzicht over den stand van za
ken is hier p hel oogenblik niet te
krijgen, zelfs niet in een stad als Ko
blenz, van waaruit zoo nauw voeling
wordt gehouden met de verschillende
regeorin zenin het onzijdig buitenland
ziet men zonder eenigen twijfel nu reeds
veel juister hoe de verhoudingen eigen
lijk zijn, d an men het hier ziet, men heelt
daar de berichten van bqide zijden, hier
wordt men door de gebeurtenissen over
vallen Wil men een schilderij goed be
kijken, dan gaat men er jok niet vlak
voor staan, maar stelt zich op «enigen
afstand; zco zal oolc pas over eenigen
lijd dc ware loedracht .an hetgeen nu in
West-Furopa gebeurt z.ijn in te zien
De mcnschen hier twijfelen of er rog
een recht bestaat, of er in het overige
Europa wel bekend is, wat er in het
Rijnland gebeurt, menigmaal hoort met
hier dc opmerking, dal over hetgeen de
Duilschers m den vorlog gedaan heb
ben, de geheele wereld schande heeft
geroepen, over hetgeen nu door de
l'ranschen wordt uitgehaald, wordt >n
hel buitenland gezwegen, ten minste
men bespeurt hier niets van eenig pro-
lest In het Duitschc leger, z.oo beweert
men, was den fsoldaal niet geoorloofd
te doen wat nu den Franschen oldanl
en d!en Fransche» kleurling wel toe
gestaan is en dc geheele wereld Icijkl
loc, zonder dal ook maar een van Tie
staten lusschenbeidc tracht te komen
't Is te begrijpen, ÖaT de menschc» daar
door in een vertwijfeling geraken, flit
het buitenland hoort men mets, op I'rank-
rijk's medelijden is niet te rekenen, dus
zelf viol houden, nogmaals Mol hel bil
tere einde.
Ik sprak ui Koblenz de redacteur
van een der alAaar verschijnende dag
bladen, nu verboden Hij had eenige
Fransche berichten niet m rijn blad
willen opnemen, dal daardoor voer een
paar weken niet mocht verschijnen De
in an was met een geldboete ge .trail en
verwachtte dal hij. bij het nog eens
niel opnemen van l'ransche mededeelin
gen of "het verbreiden van een foericlit,
da! voor dc Franwhen niet gunstig luid
de. wel uitgewezen zou worden, evenals
het reeds met een redacteur van een
Trierer dagblad geschied is Maar Well,
al nou hij zijn woning moeien verlaten, al
zou hel bestaan van zijn vrouw en tin-
deren or «toor in gevaar komen, "vol-
houUen zou hij, lol op hel laatste oogen
blik toe Zoo zijn ér hier niet enkelen,
maar reeds honderden inenschen. "die
j alles in den steek hebben moeten fa-
ten, omdat ze zich voor do Fransche
'overmacht niet hebben willen bnigeo
Hoe staan de Engelschcn, niet alleen
in Keulen, maar ook zij die in Itoblena
aan dc Rijnland-commissie verkonden
zijn, tegenover den l'ranschen inval ea
wat zullen ze doen als het werkelijk
eens lot een hotsing in het groot Icvvam
tussclien hel l'ranvóhe porlogsleger en
dc Yiuil-sche bevolking? Dat is een vraag,
die zoowel in Londen als aan den Bijn de
Brilschc gemoederen bezig houdt
Een EngelSfchmau van de Rijnland-
commissie verklaarde me, dat voor hea
zend mark toch veel geld. Ieder kreeg
zulle een som Wat kon je daar een
massa voor koopen' „En daar voor lee-
ren", dacht Maria Braunberg
In de kamer hielden de heeren en
Cato zich bezig met den bewusteloozen
Braunberg Herman Zevengesternte gaf
hem een inspuiting met kamfer Maar
alle moeite was vergeefs Hel hooger
beroep had een beslissing genomen te
gen het verlangen van den overste "in.
Zijn hart stond stil Catharine Braun-
wegzenden laat en nog „dank je wel"
zegt, dal is jullie zaak Ge hebt de bepa
lingen van dit prachtige testament wafir
schijnlijk nog niet eens begrepen Drie
jaar de rente van vier millioen, die ge
deeltelijk in hooge rente gevende papie
ren belegd zijn, opstrijken ,beleckent oen
som van zeshonderd duizend mark Hebt
ge dat begrepen? En gij, de eigen zusters
en zusterskinderen worden met een paar
mark afgescheept' Ik verklaar dit testa
ment ongeldig Ik ga in hooger be
roep Ik betwijfel bovendien de echt- i berg was weduwe
heidIk wil weten, of wij deze belee-
diging ja in hooger beroept I.odewijk kwam dc kamer binnen waar
De overste slolterde eensklaps alsof de j de béide dames nog met zijn moeder
tong in zijn mond was gezwollen en - bezig waren. „Toe tante Lena, gQ naar
werd doodsbleek. Hel vermiljoenrood.de andere kamer én bemoei u wat met
van zijn wangen veranderde in een vale tante Cato. Zij heeft het veel meer noo
bleekheid Zwaar ademhalende boog bjij 1 dig dan Mamaen zich tot zijn
voorover, met beide handen aan de tafel moeder wendende „Denk toch eens
geklemmd. Toen geDeurde er plotseling j even na' En kalmeer u wal! Ze heeft
iéts verrassends. Met dc handen omhoog geen reden u zoo overstuur te maken
draaide de overste, als door een draai-Ons is hoegenaamd geen onrecht ge
ziekte 'bevangen, een paar maal in de schied Schrei toch niet zoo, mama'
rondte zonk toen zonder geluid te
geven ineen en bleef onbeweeglijk li,
sen Lena en Wilhelmine brachten de
schreiende Virgine de kamer uit De
drie jonge meisjes zaten in hel voor
huis cp een bank bij elkaar als vogels
op een stokje Wat beteekende dat alles
dan toch? Had oom Peter hen allen
onterfdMaai* eigenlijk is twintig dui-
moest leven Rente legaten' Had
aat niet eer. i'oukje \«m hofjesju' .'rouw
an een aalmoes Wat zou mevrouw
Oldenbuvg /e gen Dc vrouw, zoo trolsch
op haar geld, zou zeker nooit om de
riendscliap van het ^choolraeestersw--
duwtje gpvraagd hebben, als zij in Vir
ginc niel de mede-erfgen/Pne gezien had
van Peter Zevengesternte Ach zij voelde
zich zoo hitier ellendig Eens moest zq
stilstaan, üazr zij oen duizeling kreeg,em
zich aan het bpk vnn een villa vasthou
den Toen haar oog loevallig op hel
naambordje viel bemerkte zij dat ze yoor
het huis van mijnheer Schwammele
A fijn heer .Schwammele zat in de serre
'de courant le lezen maar zijn gedachten
waren ver verwijderd van het hoofdarti
kel cn de gemengde borichlen Hel wo-s
een moeilijke dag voor hem, want hij had
een werkelijk diepe genegenheid opgé-
Verduiveldis u dan .geheel door
God verlaten9" Wal de vertroostende
woord"n der beide vrouwen niet ver
mochten, bewerkte de harde toespraak
van haar zoon Virgine's snikken ver
minderde, de zenuwachtige kreten hiel
den op, zij richtte zich op en stak voor
den spiegel* haar verwarde liaren "Vast
„Oom Braum'borg heeft een beroerte
gehad'
Wilhelmine rilde. ,Ook dat nog'1
Virgine wierp een woedende blik op
de jonge vrouw.
,Geen wonder bij zulk een opgewon
denheid! O, hel is een 'sdtfmde, een
■ergalooze gemeenheid Weder legde
een stevige handdruk van haar zoon
Virgine hel zwijgen op ,,U moet naar
huis gaan mama Ik zal u brengen."
Virgine schudde het hfoofd. Zij wilde
wel naar huïs gaan, maar had geen ge
leide noodig In de gang nam zij haar
mantel, trok den krippen sluier vast
om het gezicht en verliet l«let huis door
oen achlei'deur. De omvang der grenzen
looze teleurstelling die zij zoo even on
dervonden had, had nog geen recMen
ingang in haar bewustzijn gevonden
Slechts twee gedachten woelden nis bij
een krankzinuige maar steeds in haar 0_...
beperkte hersenen rond .(Wie betaalt i val voor de blonde, bekoorlijke weduwe,
mijn schulden?" en „Wal zullen doien hij was verstandig en had menschenkea
menschen zeggen9" De schuldeischers j nir genoeg om tc begrijpen, dat door de
■varen den "kaatsten tijd lastig gewor-groole erfenis die dc geliefde vnn zijn
den. Als zii alle rekeningen bij clkanr
lelde, kwam zij ongeveer tot een som
van tien duizend mark Maar nog "kwel
lender dan de gedachte, waar het gehl
vandaan te balen om le betlalen was het
besef dal zij voortaan den stralenkrans
van erfgename van millioenen moest af
leggen en een gewone onderwijzerswe
duwe was die van 'n jaariijksche rente
hart heden ontving, zijn vooruitzichten bij
baar te slagen tot het vriespunt .gedaald
waren De heer Schwammele had een
werkzaam leven achter zich. Van een
voudig bakkersknecht had hij rich door
werkzaamheid, verstand on geluk opgje-
werkl tot directeur van een broodfabriek
en dat hij nu het aangename leveu van
een rentenier kon genieten, had bij groo-