J. Pieterse,
J. A. PIETERS,
Iz. van Houte,
Familie DE! KOSTSB,
Advertentien.
F. MALJERS,
L. Verhulst,
J. KLAVER,
G. WOLDERS Co.
H. P. RODA,
ANNA M. DRONKERS.
DE AREND
L. LEUDESDORFF.
THEOD. A. SCHIPPERS.
P. J TAVEN1ER,
A. Loïnse,
Firma Wed C. J. K08MAN,
G. J. KOOLE,
MAAS en SE GROOT.
A. F. NOEST,
F. BUIS,
H. F. MINK,
Mej. J GEERVLIET
P. Dorleijn,
DE VOS-HEIMER
J. P. DE RIJK-
J. C. BURR INK,
F. de Pagtep,
il loiie I, II en III.
ïliaa S. M. AÏÏDEIESSEÏT,
H. JIRUIJDER, Firma D.DE JAGER Jr.
Calé Restaurant „CENTRAL",
J. VAU LQO sn ZQOÜf,
G. JACOBSE,
J. L. Pouwer,
Gebp. Steenland,
Lampert en Janse,
onder 's konings portret, vuil het titel-
bl&o van dezen kalender voor het ja-ir,
dat wij zoo. graag als vredesjaar zouden
zien Moeten wij er soms een voorleeken
in zien. dat onze hoop niet verwezen-
iljkl zal worden? De woorden van Ge
orge's dubbelganger Nicolaas en van zijn
eigen taalslieden, die in de laatste dagen
gehoord zijn laten een onverzettelijke^
toon hooren. De vrede schijnt nog ver Ie
zijn. Daarom is deze oorlogskalender voor
1917 misschien wel op zijn plaats, liet is
een ma andkalender en elke maand brengt
een portret van een van Engeland's lei
ders in den oorlog en een uitlating van
hem over den oorlog. Kitchener opent de
rij, dan volgen Asquih, Grcy, Jellicoe,
Douglas Haig, Lloyd George, Sir David
Beatly ..Balfour, French, Mc Kenna,
Robertson en Botha. De kalender is op
stevig kunstdrukpapier gedrukt, waarop
de fraaie portretten goed uitkomen.
Rudyard Kipling. Vertel
lingen van „the Trade'.
Frh. Spiegel v. u. z. Pecltels-
heim. Oorlogsdagboek vau
de U 202.
Het zijn twee boekjes van net leven
en werken aan boord van een duikhoM.
Hel cene van den Engelschman, vertaald
door A. J. Barnouw en verschenen bij
de vennootschap „l etteren en Kunst" te
Amsterdam, bevat gedeelten uit wat de
admiraliteit wel heeft willen vrijgeven van
de rapporten der booten van de Eklasse,
die hebben geopereerd in de Oostzee
en ue Zee van Marmora. Het zijn span
nende episoden, vol van de gevaren van
ijsgang in het eene, van mijnenvelden en
gewapende booten, om niet te spreken
van geweer- en geschutvuur vau de kust
In hel andere gebied. Episoden, die ons
goed voor oogen stellen de gevaren
moeilijkheden, waaraan de booten bloot
staan en de geweldige eischen die aan de
bemanning gesteld worden. Het andere,
van oen Duitscher, is vertaald door den
luitenant ter zee J. L. Chaillet, die ook
de boeiende vertaling gaf van Paul Kö-
nig s dagboek. Evenals dit verscheen liet
bij W. ten Have te Amsterdam. Het bevat
een aaneengeschakeld verhaal van de
ervaringen van een „U"-boot op expeditie
naar den Atlantischen Oceaan en doet
het leven aan boord meeleven. Beide
boekjes vullen elkaar aan en geven ten
minste eenigszins een indruk van de
zenuwsloiopende taak der duikbootcom-
mandanlen en -bemanningen. Het werkje
van den Engelschman is van eenigszins
propagandistische strekking en wijst er
meermalen op, aat, in tegenstelling inet
den „gekoelloerden" tegenstander pas-
(sagiersbooten gespaard blijvendat van den
Duitscher is zonder tendenz, maar het
geeft toch blijk van het waarachtige zee-
man&ge'oel van den commandant, die al
het mogelijke in het werk stelt om de
bemanningen der vernielde schepen een
goed heenkomen te verzekeren en het
telkens weer betreurt als hij zoo'n mooi
•schip naar den kelder moet helpen. Het
is, men gevoelt het, het verhaal van een
zeeman, die in tegenstelling met den
Engelsen man. de avonturen, die liij ver
telt zelf net eender of bijna netzon heeft
beleefd. Het is daarom meer doorleefd
en ons liever, maar Kipling's boekje heeft
weer hel voordeel, dal het rust op offi-
ciëele bescheiden van verscheidene boo
ten Ook in dat opzicht vullen beide el
kaar aan. Voor de beide vertalers past
een woord van lof, omdat zij in g
Noaerlandsch zoo juist den toon der
beide schrijvers wisten te pakken.
HANDEL, NIJVERHEID EN
VISSCHERIJ.
De Jaarbeurs te Utrecht.1
Er is een brochure met sprekenden
omslag' verschenen waarin de beleekenis
van de 26 Febr—10 Maart te Utrecht te
houden Eerste Nederlandsche Jaarbeurs
c,og eens wordt uiteengezet Deze bro-
chare wordt in zeven verschillende talen
in 't buitenland verspreid
Zooals men weet is de bedoeling van
deze Jaarbeurs - een betere waardeering
van de Nederlandsche nijverheid in liet
buitenland te bereiken, maar bovendien
kunnen onze eigen grossiers en winkeliers
zich daar op de hoogte stellen van de
Nederlandsche productie en prijsverhou
dingen en het ontstaan van nieuwe lakken
van industrie.
Onder de talrijke mededeelingen, die
in deze, met aardige teakeningen geïl
lustreerde, brochure worden gedaan, ver
dient speciale aandacht het volgende
Op aanvrage a an het blijvende, secreta
riaat worden kosteloos legitünatiekaarten
op naam verstrekt, waarop de bezoeker
ten allen tijde toegang heeft op de Jaar
beurs. Op'vertoon van deze kaarten wordt
aan alle stations in Nederland aan den
houder éénmaal voor den enkelen reisprijs
een plaatsbewijs verstrekt lveeu en terug
Utrecht, geldend voor den duur van de
Jaarbeurs.
Varia.
EEN EN ANDER OVER 35 G. VLEESCH-
VERG1FTIGING.
$Naar aanleiding van de vergiftiging U.
Wolfaartsdijk).
III (Slot).
Ons rest nu nog de bespreking van den
meest ernstigen vorm der vergiftiging
tloor besmet vleesch, de z.g. worslvergif-
Uging: Botulisme (v. ij. Latijn botulus
worst) of Allanlicsis (v. h. Grieksch
alias worst).
Reeds in 1793 beschreef Juslinus Ker
nei- die ziekte Ze wordt ook herhaaldelijk
genoemd in het bovengenoemde rapport
der doctoren Fokker en Van Berlekom,
maar ze heeft zulke typische verschijn
selen, dat deze met zekerheid konden
neerschrijven, dat de Middelburgsche ver
giftiging daarmede niet te maken had,
Echter eerst in 1895 werd de bacterie,
uie haar veroorzaakt: de Bacillus boluli-
nus door den Belgischen Professor E.
van Ermengem le Gent ontdekt bij een
epidemie in een dorp in Henegouwen,
Ehezelles, die optrad na een begrafenis
maal waarbij 50 personen ziek werden
een liental ervan verkeerde in doodsge
vaar, terwijl drie stierven. Als oorzaak
van dc epidemie werd geconstateerd het
gebruiken van rauwe ham.
Het gelukte aan van Ermengem zoowel
uit de ham, als uit de milt van over
ledenen en uit organen van gecnle dieren
de bacterie, die alleen groeit bij lucht-
afsluiting, te kweeken. In de natuur
schijnt zij weinig verspreid le zijn; het
gelukte althans aan van Ermengem niet
hem te vinden in de faeces van varkens,
koeien, paarden, visschen en vogels,
evenmin in straat vuil of stalmest, ook niet
in dergelijke sloffen uit Ellezelles af
komstig.
Van Ermengem ontdekte nog als bijzon
dorheid, dal de baclerie zéér onregel
matig in de massa verdeeld was, zoodat
zij op verschillende plaatsen van het
vleesch ontbrak.
De bocterie nu vormt een zéér heftig
werkend vergift, dat door de onregel
matige verspreiding van de bacteriën in
het voedingsmiddel hierop op enkele
plaalsen kan ontbreken, terwijl andere
zéér begrensde, diep gelegene zéér ver
giftig kunnen zijn. De bacterie sterft
spoedig in het dierlijk organisme, kan
zich daar dus niet ontwikkelen, het ver
gift, dat zij heeft gemaakt in het voe
dingsmiddel is dus de oorzaak van ziekte
of dood.
De ziekteverschijnselen, .die Van Er
mengem beschrijft, zijn zeer karakteris
tiek en komen geheel overeen met die
welke de slachtoffers le Wolphaartsdijk
vertoonden.
De Duilsche geleerden Brieger en
Kempner, die van den Belg gekweekte
bacteriën en cultuur vloeistoffen ontvin
gen, maakten hel werkzame vergift en
onderzochten dit nader, waarbij bleek,
wat ook Van Ermengem reeds opgaf,
dat hel zeer nauw verwant is met het
keelziekte- en klemvergift. Het vergift
bleek zeer gevoelig te zijn voor alcohol
en Aether, terwijl het door verhitting bo
ven 60 graden onwerkzaam wordt. Het is
hun Gelukt door inspuitingen bij een
geit een serum te bereiden, dat een te
gengift voor het Botulinusvergift was.
Bij inspuiting van Guinee'sche biggetjes
en konijnen waren de j>roeven mislukt
omdat deze zelfs do,or uiterst geringe
hoeveelheden gift gedood werden.
Gelijk bekend is heeft de gezondheids-
oommissie te Goes als vaststaande mede
gedeeld, dal de vergiftiging te Wol-
ph aartsdijk hel gevolg was van het ge-
oruiken van onvoldoende gesteriliseerde
en daardoor bedorven 'groente. Inder
daad is gebleken, dat de botulinusbaclerii
ook ïn groente kan voorkomen. Bij een
vergiftiging in 1904 aan de Alice Kook
school te Darmstadt, waarbij 32 personen
ziek werden, waarvan er 11 stierven,
moest de oorzaak worden gezocht in liet
gebruiken van ingemaakte slabooutjes.
Deze'.waren in blikken bussen ingemaakt,
die gesloten waren met een deksel met
vcerende beugel en gummiriiig.
De inho.ud van een dergelijke bus was
onder gasvorming bedorven, de reuk er
van naar ransige boter; reeds 5 milligram
van den gefiltreerden inhoud, ingespo
ten hij een volwassen konijn, was vol
doende dit te dooden. De bacteriën wa
ren waarschijnlijk in den vorm van spo
ren (d. w. z. in een vorm, die goed weer
stand biedt aan hitte) met de boonen in
de uussen geraakt, het gewone steriüsee-
ren had die bacteriën-sporen niet gedood,
waarna deze het vergift vormden.
Het ziekteverloop en de sectie der
slachtoffers moesten doen besluiten tot
een vergift zooals de Botulinisbacterie
dit vormt Hier wordt dus niet opgege
ven, dal het slecht sluiten de óorzaa r
Was, maar de onvoldoende sterilisatie
bij slechte sluiting, waar dus lucht kan
Loetreden, zou de botulinis zich waar
schijnlijk niet ontwikkeld hebben daar
deze juist een lucht(zuurstpf-)vrije om1
geving iioodig heeft; tenzij waar is wat
vam Ermengem opgeeft, dat de botulinis
steeds vergezeld is van een andere bac
terie, die de zuurstof voor hem weg
neemt een soort samenleving (symf
biose) dus van organismen tot wedeg-
zijdsch nut.
In een geschriftje van prof Mayer
uil München „Masscnerkrankungen durch
Nahrungs und GenussmiKelvergiftungeu'
noemt de schrijver nog één geval waar
bij Botidismus niet is veroorzaakt door
vleesch- of vischwaren nl. in 1894
in Santerre door brood, waarbij 64 zier-
ken voorkwamen met 4 sterfgevallen
Wat nu betreft het geval te Wolfaarts
dijk zoo kon vóór omstreeks 3 weken uit
Leiden nog geen resultaat worden gek
nield In Utrecht hadden inspuitingen bij
proefdieren niet het braaksel en met
maag-spoel "vloeistof vergif tiginljpveq"
schijnselen verwekt, die overeenkwamen
met die welke het botuünus vergift vap-
toonea, maar ook met andere vergiften
Inspuitingen van geliakt waarvan
bruikt was, blejyen izonder gevolgen. Eveaf-
wel gjRTCn bacteriën gekweekt *it het
gehakt en uit het braaksel dezelfde verr
giftigingsverschijnselen voor muizen ook
nadat de bacteriën 3 maal in nieuwe voe-
dingsvioeisloffen waren overgeênt een
guineesch biggetje (zgn. marmotje) stierf
na 8 dagen Loen liet met de voedings
vloeistof, waarin bacteriën uit het ge
hakt waren gekweekt, werd ingespoten.
Zekerheid is dus niet verkregen of het
gehakt, dan wel de groenten de oorzaak
waren Toch dient nog opgemerkt, dat
het fcileesch waarvan de getroffen familiq'
gebruikle, op zijn minst 1 dagen oud was
nadat het was bereid en dat, gelijk boven
is opgemerkt, de botulinusbacterie en
ook het vergift zeer plaatselijk kan
voorkomen.
Aan ons is het niet gelukt uit bedorr
en spinazie en bedorven boontjes vau
den voorraad derzelfde familie waar
van echter niet was gebruikt de botulv-
nus le kweeken
Hoe het ook zij, het feil staat vast, dat
ten huize der overledenen groenten werr
den aangetroffen, die slecht waren ge
steriliseerd en daardoor bedorven waren.
De Gezondheidscommissie le Goe
deed dan ook een goed werk daarvoor
le waarschuwen - - overal waar bederf is
kunnen producten worden gevormd, die
schadelijk zelfs doodelijk voor dó ver
bruikers zijn (Alicekookschool te Darm
stadt) al zijn de gevallen van verg'-fh-
ging door groenten zeldzaam
Bij het stcriliseeren in de huishouding
wordt in den regel slechts een tempe
ratuur bereikt van hoogstens 100" en die
temperatuur is niet voldoende om de
sporen (zie boven) le dooden. Bij' het
sleriliseeren in fabrieken kunnen veel
hoo|ger temperaturen worden bereikt.
Het zal dus zaak' zijn in de huishouding
minstens tweemaal t© steriliseeren, dan
hebben de sporen zich weder tot bac
teriën ontwikkeld die bij lager tempe
ratuur sterven Natuurlijk moet boven
dien voor gioede sluiting dus ook ga v©
Igummiringen worden gezorgd.
We hopen dat het bovenstaande
eenig inzicht heeft gegeven in de dik
wijls genoemde „vleeschvergiftiging"
(veel wat hier gezegd is geldt ook voot
visch) en dat men er o. a. uit geleerd
heeft, dat goede keuring, reinheid ea
een zorgvuldige behandeling bij het ste
riliseeren veel onheil kunnen voorko->
men.
Ondergeteekende wenscht zijn geachte
clientele, vrienden en bekenden een GE
LUKKIG JAAR toe.
Beenhouwcrssingel IC 78 H. INGELSE
CORNS. HENNING.
A. HENNING-KERKHOVEN.
p. t
Mijn harleiijken «kdukwensch aan vrien
den en bekenden met het jaar 1917.
W J. JONGEP1F.R,
Adm. Veilingsver. Walcheren".
J. HUBREGTSE,
p. f. VEEHANDELAAR,
Vlissiogsche straat.
I. Minderhffwd en Echtgenoot®,
p. f. Gravenstraat.
Caféhouder en Bierhandel.
3. J- DROMERS ZOON.
Vlasmarkt L 6 7, Middelburg
m. h. g. 1 Januari 1917.
Slager.
p. f. Kapoenstraat.
Vrienden, bekenden en begunstigers
een GELUKKIG NIEUWJAAR
A. DE SMIDT,
In Rijwielen. Middelburg.
BROOD- EN DESSERTBAKKERIJ
..BRAKMAN",
Korte Gortstraat K 12,
p. f. Middelburg'.
J. ANDRIESSEN,
Rund- en VarkensslSeisstraat, wenschl
bij de intrede van 1917 allen vriendenen
begunstigers een gezegi-ind jaar toe.
Stoom-Mineraalwaterfabriek.
Vlasmarkt K 150 Middelburg',
in Koloniale Waren en Bierhandel.
p. f,. hoek Zandstraat.
GEVONDEN VOORAVERPEN.
Als zoodanig zijn aangegeven de vol
gende voorwerpen, welke zijn terug te
bekomen-
a. aan het bureau van politie:
zwarte handschoen; haartang; gesloten
pakmand; doublé armband;
b. Bij particulieren
heerenrijwiel, Bos "(café), Stationstraat;
paai- handschoenen, M. Leijdekkers,
Dwarsltaai (Steenrots); zilveren horloge,
Wt Gabriëlse, Vlasmarkt (café); mantel-
patroon. P. Rood, Nieuwp.straat P 197;
kcrkbïjbellje ten name van D. Wassenaar,
J. Meerendijk, brugwachter V 135; por-
temonnaie met inhoud, Van der Welle,
Nicuwslraal; hangslot, K. Schoolmeester,
Oud Arnem. voetpad T 120; winkelboekje
Len name van juffr Luïtwieler, M. Lo-
rier, Spuistraat F 109/110; kinderhoedje,
Hercules Vlissingsche straat I 172; bos
sleutels. Simons, Stijfselweg S 94; zilver
geldstuk, A. Davidse, Noorweg; hondje,
luisterend naar den naam Fanny, Van
Goelhem, Kalvermarkt; kinderportemon-
naie inh. f 0.05, F. Damen, K. Noordstraat
F 19, zilveren manchetknoop, Plansoen,
Baauslraat Q 227.
KOUDEKERKE.
G. N.
APOTHEKEN.
Morgen zijn de navolgende apotheken
geopend
Middelburg: L K. w. d. Harst.
Vlissingen: C. G. Baert.
Goes: L. La Parte.
IN KOLONIALE WAREN
p. f. Vlissingsche straat.
Firma Wed. C. PAT32RIK,
DAMES -HOEDENMAGAZIJNEN
p. f. MiddelburgVlissingen.
Ondergeteekende wenscht zijn geëerde
begunstigers en verdere kennissen een
GEZEGEND JAAR toe.
A. KRIJGER Slager, Langeviel©
Café ,,De Krjpon".
f V. Markt C 4.
W. P. MA1JEES, Markt,
'Koloniale Waren, Gedistilleerd
p. f. en Wijnen.
H. S. AÏÏ3USTIJB,
Groothandel in Fijne Vleeschwaren.
p. f. Pottenmarkt K 171.
RUND- EN VXRKENSSLAGEK
3. f. Domb. Schuitvlot
EleclToJ&echtiisphe Installateurs
P t
Café „Wapen van Zeeland",
p. f. Markt, Hoek Gortstraat.
P. f.
Noordstraat L 183.
99
p. f.
SCHOENMAGAZIJN
99
Lange Burg.
p. f.
Firma SAM VAN OS.
Hofleverancier Markt C 10.
Met de wisseling1 des Jaars aan Familie,
vrienden en bekenden zoowel buiten als in
de stad een voorspoedig jaar toegewenscht.
A. PLUIJMERS, Seissingel, Middelburg,
P. BLOK, v.h. A. J. BREVET,
BAKKERIJ.
p. f. Lang© Delft.
Aan de leden der Fransche gemeente
miin 'bes!© Wenscliem.
C. JOBSE,
Koster en Lijk verzorger, St. Pieterstraat.
KAPRER.
p, f. Lange Noordstraat 28.
Mr. SMID.
p. f. Breestraat.
Vleeschhouwer,
p. f. Segeer.straal H*90.
Lood-, Lei- en Zinkwerkerij.
p. f. Spuistraat 143.
Cuisinier.
p. f. Sociëteit St. Joris.
Café Restaurant.
J. DE HAMER Pz.,
Rund- en Varkenssl., Gravenstr. wönscht
bij de intrede van 1917 allen vrienden
en begunstigers een gezegend jaar loe
GROSSIERS IN KOLONIALE WAREN,
p.. f. MIDDELBURG.
p. f.
H. VAN DIFFELEN,
A. M. VAN DIFFELEN -
LE GRAND.
Schilder.
p. f.
Handel in Vischwaren.
p. f. p&n' F 149.
RUND- en VARKENSSLAGER,
p. f. Brakstraat O 262.
W. Daniëlss en Ecbtaenoote,
MELKSLIJTERIJ en SLEEPER.
p. f- Haven-dijk.
COSTUUMNAAISTER,
p. f. Heerengracht M 20.
p. f.
TIMMERMAN en AANNEMER,
p. f.
Kanaal P 40, bieden met de jaarwisseling
hun hartelijke gelukwensclien aan.
STUCADOOR.
p. f- Brakstraat 258.
p. f.
in Steenkolen enz.
Slager.
p. f. Dwarskade.
Fa. VAN NEDERVEEN en Co., Handel
in venster- en spiegelglas, lakken, vernis
sen, kwasten enz., wenscht zijn geachte
clientèle een GELUKKIG JAAR.
De Directie wenscht haar begunstigers;
een GELUKKIG JAAR.
Parapluieliandel,
Pj. L Korte Delft
wenscht zijne geachte clientèle oe*u
VOORSPOEDIG NIEUWJAAR.
f.
JAC. v. LEUR,
Lange Delft
TIMMERMAN en METSELAAR,
p. f. Dwarsstr. O 205i SI. Jorisslr. L 6i
Ondergeteekende wenscht zijn geachte
cliëntèle, vrienden en bekenden een GE
LUKKIG JAAR toe.
L. Delft B 152, CHR. A. HOLTHUIJZEN.
STEENKOLENHANDEL AAR
P- f- VlissingSche straat^
De Wed. H. HIJPERS-STEVENS
wenscht hare geachte cliëntèle, vrienf,
den en bekenden een GELUKKIG ea
VOORSPOEDIG JAAR
Allen vrienden en begunstigers «a
BESTE WENSCHEN in 1917
M. WOLSE,
Costumière
LOODGIETER,
p f. Noordpoorlstroat U 4.
la Kruidenierswaren.
p.. f. StotAonstrniat
Timmerlieden en Metselaars,
p. f, Seisweg R 76.
ELECTRO TECHNISCH BUREAU
J. J. MULDERS.
SpanjaardstTaat F 80 'Teleplioon 326.
P- C
Aan mijn geachte cliëntèle, vriende* em>
bekenden mijn beste wcnstfifn voor 191V.
C- JOBSE, St Pieterstraat,
Schoen- en Laarzenmaker.
