MIDDELBJRSSCHE COURANT.
139* Jaargang
Donderda:
8 September.
mvt WI.AV I.
ïïït 8?aü en Provisie.
36 229
1916
Deze courant verschijnt dagelijks, met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs per kwartaal te Middelburg en voor hen, die de courant
bezorgd krijgen door de Agenten te Vlissingen en te Goes f 1.30. Per post f 1.50.
Afzonderlijke nummers kosten 5 cent.
Advertentiën a 20 cent per regel. Bij abonnement veel lager. Geboorte-, dood- en
alle andere familieberichten en Dankbetuigingen van 1—7 regels f 1.50
elke regel meer 20 cent. Reclames 40 cent per regel. Groote letters en randen
naar de plaats die zij innemen.
Advertenties vóór één uur te bezorgen.
Zij, die zich uc op nas üiad
absDDoerso, ontvangen ae nog in
deze maand verscüijnend?. nom
mers gratis.
De fceslissing over het onderwijs
artikel.
Als democratisch-juislc inleiding van
de weldra, vóór de Kamerdebatten van
October, te houdeii bondsvergaderingen
der drie vrijzinnige partijen, hebben reeds
enkele afdeelingen dier partijen een oor
deel uitgesproken over het voorgestelde
nieinve Grondwetsartikel 192 inzake het
onderwijs. Van sommige afdeelingen was
hel advies ongunstig.
We betreuren het, maar verbazen er
ons niet over. Sedert de eerste subsidi-
eering der bijzondere scholen onder liet
Ministerie-Mackay ook eenige stemmen
van liberalen verwierf, heeft men aan
vrijzinnige zijde sleeds het verschijnsel
kunnen waarnemen dat er een strooming
was die, als voortzetting van den ouden
strijd, lederen staatssteun aan de bijzon-
dëre scholen bestreed, terwijl eon ander,
en toenemend gedeelte het recht op
staatssteun erkende van hen, die bijzon
der onderwijs voor hun kinderen wensch-
ten dm dal zij het, uit den aard der zaak
neutraal, onderwijs op de openbare scho
len niet geschikt voor die kinderen
achten.
Wij scharen ons onder hen die dat
recht erkennen. En "nu de kwestie over
subsidiëering reeds lang beslist is, en
zelfs de wet Kuyper slechts een quanti-
tafief verschil aanwees met de wel-
Mackay, nu is het ons niet mogelijk op
nieuw dat beginsel op den voorgrond le
brengen bij de beslissing over het uilspre
ken in de Grondwet van wat reeds werke
lijkheid is, zij 't ook onvolledig, om
dat er inderdaad nu niet gesubsidieerd'
wordt naar „denzelfden maatstaf", wat
het nieuwe grondwetsartikel wel1 voor
schrijft. Maar in dat meer of mindere kan
biet éen kwestie van beginsel liggen.
In de korte courantenberichten over
de bedoelde afdeelingsbesluiten worden
de motieven niet genoemd. Maar we ken
nen die uit'tvoorl Kamerverslag bezorgd
heid voor vermindering van hel aantal
openbare scholen; onvoldoend .staats
toezicht op de bijzondere scholenmis
bruik van de subsidies voor andere Jan
onderwijsbehoeften; voorsprong van de
bijzondere scholen do,or den sleun dei-
kerken
Die bezwaren worden echter niet weg
genomen door behoud van het huidige
art. 192. of door een ander grondwets
artikel. Wie waarborgen tegen de genoem
de gevaren wil hebben, moet die trachten
te verkrijgen in de onderwijswet. Men
weet hoe de Bevredigingscommissie zich
de nieuwe regeling denkt. We kunnen ons
voorstellen dal men die regeling rtnders
wcuscht. Maar we kunnen niet inzien dat
aanneming van het voorgestelde artikel
192 in eenig opzicht zou vooruitloopen
op do beslissing over de regeling, behalve
dan dil, dat het bijzonder en openbaar
onderwijs gelijkelijk worden gesLeund als
eert consequentie van het reeds 25 jaar
toegepast beginsel van subsidiëering.
We hechten aan het rapport der Bcvre-
digingseommissie deze beteekenis dal nu
door overleg van deskundige en bevoegde
voormannen der verschillende partijen ire
wezen is, dat een regeling mogelijk wordt
geacht, waardoor de bezwaren van weers
zijden goeddeels worden opgeheven.
Met die mogelijkheid voor oogen is hel
gewenscht het loch niet meer met den
fcitelijken toestan cUivereenkomende grond
wetsartikel zóó le wijzigen, dat een re
giling. als door de Commissie ontwor
pen, een basis krijgt.
Degenen onder de vrijzinnigen die geen
regeling van steun naar gelijken maalslaf
mogelijk achten zonder dat het openhaar
onderwijs daardoor aanzienlijk wordt be
nadeeld, zullen tegen hel nieuwe ar
tikel moeten zijp.
Maar daarentegen zullen zij er vóór
zijn, die in de levenskracht van de open
bare school genoeg vertrouwen hebben
om, met volle erkenning1 van hel recht
<lcr ouders tot hel bepalen van de rich
ling van 'l onderwijs voor hun kinderen
toch !e gelooven in het standhouden van
hel neutrale onderwijs naast het bij
zondere. -
„Mocht het anders zijn", zoo zegt Mi
nisier Cort van der Linden in zijn Memo
rie van Antwoord terSbht, „clan zou het
alleen bewijzen dat de liefde voor hel
onderwijs minder diep in de nalie ge
worteld is dan zijn voorstanders schat-
Toen het bovenstaande geschreven
werd kregen we den tekst onder de
oogen van de, door de Unie»-Liberale
kiesvereemging „Vooruitgang" le Amsle
dam aangenomen motie, waarin wordt
'geadviseerd tot niet aanvaarding van liet
voorgestelde art. 192, en waarin wèl
motieven worden genoemd.
Die motieven zijn „dat de iinancieele
gelijkstelling van openbaar en "bijzonder
onderwijs slechts in overweging is te
nempn, indien vaststaat ,dat het net-,
staande voorschrift van art. 192 G XV.
„er wordt «overal in liet rijk van over
heidswege voldoende openbaar lager on
derwijs gegeven" gehandhaafd blijft, en
vooi beide takken van onderwijs gep
lilke eisclien van deugdelijkheid wot^l
den voorgeschreven."
We meeneu echter dat men op deze
beioc punten ten onpechte een afdoende
regeling in de Grondwet vraagt, omdat
slechts de gewone wet die kan geven.
Zooals men weet wordt omtrent het
eerste punt in hel voorgestelde artikel
niet gesproken van liet overal geven van
■oldoend openhaar onderwijs, maar van
't overal gelegenheid geven lot hel ontvan
gen daarvanDe vrees dat dan de we F'
gever aan geen enkele gemeende meer
de verplichting zou kunnen opleggen een
openbare school in stand te houden, is
door den Minister beantwoord met de
opmerking dat den wetgever niet in 't
minst, de vrijheid benomen wordt dit
voor le schrijven. Slechts wordt hem
de bevoegdheid gegeven, waar dit midt-
del geen toepassing kan vinden, naar
andere middelen om te zien De uiU
werking van het denkbeeld dient den
wetgever te worden overgelaten
En wat de gelijke eisclien van deug(-
delijlcheid betreft, willen we ook jvers'
wijzen naar de Mem van Anfw. die opr'
merkt, dat „gelijkheid van eischen alw
leen dan ware le rechtvaardigen indien
vaststond dat door die gelijkheid de
inhoud van het onderwijs onaangetast!
bleef Dit is echter hel geval niet En
als men inplaats van „gelijkhet woord
„gelijkwaardig" wilde gebruiken, zou dat
noodwendig tot meer strijd voeren. ..Bet
ter is daarom deze strijdvoering uit de
Grondwet te houden en aan den^wetgetf
ver overte laten1 in praktische voorq
schriften de deugdelijkheid van het onf
derwijs te waarborgen."
En nu stelle men het niel voor of de
Grondwet dat alles zonder eenige waan)
borg zou laten Immers in al 1 van het
nieuwe artikel wordt uitdrukkelijk g(j-
zegd
,Pe eisclien van deugdelijkheid aan
het geheel of ten deele uit de openbare
'kas 'e bekostigen onderwijs te stellen,
worden bij de wet geregeld, met inacht
neming voor zoover het hijzonder onderf-
wijs betreft, van <le vrijheid van rich
ting."
Wij kunnen ons niet ontdoen: van de
overtuiging dat de nu weer gebleken
tweestrijd bij de vrijzinnigen voortspruit
uit het feit dat sommigen in hun war*
men ijver voor het neutrale onderwijs
zóóver gaan, dat z.c voorAJat neutrale
onderwijs een staatsbevporrechtingvraW
gen ómdat het openbaar onderwijs neuj-
traal is Maar ze vergeten dut het dat-
is, niel uil voorkeur, maar omdat open
baar onderwijs bij ons niet anders kón
zijn. Én het is eveneens uit een aanhari
ling uit de buitengewoon mooie Mem
van Antw van Minister Cort van der Liny
den, dat we er aan herinneren „De
openbare school mag niet ontaarden in
een propagandamiddel legen het con
fessioneel onderwijs Zij die het confes
sioneel onderwijs verkeerd of zelfs veif-
idferfeiijk vinden, moeien ijVeren voor
eigen hijzoifder (neutraal) onderwijs"
DE ANTIREVOLUTIONAIRE PARTIJ
EN DE CIIRISTELI.IKflIISTO-
RISCIIE UNIE.
„De Standaard" van 24 Juni j 1 schreef
onder het opsphrift liereenigjng".
„Na een uitstekend geslaagde samen^
werking "gelijk ditmaal bij de Staled!-,stem
bus mocht plaats grijpen, duikt telkens
weer de vraajg op, of de breuk van
1894 niet weer te helen ware"
Hierin vond de heer jhr mr A F de
Savornin Loliman aanleiding een br
chure te schrijven „Heioem'ging", ujiOJ
gegeven bij D. A Daamen te 's Graven-j
hage.
Uitvoerig wordt daarin aan de hand
Ier geschiedenis van de antif-revolution-
naire partij 'uit eeugezet hoe dr. Kuyper
lalle heil verwachtte van zijn stelsel lea
ding, partijbesluiten, eenheid En da(L
stelsel zegt de heer Lohman, bestrijd ilc
en bestreed ik zoodra ik het bemerkte.
Omtrent de mogelijkheid van hereenir
ging zegt de heer Lohman o. a.
In de eerste plaats dient de voogdij
waaronder thans de V TL leden der Slap
IcnriGeneraal en de A. R. Ministers dei'
Kroon staan te worden opgeheven.
In de tweede plaats zal minder mei
het woord „Calvinisch" geschermd moei
ten worden.
Mocht van het nog langer goochelen
met die benaming afgezien en terujp
gekeerd worden tot den toestand van
vóór 1891, dan zal ook de C. H Unie
haar neiging om de kerkelijke kwesties
in de staatkunde ie 'mengen moeten Ialeu
varen, en zal hereeniging mogelijk zijn
Mocht echter dil niet geschiedenen
nog steeds 7 zij het ook bedekte! ijk of int'
direct, kracht worden gezocht in kcr«-,
kelijkc leuzen en in vervanging van een
zelfstandige Staten-Generaal en een zelf-
istandig kabinet door partijmaelit dan
hoop ik dat de C. H Unie, liever dan
zich over te geven, van liet staatkundig
terrein verdwijnt!, zij het dan ook met
de verzuchting- elk volk hebbe de ye<{
geering die het verdient!"
NEDERLAND EN DE OORLOG.
De, Prins Hendrik''
Een bijzondere correspondent van het
Hand. te Vlissingen schrijft nog
Gezien de groote beteekenis welke
gehecht werd aan de aanhouding en het
opbrengen door de Duitschers van een
boot der lijn, welke tol nu toe als de
eenige absoluut veilige gold, hebben wij
al het mogelijke willen doen om na
te gaan welke de beteekenis kan zijn
an die aanhouding. Dat doende komt
men meer en maar tot de overtuiging,
dat er eigenlijk geen bijzondere reden
was voor de Duitschers om juist <le/.e
boot aan te houden, tenzij dau inisP
schien de omstandigheid, dat zich een
aantal jonge Belgen aan boord bevond,
die uit België naar Holland hadden
weten te ontsnappen, en nu naar Eir-j
geland gingen om zoo naar hel front,
te komen Het is niet onwaarschijnlijk,
dat de Duitschers juist deze menschen
weer in handen hebben willen krijj/
gen, om te weten le komen, waar zij
de Belgischf-Nederlandsche grens waren
erge gaan, en hoe zij dal hadden aanfj
gelegd. Terwijl zij dan meteen van de
gelegenheid gebruik konden maken om
de ontsnapte Russische krijgsgevangej.
nen, die aan boord waren, en enkele
anderen, die zij maar liefst in handen
hadden, óók op te pikken.
In hoeverre hierbij van spionnage
sprake is, valt moeilijk precies uit le
maken Het spreekt vanzelf, dal zoo 't
den Duitschers te doen is geweest om
de Belgen of om wie of wat ook, zij
hebben moeten weten, dat die Belgen
of die wie(-of-wat~ook juist op die boot
■aren Maar dat sluit zeker nog niet
i een meer dan gewone spionnage.
althans niet spionuage ten kantore van
de r cede rij. Integendeel kan wel bijna
bewezen worden, dat zoodanige spionp
magie niet plaats heeft. Immers,
de naam is genoemd in lal van bericht
ten, van iemand die aan bo.ord van
de „Prins Hendrik" zou zijn geweest,
en om wien het den Duitschers juist Ie
doen zou zijn geweest. Daarmede werd
verband gebracht de bewering, dat
de Duitschers, zoodra- zij aan boord
kwamen, hadden gevraagd naar hut 7
Primo is aal laatste, zooais wij reeds
meldden, absoluut onwaar Hut 7 is
heelemaal niet genoemd, en de Duftf-'
schers hebben teerst naar een speciale
hut, no 60, gevraagd toen zij
den tweeden keer aan hoo'rd kwad
men, toen zij dus hadden kunnen
spreken met 67 menschen, die voortij
durend aan boord waren geweest. Maar
bovendien," als inderdaad de Duitschers
gewaarschuwd Werden door iemand van
het personeel van do „Zeeland", dan
zouden zij, indien zij inderdaad in han
den willen hebben den man, van wien ge
zegd is, dat om hém de ..Prins Hendrik"
was aangehouden. dan zouden zij niet
de „Prins Hendrik" hebben aangehouden,
maar de boot, waarmede die man inder
daad gerqisd hoeft.
Wat nu betreft, dat juist de bóof is
aangehouden waarmede de gevluchte Bel
gen naar Engeland gingen, dat -dit in-
dei'daad zoo is, heeft men ons op hejl
generaal-oonsulaat van België alhier v er-
zekerd, het wijst ongetwijfeld op spi-
ojiuage. .Maar een spiomage, die ten flojl-
tc ten eenenmale niet bevreemden kan
Iedereen hier in Vlissingen weet, en 't.
spreekt ook wel vanzelf, dat 't hier vul
biet spionnen zit. (En er is ook een
Duitsch consulaat, dat natuurlijk over de
middelen beschikt om zich in den korist
imogelijken tijd in verbinding le stellen
met do Duitsche autoriteiten in Duitsch-
iand en België; Zelfs zijn er heel wat
VlissingerSy - - en heusch niet alleen
Jan-en-alle-'man, die 't wel ronduit dui
ven zeggen, dat er onder de 2500 Belgen
die hier nog steeds vertoeven, enkele
zijn, die zich niet ontzien, om voor de
Duitschers te spionneeren Alleen, men
heeft niel de noodige absolute bewijzen
om maatregelen tegen hen te nemen Een
enkele maal wordt er eens een Belg uiit
het bezette gebied verbannen
verband met deze zeer krasse be
schuldiging zijn wij eens gaan praten op
het Belgische generaal-consulaat alhier.
Den consul-generaal persoonlijk konden
wij op dal oiogenblik niet te- spreken krij
gen, wij hadden echter een onderho-ud
't den kanselier, -die, op o-nzè vraag of
hij inderdaad geloofde, dat er Belgen
zijn ld ie voor de Duitschers sfpiontteeren,
antwoordde met de opmerking; „och, on
der de Hollanders, onder alle tolken, is
ook wel gespuis, waarom dim onder
de Belgen niet Bovendien, vele der Bel
gen die hier zijn, voelen wel heel
lork den invloed van twee jaar verban
ning in armoede en ellende Zooiets de
moraliseert vooral de zwakken, en als
dan de strijd ontstaat tusfschen het gewe
ten en groote belooningen
Natuurlijk vroegen wij den kanselier
(bok in hoeverre hij dacht, dal de spion-
nage een rol had gespeeld in verhand Invet
de aanhouding van de „Prins Hendrik
Nadrukkelijk verklaarde hij daarop dat
hij in 't 'minst niet geloofde aan spionnage
door personeel van de „Zeeland". Naar
mijn meening is het de schuld van de
jongelui zei ven. Die 'menschen hadden uit
België naar Holland weten le komen, en
stonden nu Vrijdagavond klaar om aan
boord te gaan van de boot, welke hen
naar Engeland zou overzetten. Zij waren
natuurlijk dol in hun schik en uitgelaten
Sommigen waren natuurlijk min of meer
après boire. Zij scharrelden in de buurt
van het station en verleiden aan iedereen
die het liooren wou, dat zij uit België wa-
■en ontsnapt, en nu „naar hot front" gin
gen. Het spreekt dus vanzelf, dal men |0t0k
op hel Duitsche consulaal er alles van
wist.
Was er, - zoo vroegen wij nog,
naar uw meening een bijzondere reden
aarom u vermoeden kunt 'dat de Duit
schers jiiisj op deze reis de „Prins Hen
drik" hebben aangehouden, behalve dan
het feit, dal die Belgen aan boord waren?
In het minst niel, meende de kan
selier. Ik kan niet nagaan waarom er nu
'meer reden was tot aanhouding dan an
ders, - behalve' dan die, Belgen.
Toen bleef er weinig meer te vragen
over
Uil een ander bericht van dozen corrf
respondent halen we nqg laan dat de: Duik
sellers niel oen specialen mnilzak hebben
geopend, maar een willekeurigen, om
na te zien of het inderdaad een postzak
was. Na sluiting en zegeling daarvan
werd aan den kapitein een schriftelijke
verklaring gegeven dat de zak geopend
was.
In tegenstelling met andere bewerin
gen vernam deze correspondent dat de
Duitschers zich zeer correct en welf
willend giedroegen.
De heer Polak, één der beide Hoty
landers, die te Zeebrugge moesten acty-*
ter blij ven, was gisteren reeds weer hier
en voornemens om per volgende gele
genheid naar Engeland ie vertrekken
De heer Roothaan is nog te Zeebrugge
n
Verkeer met Engeland.
Enkele van Rotterdam op Londen va
rende stoomvaartdiensten nemen, nu er in
de laatste dagen booten naar Zeebrugge
zijn opgebracht, een afwachtende hou
ding aan in zake liet vertrek van hun
schepen. De Balavierbool werd wel gela
den. maar vertrok gisterenavond niet.
De Great Eastern (Harwich lijn) heeft
voorloopig den dienst op Londen ge
slaakt.
E n ge 1 a ii <1 en onze boekhandel
In het Nbld. v d. Boekli vinden wij
een artikel van den heer C. M van
Stocku'm, waarin deze mededeelt, dat
per p.ost onder kruisband naai' Indië
en Amerika gezonden Duitsche tijd
schriften en boeken door de Engelsche
autoriteiten in beslag genomen zijn. Dat
is reeds sjedert Maart het geval, maar
rst in September werd door de post
den afzenders der betrokken zendingen
van dezen „boekenroof door de „En
gelsche autoriteiten kennis gegeven Spe
cificatie kon niet gegeven worden. Vast
staat evenwel, dal Duitsche boeken en'
tijdschriften door den heer v. S aan
Ilollandscho clientele te Batavia en den
Nederlandschcn vice-consul in New-
York wederrechtelijk waren weggeno
men Hij schrijft dan o. a.
Ondanks het gevoel van machteloos
heid, dat ons Nederlanders bekruipt, als
burgers van een klein rijk tegenover
schending van het volkenrecht en wil
lekeur. gegrond op middeleeuwsch vuist
recht, ligt het toch gode zij dank niet
in het Hollandsch karakter om gedwee
en zonder protest ons neer te leggen
bij een behandeling, waarbij ons onaf-
ijsbaar recht met voelen getreden
wordt
De uiterste poging van tegenweer moet
dus ook hier beproefd worden, hoe ge
ring de verwachting ook mioge zijn op
eenig resultaat."
De Minister van Buitenlandsche Zaken
heeft het voornemen te kennen gegeven
legen deze daad der Engelsche censuur
te protesteeren
Het hestuur van de Ver. t bev. v. d.
belangen des boekhandels verzamelt ma
teriaal over deze aangelegenheid.
-o
E e n k a t o e n - en wolsyndicaat.
Naar het N. v. d. D verneemt, is
thans overgegaan tot de stichting van
een bat oen- en wolsyndicaat, dat wel
dra allen aanvoer van katoenen en
wollen stukgoed uit Engeland zal reri'
gelen. Zonder een licence van dit syn
dicaat zal men dit niet meer aangjeP
voerd kunnen krijgen. In dil Syndif!
caat hebben zitting twee Amsterdam^
sche handelaren, aangewezen in overV
leg met de Engelsche regeering, en ee'n
persoon vanwege de N O T
Deze drie hceren zullen Zaterdag
naar Londen vertrekken om met liet
Engelsche wolcomilé de loopende licens
ees te regelen.
Maandag zal de nieuwe regeling in
werking treden
Het drogen van aardappelen.
De M'nister van L., N. en II. heeft een
■egeling van het bedrijf van drogen van
tardappeleu vastgesteld, welke regeling
met ingang vim 2 October in werking
treedt.
Artikel 1 dezer regeling houdt het ver
bod in om in eenige onderneming voor
hel drogen van aardappelen, aardappelen
op eenige wijze le drogen of op'anderc wijze
le verduurzamen, tenzij de onderneming
bij de Rijkscommissie van Toezicht op
de \ardappelvereeniging ingeschreven is
als inrichting voor het drogen van aard
appelen en met inachtnemiug van de voor
schriften bij of krachtens de regeling ge
steld.
Uit Middelburg.
Blijkens achterstaande adverLenlie
wordl de Prov. stoombootdienst op de
Ooslcr-Schelde op 1 Oct. as met twee
booten hervat volgens dienstregeling van
Oef. '16.
- Aan de inschrijvers op de Abonne
mentsconcerten van het Middelburgsch
Muziekkorps is door het bestuur meege-
oeeld, dat wegens het voortdurende on
gunstige weer en ook met het oog op het
vergevorderd seizoen, de nbg te geven
twee concerten zijn uitgesteld tot den
volgenden zomer. Zij zullen dan in de
maand Juni aanvangen.
Deze concerten worden dus in den zo
mer van 1917 behalve hel alsdan nader
te bepalen aantal, gegeven.
Het Middelburgsch Muziekkorps zal
op Vrijdag 29 Scpt 1916 des avonds
ten 7i/2 uur op het Molenwater een
muziekuitvoering geven.
Het bestuur vat? de Openb. Leeszaal
en Bibliotheek heeft tot bibliothecaresse
benoemd mej. O. de Meester, assistente
van de bibliotheek.
Van nu aan zal de Leeszaal des Zon
dags gesloten zijn, aangezien wegens het
geringe bezoek op dien dag het bestuur
meent, dat het niet aangaat daarvoor
een beambte dienst te laten doen en kos
ten voor vuur en licht Ie maken.
