COHRAIT.
r. 49.
187" Jaargang.
Vrijdag
27 Februari.
Thuis werkende
kleermakers en naaisters
Dit Stall en Provincie.
1914
Deze courant 7ör»cliijnt dagelijks, met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
per kwartaal, zoowel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland tranco pp. 11.2
Afzonderlijks nummers kosten 5 cent.
Adverteutiün bij abonnement op voovdeehge voorwaarden.
Prospectussen daarvan zijn aan het bureau te bekomen.
Advertentiën voor bet eerstvolgende nummer moeten des middags vóór één uur
aan bet bureau bezorgd zijn.
Advertentiën 20 cent per rego. By "bonnemonl vepl lager. Geboorte-, dood- en
alle andere familieberichten en Dankbetuigingen van 17 regels f 1.50elke rogel meer
20 cent. Reclames 40 cent per regel. Groote letters naar de plaats, die zij innemeu.
Tot de plaatsing van advertentiöo en reclames, niet afkomBtig uit Zeeland, betreffea-L-
Hundel, Nijverheid en Geldwezen, is gerechtigd het Algemeen Advertentie-Bareax
A. DE iLA IAB Az., X.Z. Voorburgwal 266, Amsterdam.
Bij dit nummer behoort een Bijvoegsel.
Het is weer een lijvig boekdeel van
ruim 500 groote en breede bladzijden,
dat als derde deel van dé „Onderzoekin
gen naar de loestauden in de Ncderland-
sche Huisindustrie" door de Directie van
den Arbeid in liet licht werd gegeven, en
waarvan we het meegedeelde over de
kant-industrie reeds in een kort overzicht
samenvatten
Met dit derde deel is de bedrijfsgewijze
beschrijving van de toestanden in de Ne-
derlandsehe huisindustrie voltooid. Als
vierde doel zal nu nog verschijnen een
samenvatting van alle bedrijven meteenige
beschouwingen over de belangrijkste ver
schijnselen, door de huisindustrie in het
leven geroepen of beïnvloed
Maar die dikke pakken bladzijden met ta
bellen en cijfers en feitenopsommingen,
hier en daar onderbroken door een toe
lichting is ruimschoots voldoende om nu
reeds een kijk te krijgen op al de droeve
bij-verschijnselen van deze soort indus
trie, overmatige werktijden, lage loo-
nen, kinderarbeid, algeheel gebrek aan
huiselijk leven, onreine werkplaatsen,
waarvan ieder wel het bestaan wist, maar
■die hier nu nog eens in dorre cijfers
worden weergegeven.
Dat derde deel heeft alleen betrek
king op textiel-industrie, kleeding en
reiniging Het spinnen en weven neemt
een 60 bladzijden in, dan komen tal van
speciale industrieën, en daarna als meest
omvattende hoofdzaak de kleeding-
industrie
Aan een, ook maar bij benadering vol-
ledig overzicht in den omvang van een
dagbladartikel, is niet te denken. We zul- j
Jen ons moeten bepalen tot het aanhalen
van enkele feiten betreffende de kleeding- i
vakken.
Over Zeeland wordt in dit verslag ter
nauwernood gesproken. Vergeleken bij
andere centra is in ons gewest de huis-
industrie op dit terrein onbeduidend. Die
groote centra vindt men voornamelijk inI
Amsterdam, Rotterdam, Den Haag, Gro-1
ningen, Arnhem, Utrecht, Leiden en Den
Bosch
Maai' we dragen hier toch de produc
ten dezer industrie en het gaat ons dus
ook wel aan onder welke voorwaarden
die ontstaan
Te beginned mei de kleermakers
Natuurlijk loopen de werktijden voor
de verschillende personen uiteen. Er is
verschil tusschen de maatwerkers, de
confectie werkers, en de maal- en con
fectie werkers. Bij de laatst genoemden
is de toestand het slechtst. Terwijl als
gemiddeld cijfer 30 pet. twaalf uur of
minder en 70 pel. meer dan twaalf uur
werkt, waren er bij die laatste groep
slechts 20.4 pet. die twaalf uur en min-!
der, 43.9 die van twaalf tot 14 uur, 29.7 I
pet die van veertien tot zestien uur:
werkten en 6 pet. die meer dan 16 uur
haalden. Men stelle zich even voor wat
dat zeggen wil- van 's ochtends 6 uur
tot 's avonds elf uur, als men een uur
rekent voor maaltijden
En het loon?
Tabellen en tabellen geven er een
overzicht van voor de verschillende soor
ten werkers. En het resultaat is dat het
gemiddeld uurloon bedraagt 11.9 cent,
dat wil zeggen dat er een gedeelte boven
is, maar ook oen gedeelte er onder Be
neden 20 jaar daalt het gemiddeld uur
loon tot 117 cent, boven 50 jaar tot 14.4,
boven 60 jaar tot 13.5 en 12 2 cent.
Er moet echter bij gevoegd worden dat
sedert deze gegevens werden verzameld
het loon alom in den lande, maar in
't bijzonder te Amsterdam en te Gro
ningen, niet onbelangrijk is verhoogd
Van de werklokalen bleek één derde
tevens te worden gebruikt om daarin te
slapen, te koken of tc wonen. Maar dal
geeft ook al weer geen zuiver denkbeeld
van den toestand, omdat de cijfers voor
de verschillende steden ver uileen loopen
In Noord-Brabant (grootcndeels in
's-Hertogenbosch), was het niet eender
de maar 70 pel.; in de woningen der
militaire kleermakers te Delft en Woer
den 58 pet. Daarentegen in Den Haag
slechts 18.3 en Groningen 17 5 pet. hi
11.1 pet. van alle werkvertrekken werd
tevens geslapen.
Wat dat betcekent blijkt maar al te
duidelijk uit dc talrijke voorbeelden
in de rapporten over de verschillende
steden Enkele voorbeelden, die -twens
laten zien welke hygiënische bezwaren er
aan zijn verbonden halen we hier uit die
velen aan:
Uit Amsterdam .Ondanks waarschu
wing van den dokter werd in een werk
plaats het daar aanwezige bed van een
roodvonkpatiëntje gebruikt om er de in
bewerking zijnde kleedings tukken op te
leggen. In een ander gezin werd gewoon
doorgewerkt, toen 5 kinderen mazelen
hadden, van welke er drie in de huis-,
slaap- en werkkamer sliepen. Een eerste
Idas maal- en confeclie-werker voor een
der grootste zaken is lupuslijder, cn bij
hem op de werktafel zitten 2 kinderen,
die ook al door die afzichtelijke kwaal
schijnen aangetast Het benauwde, kleine
werkvertrek is in hooge male onzinde
lijk."
Uit Rotterdam„Enkele der werk- en
woonvertrekken kunnen als brandpunten
van besmettelijke ziekten worden be
schouwd, waar niettemin fijne kleederen
voor kinderen en volwassenen worden
gemaald.. In een daarvan, dat zoowel
slaap- en huiskamer als werkvertrek is,
werd bij het bezoek van den enquêteur
juist gemiddagmaald op de kleermakers-
tafel, waarbij een kinderledikant met een
kindje stond, terwijl een ander kind over
den vloer kroop De leden van het gezin
zagen eruit alsof ze zich in zeer langen
tijd niet gewasschen hadden. In een an
dere dergelijke omgeving kroop een ziek
kindje tusschen de op den vloer liggende
deelen van fijne kosturaes, terwijl hel niet
nalaten kon den vloer tc bevuilen We
derom in een ander is een naaister met
hoofduitslag aan het werk, terwijl zij zich
telkens het hoofd krabt en dan weer
verder werkt
Zulke toestanden zijn natuurlijk geen
regel. De meerderheid van do werkplaat
sen zijn beter. Maar het feit dat zulke
toestanden beslaan, en dat zoo'n groot
deel der werkplaatsen levens voor huis
houdelijke doeleinden dienen, geeft te
denken.
Uit 's Hertogenbosch, waarvan niet
zulke weerzinwekkende voorbeelden wor
den opgesomd, wordt toch ook de vol
gende algemeene karakteriseering ge
geven
„Waar in den regel het werkvertrek
tevens tot andere doeleinden wordt ge
bruikt, heerscht in die vertrekken vaak
een voortdurende wanorde, is het huis
houden nooit aan kant, en kruipen de
doorgaans talrijke kinderen op en over
het werk Komt men vroeg bij de kleer
makers, dan ziet men dikwijls het bed
dengoed op de stoelen of op de werk
tafel liggen, terwijl de kinderen nog
ongekleed rondloopen. In hygiënisch op
zicht laat de toestand alles te wenschen
over. Slaaplucht, etenslucht, houtskool-
lucht, doen een benauwde atmosfeer ont
staan, vaak vermengd met de onaange
name reuk welke de te bewerken 'goeda-
ren afgeven, die, wanneer het oude te
herstellen kleeren zijn, een viezen stank
afgeven
Wanneer men van de kleermakers naar
dc thuiswerkende naaisters overgaat vindt
men daar, wel niet altijd, maar toch
over hel algemeen een vrij nel werk
lokaal Onder ae- allerarmsten komt deze
huisarbeid niet voor; daarvoor stelt hij
te veel eischen van zinnelijkheid. Het
zijn voor een belangrijk deel getrouwde
arbeidersvrouwen die het doen, wier
man wel een vast weekgeld heeft, maar
niet voldoende om er met een groot
gezin behoorlijk van rond te komen
Kinderwerk komt zelden voor
Dc algemeene klacht betreft echter
de lage betaling, het daardoor ontstane
jakkeren, met het gevolg dat het werk
zeer zenuwachtig maakt
Het verslag vestigt echter ook de
aandacht, op een factor die vaak ver
gelen wordt, n 1. dat niet iedere vrouw
die voor haai' huishouden goed kan
naaien, of zelf huisnaaister is, daarom
dit speciale confeclie-vak verstaat. Daar
toe wordt een handigheid voreischt die
zonder routine niet te verkrijgen is
zonder vooraf spelden of rijgen moei
alles zoo onder de machine gelegd wor
den Menigeen doel het te netjes cn
verdient er daarom niet aan.
De stukloonen zijn laag, maar bere
kend op menschen die het werk ver
staan Tot een hoog week- of uurgeld
brengt een vaknaaister het niet licht,
maar ze kan ongelooflijk veel af, veel
meer dan iemand, die het zoo eens pro
beert, voor mogelijk houdt. Een geknipt
flanel van 10 of 15 cent naailoon kost
niet meer dan een ,uur werk. In den
Haag worden ongevoerde blouses ge
maakt voor 25 cent hel heet nog wel
voor minder maar een vlugge naaister
maakt er zes tot acht op een tienurigen
werkdag. Een katoenen dienstbodejapon
waarvoor 60 tot 80 cent wordt betaald
is in 4 5 uur klaar
Het is echter, jjpoals w.ft zeiden, werk
dat buitengewoon^ zenuwachtig maakt
En de drukte is i^er ongelijk verdeeld
op één oogenblih lAocc er tot hel uiterste
gehaast worden «om klaar tc komen
een paai' dagen later is er bijna geen
werk meer
En bovendien wordt bij dit gejaagde
werk .zeer sterk het' geldelijk nadeel,
ondervonden door het halen en brengen
van de zware pakken goed en door
het niet nauwkeurig in orde zijn van hel
meegegeven goed, waardoor de naaister
eenige malen terug mdet omdat er niet
voldoende garneering is meegegeven of
omdat er een andere vergissing heeft
plaats gehad Op die -wijze wordt er dooi
de naaisters ve<ji lijd verloren die
zoo kostbaar voor liaar is, vooral wan
neer ze dan ook nog moet wachten als
er klanlen in den winkel zijn
Van de naaisters wier gemiddelde
werktijd men heeft kunnen vaststellen, be
droeg deze zes uur of minder voor
24 2 pel., van zesjtot tien uur voor 46 9,
pet meer dan tien uur 23.9 pet Zeer
gering zoo voegt het verslag aan deze cij
fers toe, is dus liet aantal dergenen, voor
wie hel naaiwerk'niet meer is dan een
welkome bezetting van leege uren. De
meeslen zijn er zoo goed als den gahr;
sclien dag aan bezig.
Maar terwijl dus 28 9 pet. meer dan
tien uur per dag .Werkt, verdient slechts
17 9 pet zeven gulden of meer per weck
We herhalen dat het slechts enkele i
feiten zijn, zoo hier'en daar genomen uit
de enorme hoeveelheid in dat boek. Men
generaliseere ze dus niet te gauw. Maar
aan den anderen kant is het onloochen- j
baar dat ze ter zijn, en dal ze zich scharen
naast de tallooze voorbeelden van droeve
toestanden veroorzaakt door andere huis
industrieën, in de twee vorige declen
van deze „Onderzoekingen" vermeld. 1
Er zijn natuurlijk onderdcelen waarvan
de verbetering van overheidswege door
wetsvoorschriften niet zoo moeilijk is
aan te wijzen. Maar er zijn er ook waar
van de verwerking der feitenmassa's mis
schien zai uitloopen op een erkenning "van
onmacht omdat juist in deze huisindus
trieën zoo uiterst moeilijk is een doeltref
fende medewerking tc krijgen der be
trokkenen zelf. Het minst van alle
werkers hebben zij voeling met elkaar;
het Tninst van allen zijn zij geor
ganiseerd Er zal een lange periode
van langzaam ontwikkelen voor noodig
zijn om dien grondslag voldoende te
bevestigen.
van het volk om democratisch tc zijn,
doch om dezelfde reden zal zc niet in
gaan legen teen politieke noodzakelijkheid,
voortspruitende uit hetgeen jaren lang
in het hart des volks groeit. De psycholo
gie dier Kamer maakt het ook niet waar
schijnlijk dat ze zich. meest bestaande
uit oude lieeren, als volksrem zou laten
gebruiken Het is waar, de groote bolle
boos div Kuyper, heeft er zitting geno
men, doch dc Eerste Kamerleden hebben
het nooit erg op dr Kuyper begrepen
gehad Ook is dr Kuyper er niet popu
lairder op geworden. Spr. denkt hier
niet aiui feiten uit hel persoonlijk leven
van dr, Kuyper, doch aan bokkesprongen
van den laatslen Lijd, die maken, dat dc
vraag rijst of de uitdrukking seniele afta
keling niet op hem van toepassing is ge
worden. Spr. denkt aan het plotseling
opofferen van hel Tarief en zijn plotse
linge zwenking tot deelneming aan de
pacificatie-commissie op onderwijsgebied.
Zijn autoriteit als aanvoerder tegen iets,
dat zich als een volksbeweging manifes
teerde. zal de Eerste Kamer wel niet
willen aanvaarden. Gevaarlijker acht spr
de oppositie van den heer Regout, die
reeds verklaarde tegen het genoemde
voorstel Ie zullen stemmen.
Slippen we voorts nog aan, dat hij
scherp afkeurde de uitsluiting der bedeel
den en het ontwerp voor de ouderdoms
rente en protesteerde tegen de vloot-
plannen, en tegen de maatregelen van
den minister van Marine tegen den Bond
van minder Marine-personeel
BINNENLAND.
Mr. TROELSTRA
OVER DEN POLIT1EKEN' TOESTAND.
In een vergadering van de Federatie
der S. D. A. P. te 'sGravenhage heeft
mr Troelstra een rede gehouden over
I „den politieken locstand en de S. D. A. P
i Uit den aard der zaak was hetgeen hij
I zei voor een groot deel een herhaling
van zijn beschouwingen bij de bcgroo-
tingsdebatten in de Tweede Kamer. Hij
kwalificeerde de huidige regeering als de
zaakwaarnemer der S. D. A. P zoodal
er voor deze alle reden is om zelfbewust
selling te oefenen in het besef der ge
wonnen kracht.
De beslissing van het Zwolsch Congres
betreffende dc portefeuille-kwestie noem
de hij zeer haastig genomen De golven
moeten in dc banen der noodzakelijkheid
worden geleid Als het gaal om zaken, die
alleen van ons kunnen worden verwacht
(als zo van anderen te krijgen zijn gaan
die natuurlijk voor) dan dient in i. de
socialist niet te aarzelen om zich als
Minister beschikbaar te stellen Een com
missie bereidt dc zaken reeds voor, maar
de partij zal zelf een beslissing moeten
nemen, indien men weer soc.-dem. mi
nisterzetels wil aanbieden, dan zegge men
het vooraf, en plegc overleg Geen ver
rassingen.
Voor de houding der Eerste Kamer was
mr. Troclstra niet zoo ongerust Dit Re-
geeringslicliaam bezit niet voldoende au
toriteit om tc kunnen ingaan tegen een
Regeering, om die wenschen, welke in
dc verkiezingsdagen oen meerderheid ver
kregen, tegen te houden De Eerste Ka
mer zit niet genoeg onder den invloed
Uit Middelbarg.
Onder aandachtig gehoor van een 50-
tal militairen hield de heer J Hoekstra
gisterenavond in hel Militair Te Huis al
hier, een voordracht over de vrijwor
ding van Nederland, 1813—1814, waarvan
het grootste deel aan de gebeurtenissen
op Walcheren werd gewijd
De heer Rink, majoor garnizoens-coin-
mandant, die de voordacht van af den
aanvang gevolgd had, betuigde in de pauze,
spreker zijne hooge ingenomenheid en
dank, voor de welwillendheid, den mili-
tairen een onderhoudenden avond te be
zorgen. Aan het slot der voordracht sloot
een der aanwezigen zich met eenige wel
gekozen woorden bij de dankbetuiging
aan Na een welgemeend applaus ging
men uiteen
Ter terechtzitting van heden waren
slechts een enkele beklaagde cn getuige
aanwezig. Van wege den mist konden nl
de meeste opgeroepenen niet tijdig hier
zijn, zoodat de zitting moest worden ge
schorst.
Aldus was de toestand heden ochtend;
vanmiddag waren er wel eenige beklaag
den en getuigen opgekomen. Eén zaak
moest echter nog opgeschort worden
tot 3s/4 um-
Uit VII a sin gen
Thans is de publieke telefooncel in
de, vestibule van het siation der Staats
spoor te V 1 i s s i n g e n in gebruik ge
nomen. In de wachtkamer 1c en 2e kl.
zal een schelinrichting aangebracht wor-
i den, om te waarschuwen, dal het gesprek
kim beginnen. Alleen interlocale gesprek
ken kunnen gevoerd worden.
(VI. Crt
I De Bellamy-bioscoop le Vlissingcn
wordt morgenavond heropend, en wel
met een film, die elders zeer geprezen
werd, nl. een biographie van Richard
Wagner. Bovendien verzekert men ons dat
de nieuwe directeur de projectie thans
j aanmerkelijk heeft verbeterd
I Hel sedert een paar dagen in het Oost-
gat gestrande Duilsche stoomschip
„Plauen" is hedennacht met hoogwater
vlot gesleept en wegens mist ten anker
gekomen.
Van andere zijde meldt men ons ech
ter
Het s.s. ..Plauen" is heden nacht na
lossing van een gedeelle der lading vlot-
i gesleept en naar Antwerpen opgesloomd
Uit Walcheren
Do „Kampioen", melding maken'd van
den door den burgemeester van Wesl-
k a p e 11 e uitgeschreven wedstrijd in het
beplanten en versieren van voortuintjes
voegt daaraan toe, dat het dagclijksch
bestuur van den A N W B. f 25 ter
beschikking heeft gesteld vooi dezen
eersten wedstrijd, als aanmoediging voor
het sympathieke denkbeeld
Uit Z u i d-B eveland.
Wegens ongesteldheid zal dr A II de
Hartog van Haarlem, heden. Vrijdagavond,
niet als spreker voor de Vereeniging
voor Algemeene Wetenschappelijke Be
langen te Goes bunnen optreden en is
de daartoe uitgeschreven vergadering
uitgesteld
Als „een stem uit de praktijk" deelt dft
Wcgeneommissic van den A N W. B in
de „Kampioen" hel verslag mee, van
het resultaat verkregen met ongeveer
3470 meter grinlbaan te Ellewou'ts-
dijk. die het vorig jaar veranderd word-
in een gewalsten steenslagweg Ondanks
liet buitengewoon drukke vervoer op den
Nveg (aan gewogen goederen ongeveer
13 5 millioen K G kon de burgemeester
van Ellewoulsdijk 8 Fehr aan de com.'-
missic melden dal de wegen „het enorm
vervoer in de laalstc maanden bij erg
ongunstig weer gemakkelijk hebben ver
dragen, terwijl het onderhoud al bijzon
der gering was
Uit Noord-Beveland.
rramplaunen op Noord-Beveland
Op verzoek van de Spoorwegcommix-
sie voor Zuid-Beveland waren Donder
dagmiddag le Kortgene de dagelijk-
sclic besturen der gemeenten uit Noord-
Beveland bijeengekomen, om le verga
deren met eenige leden van boven ge»
noemd comité
De leden der spoorwegcomiuissie hiel
den een bespreking of hel niet mogelijk
zou zijn in Noord-Bcveland een tram aan
toeleggen Daar zij meenden, dat de pro
vincie de Decauvilie-tram die thans tus
schen Hansweert en Vlalte rijdt, tegen
voordeelige voorwaarden zou willen over
doen, stelden zij voor uit de gemccnter
besturen van N.-B. een commissie te be
noemen, voor het ontwerpen van een
tramplan op dit eiland
Er werd besloten, dal de burgemeesters
en wethouders der gemeenten van N.-B
op een nader te bepalen datum zouden
vergaderen tol het benoemen cener dus
danige commissie
Bit Tholen.
In de Donderdag te Stavcnisse ge
houden raadsvergadering werd besloten
adhaesie te beluigen aan een adres van
den raad der gemeente Velzen aan de 2e
Kamer der S.-G inzake het bij de Ka
mer ingediende wetsontwerp tot verlee-
ning van ouderdomsrente aan behoefti-
gen. Besloten werd ontheffing te vragen
aan H M. de Koningin van het bepaalde
in art 485 der wet op hel L. O inzake
de nog niet vervulde vacature van onder
wijzer met hoofdacte. Besloten werd tot
1 gedeeltelijk uitdiepen der havenkom Be
noemd werd tol lid van hel waterleiding-
comité voor het eiland Tholen de heer
J M v. Doorninck, burgemeester. De
jaarwedde van den ontvanger van het
i kadegeld werd gebracht van 9 op 7
der opbrengst, in verband met de ver-
hoogde havengeldhcffing Vastgesteld wcr-
den nog de kohieren voor den Hoofder
lijken Omslag (f 4000 en voor de honr
denbelasting
Werd vóór een paar jaar te Stavc
nisse, tengevolge van den bouw dei-
nieuwe kerk een grool gedeelte van het
schoolplein volgebouwd, zoodal er als
hel ware een gangetje voor de ruim 300
schoolkinderen overbleef, thans is deze
ruimte weder aanmerkelijk uitgebreid
door de goedgeefschheid van den heer
C. Broodman, Pres. Kerkvoogd, die door
hel lalen opruimen van een wagenma-
kerswerkplaals circa 60 M2 grond aan het
schoolplein heeft teruggegeven
I
j Bij kon. besluit van 20 dezer is aan
de gemeente St. Maartensdijk ver
leend een voorschol uit 's rijks kas tot
een bedrag van ten hoogste f 8500, ten
einde genoemde gemeente in staat te
stellen tot uitvoering van het onteige
ningsplan van een complex van 40 per-
ceelen, uitmakende de Kleine Kaai.
Hedenavond kwam de knecht van M.
Hoek uit Tholen, door den mist misleid,
met kar en paard in de nabijheid van
de liegraafplaats le Poortvliet in de
sloot terecht.
Te O u d-V osscmeor werd Woens
dag 11. een vergadering gehouden van
ingelanden van hel Waterschap, waarin
met bijna algemeene sïemmen besloten
werd het Beiluur te machtigen tol het
nemen van alle maatregelen die noodig
mochten zijn in zake de pro eed me met