MIDDELBlRCiSCHE CÖCRAIT.
y
N\ 28S.
I5S* J-argang.
IS42
Maandag
2 December.
Middelburg 30 November.
Kameroverzicht.
Oit Stad en Provincie.
Dazt ooarant veriehyat i a g o 1 ij k i, met nitzoaderimg tu Zom- ea FeeitAagea.
Pry» par kwartaal, ioowel root Middelburg alt voor alle plaatiea ia Nederlaad fraaco pp. f 3.
Afzonderlijke ltmmeri kottea 6 ceat.
Advertentie» bij abonnement op voordeelige voorwaarde*.
Proipectuiiea daarvan zijn aan het bureau te bekomen.
AdvertentiBn voor het aeritvolgende aammer moeten do» middag, vóór e «ar
aan het bureau bezorgd zyn
Advorteataö» 2C cent per regol. Bij abonnement reel lager. Geboorte-, dood- ea
allo nadere familieberichte* aa Dankbetuigingen va* 17 regelt f 1.50 alk» regel meer
20 cent Beelame» 40 eeat per regel. Groot» lettert naar de plaat», die tij innemen.
Tot de pliattiag van advertentie» ea reclame», Biet afkomitig uit Zeeland, betreffend»
Handel, Nijverheid ea t-otdwezen, it gerechtigd het Alceaeea Advertearie-Bnfc M
4. DE LA Iff A K 4s.. W.Z. Voerbmrt. irml 26», Aucterda».
Dit nummer bestaat uit drie bladen en
en Kinderblad.
EERSTE BLAD.
(Ongelijksoortige Bestanddeelen. e»
■r werd dezer dagen, naar aanleiding
▼aa de beschoawingen over de Ommensche
verkiezing, aan de vrijiianigen verweten dat
29 altijd alltea in het negatieve, in de
verdeeldheid van hun tegenstanders, hun
bemoediging en kracht zoeken.
'i Verwijt is, wat die kraoht betreft, nog
al ongerijmd, zoo kort aa het concentratie-
manifest met zijn positief program. En wat
die bemoediging aangaat, wel, 't kan dunkt
obe, moeilijk ons verweten worden da; wij
moed scheppen, wanneer yre zien hoe de
coalitie, die ons eenige malen overwon, nu
dreigt uiteen te splijten.
Het is met groote belangstelling dat we
gadeslaan wat er in de Christelijk-Hieto-
risohe partij gebeart. Want als die stuk
moebt breken, dan valt de coalitie-driepoot
om. (We zullen hier nu maar niet weer het
naar vrijmetselaars „riekend" driehoeksbeeld
gebruiken, dat erg ontheiligend zou zyn
voor een christelijke coalitie.)
Die belangstelling heeft niets van welwil
lendheid. Ze is zoo baatzuchtig mogelijk.
We hebben zelfs een luguber beeld in ons
hoofd van een kraai die op iets wacht-
Maar dat zullen we maar voor on6 houden.
In ieder gevalwe kijken toe, en volgen
met aandacht.
De Christelijk Historische Unie is die
belangstelling ook waard. Het woelt gevaar
lijk in die partij. Aan den eenen kant mui
terij van kiezers die, niet luisterend naar
het hoofdbestuur, gaan vrijbuiten op eigen
gelegenheid aan den anderen kant personen
ale dr. Kromsigt die aandringen op «vtst
aoeoord» inzake kerk en onderwijs met de
Aati-revolutionnairen. En dan komt er nog
bij een referaat als dat van nr. Yerkouteren
over het kiesrecht, zóó wars van iederen
breeden volksinvloed, dat menig lid der partij
ziob verschrikt zal hebben afgevraagd, of
dat conservatisme au ook z ij a politieke
belijdenis ie.
Want dftt is bet merkwaardige in deze
partij, en dit is hetgeen we hier in het
lieht willen stellen dat ze bestaat uit
een aantal ongelijksoortige bestanddeelen,
die, als 'fc op stuk van zaken komt, verbaasd
zijn zich in eikaars gezelschap te zien, laat
staan nu ook nog in coalitie-gezelschap van
de Anti-Revolutionnairen en van de Room-
sehen.
De heele partij is een aaneensluiting
een ineensmelting is het niet geworden
van eenige groepen die ieder hun eigen
corsprong hadden. Er is vroeger luid ge
jubeld over die herhaalde «fusie». Maar nu
blijkt bet dat die slechts schijn waB.
Nemen we allereerst den kern, de °avor-
nin-Lohman groep. Dat waron onvervalschte
Anti-revolutionnairen, die zich in 1895 van
die partij afscheidden omdat ze zich niet
wilden laten ringelooren door dr. Kuyper,
maar bovendien omdat ze zich onvervalsch-
ter en echter Anti-Revolutionnairen voelden,
dan dr. Kuyper en zijn volgelingen. Dit ig
geen bewering van ons. Ze zeiden het zelf.
Ze vormden eerst ook geen nieuwe partij,
maar wachtten af, of de anderen weer in
bet goede spoor zouden komen.
Eerst toen de hereeniging onmogelijk
bleek, vormden ze in 1897 een eigen partij
met eigen statuten, anti-revolutionnaire sta
tuten wel te verstaan. Zelfs de naam duidde
nog op haar afkomst, nl.Chris. Hist, of
Vrije-Antirevolutionnaire Partij.
Naast die groep stond de Chr. Historische
Jtiezersbond, opgericht in December 1896,
óéa maand voor de Vrije-Antir. Commissie
van Advies ontstond.
„Zijn geboorteplaats" zoo schreef
iadartijd C. E. van Koetsveld, wiens onver.
dacht getuigenis wij bij deze beschouwing
gen gebruiken „was de overgangszone
tusschen de Antirevolutionnairen en de
Liberalen, waar reeds drie politieke kinder
graven gevonden werden, dragende de op
schriften „Groote Protestantsche Partij,
geboren 1854," „Ethisch-Irenische Groep,
geboren 1857," en „Nationale Purtij, geboren
1886". Alle drie waren gestorven aan de
zelfde kwaaleen complicatiö van anti
papisme, Nederlandsch-Hervormdheid ei
vaagheid van beginsel."
dat vierde kindje leed aan precies
hetzelfde. Eigenlijk moest er nog een vierde
kwaal bijgenoemd worden, nl. anti-gerefor
meerdheid. Om door den Bond gecandideerd
te worden, moest men bovenal voldoen aan
den eiscb geen lidmaat zyn van een Gerefor
meerde Kerk.
Dat waren dus lieden van heel ander slag
dan de Yrije-Antirevolutionnairen, van
zeer velen, de leiders voorop, juist wel Ge
reformeerd waren.
Toch werd toenadering beproefd. En in
April 1901 kwam men tot; eenige roorloopige
conclusies. Wel viel reeds na de verkiezingen
van datzelfde jaar de groep-Bronsveld uit
de amalgamate, maar de groep-De Visser
bleef hechten, en in 1903 werd uit die groep
en uit de Vrije Antirevolutionnairen een
nieuwe partij gesmolten, de Christelijk His
torische Bond, ook al weer met een nieuw
program.
Vijf jaar later zou dat echter opnieuw
gewijzigd worden, want toen kwam er een
derde party, bij die van de Friesche Chr.
Historischen. Oorspronkelijk was die, uit
1908 dateerende partij, van gelijken aard als
de C. S. Kiezer sbond. Ze was even afkeerig
als deze van samenwerking met de Anti
revolutionnairen en met de Roomschen. En
ieder weet nog hoe vooral de weigering dier
Friesehe partij om in 1905 bij de verkie
zingen met de an leren mee te werken, de
oorzaak was van de nederlaag der rach.er-
ayd».
Dia nederlaag heeft de Friezen zelf zoo
verschrikt, dat het volgend jaar van hen
uit een aandrang kwam tot „fusie" met den
Christ. Hist. Bond. Maar toen er dan wer
kelijk een ontwerp-program tot stand was
gekomen en dit aan de algemeens vergade
ring werd voorgelegd, was de stemming op
die vergadering van dien aard dat men vrij
algemeen verwachtte dat het zou worden
verworpen. Tal van sprekers verklaarden
er zich tegen.
Toen heeft de heer De Savornin Lohman
zich in zijn volle kracht getoond. Hij gaf
een toelichting, zóó meesterlijk, dat de aan
wezigen overtuigd waren en met groote
meerderheid het program aannamen. En
zoo ontstond in 1908 de Chr. Hist. Unie.
Die wordings- en vervormingsgeBchiede-
nis van de Christelijk-Historische partijen
leek ons interessant genoeg, om nog eens
te worden opgehaald in verband met het
geen nu gebeurt. Ze verklaart veel.
Het pleit voor de overredingskracht van
den heer De Savornin Lohman dat hij de
halsstarrige Friezen heeft weten mee te
krijgen met een program, waarop ze veel
hadden aan te merkeu. En het pleit voor
den tact van hem eu anderen, dat hij zulke
gehoorzame volgelingen heeft gehad in de
oud-kiezersbonders, hoewel die toch zulke
geheel andere idealen hadden dan de zich
van dr. Kuyper terugtrekkende, aristocrati
sche Vrije-Antirevolutionairen.
Maar chassez ie naturel, il revient
au galop Verdrijf den natuurlijken aard, hij
komt op een drafje terug. Het oude anti
papisme kwam weer boven bij de bekende
pauselijke afkondigingen de ergernis over
de Gereformeerden laaide weer op door de
vermeende bedreigingen voor de Ned. Herv.
Kerken het resultaat was de koppige
onwil der kiezers in Overijsel, om nogmaals
in een driespan met Antirevolutionnairen en
Roomschen een antirevolutionnair naar de
Kamer te rijden.
Nu zal er moeten worden aangestuurd
op „vast accoord" inzake kerk en school.
Ten opzichte van de kerstening der open
bare scholen heeft dr Kuyper al instemmend
geknikt.
Het zou ons echter niet verwonderen als
e nieuwe, nauwere aansluiting bij de
Anti-Revolutionnairen voor veel Christelijk
Historischen te kras zal worden. Wellicht
zijn de meesten nog wel te vinden voor de
kerstening der openbare scholen. Maar
opzichte van de kerk is het wantrouwen
jegens dr. Kuyper en zijn volgelingen zeer
groot. En als 't dan eindelijk komt tot
practische maatschappelijke vraagstukken
dan komen de verschillen eerst goed aan
't licht.
Of wou men soms beweren dat de Groote
kerk-menschen die de Chr. Historische Unie
vormen, allen eensgezind denken met den
heer De Savornin Lobman, inzake de sociale
verzekering Of dat de ve.e Hervormden die
dit jaar en vorige jaren aandrongen op
toekenning van kiesrecht aan vrouwelijke
lidmaten, het eens zijn met de minachtende
veroordeeling van het vrouwenkiesrecht voor
den staat, door mr. Verkouteren deze week
in Amsterdam uitgesproken
In verband met al deze dingen dient ook
gewezen op de jongste verschijning in het
gebied der Hervormden, nl. den >Bond van
Hervormden in Nederland", die door
meerdere leiding samenwerking van de leden
dier kerk wil verkrijgen, om zich als geheel
te stellen tegenover verschillende kerkelijke
en niet kerkelijke machten, welke, hetzij dan
door vrijzinnigheid" of door een politieke
coalitie >van Rome met de mannen uit de
Geref. of Doleerende kerk" de gezonde chris
telijke denkbeelden verleugenen en de levens
kracht der Herv. kerk ondermijnen, door
steeds meerdere leden der^Kerv. kerk,
onder de vulache leuze van »de kerk er
buiten", te lokken op het politieke erf van
Rome on Kuyper", tóVwijl de Hsrv.^Êerk
steeds in hoogmoed wordt gesmaad, tn
»voor de valsche kerk" wordt verklaaid.
Dit is dus 't vijfde kindje# van deze
familie.
De nieuwe Bond zal wel niet doen aan
wat men noemt practische politiek" maar
hij zal naar alle waarschijnlijkheid ook op
politiek terrein door werken.
Het zal ons wel toegevoegd worden dat
we er op uit zijn zieltjes te winnen. Het
is ook onze overtuiging dat er tot de
Christelijk Historische Unie tal van per
sonen behooren, dia veeleer mot de vrijzin
nigen instemmen ten opzichte van kiesrecht
en sociale vraagstukken. En die twee kwesties
beheerschen den huidigeu strijd nog meer
daD het schoolvraagstuk, zelfs in den
nieuwen vorm van kerstening der openbare
school.
Er is uit de ervaringen van de Chr. His
torischen ook nog iets te leeren voor de
vrijzinnigen, nl. een waarschuwing tegen het
gevaar, verscholen in de zoo aanlokkend
lijkende illusie van een samensmelting, van
een algeheel in elkaar opgaan. De bered
deraars van de vrijzinnige concentratie heb
ben wijselijk iedere partij zich zelf laten
blijven. We zijn er nu eenmaal Nederlan
ders voor, om niet te houden van een groote
partij, waarin men ja en amen moet zeggen
op hetgeen van hoogerhand gedecreteerd
wordt. Althans wat het Protestantsche deel
van ons volk betreft. De Katholieken toonen
daarin een tucht, die als tucht mooi mag
zijn, maar dien we hen niet benijden.
Tweede Kamer.
Zitting van Vrijdag.
De zitting van heden is wel daarom van be
lang geweest, wijl thans eindelijk de opvolger
van dr. Kuyper, de vertegenwoordiger van het
veelbesproken Ommen, zyn intrede in de
Kamer heeft gedaan.
De heer Bichon van IJsselmonde is Dins
dag gekozen en heeft reeds heden zitting ge
nomen, in dezelfde vergadering, waarin me-
dedeeling werd gedaan van het inkomen zijner
geloofsbrieven en deze geloofsbrieven werden
goedgekeurd. De intrede was daardoor ietwat
onverwachts, en het scheen alsof de voorzitter
er gaarne toe medewerkte om haar zonder
demonstratie te doen verloopen. Toch was
er belangstelling te over toen het groene-
deurtje openging om den nieuwen afgevaar
digde, j.die zich in het gebouw der Kamer
binnen te laten Midden in den
breeden kring, erg gedrongen tegen het hekje
stond daar nu de veelbesproken rechtsche
rebelwas daar in levenden lijve de „barst
in de coalitie" in de Kamer te zien I Zal het
alleen symbolisch zijn of za! hel ook werke
lijkheid worden?
Gespannen zag men toe wat rechts zou
doen na de beëedigrag en den gebruikelijken
gelukwensch door den voorzitter. Voorloopig
traden slechts de heeren De Geer en Van
Wassenaar vooruit om den heer Bichon de
hand te drukken we zullen meerdere dagen
moeten afwachten om te zien of rechts
het kinderachtige dreigement, dat ze tegenover
den. heer Maekay uitte, tegenover zijn plaatsver
vanger in vervulling zal durven brengen."
Het beroemde bankje van dr Kuyper, waar
de groote man eiken dag even vertoefde,-
is niet aan Omimen gebleven voor die
„schande" is het bewaard. De heer Bichon
zit linksliij neemt er plaats naast den heer
De Klerk en kan dien al vast eens over den
vrijhandel raadplegen
En overigens ging het debat heden, formeel
over het onderwijs in de koloniën, in werke
lijkheid echter over het concubinaat en nog
hooger over de noodzakelijke zedelijkheids
begrippen, welke de ambtenaren, onder dit
christelijk ministerie moeten gaan betoonen.
De heer Viersen is een beroemd man gewor
den en zyn concubiene moge dan mot ge
trouwd zijn geworden, zij heeft zich een
bekendheid verworven ver buiten hetschoone
Insulinde, die zij zich nimmer zal hebben
gedroomd.
De beer Bos heeft gesproken over hem
en haar, de heer De Visser evenzoo,maar
met streng christelijke afkeuring en veront
waardiging, met een stem en een houding, die
aan de dagen der zedelijkheids wetten herin
nerden. De woorden van concubinaat en po
lygamie rolden in heilige verontwaardiging
van zijn christelijke lippen en. vol christe
lijke kalmte heeft hij over den afwezige, die
zich fiier niet verdedigen kon, een openbaar
oordeel uitgesproken, berustende op feiten,
djp-minstens aanvechtbaar mochten worden
genoemd. En wat de heer De Visser zeide,
heeft do heer Bogaardl met yveng ja-knik
ken ondersteund, en de heer Pollema, die
ons heden hot zeldzaam voorrecht van zijn
welsprekendheid schonk, heeft de gelegenheid
gaarne aangegrepen om ook van zyn huise
lijke deugden getuigenis af te leggen
En toen heeft de Minister het gewensch-
te licht geschonken. De heer Viersen is niet
ter wille van de conversie in de Minahassa
verplaatst, maai- slechts omdat in het alge
meen in gekerstende streken een ambtenaar
niet meer an concubinaat mag leven. Reeds
1904 heeft gouverneur-generaal Van Heutsz
een circulaire uitgevaardigd, waarbij militai
ren, nadat zij kapitein zyn geworden en amb
tenaren, die een daarmede gelijk ges telden
rang hebben bereikt, gedreigd worden met pen-
indien zjj in concubinaat blijven
leven
Dat is dus het standpunt in het algemeen
waarbij dan het systeem voor de gekerstende
streken pis complement komt. Dat gaat dus
langs lijnen, van geleidelijkheid om gewoonten
te verbeterenhet is de evolutie van
boven af I Als men er zich juist in de hoog
ste hemelen maar aan houdt, want het goede
voorbeeld is immers alles 1
Het concubinaats-debat gaf nog een na
galm in een persoonlijk incident tusschen
de heeren Ter Laan en De Visser. De
eerste wilde blijkbaar niet aangezien worden
voor een principieel verdediger van het con-
cubiniaathij schijnt in deze omgeving ook
al gechristianiseerd te worden I De heer
De Visser gaf het gaarne toe, maar greep
de gelegenheid toch nog eens aan om van de
spotternij met het huwelijk, dezer dagen in de
Kamer zijn heilig ongenoegen te betuigen I
Over tal van onderdeden voor het onder
wijs is heden nog gesprokende Minister
heeft in zyn antwoord bijna allo de geop
perde aangelegenheden afgedaan met herha
ling zijner toezeggingen in de Memorie van
Antwoord. De post voor de bestroden reor
ganisatie in de Minahassa is by stem
ming van rechts tegen links aangenomen
evenzoo do bij momoricpost voorgenomen bij
zondere subsidie regelingen voor Soemba, Flo-
res en Timor
We schieten aardig op met Koloniën er
is alle reden te verwachten dat we Maandag
met de Koloniale begrooting gereed zullen
kojmen V. d. M.
De avondzitting.
.na geheel de avondzilling, waarin men
met de behandeling der juslitie-bcgrooting| ver
der ging, was gewijd aan de weigering door
den minister van justitie van subsidie aan
de vereeniging „Zedelijke Opvoeding", hoe
wel de rechtbank de voogdij over eenige kin
deren aan die vereeniging had opgedragen.
De heer Duys was breedvoerig maar wei
nig zakelijk, de heer Van Hamel daaren
tegen zeer zakelijk. Van de rechterzijde werd
do houding der regeering verdedigd door dm
lieer Van Wijnbergen (R.-K.) en denheer
Snocck IIenkemans (C.-H.) en natuur
lyk door den minister zelf. Een direct
resultaat had het debal nieteen stemming ie
er niet op gevolgd
Het was trouwens geen avond om te stem
men, want er waren te weinig leden In
liet begin werd er nog een motie van den
lieer Ter Laan aangenomen, om de eala-
risrogeling der departementsambtenaren te be
spreken by de Algemeene beschouwingen, met
het oog op een dezer dagen verschenen bro
chure Die motie ging er z h s. door; by
hoofdelijke stemming zou de Kamer wellicht
onvoltallig zijn gebleken
Toen te kwart over twaalf de heer Duys
stemming vroeg over een dei begrootuiga-
posten bleken er slechts 21 leden aanwezig
te zijn
Uit Middelburg.
Vrijdag had de alg. jaarvorg van <lc a/dce
ling Middelburg van den „Kméerbond"
alhier plaats in het lokaal van den Bond
Uil het daar uitgebracht jaaiyerslag kan
worden medegedeeld dat met Maart een boven
huis werd betrokken met twee kamers, zoo
dat voortaan twee clubjes tegelijk gehouden
kunnen worden Daar de boeken, indertijd
van de toen ontbonden Amliemsche aid ont
vangen. voor een groot deel onbruikbaar zyn
geworden, moest een grooter aantal nieuwe
van andere jaren worden aangeschaft. Er
kwamen dit jaar meer con Ir leden by dan dot
er afvielen. Drie commissieleden, tevens club-
leidsters verheten den Bond, terwijl twee
nieuwe toetraden en aanstonds een clubje
overnamen Mej. Broeker bezocht de jaar
vergadering te Gouda als afgevaardigde. De
diploma's der clubleden zullen voortaan op
eene afzonderlijke bijeenkomst door de pres
worden uitgereikt.
De rekening van de pemmtgm. werd door
twee leden nagezien en goedgekeurd. Het saldo
bedraagt, voor het oogenblik f 21 42i/>.
De aftredende leden de preS* freule des
Tombe en het bestuurslid mej. Ermerins wer
den herkozen. Daarna ging de algpm verga
dering over in eene bijzondere
In de Vrydagavond alhier
bezochte vergadering ter bespreking van de
straatbelasting werd een comité gevormd van
32 personen.
Besloten werd tot het laten circuleeren van
lijsten bij belanghebbenden en lijsten tcroo-
dertcekening te leggen bij de boekhandelaren
R. M. Smits en G C. Rejjers om alzoo te
komen tot verwerping van deze belasting
Uit Tlissii|»s.
Hedennacht is tegenover Vli ssingen op
den punt der Spykerhank gestrand het Eogel-
sehe stoomschip „Belle of Spain", kapitein
White, van Antwerpen naar de PLata-rivier,
geladen met stukgoederen
Het stoomschip is blijven zitten, sleepboo-
ten zijn ter assistentie vertrokken en zul
len trachten met hoogwater het 6chip vlot
te brengen
De directeur-generaal der Maatschappij tot
Exploitatie van Staatsspoorwegen heeft on
een eervolle vermelding wegens betoonde eer
lijkheid toegekend aan den hoofdconducteux
A de Bree, gestationneerd te Vlissingen.
Met den Noordduitschen mailtrein van, 10.20
wordt Zondagmorgen uit Kiel te VI is sin-
gen verwacht Z. K. H. prins Heinrich van
Pruisscn in een extra salonrijtuig Mot de
dagboot zal Z. K. II de reis n.mr Engeland
voortzetten
Aan den gemeenteraad van Vlissingen
is door de plaatselijke afdeeling van den
Ned. Barbiers- en Kappersbond een adres
gericht, waarin zij met breedvoerige moli-
eering instemming lie tuigt met het adres
van de middensland-vereonigimg „Gemeen
schappelijk Belang", vragend om een gemeen
telijke verordening op do winkelsluiting
Uit Walcherao.
In „Het Vaderland" heeft de heer Plae-
schaert uli V e e r e de aandacht gevestigd op
een gevaar dat voor een deel der schoonheid
van Vee re dreigt, n.l. de mooie wallen.
,Een deel dezer omwalling is in gevaar,
en bijna weg. De raad van Vee re, die hier
weer voor 't voordeel van een oogenblik het
grooter voordeel van een steeds wcerkecrend
bezoek van vreemdelingen over 't hoofd zag,
verkocht een deel der dijken. Dat was de
eerste fout De raad had kunnen bedin
