BIJVOEGSEL
Middelburg 22 September.
Donderdag 23 Sept. 1909. no. 224.
Zij, dio zich togen 1 October op do
Middelburgsche Courant abonnceron, ont
vangen do dozo maand vorschijnendo nom-
mers kosteloos.
Mot het n. winterseizoen biedt ons blad
geschikte lectuur aan voor hen, dio in be-
kuopton vorm, op de hoogte wensclien te
blijven van al wat in binnen- en buiten
land voorvalt en vooral voor allon die bo
lang stollon in hotgoen onzo provincie bo-
treft.
DE ADMINISTRATIE.
De Juni-strijd.
Rede, Dinsdag avond gehouden
door don heer Harm. Snijders.
Al ligt het tjjdatip der periodieke Tweede-
kamerverkiezingen gelukkigal weer
eenigo maanden achter ons op deze ver
gadering, de eersto die door onze kiesveroeni-
ging na dat tjjdatip gehouden wordt, mogen
we niet nalaton eenige woorden te wjjden
aan de belangrjjke politieke gebeurtenissen ia
de Junimaand van dit jaar. Gjj zult het dnur-
om zeker billjjken, dat ik met u even oon
terugblik werp op den uitslag dior verkie
zingen en tovens de vraag tracht te beant
woorden wal ons, als vrijzinnig-democraten
in het algemeen en als Vryz. dein. kiosveree-
niging in het bjjzonder, na dien nitslag en
naar aanleiding ook van dien uitslag, te doen
staat.
Over den totaal-uitslag in het gebeelo land
■eal ik niot in uitvoerige beschouwingen treden.
60 40, gij kent de cjjfersGjj weet dat
»do coalitie" zegevierend en versterkt uit den
strjjd is getredendat wederom en thans
beter dan ooit is geslaagd de taktiek, om
door politieke leuzen, waarvan do vaagheid
meostal slechts word geëvenaard door do on
oprechtheid, diopgaando verschillen tusschen de
partjjen va» RochtB en zolfa in de part pen
van Rechts, weg te doezelen of op don ach
tergrond te dringon torwjjl daarentegen weer
als vnn ouds, met tegenzinwekkendo duidelijk
heid, godsdienstige leuzen werden op den voor
grond geschoven. Heilige lenzen werden op
nieuw gebruikt, misbruikt, als «politieke
cry"als lokmiddel, neen als jaag- en drijf
middel tot do stembnBChristus werd
als zoo vaak reedB to voren gebracht op
bot podium van de kiezersmoetings en de
naam van den Allerhoogste werd doorloopend
een opvulsel voor vliegende blaadjes en stem-
busschritturen! De »christoljjke politiek", al
thans vrat men daaronder durft te laten door
gaan, heeft gezegevierd onder die «christelijke
politiek" zullen wjj in de eerstkomende jaren
leven. Zietdaar het atembuaresultaat van
Juni jl.
Over de oorzaken, die tot hot resultaat
hobben geleid, ook slechts een onkel woord!
Er was meer, wat tot dien uitslag heeft
meegewerkt, dan dut men zoovelen onder ons
goede volk dat in zjjn groote meerderheid
religieus gevoelt en op het in eere houden van
den godsdienst prjjs stelt het spoor heelt
doen bjjater wordon door bovenomschreven
taktiek der, zich noemende, chiistoljjke leiders,
zóó dat duizenden en duizenden Btemmen aldns
voor «Rechts" werden gewonnen. Daar was
verder de behoudzucht, bet enghartig en angst
vallig conservatisme, dat het ook veiliger
rekende naar Rechts testuren. Hierbij ontbrak
zelfs de achjjn, het voorwendsel van hooger
drjjfveer, van idioel bedoelen; hier was het de
vreeB voor stoffeljjk nadeel, voor materieele
opofferingen die zouden kunnen gevorderd
worden, welke de hand in het stemhokje naar
de Rechtsche namen dreef. Daar was verder
en dit kan aan onze vrijzinnige geestverwan
ten, in den rnimsten zin genomen, niet dikwjjls
en niet luid genoeg in de ooren worden ge
roepen daar was verder de lauwheid, de
traagheid, die in zoovele districten den tegen
stander de overwinning bezorgde of verge
makkelijkte, omdat ter linkerzjjde hetnoodige
élan ontbrak om dadeljjk, bjj den eersten aan
loop, nlleB te doen wat gedaan kan wordeD,
om voor eigen beginsel te getuigen en de
overwinning te bevechten. De bewonderens
waardige jjver, de krachtige, onverflauwde
I a°tie ter Rechterzjjde doen het gemis aan
warmto en het gebrek nan toewjjdwg, waarover
ter Linkerzjjde in zoo tal van districten te
lagen viel, des te duidelijker en op des te
OBcbamouder wyze aan het licht treden.
Voor niet velen, die bet politieke loven in
eet laatste jaar nauwlettend hadden gevolgd,
kwam de uitslag dezer Juni-Btembus onver
wacht; wie nauwkeurig had acht gegeven op
e teekenen des tjjds, wist dat Rechts een
goede kans had en kon alleen in de taxatie
van het vormoedeljjk cijjer der Rechtsche
meerderheid bljjken misgetast te hobben. Maar
a oietlomin het feit der Linksche nederlaag,
6,n 6 bombus die ten slotte uitgewezen
bete?,oraÜ^8 "Hen bedroefde, behoeft geen
oog. En als vxjjzinnigen, èn als democraten
on,/61"611. ^®t diep, dat een clericaal-
•ervauef régime in ons ataatibestunr weer
geruimon tjjd zal bedreigen, waarschjjnljjk zal
schaden zoo veel wat wjj krachtens ons vrij
zinnig beginsel liefhebben en willen bevor
deren zal tegenhouden wat wjj krachtens ons
democratisch boginsel zoudon willen tot stand
brengen, zonder uitstel.
Er zjjn ter Rochterzjjdo personen en organen
die niet willen erkennen, dat dö uitslag der
verkiezingen Btant in het teoken van bot
behoud, van het conservatisme. Voor zoover
dit personen en organen zjjn, die wol eens bijjk
hebben gfgovou van min of meer vooruit
strevende gezindheid, van democratische
gingen, pleit hun verzet togen die qualific&tio
van conservatisme voor hun «heter politiek-
ik". Maar niettemin moeten zjj, in hun ver
zet, niet ontvankelijk worden vorklaard. De
feiten spreken le luid on te duideljjk, dan dat
togenspraak zou kunnen worden volgehouden.
Of hebben niet bjjv. de Roouisch-katholieke
bladen van moer domocratische schakeering
zich neergelegd bjj het stembusprogram der
partjj, waarop het gezinshoofden-kiesrecht
voorkomt, dat zjj tovoren in vaak zeer krasse
termon, als een onding, oen «waan van den
dag" haddon bestreden.
Is dat niot oen concessie aan het con
vatisme?
Hebben niet de cbristen-democraton
georganiseerde partjj weliswaar nooit moer dan
een klein troepje hun zelfstandigheid opge
offerd en do coalitie goBteund
Is dat niet do vlag strjjken voor het con
servatisme?
Hebben niot de christelijk-historischen, het
echte «species" van rechts-consorvatiBine, thans
weer anders dan in 1905 over heel de
linie do coalitie trouw geholpen Is hun aan
tal, hun kracht on invloed dus ook in de
Tweede Kamer niet belangrjjk vermeerderd
Hebbon zjj zolfs Leiden, waar zy, in aantal,
de minsten onder do broederen zjjn, niet weten
bezet te houden? Hebben zjj van Ede niet
zicb moester gemaakt, tegen de afspraak in
Is hun eminente leider, mr. Do Savornin
Lohman, niot de staatsman, die thans ter
Rechterzjjde oen overwogenden invloed uit
oefent
Is dat alles niet een succes voor het conser
vatisme
Wjj zoudeu gaarne willen dat het anders
ware, maar 't feit ligt er too!
Toch ïb er, op dit punt althans, voor ons
democraten onder de vrijzinnigen een reden
tot verheugenis over den loop der zaken. Nam
het conservatief element ter Reobteïzjjde in
beteekenia on invloed toe, ter Linkerzyde
onderging dit een aanzienljjko beperking.
Voor allen die met ons van meening zjjn, dat
voor de «vrijzinnigheid" "alleen dan nog een
toekomst op staatkundig terrein openligt, aU
zjj tegoljjk ook democratisch zal willen zjjn, ligt
in het resultaat van de verkiezingen van
dezen zomer een aanwijzing, dat het demo-
cratiseeren der vrjjzinnige partjjen inderdaad
goeden voortgang maakt Het optreden der
ond- ol vrjj-liberalen, zooala zjj zich noemeD,
der conservatieven, zooals zjj behooren te
heeten, bp de stembus van 1909 is uitgeloopen
op een débacle, een fiasco 1 Met groot zelf
vertrouwen, met stevige verzekerdheid omtrent
den steun, dien zjj ter Linkerzjjde zouden
vinden, als ze zich maar eens lieten gelden,
zjjn zjj ter stembusstrijd aangetreden. Maar de
val was grcotl Denkt aan hun stemmenejjfer
van nog geen 200 te Leeuwarden, tegenover
do ruim 2500 van den democratiBch-liberalen
candidaat aldaarHerinnert u hoe Mr. Mar-
chant, te Deventer bij eerste stemming werd
verkozenniettegenstaande bjj om zijn vele
stoutigheden en oneerbiedigheden in Land en
Volk, tegenover de oud liberalen bodreven, met
een extra zwart kruis was gemerkt op de ljjst
dor vrijzinnig-democratische delinkwenten, die
waren aangewezen om door hot oud-liberale
strafpeloton bjj de stembus te worden geëxe
cuteerd Laat ons over de andere districten,
waar zjj den atrjjd tegen de democratie aan
bonden, zwpgen; hun nederlaag was overal
evident. Van hun 10 zetels in de thans afge
treden Kamer, behielden zjj er met moeite
slechts een 4-tal; jammer dat niot op één van
deze de heer Plate zich zal neerzetten!
Toch hadden zjj succes! Vooroerst hebben
zjj in 's-Gravenbage I, uit tegenzin in den
vrjjzinnig-demoeraat, den weg helpen effenen
voor den, in diens plaats gekozen sociaal
democraat! Wjj zjjn vergevensgezind genoeg
om do hoop uit te spreken, dat dit snood be-
drjjf het geweten van hen, die daaraan Bchul-
dig staan, niet al te zeer en al to lang zal
"jjven kwellen.
Ten andere wjj vermelden slechts hun voor
naamste triomfen in deze richting hebben zjj
de satisfactie gehad, dat te Haarlem, mot hunne
hulp is gekozen een chriuteljjk-historiach afge
vaardigde, zoodut de vrjj-liberalen aldaar ook
hun aandeel hebben geleverd tot versterking der
rechtsche meerderheid. Een verdienste, welke
Blechts wordt overtroffen door die van hun
geestverwanten in den Amstordamechen ge-
meontoraad, die thanB ten tweeden male de
openbare school nogzóowat het eenig over
gebleven ooilam van het liberalisme! - hebben
toevertrouwd aan iemand, voor wien krach
tens zjjn beginselen eon dag van vreugde
en dankbaarheid zal moeien zjjn de dag, waar
op de laatste openbare school in den lande
wordt gesloten.
Een party, dio zóó zich zelf blameert, is
ten doode opgeschrevenWel had ditmaal De
Standaard geljjk toen zjj schreef:
«De Vry-Liberalen, onder wier naam het
nieuwe conservatisme zich aandiende, gaan den
weg van alle conservatisme. Onder de ondon
van dagen sterven ze uit, en onder het jonge
geslacht groeien ze niet dan sporadisch aan.
Ook zweven zo bjjna uitsluitend indehoogere
sferen der inaatachappjj, maar vinden in de
middellang en in de nog lagere, breede klassen
van het kiezerBcorpa geen aanhang."
Thorbeoke zeide in 1849, toen hjj, tegen
over het conservatisme van dien tjjd, een her
vorming van het kiesrecht verdedigde«Vrees
en bekrompen inzigt hielden, meer dan kwade
w'l, onze ontwikkeling tot dusver tegen." Die
woorden zyn ook op het conservatieve libe
ralisme van onzo dagen toepasseljjk. Vrees
voor vermeerdering van den volksinvloed
toch zoo geheel liggende in de Iyn der liberale
boginBelen. Vrees voor het «roode spook"
dat toch als hot er wasalleen
kunnen verdreven worden door ingxjjpend en
doortastend hervormen op sociaal gebied, maar
dat men telkens op nieuw voor zich oproept,
door zich schrikbeelden te maken van de go-
volgen oener krachtige soeialo wetgeving. Vrees
voor geldelijke opofferingen, in den vorm van
belastingen of onkosten, voor het kedrjji
aldus het ethisch besef smorende onder den
druk van zelfzuchtige overwegingen. «Hoe
houden wjj sociale maatregelen tegen, die ons
wat kosten kunnen was vrjjwol de eenige
vraag die velen, by bedrjjf en industrie be
trokken, leidde, by het uitbrengen van hun
stom, by de jongste verkiezing. Vrees dus en
beperkt inzicht, waardoor, volgens Thorbecke,
nog altyd voor ons een man van gezag
velerlei opzichten, de ontwikkeling wordt tegen
gehouden. Wat men wit, zegt men met of slechts
in zoo vagen, zwevenden vorm, dat niemand
er houvast aan heeft 1 Wat van andere zjjdo
in meer vooruitBtrevenden, meer omschreven,
inoer concreton vorm wordt voorgestaan, wil
men niet, of nog niet, of nu niet, of zoo niet!
Geen wonder dat, in onze dagen, een party,
die zoo woinig waarborgen biedt voor ener-
giek optreden, by de stembus torrom verliest 1
Het ia een lichtzydo dat in Juni j.l. zulks
ten duideljjkste is gebleken.
Laat ons. na doze ulgemeene beschouwingen
omtrent don afloop en de beteekenia der laat
ste Kamerverkiezingen, ook eens eon terugblik
worpen op don uitslag der verkiezing voor do
Tweede Kanior in ons eigen district. Die uit
slag heeft velen verrastmaar voor niemand,
die hot district werkelyk door ervaring kent
en weet wat er in de laatste jaren was omge
gaan, kon die verrassing dan toch ergens
anders in gelegen zyn, dan in hot cijjer der
stemmen, waarmee de heer Blum gekozen is
en zelfs dat behoeft gegeven oonmaal de
stemmonoyfers in de onderscheidene gemeen
ten en het aantal thuisblijvers volstrekt
geen verwondering meer te baren, doch kan
zyn gereedo verklaring vinden.
die do kansen bebben afgemeten naar
do ateuibuacyfoia van 1905, hebben uit het oog
verloren, wat natuurljjk den ingewijden bokond
was, maar daarom vóór of tjjdens de stembus-
actie nog niet kon of mocht gezegd worden, dat
de constellatie in 1909 in vele opzichten een
andere, minder gunstige was dan in 1905.
Toen bjj de vryzinnigen een algemeen élae
ter stembus op te gaan, al bleven er ook
toen nog te veel thuis, hetzji uit onverschil
ligheid, hetzy uit conservatisme, JThans lauw
heid en laksheid hier, zoo goed als elders in
den lande bjj zeer velen, van wie nu bleek
dat hun warmte in 1905 slechts veroorzaakt werd
door een toen brandend stroovuurtje van anti-
Kuyperianiaineeen bedrieglyke en onbetrouw
bare dryfkracht, zooals elke louter negatieve
leus in de politiek steeds blykt te zyn. Thans
in een paar groote gemeenten van het district,
waar de vrjjzinnige organisatie in 1905 ferm
in elkaar zat cn prachtig werkte, desorgani
satie en gemis aan energiek optreden de
enkele goeden niet te na gesproken tenge
volge van geiueenteraadskwosties, nieuwe be
lastingen en andere, louter plaatselyke veeten
en kibbelaryen. Yoor de zooveelate maal is weer
gebleken, hoeveel nadeel aan de algemeens
politieke actio kan worden toegebracht, wan
neer éénzelfde organisatie zich spant voor de
algemeene Kamer- en Statenverkiezingen en
voor do zuiver plaatselyke gemeenteraadsver
kiezingen. Thans ook was er bjj vole vrjjzin-
ningen, die overigens wel van goeden wille
zjjn, ontmoediging en gebrek aan zelfvertrouwen
en do BuggCBtieve kracht op anderen,
deze gevoelens is m verkiezingsdagen
zeer groot en dus zeer verderfelijk en belem
merend voor het succeB tengevolge van het
feit dat er van vryzinnige zjjde twee candidaten
waren gesteld. Natuurlyk behoefde dit vol
strekt geen nadeel to zyn voor de vryzinnige
zaak in het algemeenmaar toch het is
duideljjk gebleken heelt het nadeelig
gewerkt op den geeat en den yver der kiezers
aan onze zyde. Ook hier blykt weer do prak-
tjjk niet precies te kloppen op do theorie
waarmee ik intusschen allerminst wil te ken
nen geven, dat dus maar altyd on overal moet
worden getracht alle «vryzinnigen" onder één
hoed te vangen. Dat zou de beginselen scha
den en dus nog meer kwaad doen dan een
vermindering in stommental
In dit verband dient nog melding te wor
den gemaakt van het onder ons vryzinnigen
helaas nog al veel voorkomend euvel, dat van
stuurlui aan den wal" ook zoo vaak in ver
keerden zin, een suggestieve kracht uitgaat.
Er zyn monschen, werkeljjk vryzinnigen dik
wijls, die zich nooit met de praktyk van de
verkiezingen bemoeien, veelal zelfs geen lid
van een kiesvereeniging zyn, misschien nooit
de kiezerslysten der verschillende gemeenten
van het district onder de oogen hebben gehad,
althans zeker niet weten hoe de leiders op
dio lysten de schapen van do bokken hobben
len maar die u toch weton te
zeggen, met veel beslistheid, dat A meer kans
heeft daa B, dat dit niot behoorde gedaan te
wordon en dat wel had moeten gebeuren. Als
deze politieke koppen in verkiezingsdagen zich
eens een slot op den mond wilden leggen of
althans eerst de kaart van het district eens
wilden bestudeeren en de omstandigheden,
waaronder de strjjd moet worden gevoerd
eena wilden leeren kennen, alvorens zjj hun
wysheid ten beste geven, dan zou veel kwaad
worden voorkomen en minder lauwheid en
twjjfel het succes worden gekweekt.
Als men nu deze plaatselyke omstandig
heden in aanmerking neemt, gevoegd bjj
de hierboven genoemde nadoelige oorzaken,
die over het geheele land, en dus ook
hier, ten nndeele der vrjjrinnigen hebben ge
werkt bjj dezo verkiezingen, dan zal de uitslag
ook in dit district wel voor zeer velen zyn
verklaring hebben gevonden. Inzonderheid mag
worden in rekening gebracht en ton onzen
nadeele worden geboekt dat in ons district bjj
de tegenparty in zeer sterke mato worden
toegepastbot doodzwjjgon of wegdoezelen
van politieke kwostios en politieke verschillen
alsook haar hoofdzakelijk «werken" bjj de
verkiezingen in woord en geschrift met «hoi
lige leuzon". Tegolykortyd wil ik echter wjjzen
op den bawonderenswaardigen jjver, waarmede
men van rechts in dit district ter stombus
komt of gebracht wordtik breng daaraan
gaarne hulde en zou onzen geestvorwnnton
met nadruk willen aanraden in dezen aan de
tegonpartjj een lesje te nomen en haar v<
beeldigeu stcmbusjjvor na te volgen.
Nog één omstandigheid dient besproken te
worden in verband mot en tor verklaring
van het zooveel grooter aantal stemmen
waarmede de anti-rev. candidaat thans, verge-
loken met 1905, verkozen word. Toen eenmaal
een lid der «Staande kerk" candidaat was
gesteld, stond het voor iedor onzer, die niet
iel onkundig is van wat or in het kamp
der tegonpartjj voorvalt en, véór en na, zooal
voorgevallen is, vast dat de overwinning aan
die zyde, met kelangrjjko meerderheid, zeker
was. Men heeft hot ons wol steeds tegenge
sproken, maar niettemin wezen de feiten bet
uit, dat in ons district (en ook vaak el li rs
denkt aan Ede en Breukelen bjjv. 1) b:j de
stombus niet zoozeer godsdienstige begins*'en
dan wel kerkelijke overwegingen en belangen
den doorslag gaven by do rechtsche partyen.
Thans hebben wjj, tot onze voldoening, van
geheel onverdachte zjjdo de bevestiging ge
kregen van wat zoo vaak door ons is beweerd
Niemand minder dan hot Christelijk Histo
risch Nieuwsblad voor Zeeland, De Zeeuw zegt,
in zyn nummer 214 van 15 Juni 1909, dat uit
de meerderheid, door den heer Blum verkregen,
blykt hoezeer kerkelijke gevoeligheden in
vroeger jaren daar ons stemmenejjfer laag
hebben gehouden". En er wordt met eenige
zeer verklaarbare wrangheid bjjgevoegd«mr
Luoasse moest niet zelden zich met een mini
mum meerderheid tevreden stellen"
Trouwens, als men het vroeger tegonsprak,
dat do kerkeljjke kwestie ten slotte voor een
groot deel de politiek beheerscht, dan gebeurde
zulks toch eigenljjk tegen beter weten in.
De feiten spreken ook bier te duideljjk. Of is
om voorboelden uit den laatsten tjjd te geven
niet een bekwaam en werkzaam anti.-rev. lid
van Gedeputeerden uit de Zeeuwsche Stat°n
geworpen, mede als gevolg van bet feit, dat
hjj - als niet behooronde tot de Ned. Herv.
kerk niet over heel de linie der Rechter
zijde voldoende werd gesteund
Is niet voor de verkiezing van oen Vrjjzinnig
lid dier Staten de weg geëffend, omdat aan
zyn tegencandidaat, toch ook niet een van de
minBte der broederen uit zyn party, dooi velen
tor Rechterzjjde Bteun werd onthouden, omdat
men niet vorgeten of vergeven kon, dat by,
in de dagen der doleantie, de «staande kerk"
bad verlaten? Wie in en buiten het district
Middelburg kansberekeningen maakte omtrent
den vermoedeljjken uitslag der Kamerverkie
zing aldaar en uitgaande van do cjjfers
van 1905 bjj die berekening verwaarloosde
den factor van het Kerkgenootschap der betrokken
Rechtsche candidaten, toen en nu, moest tot
een totaal verkeerde uitkomst komen on vol
verbazing over den uitslag zjjn.
De christeljjk-historischen de eeuwig
zwevende, dobberende, aarzelende, christelyk-
historiscben, die op politiek gebied, bier en
elders in den lande, sedert 1897 zooveel won-
derlyks hebben vertoond, waaraan geen draad
van beginsel en politiek besef is vaat te
knoopen zo hebben ditmaal in ons district
trouw op don anti-rev. candidaat gestemd.
Humor is bjjna overal te vindonzoo ook
hierDe gekozene, onverdacht anti-revolu-
tionnair, is ondanks zyn lidmaatschap der
staande kerk" toch, als politiek-eerljjk man,
verplicht te streven naar de uitvoering van
art. 20 van het anti-revolutionnair party-
program, dat zegt«dat, ter bevordering van
een meer dan dusgenaamde scheiding tusschen
Staat en Kerk, de vorplichtiug, uit art. 168 der
grondwet voor de overheid voortvloeiende, na
uitbetaling aan de rechthebbenden van het
rechtens verschuldigde, dient te wordon opge
heven." Dus losmaking vim de finaneieele
verhouding tusschen Staat en Kerk staut ook
op het program vau den hoer BlumHoe
denken do christ.-hiatorischen, die hem stem
den, daarover
In een, volgens het verslag iu een der
Rechtsche bladen, blijkbaar in hot teeken van
het «Jolig Christendom" gehouden bjjeenkomst
in de Bogardstraat, waar de ufloop der ver
kiezing werd herdacht en waar in zóó idylli
sche eenstemmigheid de hechtheid der coalitie
werd bezongen door do Ned. Hervormde, Go-
reformeorde en Roomscli-katholioko borkolyke
voorgangers, tovens politieke leiders, alsof or
nooit een Breukelen in de wereld zon bestaan
in die bjjeenkomst werd door een der Nod.
Herv. prediknnten verklaard «dat de Chr.-Hist.
niet hadden geaarzeld hun stem uit to brengen
op beljjders vau den Christus." In het licht
der feiten gezien, zou toch o. i. deze bewering
beter aldus kunnen luiden dat, in ons district
althans, de Christ. Hist., nu ditmaal een mao
van hun kerk candidaat was, niet hadden
geaarzeld op dozen hun stem uit te brengen.
Want zjj, die vroeger door de Christ. Hist., bjj
Kamer- of Statenverkiezing niet voldoende
werden gesteund, waren toch zeker ooi onver
dachte belijders van den Christus 9
Om redenen, die u zult begrjjpen en bil
ljjken, zal ik over de actie der vrjj-liberalen in
ons district, noch over het door hun candidaat
verkregen stemmencjjforjhier in beschouwingen
treden. Alleen iels meen ik hier te mogen en
te moeteu zeggen, aangezien bot raakt het
karakter en het peil van den politieke» atrjjd
in hot algemeen.
Wanneer do vrjj-liberalen in oca district,
door eon biesvereeniging of door een, bjj
onderling ovorleg gevormd, comité van aan
zienlijke ingezetenen, wederom in het vervolg
een candidaat stellen, dan mag worden ver
wacht dat zjj, èn uit respect voor sich xolfcn
hun candidaat, èn uit deferentie toch ook voor
de tegenstanders, do schriftoljjke verdediging
van hun principes en van hun candidaat zul
len opdragen aan iemand, dio op de hoogte is
van de taak dio hjj to vervullen heeft, van
de beginselen die bjj vordedigon en van
die, welke hjj bestrydon moet. Wat ditmaal,
in de naamlooze schrifturen, dio ik niet nader
wil qualificeeron, is ten beste gegeven, staat
indordaad ver boneden peil. Onze sprekers
hebben nu on dan hot oppervlakkige en
onjuiste, hier on daar zelfs lachwekkende van
vele beweringen, in de vry-liberale vorkiezinga-
literatuur van onze omgeving voorkomende,
reeds behoorljjk gesignaleerdmen mag wer
keljjk hopen dat voortgozette studie, door den
politioken penvoerder of de penvoerders dier
party, ons bjj volgende verkiezingen tegen
herhaling van eon dergeljjke wjjze van strjjd-
voeren zal vrywaren, of dot men ons althans
dan do gelegenheid zal geven, in openbaar
debat, op to kornon tegon hetgeen ons wordt
aangowreven of toegedicht. Want, heeren
liberalen 1 publieke bobandeling van do pu
blieke zaak was van ouds eon liberaal beginsel
Men heeft, als lid cener party met een eervol
verleden, toch zeker aan dat verleden nog
wol eenige verplichting
Wjj gaan duB vorder leven onder «christelijk
bewind 1" De Rechtsche partyen bezitten de
macht en zjj hebben bet reebt, uisar i p
hen rust ook de plicht die macht te gebruiken.
Zy hebben wederom te toonen, wat vy kun
nen te toonen een gansch ander beleid dun
het door hen zoo veel gesmade beleid der
Linkerpartjjen. Zy bebben ons to geven de
specifiek christelijke regeoring, die zo hebben
beloofd. Wjj wachten af! Wjj wachten af
of zjj do vage politieko leuzen waarmee zy
ter stembus zyn opgetrokken, zullen omzetten
in krachtige regeeringsdaden en heilzame wet
ten, doortrokken van de christelyke beginselen,
rjj van paganiatiaehe factoren. Zy hebbon te
toonen dat, hetgeen zy bjj de stembus hebben
vorkoudigd, niet maar was een Verpolitiekt
Christendom, maar dat zjj inderdaad in staar
zyn oris te geven een Verohristoljjkte Politiek
Do liberalen zjju vroeger zóó dikwjjls met
vage, alle party-schakeeringen onder één hoed
vangende leuzen ter stembuB opgetrokken en
zjj hebben, aldus de meerderheid verworvende,
van die taktiek de noodlottige gevolgen,
tot echade van land en party, zóó dikwyls en
zóó gevoelig ondervonden, dat wjj thans mot
gerechtvaardigde belangstelling toezien en
afwachten, waartoe de onder geljjke omstan
digheden thans door Rechts verkregen meer
derheid zal leiden. En als bot bljjken mocht
dat ook thans de straf do politieko zonde op
den voet zal volgen, dan zullen wjj niet juichen
uit leedvermaak of Schadenfreude, tnaar dan
zullen wjj hen, die door hun stemhustaktiek
in 1909 tot dien loop van zaken hebben rueo-
gewerkt, aansprakelijk stellen voor hotgöcn op
staatkundig en maatschuppeljjk gebied dan zal
bljjken bedorven of verzuimd te zyn.
En wy, vryzinnigen, hebben onder het juk
door te gaan. Niet onverdiend is dutgene.
wat ons wordt opgelegd. Wat meer warmte,
wnt moer beginselvastheid, wat meer liefde en
toewydiog aan de zaak der democratie had
wellicht zeer waarscbynljjk het lot anders doen
wendon. Maar over wat gebeurd is, is bot nutte
loos te klagen. Vooruit ligt onze arbeid Onver
poosd en krachtig, vol overtuiging en vol heide
voor onze beginselen, hebben wy, Vty'.innig-
democraten, een belangrjjke, een dankbare
taak als oppositie-party te vervullen. De
democratie zal zegovieren en de vryzinuighoid
kan niet oudorgaan, dat weten wjjDaarom
onvermoeid het conservatisme, zoowel als h- t
clericalisme, bokampt. Voortdurend op do bres
voor het algemeen kiesrecht en de daarmee sa-
enhangende hervorming van ons 8tnrt»w.«/en
in democratischen zin. Goen oogenblik ver-
flauwon in ons stroven om betere loveusvcor-
waardoa te doen verschaffen aan h«n, die
tban», als maatschappelijk miadeel.len, zooveel
en zoolang reeds om voorziening in hun uoo-
óen roepin. Op deze berde hoofdpunten der
hristelyke regeeringsineerdorbeid geen moment
rust gelatm!
Door oen krachtig defensief aioeten wjj
verder trachten, van hetgeen op het gebied
vau het onderwya en bet terrein van handel -
vrjjheid als strydig met onze begins'lon zul
worden voorgesteld, zooveel tegen te bondon
mogelyk is. Zóó optredende, zul onz.-
party worden gestaald en gesterkt, eu dun
spreken wjj na afloop van deze regeerings-
periode onzo verschillende tegenstander», vun
welke kleur dan ook, weer nader.
Onzo kiesvereeniging ga voort met princi-
prcele ou onverpoosde propaganda, 't ls weer
gebleken in den jongsten strjjd, hoe dankbare
taak het ia, in onzo omgeving op onze Wal-
chorscho dorpen, uit te gaan tot verspreiding
vim de kennis onzer beginselen. Daar is voor
ons een vruchtbaar terreinwc hebben reeds
voet gewonnen eu zullen daarmee voortgaan
hoe moeitevo! die taak ook is.
Hoe meer er tot ons komen, om met ons
mee te worken, des te liever het ons ia. One
ledental, steeds toenemend tot dusver, bljjve
groeien. Maar men melde zicb by ons
niet aan, als men niet werkelyk inBtemt
met ons beginsel-program. Wy hebben nooit
getracht tot ingaan te dwingen hen, die niet
uit beginsel bjj ons behooren. Maar laten
