Middelbiplie Con
*£andbouu)Aroniek.
BIJVOEGSEL
VAN DX
VAN
Maandag 7 Juni 1909, no. 131.
Yoor de stemming op Vrijdag 11 Juni
bevelen -wij bij de kiezers in de verschil
lende Zeeuwsche districten de volgende
heeren ten dringendste aan
District Middelburg.
Herman Snytlei'g.
District Goes.
Mi'. H. Goeman Borgesins.
District Zierikzee.
Kr. R. J. H. Patljn.
District Iiontonisso.
Jhr. R. R. L. de Hluralt.
en
District Oostburg.
G. A. Torster man van Oyen.
Middelburg 5 Juni.
VAN ONZEN VA8TEN MEDEWERKER.
Karwy.
De k a t w jj, vroegor karwei geschreven,
ia een plant, die tot de Bohermbloemi-
gen umbe'lijeraebehoort en in Nederland in
vele vruchtbare weilanden, zoowel op de klei
ala op het zand veelvuldig voorkomt, vooral
zegt de hoogleeraar H.C. van Hall in zjjn L a n d-
huiahoudkundigo Flora, langs onze
groote rivieren. Zjj ia, zoo gaat hg voort, on
schadelijk voor het vee, bepauldolyk voor het
melkvee, en wordt zelfs in het hooi gaarne
gezien, omdat zjj daaraan een aangenamen geur
mededeelt. Bg Ngmegen en in de Overbetuwe
wordt de plant echter ala oen onkruid in de
graslanden beschouwd, dewjjl het gras in de
nabjjheid der karwy slecht groeitdaarom
wordt zjj daar zooveel raogeljjk in de weiden
uiigeroeid door haar telkens v<5<5r de rijp
wording van het zaad at te maaien.
Professor OudemanB zegt van deze plant in
zjjn Flora van Nederlnnd, dat zjj eene
tweejarige plant is, die dus eerst in den
tweeden zomer van haar bestaan bloeit. Haar
wortel is vleezig, penvormig en heelt een
acheevo richting, zoodat men hem bij het
uitgraven der plant gemakkelijk atsteokt. Haar
Btengel, die 3—palm (decimeter) hoog wordt,
is geBtreept en vertakt, en draagt dubbel ge
vinde, lichtgroene bladeren en meeat talrjjke
schermen van kleine witte bloemen. Behalve
de fijnheid bunnor slippon hebben deze bladeren
nog het volgende kenmerk, waardoor de plant
zich van alle plantensoorten, die tot deze
familie behooren, onderscheidt, nl. dit, dat de
onderste slippen der langs den algemeenen
bladsteel geplaatste en aan elkander tegen
overgestelde blaadjes zoo dicht bg elkander
staan en een zoo bjjzondere richting hebben,
dat zjj een kruis of liever een ruit vormen,
die aan alle zgden ingesneden is.
De karwjj draagt in de verschillende deelen
van Nederland verschillende namen. In OoBte-
ljjk Gelderland noemt men haar ook k o m jj n
of hofkomgn, welke naam onjuist is en
haar zou kunnen doen verwarren met de echte
komgn, die alleen in do zuidelgke landen van
Europa geteeld wordt en gebruikt wordt bg
de bereiding van Loidache of komjjnekaas.
Beter ia de naam van veld-, of wilde
k o m jj n, die het inlandsche gewas in andere
streken draagtnog heet zgkarrewg of
karawjj en minder voorkomend wedzaad.
Naast de wilde karwg, door welken naam wjj
de in het wild groeiende van de geteelde
karwg willen onderscheidon, komen in Neder
land volgens Oudomana nog twee andere
■oorten voor do nardkaetanj o,aardnoten,
eerdakera, knobbel-caatanien, knollige water-
eppe carum bulbocastanum) met bjjna kogel
ronde knolletjes, die ala kastanjes kunnen
gegeten worden en voornamelijk gevonden
wordt in kalkhoudende weiden bg Noordwgk,
Katwjjk, de Breeaaap onder Velzon en elders,
en de gekranate karwg (c. verlicillatum
in moerassige weiden en vochtige bOBschenin
Limburg en Noordbrabant.
Het karwjjzaad heeft een aromatischen geur
en smaak, waarom het, vooral in Duitschland,
gebruikt wordt bg de toebereiding van spjjzen
en ook in gebak, naar den Duitschen naam
kümmel, kümmelkoek goheoten. In Nederland
wordt het zaad ook wel gebruikt in de plaats
van komjjn voor de bereiding van een min
dere aoort van Leidsche kaas. Bjj de toebe
reiding van apjjzen, wordt het bjj onB, voor
zoover ona bekend, in Nederland niet gobruikt.
IntuBBohen worden voor het boven beichre-
ven doel slecht» kleine hoeveelheden gebruikt;
de overgroote hoeveelheid dient om daaruit
een likeur te bereidende kummel of
knmmelbrandewjjn, die in Duitschland
M Rusland zeer algemeen gebruikt wordt, wat
aan hen, die de Gedroogde kruiden
van Frits Reuter gelezen hebben, zeker niet
•nbekend zal zgn, daar de hoofdpersoon in
Hetleven op het land, onkel Brksig,
nog al dik wjj Is zgn trooBt zocht bg een
•Kümmelchen".
Vroeger werd bjj do bereiding van kummel
het zaad zelf gebruikt, thans bezigt men
daarvoor de daaruit door destillatie verkregen
aetheriBOhe olie, terwjjl daarnaast door persing
een gele zacht smakende, dikke, vette olie
verkregen Wordt. De aetheriiehe olie is on
middellijk na de ovorhaling klenrloos en dan
vloeibaar, maar in de lucht wordt zjj dik en
krjjgt dan een eigenaardigen terpentijnachtigen
smaak. Karwgzaad en karwjjolie worden ook
gebruikt in de goneeskunde.
Aangezien het bereiden van die aetherischo
olie het hoofddoel is van de cultuur, is het
duidelgk, dat het oliegehalte van het karwg
zaad de groote factor is voor de waardebepa
ling van dit product. Goede karwg moetmin-
stena^f o/o olie bevatten is bet oliegehalte
minder, dan wordt het zaad door" dë~fabri-
kanten liever niet gebruikt.
Waaraan de olierjjkdom van bet zaad moet
worden 'toegeschreven, is nog niet uitgemaakt,
alleen weot men, dat bet klimaat daarop van
invloed is en dat het olie-gehalte toeneemt
naarmate de plant noordelijker gekweekt is.
Karwgzaad, op 60" NB geteeld, bevatte 6, op
69* verbouwd 0,4 0/0 olie.
Een andere omstandigheid dient hier ook
medegedeeld te,worden.
Zaad, verznmeld uit planten,' die in 't wild
groeien, is wel kleiner dan het zaad van de
cultuurplant, maar eveneens rjjker aan olie.
Van Hall deelt zulks mede in het vroeger
aangehaalde werk en vertelt daarbjj tevens,
wat ook door Oudemans wordt vermeld, dat
het wilde karwgzaad in de nabjjheid van
Ngmegen on in do Betuwezoojdruk voorkomt,
dat het bg duizenden pondenjn 't wild~ver-
zameld wordt.
i^IntuB8chen geeft do ondervinding, in OoBt-
Pruisen opgedaan, waar de wilde karwg in de
omstreken van Tilaït 'J veelvuldig voorkomt,
hetzelfde te loeren.
"&l u
^Na deze algemocno opmerkingen over de
plant, willen wjj ons nu nader bezig houden
met de teelt.
Karwjj groeit op alle gronden, zoowel op
vetten klei- als op zwaren zandgrond,"mits de
grond kumnsrjjk zjj, in goeden staat van
vruchtbaarheid verkeert, diep bewerkt en
geheel vrjj gehouden wordt van onkruid.
Lichte klei is, wanneer men daar niet aan de
zoo even gestelde eigenschappen voldoet, boven
zwaren zandgrond niet te verkiezen.
Wjj hebben reedB opgemerkt, dat het olie
gehalte voornamelijk afhankelijk is van het
klimaat. Tengevolge daarvan wordt de karwjj-
cultnur hoofdzakeljjk gedreven in noordelgk
gelegen landen: Nederland, Denemarken,
Zweden en Noorwegen en zulks tot eene breedte
van 70°, mits men in die noordeljjke streken
zorgt, dat de karwg uitgezaaid wordt in door
omringende borgen beschutte dalen.
In Nederland kan de karwjj zeer goed togen
de gewone wintertemperatuur, maar oen koud
nat voorjaar tjjdons den bloei belet de vrucht
zetting, vooral ook omdat de bostuiving moet
geschieden door insecten.
Van alle karwjjzaad, dat in den handel
wordt gebracht, is het Nederlandsche het meest
gezocht; dan volgt dat uit Denemarken, dan
het Scandinavische. In noordelgk Duitschland
is de karwg arm aan olie, in zuidelgk
Duitschland nog armer; vandaar, dat de teelt
daar van weinig belang isin België wordt
zjj ook slechts in 't klein gedreven.
Bljjkens het Verslag over den Land
bouw in Nederland over 1907, opge
nomen m do Verslagen en Mededeelingen van
de Directie van den Landbouw, had de karwjj-
toelt in Nederland in genoemd jaar een om
vang, waarvan het volgend staatje een overzicht
geeft
Provinciën
Opper
vlakte in
HA.
Totale
opbr. in
baaltjes
v.50 KG.
Baaltjes
per HA.
Groningen
1.162
29.892
25.7
Friesland
33
760
23.0
Utrecht
9
180
20.0
Noordholland
2.200
49.957
22.7
Zuidholland
163
3.901
23.9
Zeeland
703
17.834
25.4
Noordbrabant
655
13 504
20.6
Nederland
4.925
116.028
23.6
Aan dien staat is toegevoegd een overzicht
van de gemiddeldo opbrengst van de jaren
1891 tot 1900, waaruit bljjkt dat de gemiddelde
opbrengst voor geheel Nederland toen 21.9
baaltjes per HA bodroeg, die van Groningen 19,
van Zeeland 24.7 en van Noordbrabant 26.9.
Nog moeten we opmerken, dat de fearwjj-
oogst in 1908, waarover wg nog geene ver-
Blagen bezitten, voor geheel Nederland, maar
voor Zeeland in 't bjj zonder, zeer is meegevallen,
èn wat de hoeveelheid èn wat den prjjB be
treft. Ons gewerden verschillende opgaven
van 15, 16 en meer baaltjes per gemet, terwjjl
de prjjzen een zelden gekende hoogte bereikten.
Alvorens nu de verdere cultuur te besohrjj-
ven, waarmede wg ons in een volgend nommer
zullen bezighouden, zjj hier nog opgemerkt,
dat zaaizaadverwissoling, die in sommige
deelen van Groningen en Zeeland al geschiedt,
alle aanbeveling verdient, mitB met een kleinen
voorzichtigheidsmaatregel.
Aangozion het al gebleken is, dat men een
of ander beroemd zaad, al komt het ook van
elders, in origineele zakken weet te tooveren,
moeten zjj, die van zaad willen verwisselen,
zich de moeite getroosten om de velden, met
karwg bezaaid, te bezoeken tegen dat het
zaad rjjpt en dan bjj confraters de noodige
hoovoelhoid zaaizaad trachten te bekomen
van bepaald aangewezen velden, waar men
de plant in haren besten toestond heeft gezien.
Men heeft dan zekerheid aangaande de quali-
teit en weet ook zeker, dat er bjj vergissing
geen overjarig zaad tusschen gekomen is.
Oud zand toch kiemt slecht.
(Wordt vervolgd.)
HOOG WATER.
te VI ii sin gen,
Zondag
6
Juni
nm. 2.58
Maandag
7
8.35
Dinsdag
8
4.22
Woensdag
9
5.15
Donderdag
1«
6.11
Vrjjdag
11
tb. 6.57
aterdag
12
8.7
Van den Haagscben Toren.
Eindeljjk dan heeft ook Scheveningen
.officieel" kunnen feestvieren over de geboorte
van prinses Juliana. Woensdagavond was het.
gebeele dorp versiord en geïllumineerd en
duizenden en duizenden waren uit Den Haag
toegestroomd om de »lichies" te gaan zien.
Natuurljjk een pret van wat-ben-je-me. Ook
de Koningin en de Koningin Moeder zgn door
de versierde straten gereden, hebben toespraken
aangehoord en blocmenhuldon in ontvangst
genomen. Beide Vorstinnen moeten uiterst
voldaan gewoOBt zjjn over den harteljjken toon
waarop zjj door de jnbolende ScheveniDgors
ontvangen zgn, die dan ook hun beste beentje
voor hadden gezet. Toevallig zag ik de beide
Koninginnen huiswaarts keeren. Het koninkljjk
rijtu;g geleek dón bloemenmandzulk eeD
overvloed van bloemen waren haar aangeboden-
Ook met onze Juliana feestelijkheden is het
bjjna afgeloopon. Morgen nog de doopplechtig
heid in do Willemskerk en Dinsdag de aubade
of te wel de .zangerahulde", en dan vertrekt
H. M. en het hof naar Het Loo en is bet uit
met de .nationale feestvreugde", die hier
sedert 30 April dagen achtereen ons gewone
levon heoft vervuld.
En dat or nu oindeljjk eens een einde komt
iB maar goed ook, niet alleen voor de heeren
eu dames, die telkens .leiding gaven" aan de
betoogingen van .verknochtheid", maar in de
eerste plaats wel voor H. M. de Koningin
zelve, die pbysiek zeer sterk moet zgn om
al die vermoeienissen der laatste dagen te
kunnen doorstaan. In den laatsten tjjd is er
toch bjjna geon dng voorbijgegaan of er werd
molding gemaakt van hot aanbieden van
.huldeblijken," het ontvangen van gasten, het
in gehoor ontvangen van hooge stoats-ambte-
naren, dit alles gevolg van de heugljjke ge
beurtenis. Een kraamvrouw niet van koninklijken
huize zou men zulke vermoeienissen zooveel
mogeljjk besparen. Daarom geloof ik dat.
H. M. met groote vreugde de frissohe buiten
lucht in Gelderland zal opzoeken, bigde voor
eenigen tjjd verlost te zgn van verdere
.huldebetoogmgen," die zjj, in Den Haag ver
toevende, mooilgk kan ontloopen. Ook onze
Byzantjjnen hebben rust noodig. Zjj hebben
bard gewerkt en moeten zich nu maar tot
31 Augustus kalm- honden. Gaat dan de
lintendoos open en zgn zjj onfortuïnljjk, welnu,
dan kunnen zjj opnieuw beginnen. Maar nu
moeten zjj, ook in het algemeen belang, tot
dien heugljjkon dag op non-activiteit ge
steld worden.
H. M., evenals prinses Juliana, maken het
uitstekend. Do Koningin kan men weder als
naar gewoonte haar rjjtoer zien maken. Zjj
schjjnt eenigszins gezetter geworden. De be
richten over do jeugdige prinseB zgn natuurljjk
legio. Dames, die het .weten", vertellen dat
do dochtor op do moeder geljjkt en worden
boos nis men waagt te veronderstellen dat zjj
meer de trekken vau den vader heeft. Noch
over het een noch oyer hot ander durf ik
eenige verantwoordelijkheid op mg nemen,
evenmin als van het juiste aantal onsen, dat
do jeugdige vorstin gedurende haar verbljjf
van zes weken op dit aardeche tranendal in
gewicht is toegenomen. Er zgn .Haag-
sche" dames, die dit precies weten en niet
geheim houdeD, maar het ljjkt mjj zoo'n
moeiljjk vraagstuk dat ik er liever het zwggen
toe doe.
Met de a. s. verkiezingen is en bljjft het
een uiterst slappe boel. Wie gedacht sou
hebben, dat, nu do groote dag met rassche
schreden nadert, er meer leven in de brouwerg
zou komen, hoeft zich deerljjk vergist. Er
wordt onder het groote publiek bjjna niet
over gesproken men ziet of bemerkt aan
niets dat deze gewichtige gebeurtenis zoo
spoedig op til is. Vier jaar geleden was dat
andera. Toen was om dezen tjjd haast geen
muur of schutting onbeplakt, regende het
reodB strooibiljetten en circulaires en hadden
de meeste kiezers reeds kennis gemaakt met
de .huisbezoekers" der verschillende partgen.
Maar nu 1
Niets van dat al. Het zou me dan ook niets
verwonderen indien bjj do eerste stemming 40 o/0
der kiezers afwezig bleek to zgn. Er heerscht
toch al steeds meer of minder een schulter-
achtige animo onder het kiezersvolk dor lin
kerzijde hier ter stede, die alleen te verdrjjven
is door hard werkon. Hagenaars zgn nu een
maal slappe broeders als het op een wandeling
naar ds stembus aankomt. Toch verzekeren de
mannen van het verkiezingsvak dat de vrijzin
nigen het hier in de drie districten wel zullen
halen. District III is een zeker district voor
de liberalen. Daar zal de heer Janssen, het zittend
lid, wel herkozen worden. Misschien roeds bjj
eerste stemming. In I en II zal het echter een
dubbeltje op zjjn kant zjjn. District I, dat thans
don hoer Limburg afvaardigt is steeds .roodor"
on district II, waar de heer Dolk staat, is
.zwarter" geworden. Do prognose luidt echter,
dat bjj de horstemmingen beide vrjjzinnige
candidaten de overwinning zullen behalenen
dat is ook mjjn persoonlgke overtuiging. Eerst
moet evenwel eon booze uitslag van de eerste
stemming er onder de vrjjzinnigen den schrik
in brengen. Dan is de zaak gezond, en komt eg
terecht.
Of dit ook over het geheele land het geval
zal zgn?
Hot algemeen beweren is dat de partgen
der rechterzijde een meerderheid zullen ver-
krjjgen.
Daar is nu natuurljjk nog niets van te zeggen,
maar mocht dit zóo zgn, dan zou ik het het
verkiesljjkst achten niet dat de meerderheid
gering maar integendeel groot zjj, want dan
staat de ruzie onder do .mannen broeders" voor
de deur.
Nu reeds hoort men van alle kanten dat het
met do vriendschap tusschen de bondgenooten
uit zal zjjn als dr Kuyper weder aan het be
wind moest komen.
Weina, met een groots meerderheid rechts
moeten de partjjen der rechterzijde hot
Kuyper-vraagstuk oplossen of zjj willen of
niet en is dr Kuyper de aangewezen mar
om den mouwon parlementairen toestand te
consolideeren. Waar zou de hooggeroemde
.eero" blijven der coalitieheeren, indien zjj
een overwoldigendo meerderheid in de Knmor
verkregen en hun veldheer, die hun tor over
winning voerde, aidankten en buiten de deur
lieten staan Zou dat zoo moeten zijn omdat
dr Kuyper in Decjmbor 1907 toevallig nog
geen Kamerlid was en toen niot togen dr
begrooting van Minister Van Rappard hoefi
kunnen stemmen
ledercon begrjjpt dat dit slechts een voor
wendsel is en geen realiteit meer na Juni 1909.
Daarom gaat het bg deze verkiezingen, even
als in 1905, in do werkelijkheid weder vóór
of tegen dr Kuyer, en indien rechts een groote
meerderheid krjjgt, wed ik éón tegen tien, dat
deze Btaateman weder aan het bewind komt.
Overigens is het hier een stille tjjd Wg
zjjn nu opnieuw het zomerseizoen genaderd
en daarmede begint weder de dageljjksche
uittocht der Hagenaars naar het beloofde land,
dat Scheveningen heet.
De inrichtingen aldaar zgn reeds geopend on
Woensdag hebben de heeren congresleden van
het Institut Colonial International er in het
Kurhaus gedineerd,
Dat was oen goed begin. Trouwens, het
seizoen hnt zich voortreffelijk aanzien. Wjj
hebben nu alle dagen .actieve Amerikaansche
beursnoteeringen" en dat beteekent welvaren
voor Schevingon. Bovendien komen daar vier
nieuwe dobbelhuizen bjj, die natuurljjk ook
een attractie voor de badplaats zgn.
Een van die etablissementen is reeds van
buiten netjeB opgeverfd en als de politie nu
den ondernemers van die gelegenheden de
verzekering zou willen geven, dat de eerste
inval der politie niet plaats zal hebben vóór
Septembor a. s., geljjk verleden jaar het geval
was, dan wordt 1009 nog een .reuzen succes-
seizoen" voor Scheveningen. Eu dat mag ook
wel na de magere jaren, die achter den rug
liggen 1
Uw getrouwe
Torenwachter.
Don Haag, 4 Juni.
Vrijzinnig Democraat en
Sociaal Democraat.
Vrjjdagavond hield de heer Herman Sngders
te Biggokerke een politieke lezing in het
oafé van den heer Corbjjn.
De heer L. A. E. v. d. Ley leidde don
Bpreker, namens de Vrijzinnig-Democratische
Siesverceniging te Middelburg, bjj de ruim 40
aanwezigen in.
Dozo deelde in den aanvang van zgn rede
mede, dat hg wilde spreken over het vrjjzinnig
en democratisch standpunt, dat de Vrjjzinnig.
Democraten innemen, meer in 't bjjzonder naar
aanleiding van het geschrevene in het laatst
verschenen nummer van het Anti-revolution-
naire propaganda blad, dat op Walcheren vor-
scbjjnt ter aanbeveling van de candidatuur
Blum, welk blaadje bjj zoo even juist hier in
het caió op tafel vond.
Te meer was dit gewenscht, daar dit blaadje
tot de kiezers spreokt en de mannon van
rechts niet in debat komen.
In bedoeld blaadje dan Btaat o. m. .Do
stembusstrijd is een beginselstrijd."
Spreker geeft dit volkomen toe; men moet
Btrjjden met om don persoon, maar om de
beginselen. Het is echter maar de vraag welke
beginselen men op het oog heeft.
Een van de beginselen, die door de rechter-
zjjde al jaren op den voorgrond wordt ge
schoven, en ook nu weer in bedoeld blad, ie
.God ook in hot Staatsrecht erkend."
Vrooger is in dit blaadje gezegd dat wg
vrjjzinnigen het beginsel voorstaangeon God,
geon meester.
Dit staat er gelukkig nu niet bjj.
Wjj willen juist aan elk staatsburger of
staatsman do vrjjheid laten God te dienen
zooals hjj wil. Dit laatBte juist is het grond
beginsel van de vrjjzinnigenvrgheid van
geweten voor iedereen. Hetzelfde staat ook
geschreven in de Grondwet.
Spreker ontkende dat de drie rechtsche
groepen uit hun godsdienstige beginselen regelen
voor do practische staatkunde kunnen putten
het bewjjs van die bewering kan men vinden in
de parlementaire geschiedenis der laatste jaren.
Steeds i9 gebleken, dat, wanneer er belaDg-
rjjke kwesties aan de orde komen, de rechtsche
partjjen uit elkaar vallen.
Dat zou natuurljjk niot kunnen wanneer
zjj, dank zjj hun beginselen, zulk een vasten
grond onder de voeten hadden, als zjj beweren
De heer Sngders wees er vervolgens weer
op dat ook volgenB geloofsgenooten, o. a. prof
Lindeboom, op de stembus-programma's van
rechtB geen enkol specifiek christeljjk punt
voorkomt.
Hoe kan nu, vroeg spreker zich af, datpro-
paganda-blaadje schrjjven dat het gaat om God
in het staatsrecht en om de beginsel' n, ter
wjjl men juiBt zoovele echt christelijke punten
niet op den roorgrond durft en kan schuiven
ook omdat men zich tegenover do coalitie
heeft verbonden.
Nu wordt maar gezegd dat de christelijke
partjjen allen dezelfde beginselen voorstaan,
maar door voorbeelden uit het dageljjksch
leven werd het tegendeel aangetoond, o. ten
opziohte van de Zondagsviering door de Room-
schen.
De heer Sngders stelde in 't licht dat het
bg reohts eigenlgk gaat om de macht, die
kerkeljjke partjjen bjj de behartiging van de
staatsbelangon zullen uitoefenen, wie het
meest invloed zal bezitten in het regeerings-
kastoel.
Bg deze stembus is hoofdsaak de vraag of
ons land zal geregeerd worden in democrati-
schen of behoudenden, conservatieven geest.
Verder sta&t in bedoeld blaadje dat de kie-
zors wel weten hoe het gegaan is in 1905
het ministerie Kuyper moest toen weg.
Spreker zette uiteen waarom het wog moest,
en hoo verzwegen wordt dat daaraan medege-
workt hebben vole Christeljjk-HiBtorischen.
Dr. Kuyper moest vallen, omdat men zich
ook aan de rechterzjjde begon to verzetten
tegon hot Bplitsen van ons volk in twoo
groepen geloovigon en ongeloovigen.
Er was ook nog een andore reden: di.
Kuyper is de man geweest van de kleine
luydon, die \erdedigde het maken van sociale
wetgeving en was in 1894 zelfs voor een
uitgebreid kiesrecht.
Toen bij echter zelf Minister was, kwam bjj
zjjn beloften niot na, zette zgn democratie aan
don kant, kwam niet met sociale wetgoving,
tot vlak bg het einde van de vier jaar, toen
de ontwerpen niet meer behandeld konden
worden.
De heer Sngders besprak nog verschillende
beweringen uit het bedoeld blaadje, toondo
do onjuisthoid daarvan aan en stelde zjjn
meeniDg daartegenover, o. a."betreffende hot
kabinet De Meester, de werkzaamheid van het
tegenwoordig ministerie enz.; inzonderheid
erop wjjzende dat de verzekeringswetten van
dr Kuyper door minister Talmu geenszins
zgn overgenomen.
De heer Soyders behandelde verder uitvoerig
hot algemeen kiesrecht en het gezinshoofden-
kiesrecht, waarbjj hjj o. m. zeide wol te willon
dat de rechtsche partyen er eons voorgezot
werdon een wotsontworp van dat kiüBrocht te
maken. Z. i. kunnen zjj dat niet, daar *.y
zelfs geen juiste definitie ervan kannen geven.
Ten slotte bepleitte spreker de noodzake
lijkheid van do uitvoering van sociale wetten
als ouderdomsverzorging, invaliditeitsverzeke
ring enz. en zette hg hetgeen de Vrgzinnig
Democraten ton opzichte daarvan willen, in 't
kort uiteen. Zjj willen dat er maatregelen
getroffen worden om in de gGüieensohappeljjko
behoeften van arbeiders en anderen te voorzien.
Spreker wil staatspensioen voor degenen die
zelf geen bjjdrage kunnen verleenen, en ver
plichte verzekering voor degenen die het wel
kunnen.
Als debator trad op do heer L. J. H. Eversen
uit Middelburg, Sociaal Democraat.
Deze zeidc niot te willen ingaan op het
standpunt van de Vrgzinnig Democraten tegen
over de rechtsche partyen, daar do Sociaal
Democraten ongeveer hotzellde doen.
Waar de heer Sngders gezegd heeft dat op
maatschappelijk gebied een andere tegenstel
ling heerscht dan hjj de rechtBche partyen,
n.l. conservatisme of democratie, woob de heer
Eversen erop dat ook de Sociaal Democraten
die tegenstelling aannemen, maar eenigszins
anders dan de Vrgzinnig Democraten.
Do Sociaal Democraten willen eene sociale
democratie, d. w. z. dat het regeeringsbeleid
geschoeid zjj op socialistischen leest.
lu het beginselprogramma van de Vrgzinnig
Democraten zgn de sociale beginselen,-die-zjj
voorstaan, niet erg duidelgk omschreven. Zjj
willen zoo'n beetje het midden houden.
Ook hun beginselen in 't algemeen zgn niet
scherp genoeg goteekend, zoodat ook hun
optreden niet krachtig kan zgn.
Bjj stemmingen vallen zy dikwgls uit elkaar
zoeken zg don middenweg en gaan zg vaak
ieder hun weg.
Ook do L/mc-liboralen hebben gezegd dat de
Vrijzinnig Democratische Bond een schip is zon -
der roer, on waarvan de bemanning met elkaar
overhoop ligt.
Debater las een artikel voor uit Hel Vader
land, een Unie liberaal blad, waarin sprake is
van de verdeeldheid onder de Vrjjzinnig De
mocraten ten opzichte van de ouderdomsver-
zekering.
Hg besprak ten slotte hot algemeen kioB-
recht en genoemde verzekering, om aan te
toonen dat de Vrgzinnig Democraten geen
vaste richting hebben.
Wat hot algemeen kiesrecht aangaat, ook
de Sociaal Democraten willen dat, maar zg
verschillen in beginsel met de Vrgzinnig
Democraten, wat de argumentatie betreft.
Laatstgenoemden beschouwen het als een
recht van ieder burger, terwjjl de Sociaal Demo
craten hot willen als middel om te krjjgen
wat zjj wenschen.
Laatstgenoemden hebben dien eisch steeds
in 't openbaar laten hooren, maar de Vrgzin
nig Democraten doen het nu in zaaltje», om
dat zjj het, volgens debater, met faieoenljjk
vindon om met hen te strjjden. Zg scheiden
zich dus van de arbeiders af.
Niet altjjd heeft volgens debater het alge
meen kiesrecht bg de Vrgzinnig Domocraton
op den voorgrond gestaan.
lu 1897 was de kwestie niet urgent, maar
in 1901 wel, terwjjl in 1905 do Vrgzinnig
Democraten zich voor het blanco-artikel ver
klaarden en dus, naar de meening van den
debater, van hun standpunt afweken.
De Sociaal Democraten hebben echter voor
dat kiosreoht steeds op de bres gestaan.
Ton opzichte van de onderdomsverzekering
wees de heer Eversen erop dat zyn partjj
staat op het standpunt van staatspensionneeriDg.
Daarentegen zgn de Vrgzinnig Domocraton
verdeelddo een wenscht staatsponsioen en
de ander verplichte verzekering.
Spreker kan daar niet nit wjjs. Z. 1. kan
geen enkele arbeider premie betalen on het
is ook onmogolgk te bepalen welke arbeider
premie kan betalen en welke niet.
De koBton van Staatspensionneering voor
iedereen wilde spreker halen uit de belas
tingen enz.
De heer Sngders wees in zgn antwoord
allereerst den debater erop dat deze blgkbaar
meer gekomen was om te propagoeren en niet
om te debaiteeren. Hg vroeg hem op welko
gronden hjj den staf kon breken over do on
standvastigheid van de Vrgzinnig democraten.
Do wetenschappelijke grond van de sociaal
democratische party is hot Marxisme, en ligt
