MIDDELBURGSCIIE COURANT.
Zaterdag
4 Januari.
Middelburg 3 Januari.
Wat 1907 ons naliet.
Van „Ons Program" afge
weken
N". 3.
151* Jaargang.
190»
Deze courant verschijnt d a g e 1 ij k s, met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs per kwartaal, zoowel voor "Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland franco pp. f2.
Afzonderlijke nummers kosten 5 cent.
Therm, alhier en tel. weerbericht van het K. N. Met. lnstit. te Bilt.
3 Jan. 8 n. vm. 17 gr., 12 u. 23 gr., av. 4 u. 25 gr. Hoogste barom. stand 776.G te Breslan,
laagste 749.1 to Haparanda. Verwachting tot denavond van 4 Jan.: zwakke tot nmtige Z.O.,
later veranderlijke wind, aanvankelijk helder vriezend weer, later toen. bewolking en stjjgenfe temp.
AdvertentiOn20 cent per regel. Bij abonnement veel lager. Geboorte-, dood- em
alle andere familieberichten en Dankbetuigingen van 17 regels f 1.50elke regel meer
20 cent. Reclame» 40 cent por regel. Groote letters naar de plaats, die zij innemen.
Tot do plaatsing van advortentiën en reclames, niet afkomstig uit Zeeland, betreffende
Handel, Nijverheid en Geldwezen, is gerechtigd het Algemeen Advertentle-Bnreau A. DB LA
MAB As., N.Z. Voorburgwal 366, Amsterdam.
III.
(Slot.)
En wat liet hot afgoloopen jaar aan
Nederland na?
Op palitiek gobied een verwarden, een
onzekeren, een betreurenswaardigen toe
stand.
Het einde van 1907 was in dit opzicht
gansch geljjk aan het begin.
In Februari word door de clerical© meer
derheid in de Eerste Kamer Minister Staal,
wiens begrooting door haar verworpen
word, onmogelijk gemaakt, en volgde een
Ministerieole crisis, omdat het Kabinet zich
in zijn gehoel met hem homogeen ver
klaarde in het laatst van het jaar deed de
Rechterzijde in de Tweede Kamer onver
wachts hetzelfde tegenover zijn opvolger,
Minister VanRappard, en volgde weer een
crisis, waarmee wij van het oude het
nieuwe jaar ingingen.
Het gebeurde droeg ook een ander karak
ter dan indertijd, toen Minister Staal tegen
over do boido Kamers pal stond voor zijn
beginsel inzake het blijvend gedeelte.
Hij was eon figuur, een man die toonde
een klaar besef te hebben van do vele ge
broken welke ons leger-stelsel aankleven,
en die met kracht en overtuiging eene her
vorming wilde ter hand nemen.
Dit kon men van Minister Van Rappard
niet zoggen.
Politiek man was hjj in 't geheel niet;
cn zijne bogrooting beweeB dat hij niet in
die richting zich bewoog als heden ten dage
van vrijzinnige zijde moot geëischt worden
terwijl zijne verdediging zeer zwak en
wcifelftohtig was.
Geen wonder dat do Vrijzinnig democra
tische Kamerleden, die zjjn voorganger in
do gelegenheid wildon stellen zijn her
vormingsplannen nader uit te werken en
ter tafel te brengen, aan do begrooting van
don heer Van Rappard, op zich zelf be
schouwd, hun stom niet konden goven. Maar
toen in do zitting van Zaterdag 21 Decem
ber bleek van oen bepaalden toeleg der
Rcchtorzjjdo om door verwerping der Oor-
logs-begrooting het gansche Ministerie te
treffen, toon haastte zich een deel der
Vrijzinnig democraten, om alsnog te trachten,
door vóór te stemmen, dien perfidon toeleg
te doen mislukken, en, met het oog op de
bolangrijke voorstellen, nl. Grondwetsher
ziening, die aanhangig zjjn gemaakt, den
val van hot geheelo kaoinot te verhoeden.
Dit was echter niet meer mogelijk.
Het Ministerie bood zijn ontslag aan.
Eu op dit oogonblik staan wij voor het
groote vraagstukhoe de daardoor ont
stane orisis opgelost zal worden.
NVolke moeilijkheden zioh daarbij roor-
doon, hebben wij al meermalen aangetoond.
De crisis, die in Februari ontstond, eisehte
voel tijd vóór zij geëindigd was. Eerst be
gin April, na allerlei pogingen om op andere
wijze tot eene oplossing te geraken, gaf
H.M. de Koningin te kennen dat het Haar
aangenaam zou zijn wannoor hot Ministerie
aanbleef.
De heer Staal handhaafde zijn besluit, on
terecht; do overige titularissen voldeden
aan hot verzoek en behielden hun porte
feuille, terwijl die van oorlog werd aan
vaard door den heer Van Rappard en de
afgetreden Minister 8taal in Maart door
do Staten van Noord-Holland tot lid der
Eerste Kamer werd gekozen.
Over hetgeen in die crisis-dagen is voor-
goyallen, ging niet hetvolle licht op.
Do zonderliDgo houdiDg in dezen van den
voorzitter der Eerste Kamer, baron Schim-
melponninck van der Oye, vooral in zake
do correspondentie met H.M., ligt nog versch
in het geheugen.
Maar duidelijk bleek toen wel dat de
groote leider dor antirevolutionnaire, of lie
ver Calvinistische partij, dr. A. Kuyper,
door aanhangers dor rechterzijde niet is
bejegend zooals dit, ook naar onze meening,
had moeten geschieden. Hem* don leider,
den man die in 1901 tot 1905 do premier
was en veel deed in het belang zijner partij
en van de verbonden partijen tevens, liet
het afgoloopen jaar na do herinnering aan
veel teleurstellingen.
Want tot hot laatste oogenblik bijna zijn
hem die niet bespaard.
Dat hem geen candidatuïen in de distric
ten -Schiedam en Sneek zjjn aangeboden
dat de Christelijk-Historischon, mot jhr. mr.
A. F. de Savornin Lohman aan het hoofd,
zich steeds scherper tegen hom keerden;
dat zelfs een hoogleeraar van zjjn eigen
Vrjje Universiteit vierkant tegen hem op
trad; dat zjjn niet to miskennen feiten van
groot gewicht, van treurige ervaring zijner
zijds geweest.
Ea ton slotte zng hjj do kans zich voor-
bjj gaan om in de thans hangende crisis een
actieve rol te spelen. De heeren Heems
kerk en Van Vlijmen zijn do nu aangewe
zen personen.
Al die bittere ervaringen hooft de fees
telijke herdenking van zijn 70jarigen geboor
tedag, op 29 October, hem zeker niet ge
heel kunnen vergoedoD.
Zoo openbaarde zich dan ook in het afgc-
loopon jaar meer en meer een groote klove tus-
schen do partijen rechtscone klove die
niet zoo gemakkelijk te dempen zjjn zalen
die zich meer en meer zal doen gevoelen
bij de oplossing der neg steeds hangende
groote vraagstukken ven den dag.
Ook bjj de vrjjzinDige partijen valt ver
schil van meening in dezen niet te mis
kennen.
Zij zullen zich eenmaal, wanneer de op
lossing daarvan aan de orde komt, wel
openbaren en~ naar onze meening aanlei
ding moeten geven tot wijziging der ver
houding in dien geest, dat zich b.v. allen
aaneensluiten die het algemeen kiesrecht
wenrchen en eene grondwetsherziening ver
langen om daartoe te geraken.
Maar wanneer zal het zoover komen
De t ij d is er al lang 1
Het MiniBterie-De Meester toonde zijn
goeden wil, loste zijne beloften in, ook
op financieel gebied, doch de tegenwoordige
orisis heeft al die goede plannen weer in
duigen geworpen.
Op dit punt liet 1907 ons ook een don
kere toekomst na.
Dat er nog een Minister, die van Marino,
heengiDg, het gebeurde in de tweede helft
van Juli stippen wij nog oven aan. Dit feit
gaf goen aanleiding tot verdere moeilijkheden.
De heer W. J. Cohen Stuart, oen zeer
zwak en voor Minister ongeschikt man,
ging heen, door niemand betreurd Do beor
J. O. Wentholt kwam in zijn plaats en
maakte voorloopig een goodon indruk. Maar
slechts kort zal zjjn ministerschap zijn.
Slaan wij eon terugblik op maatschap
pelijk terrein, dan daagt do herinnering op
aan zeer veel droevigs, veel dat jammer eD
ellendo teweeg bracht.
De speoulatiewoede vierde helaas in 1907
hoogtijen bracht don naam van soliditeit,
dien ons volk had, in groot govaar.
Tal van finaucieolo instellingen gingen
ten onderen hoevelou daarvan het slacht
offer werden, wie zal het zeggen I
Rampzalige gedachte voor hen die zoo
onvoorzichtig waren hun gnnscho bezit,
groot of klein, op óón worp te zotten en
met een slag alles zagen verloren gaan
Maar onverautwoordelijker nog handolden
zij, die, evenals de directeuren dir Hol-
landsche Hypotheekbank en anderen in 1936,
van het goed vertrouwen, dat velen in hen
stolden, schandeljjk misbruik maakten.
Er heerschtoD, het spreekt van zelf, het
gansche jaar door bjjna onzekerheid, onrust
en wantrouwen op financieel gebieden wat
het algeloopen jaar ons op dit gunt naliet,
zal nog tijden zjjne nawerking doen gevoelen.
Voegt daarbjj rampen, zooals die vrecse-
lijke, 21 Febr. de Berlin aan don Hoek
van Holland overkomon en zoovele andero,
dan voorzeker is 1907 slechts te gedonken
als een zeer rampzalig jaar.
Tegenover deze droove feiten staan als
heerlijke lichtpunten de daden van moed,
bij dergelijke gelegenheden verricht.
Aan den Hoek van Holland gaf Prins Hen
drik door zijn tegenwoordigheid blijk van
zijne belangstelling in dit werk der redding.
Van de Vredesconferentie, te 's Gravcn-
hago gehouden, dienen wij ook wol met
eenige woorden melding te maken. Do resul
taten daarvan mogen aan veler verwachtin
gen nog niet voldaan hebben, wij blijven, wat
wij reeds in ons nommor van 1 5 an. schre
ven onder het buitenlandsch overzicht, van
mecniag, dat die niet dadelijk zullen te aan
schouwen zijn. De belangen der volkeren strij
den nog te veel met elkaar, om zoo gomak-
kolijk de Regeoriugen tot overeenstemming
te brengen ten opzichte van hot vredes-
idee.
Eerst na jaren zal incn daaromtrent tot
een grondige oplossing kunnen komen.
Geen enkel vorst, geen enkel volk hooft
alleen de macht den vrede te bcwaron.
Maar efke Bchrede, in die richting gedaan,
brengt ons daartoe nader. En wij blijven
van mooning dat die ook gezet is op de
bewuste Conferentie.
Een meldenswaardig feit uit h t afge-
loopen jaar mag ook wel heoton het bezoek,
aan liet einde daarvan aan ons land go-
bracht door Duitsohland's Keizer.
Diens getuigenis omtrent den vrede, met
ronde, eerlijke oprechtheid geuit, heeft
zeker hare hoogo waarde.
Wjj weten welwoorden zijn woorden,
maar geuit door een hooggeplaatst man,
wiens daden daarmee overeenstemmen,
schenken zij vertrouwen.
Gedurende zijn regeering heeft Keizer
Wilhelm gewerkt in het belaDg van zijn
volk en tegelijkertijd tot bevordering van
den algomeenen vrede.
Is het geen opmerkeljjk en te waardeoren
feit, dat Bedort 1870, met uitzondering van
don RuBsisch-Turkschen oorlog in 1877—'78,
dus bijna veertig jaren, in Europa de vrede
niet is verstoord.
Dit mag toch wel eens mot erkentelijk
heid worden geboekstaafd.
Vragen wij ten slottewat heeft hot
afgeloopen jaar voor Zeeland nage
laten? dan mogen wij toch zeker wel vol
mondig erkennen i de gedachte aan zeer
veel goeds.
Over het geheel was het een voorspoedig
jaar; wat in andere provincies voorviel, het
springen van financieele instellingen, daar
voor bleef Zeeland gespaard.
Van groote catastrophes hoorden wij niet;
al zullen er ook onder onze gawestgenooten
zijn, die door slagen werden getroffen, wat
weer terugwerkt op don winkelstand.
Maar de algemeeno malaise, overal in
den lande merkbaar, was, zij moge ook haar
invloed hier hebben doen geldon, toch niet
zoo sterk als elders.
Onze landbouwbevolking mocht zich ver
heugen in een goeden oogst.
Als eeno aangename horinnering zal bij
ons, Zeeuwen, blijven voortleven het bezoek,
door onze Koningin met Haar gemaal, in
September aan de vorsohillende doelen van
ons gewest gebracht.
De wederzijdscho kennismaking was, wij
kannon dit gerust zeggen, tot beider ge
noegen.
De vorstelijke personen vertrokken met
de prettigste herinneringen aan ons, en wij
hielden in aandenken de gedachte aan eene
lieve, innemende, belangstellende vorstin
en een Prins, die op hen, met wie hij in
aanraking kwam, een zeer aangenomen
indruk maakte.
Dan dienon wij te herinneren aan do
Statenverkiezingen die in Juni plaats had
don en die, wat het district Middelburg
betreft, het voor de vrijzinnigen heuglijk
gevolg hadden dat mr. F. J. Sprenger, de
vrijzinnige candidaat, als lid der Staten
werd gekozen.
De gemeenteraadsverkiezingen in Juli to
Middelburg en te VlisBingen verdienen
alleen vermelding om het feit dat in eerst
genoemde gemeente, door medewerking ook
van niet-partijgenooten, voor het corst een
sociaal-democraat is afgevaardigd, en omdat
in Vlissingon oen verdienstelijk raadslid,
om persoonlijke redenen, zjjn plaats moost
ruimen voor oen ander, die kort daarop
inzag, dat hij in don raad niet op zijn plaats
was.
Zeeland's hoofdstad leed verder oen groot
verlies door hot overlijden van zijn ver
dienstelijken burgemeester, jlir mr L.Schorer,
aan wiens nagedachtenis algemeen warme
buldo is gebracht.
Het afgoloopen jaar liet zijn zetel nog
opon.
Maar tevens liet het nog onopgelost het
vraagstuk dor Ambachts- en Burgeravond
school, dat wezenlijk driDgende oploss'ng
behoeft.
Voor Vlissingen zal het jaar zeker meeren-
deels aangename herinneringen achterlaten.
Het I)o-Ruij tor-feest, dat 24 Maart, in
tegenwoordigheid van Prins Hendrik, plaats
had, was daarom vooral zulk een heerlijk
feest, omdat daarmee gepaard ging de oersle
steenlegging voor een nieuw gebouw voor
do Zeovaartsohool.
Hoog noodige verbeteringen werden in
die gemeente tot 'stand gebrachtzij ver
kreeg aan do strandzijde oon fraaier aanzion.
Jammer dat moeder natuur in het seizoen
niet meewerkte.
Verder getuigde veel van oen, wel lang-
znmen maar toch gestadigen vooruitgang.
Voor Walcheren dienon nog vermeld te
worden de belangrijke verbetering van het
kustlicht te Westkapolle en de pas voor
gevallen schipbreuk van de Doris onder de
kust van die gemeente en van Zoutelande.
Zieribzee verkreeg in 1907 eeno Rijks
Hoogoro burgerschool.
In do andere gemeenten van onze pro
vincie hadden geone bijzonder vennelding-
wnardige gebeurtenissen plaats, tenzij men
als zoodanig wil noemen de te Tholen ge
houden landbouwtentoonstelling.
Het afgeloopen jaar laat voor ons gewest de
herinnering achter aan een over het geheel,
kalm en rustig jaar.
Nóituurljjk is er weer van geen »geconcen-
troerdo actie" sprake.
Wel neon, net zoo min als in het voorjaar,
toen do Eerste Kamer Staal's begrooting ver
wierp het is slechts toevallig, dat, terwijl de
heer Van Vljjmen maar namens vele zjjner
medeleden verklaarde, dat zjj zonden stemmen
tegen de begrooting, alle Katholieken als één
man hun stem tegen uitbrachton en de buiten
leden er den trein voor verzaakten, dien zjj
anders plegen te nemen; het is verder
heel toevallig, dat alle anti-revolutionnairen
tegenstemden, niet één uitgezonderd en een
goed deel der chriBteljjk-historischen, zonder
eerst een verklaring te hebben gegeven.
Zoodanige verklaring zou misschien aan het
gebeurde niets hebben veranderd, maar wij
zouden dan vernomen hebben, welke de in
de begrooting gelegen motieven waren, die de
antirevolutionnairen geleid hebben bjj het uit
brengen van hun stem.
Immers, afstemming om redenen, buiten de
begrooting gelogen, mag de anti-revolntionnair
slechts in zeer buitengewone gevallen.
»Ons Program van dr A. Kuyper zegt het
nitdrukkoljjk
>IIet verwerpen van begrootingen om redenen
buiten die begroolingen gelegenkeurt ze, tenzij in
zeer buitengewone omstandigheden, als machtsover
schrijding af
>Do bedoeling van dit artikel is duideljjk,
Verwerpen mag men een begrooting, wjjl
zonder recht tot verwerping het recht tot aan-
nomen geen zin hoeft. Zoo echter, dat deze
aanneming of verwerping steeds een admini
stratief karakter drage, en dus zaak bljjve van
contröle en goldeljjk beheor.
»Dit vorondorstelt derhalve, dat wie af denkt
te stemmen, den Minister aanstipt, in welk
artikel zjjn bezwaar schuilt en zich hiermede
alzoo tevens bereid verklaart om vóór te stem
men, indien do Minister aan dit bezwaar tege
moet komt.
Elke andere verwerping der begrotingswetten
daarentegen keurt het onvoorwaardelijk af, tenzij,
en dit is geen voorbarig handelen, maar integen
deel een bevestiging van den reg l in-zeer buitenge
wone gevallen
Welke zjjn nu die buitengewone gevallen
Hot program van dr Kuyper zegt het alweer
zelf.
»Eou koning kan, de voorbeelden bestaan er
van, er toe verlokt worden door een coup
d'état, met militair geweld, openljjk de door
hom bezworen Grondwet op flagrante wjjze
schenden.BuskenHuet heeft er ook onzen koning
reeds toe opgeroopen. En zoo zwak zit de
liberalistische party in den zadel, dat ze nog
onlangs in oen officiool staatsstuk de leiders
onzer party van soortgelijk drijven verdacht."
Wjj schrijven niet vorder over, maar raden
de lezing van het gansche betoog aan, dat te
vinden is op pag. 189 envolgn.van »Ons Pro
gram" door dr A. Kuyper, 4o druk.
De belangstellende lezer zal dan zien, dat
onder de buitengewone omstandigheden niet
het geval voorkomt, dat men de coalitie wil
besparen om op het pnnt van het kiesrecht
kleur te bekennen, noch dat van aan de Eerste
Kamer een in de gegeven omstandigheden een
inpolitieke beslissing onnoodig te maken. Neen,
hjj zal zelfs het betoog vinden, dat budget
weigering niet treft den Minister, maar den
Koning, en bp een verder lezen het in de tegen
woordige omstandigheden ecnigszins komische
betoog, dat crodietwetten elke grondwettige
basis missen en dat de liberalisten zoo weinig
op hun gemak zijn »bjj het hukken met dit
bjjltje" (dat is de afstemming der begrooting),
dat ze nog nooit tot budgetweigering in vollen
omvang voort dorsten schrijden, maar steeds
petit feu, minister voor minister van kant hielpen,
lot het kabinet zijn evenwicht verloor, van zelj
topzwaar werd en viel.
Zou de oude liberale zuurdeesom voor Heems
kerk nog te zeer doortrokken zjjn en hij dus
in de strikken des demons verward zjjn ge
raakt
Want wat nu de anti-revolutionnaire party
onder zjjn leiding heeft uitgehaald, ljjkt won
derwel op hetgeen de eminente leider in da
liberalisten wraakt.
Het is waar, wanneer twee hetzelfde doen,
is het daarom nog niet betzelfde, maar dat
dit zonder blikken of blozen in De Standaard
goedgepraat wordt van anti-revolutionnairen,
wat in »Ods Program" voor andersdenkenden
wordt afgekeurd, is toch wel heel sterk. Na
tuurlek heet nu de reden der afstemming in
de begrooting gelegen, maar dat kan men wel
altijd zeggen.
Voor afstemming der begrooting is anti
revolutionnaire oiBcb, dat de Ministers ge
weigerd hebben, om eenig amendement te
aanvaarden, eenig artikel te wjjzigen, zooals
de heeren hot wenschen, en daarvan is in
casu niets gebleken, integendeel.
Zonderling zpn in dezen de wegen der anti-
revolutionnairen en hunne bondgonooten in
hooge mate geweest.
Men schijnt bezwaar gehad te hebben tegen
het beleid van don Minister Van Rappard,
maar wat schrijft in dat geval ons Program
voor
Zie pag. 157Oefen uw verzet tegen het per
soonlijk beleid van de heeren ministers nooit
bij de eindstemming over hun begrooting, maar by
hun overige wetsvoorstellen, en voorts door interpel
late, door motie, door adres aan de kroon of door
aanklacht.
Stemmen togen de Oorlogsbegrooting was
das in elk geval uit den booze, maar als men
om bezwaren tegen het beleid zoo on-anti-
revolutionnair optrad tegen den Minister van
Oorlog, waarom steunde men dan gedurende
twee jaren den afgetredon Minister van Marine?
Bjj hem kon toch zeker van geen vastheid van
beleid sprake zjjn.
Het geheele optreden van de coalitie tegen
den Minister Van Rappard bljjft raadselachtig.
Dat der antirevolutionnairen uit principieel
oogpunt, dat der katholieken van feiteljjk
standpunt, want dat do Minister Van Rappard
onze defensie nu in eens zoo in do war zou
hebben gestuurd, dat men geen waar voor zjjn
geld krjjgt, is natuurljjk niet aan te nemen
als men wil nagaan wie schuld heeft aan de
peperdure uitvoering der logorwetten, dan moet
men dichter bjj huis zoeken, maar de daad der
rackterxjjde zal thans gevolgen moeten hebben,
gevolgen, die niemand in de hand beeft, doek
die ljjnreclit voortvloeien uit het gebeurde.
Hot militair vraagstuk is thans mot geweld
op den voorgrond gedrongen. Het moet opgelost
worden en tot dio oplossing heeft zich d«
vertegenwoordiging, voortkomende uit het be
perkte stemrecht, onmachtig betoond. Het go-
beurde is derhalve do sterkst mogolgke drang
om de grondwetsherziening op den voorgrond
te plaatsen.
Het ia tc begrijpen, dat de rechterzijde en
de oud-liberalen liever geon afscheid nemen
van Van Bouten's plattelandskiosrecht, maat
de omstandigheden dringen tot don eindstrjjd
daarover en zullen daartoe hoe langer zoo
meer dringen.
Over het militaire vraagstuk zal wel goen
afzonderlijke uitspraak van de kiezers worden
uitgelokt.
Geschiedde het, wjj zouden geon oogenblik
vreezen voor den uitslag, want dat wo geen
waar krjjgen voor onze millioenen, is lang
zamerhand gemeen goed geworden,
