MIDDELBIJBGSCHE COURANT.
Maandag
11 November.
Kameroverzicht.
N". 266.
loO' Jaargang.
1607.
Deze courant verschijnt d a g e 1 ij k s, met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs per kwartaal, zoowel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland franco pp. f2.
Afzonderlijke nummers kosten 5 cent.
Therm, alhier en tel. weerbericht van het K. N. Met. lnstit. te Bilt.
9 Nov. 8 n. vm. 48 gr., 12 u. 55 gr., av. 4 u. 55 gr. Hoogste barom. stand 768.7 te Horta,
laagste 750.4 to Holyhead en Coruna,— Verwachting tot den avond van 10 Nov.: zwakke tot
matige Z.O. tot Z. wind, veranderlijke bewolking, mogeljjk regenbuien en dezelfde temp.
Advertontitin: 20 cent por regel. Bij abonnement voel lager. Geboorte-, dood- en
alle andere familieberichten en Dankbetuigingen van 1 -7 rogels 1' 1.50elko regel meer
20 cent. Reclame» 40 cent per regel. Groote letters naar do plaats, die zjj innemen.
Tot do plaatsing van advcrtontiën en reclames, niet afkomstig nit Zeeland, botroffende
Hafidel, Ngverhoid en Goldwozon, is goroebtigd het Algemeen Adverteutle-llureuu A. WE 14
MAK A*., N.Z. Voorburgwal 266, Amsterdam.
Dit nummer bestaat uit twee bladen.
Middelburg 9 November.
Van den Haajschei Toren.
Onder groote belangstelling van de zijde
zjjner purtjjgenooten heeft dr. Kuyper, zooals
bekend, zijn 70sten verjaardag gevierd. Deïr
Haag leek dien dag wel overstroomd dooreen
vloed van Calvinisten, die, nit alle oorden des
lands gekomen, den jubilaris hun heilwenschen
kwamen aanbieden. Er was voor een jubileum
in grooten stijl gezorgd. In den morgen be
stond er gelegenheid voor de corporaties om
hulde to brengen. Daartoe was de foyer van
het Gebouw afgehuurd, waar verschillende chris
telijke zangvereenigingen hem lol- en dank
liederen toezongen. Hier hadden ds. Talma en
andere gereformeerde kerkvorsten de opper-
leiding. In den namiddag hield dr. Kuyper
receptio ten zjjnen huize, welke zeer druk be
zocht was en 's avonds zjjn de feestelijkheden,
naar oud-Hollandsch gebruik inet een diner,
in do Twee Steden besloten. Bjj dat diner zaten
aan èn de groote staf van dr. Kuyper's politiek
leger èn de meeste hoofd- en oppor-officieren
der auxiliaire legercorpsen, behalve de heer
Do Savoroin Lohman, die zich had laten ex-
cuseoron. De afwezigheid van dezen generaal
is misschien toe te sehrgven aan het feit, dat
hjj nog niet uit den rouw is sedert het over
lijden zjjner echtgenoote.
Van paganistisch huldebetoon heb ik weinig
vernomen.
Onze politieke zeden schjjuen dat niet mede
te brengen.
la Engeland koestert men daaromtrent andere
begrippen. Toen Campbell Bannerman eenige
jaren geledon zjjn 70en verjaardag vierde,
werd hjj door Balfour openlijk in het Parle
ment gehuldigd en liet de oppositiepers ook
niet na, bare gelukwenschen den jubilaris aan
te bieden.
Maar ge zult zeggendat gold Bannerman,
en hier hebben wjj dr Kuyper, een geheel
andore figuur dan de bezadigde Engelsche
premier. Dat mag zjjn, maar toch vind ik
het jammer, dat wij do hierboven genoemde
Engelsche politieke zeden niet volgen. De
partjj-strjjd in ons klein landje is toch al zóó
fel, dat óén dag m. i. wel eens een wapenstil
stand kon gesloten worden. Ook omdat dr
Kuyper's verdiensten zich niet uitsluitend be
perken tot het organiseeren van kiezers-aruiee's,
die bij ter overwinning heeft aangevoerd.
Ook wie zjjn tegenstanders waren en nog
zjjn, hebben, al is het indirect, veel van hem
kunnen leeron. Op zoo verschillend gebied
strekt zich de onvermoeide werkzaamheid van
dezen merkwaardigen man uit, dat niet alleen
de Calvinisten van zjjn arbeid profijt en nut
hebben gehad. Ook de paganisten zjjn hem
in velorloi opzichten dank schuldig.
Hij moge andere beginselen zjjn toegedaan
het zou blyjk geven van een zeer bekrompen'
engo opvatting dit niet te willen erkennen.
Dr Kuyper is een Nederlander, van wien men
over 50 jaar, als de heftige partjj-beroeringen
en twisten van thans al lang tot het verleden
behooren, zal getuigen, dat hg een der meest
veelzjjdig-ontwikkelde en begaafde mannén
van zjjn tjjd was.
Het bezoek van den Duitschen keizer aan
ons land is dus tot December uitgesteld. Op
zeer eigenaardige wijze werd netNederlandsche
publiek hiervan in kennis gesteld geljjk alles
dat met dit Keizerljjk bezoek aan ons land
verband hield, tot dusverre een eigenaardigen
kant heeft.
Er wordt druk over gesproken en wat be
treft do mededeeling over hot uitstellen van
dit bezoek mag toch wel eens gevraagd wor-
donis het oirbaar dat wjj, in Nederland,
uit Berljjn vernemen, dat de Keizer onze
Koningin uiet kan bezoeken, om redenen, welke
wjj eerst later vernamen, n.l. gezondheidsrede
nen Hier werd eerst bekend gemaakt dat
door «onvoorziene omstandigheden" het bezoek
ionmogoljjk" waB. Dit maakte een zeer on-
aangenainen, pjjnljjken indruk. Was dat alles
wat uien aan Buitenlandsche zaken van
's keizors voornemen wist
Of is er maar gepubliceerd wat het eerst
voor de hand lag Heeft men daar nu de
buitenlandsche bladen al eens op nagekeken;
gezien welke fraaie commentaren, die ontakt-
volle, onhandige publicatie heeft uitgelokt?
Bg eonig nadenken had men toch kunnen be
grepen, dat een dorgelgke brute mededeeling
noodzakeiykerwë s zulke gevolgen
moest hebben. Dit kan men niet toeschre
ven aan de onwelwillendheid der buitenland
sche pers, aan politieke bedoeling, maar het is
zuiver en alleen het gevolg van niet behooriyk
overwegen, welken indruk een mededeeling in
dien vorm op een ieder moest maken.
Het is wel een kras staaltje van de manier
waarop dergel jjke dingen bjj BuitenJandscbe
Zaken plegen behandeld te worden.
Nu kan men niet vergen dat ambtenaren aan
het departement van Buitenlandsche Zaken
verstand hebben van perszaken, maar de tegen
woordige Minister weet uit zgn vroegere
loopbaan als gezant te Berlijn zeer goed, boe
men daar wèl nauwkeurig acht slaat op alles
wat in de pors gezegd wordt. Hot is dan ook
onbogrijpeiyk dat bjj deze mededeeling aan de
pers deed toekomen want natuurljjk stond in
de dépêche van onzen Berlgnsehen gezant dat
Z. M. do Keizer om gezondheidsredenen zgn
bezoek had uitgesteld. Dat had moeten gepu
bliceerd worden en niet wat de ambtenaar
aan het departement ïuaar beliefde er van te
maken. Zoo lang echter op het Buitenhof
niet naar vast systeem kennis wordt genomen
van perszaken en dit maar aan een willekeu-
rigen ambtenaar hg moge dan hoog of laag
geplaatst zgn overgelaten wordt, zullen
wjj tot groote schade van het land aan derge-
ïyk bedrjjf overgeleverd blgven. En in tjjden
van internationale complicaties kunnen zulke
domheden zeer groote gevolgen hebben.
Bjj dit alles laat ik geheel buiten beschou
wing, dat het tegenover hot Noderlandscho
volk minst genomen, ongepast is, dat wg via
Berlijn over dit geval ingelicht moeten worden.
Hiervoron zeide ik dat or ovor het bezoek
druk gesproken wordt. Laat ik er echter nan
toevoegen niet in dien zin dat aan de komBt
van keizer Wilhelm eenige politieke betee-
kenis zou worden gehocht. Dat zijn allen
praatjes, welke in bet buitenland jjverig ge
colporteerd warden d&fir moest men aan
Buitenlandsche Zaken nu eens op letten
maar die allen grond missen. Trouwens wjj
leven in een constitutioneele monarchie, waar
het hoofd van den Staat niet als een heer-
acher geljjk Wilhelm II zjjn volk kan
binden zonder dat er in te kennen.
Het is dan ook een zuiver beleefdheids
bezoek.
Keizer Wilhelm is onze koningin een bezoek
schuldig.
Dat is de eenige roden waarom hp hier
komt. Wat er vorder bjj geborduurd wordt,
heeft geen zin.
Dat is de vaste overtuiging van
Uw getrouwen
Torenwachter.
Zitting van Vrjjdag.
Een paar incidentjes, die wg aan het slot
van dit overzicht zullen vermelden, verleven
digden heden eenigszins het debat, dat anders
al heel saai en vei velend was, zooals trouwens
allo jaren valt te constateoreu, zoodra de
Kamer gekomen is aan do artikela-gewgze be
handeling der Indische begrooting.
Dan hebben uitsluitend de Indische «specia
liteiten" het woord met den Minister van
Koloniën, en is het geen zeldzaamheid, dat er
niet meer dan 15 leden in de zaal aauwezig
zgn, onder wie er dan nog verscheidene zgn
die niet eens den schjjn aannemen van te
luisteren. Waar zouden zjj dan ook naar moe
ten luistoren Naar de duizend en één klach
ten van den heer Van Kol over alles en nog
wat, dat in Indië niet in orde is, volgens
het inzicht van dezen afgevaardigde of vol
gens do klachtenbrieven, hem bg dozijnen door
ontevredenen uit Indië toegezonden
Naar hetgeen de heer Boogaerdt uren lang
van groote vellen papier staat te lezen
Naar de taai-taai-achtige onderwijs-speeches
van den heer Ter Laan, die op onverstaanbare
wgze maar steeds door blijft redenoeren, al
hebben zich, op 2 of 3 na, alle leden uit de
zaal verwgdord
Naar do geleerde botoogen van mr. Van
Devonter, die al, evenals zgne mede-speciali
teiten, zjjn veelomvattende indologiachekennis
als paarlen voor de zwjjnon werpt
De loden niet-specialitoiten, die hun tgd dan
besteden met praten en sehrgven of hun heil
zooken in do koffio-kamer, denken in gemoede,
dat zg hunne wgze collega's beBt dat alios
kalmpjes met den Minister kunnen laten uit
vochten.
Er wordt trouwens geen debat gevoerd. Do
behandeling heeft meer van een «vragen en
antwoordon-spol", tusschen de specialiteiten
en den Minister. De andere leden kunnen er
dan ook geen speld tusschen steken, ook al
wilden zg dat.
Wie behalve b. v. de «Indische specialiteiten''
zou in de Kamer verstand hebben van Indische
«paupers Do heer Van Kol weet er alles
van en houdt er ellenlange verhalen over
ieder jaar weer van voren af aan.
Zoo kwamon ook de heeren De Waal Malefgt
en ds. De Visser weer aandragen met hunne
wenscheD om steun vin vegeeringswege voor
het bjjzondor onderwjjs. iu Indië..
Minister Foek verWaurde daartegen geen
principieel bezwaar te .hebben hjj zou «over
wegen", de Indische Itégeeiiag «aanschrijven",
had er niels tegen, dat de Zending-scholen
worden gesteund, voelde véél voor de Middel
bare Meisjesschool te Batavia pensionneering
vau bijzondere ondervfgzers vond Z. Ex. een
zeer sympathiek donkbeeld. Hij zou de «uit
voering bespoedigen", enz. enz.
Al 7 jaar lang heb ik den heer De Waal
Malefjjt op dezelfde uianier over dat «bgzon-
dor onderwjjs" in Indië hooren oreeren en al
drie ministers van koloniën heb ik daarop
hetzelfde hooron verklaren.
Waar het eigenlgk op aan komt, ishoe de
kooge Indische R"geering er over denkt. En
dat oordeel krggon wg toch niet in de Kamer
te hooren. De fictie, van oen Nederlandsche
volksvertegenwoordiging, die Indië regeert, is
op die manier maar een tgdrooven de historie
Verder vernamen wij nog, dat de Afd- B van
het Gymnasium Willem III te Batavia, waar
de candidaat-nmbtenaren hun opleiding ont
vangen, zal blgven bestaan.
De heer Boogaerdt wilde die liever opheffen,
maar do Minister verschilde in deze ernstige
zaak met hem van meening, gelukkig.
In don namiddag een lange discussie over
do aanstelling van oen «pauper-inspecteur,"
die do urmen-verzorging onder do Indo-Euro
peanen zal moeten inspcoteeren. Deze titularis
zou f 800 per maand krggon.
«Veel te veel", zoidc de heer Van Kol, die
wel iemand zou weten te noemen, die dat
werk voor minder zou willen doen
Van de rechtorzgdc kwam ook oppositie.
Do heeren De Waal Malefgt, Kolkman en
Lohman wenschten yoor Indië. evenmin als
voor Nederland, eent-alisatie van amen-ver
zorging zonder hulp dfo kerkelijke instellingen.
Deze laatsten sohenen hg het Indische plan
geheel vergeten te zgn
Daarom stelde de heer I)e Waal Malefjjt
ills amendement voorden gehoelen post ad
f 14000 te schrappen. Bovendien stond im
mers niet vast, waar die paupers woonden en
hoe die bereikt moesten worden.
Indië is zoo groot en de heer Van Kol, die
van 12000 paupers gesproken had, overd gft
altjjd zoo
I5jj stemm'ng werd echter dit amendement
met 2G tegen 25 stemmen verworpen. Een
dubbeltje op zjjn kant.
De Armenraad te Batavia komt er dus, maar
een, die f 14244 f 5000 kosten zal, want een
amendement Vau Kol om het oorspronkelgk
voorgestelde bedrag met 5 duizend gulden te
verminderen, werd met 28 tegen 23 stemmen
aangenomen.
Ware er nog één lid minder aanwezig ge
weest, dan zou er geen stemming gehouden kun
nen zgn.
Dat ware een inooio vortooning geweest!
Ook een dubbeltje op zijn kant.
Alles even saai en suf.
's Morgens kwam or wat leven in, toen de
lieer Van Bylandt gehuldigd werd wegens zijn
25-jarig Kamerlidmaatschap en later toen de
Minister van Koloniën verklaarde, dat het
lid, dat hem in zake Thomson over het ge
beurde in de afdoolingsvergadermg had inge
licht, zich vergist had.
De lieer Thomson nnm hiermede genoegen,
maar voor hot bedoelde lid zal het incident
toch wel een onaangename herinnering blgven.
Maandagmiddag voortzetting.
Oil Stall en Provincie.
Do begrafenis van jbr. mr. L. Schorer,
burgemeester van Middelburg, op Maan
dag a. is bepaald op oen uur.
Dan verlaat do stoot het sterfhuis.
Vrijdagavond werd hot gebouw in de
Bogardstraat alhier, waaromtrent wij in ons
vorig nommer iets modedeelden, met eonigo
plechtigheid in gebruik genomen.
Door do prodikantou der Nod. herv. gemeente
alhier de heeren Jonker, Molenaar en De Ligt
werden toespraken gehouden, respectievelgk
naar nanloiding van 1 Petrus 24 en 5, Ne-
h on ia 2 20 on 2, Kronieken 20 12. Do groote
zaal was gevuld met belangstellende gemeen
teleden, die de sprekers met aandacht volgden.
In zgn slotwoord bracht de heer De Ligt
dank aan do commissie uit den korkeraad die
zooveol moeite had gedaan hot gebouw in
eigendom te krggen.
De samenkomst werd met gebed geopend
eh gesloten.
Tot lid en plaatsvervangend lid van den
Militieraad in Zeeland in het district M i d-
d e 1 b u r g zgn reBp. benoemd Alma, luit-
kolonel, provinciale adjudant in Zeeland, en
Muscbnrt, kapitein bjj het 3e reg. infanterie,
beiden te Middelburg.
Èen belangwekkende voorstelling waeh!
het Middelburgsche tooueollicveud publiek
Zondag n. 17 November,
Dan zal worden opgevoerd het veelbespro
ken, boeiende tooneclspel De Diej, nnar het
Fransch Le VoleiyS van llenry Bernstein.
liet wordt gegeven door bot Kesidenticyerel-
sahap, dat hot uitmuntend spelen moet. naar
algemeen gevoolen mooier zelfs dan het Rot
terdamse lie gezelschap Van Eysden.
J. II. Róssing zag het van oen Fransch ge
zelsebap, bestaande uit leden van hot Theatre
de la Porte Saint-Martin en van het Hollandsche
uit Den Haag en schreef«Om een goeden
indruk van het tooneelspel De Die/ te ont
vangen, bljjve men bg de vertooning der
Franschen thuis en ga die van Brondgeest en
zijne kameraden bgwonen."
Vooral geldt dit zoo gunstig oordeel de
beide hoofdrollen.
Eu eigenaardig wordt een daarvan vervuld
door eon dame van Middelburgsche atlcoinst.
mejuffrouw Alice Plato, een jonge toonool-
speelstor die haar opleiding in België genoot
en voor de toekomst zeer veel belooft. Zij
wordt eone nieuwe aanwinst voor ons tooneel
genoemd, «eene eerste kracht met talent en
passie."
En Brondgeest zelf moet ook uitstekend
zgn, hun beider samenspel bgzonder mooi.
Zouden nu ook de tooneelliefhebbers, die
Zondags bg voorkeur niet naar de komedie ganu,
ook voor deze buitengowone gelegenheid, hun
avond op dien dag eens vrjj willen houden V
Ten slotte de heriuneriug dat do prijzen
lager zgn dan bg de door-de-weokscbo voor
stellingen en, zooals steeds op Zondag, be
paald op f 1.50, f 1.—, f 0.50 en f 0.30.
Uit Vlissingon.
Het Zweodsch stoomschip Oscar Frederic, van
Lnlea met ijzererts naar Antwerpen, is Vrgdag
avond in het Nauw van Bath aan den grond
gevaren, doch mot behulp van vjjfsleepbooten1
vlot gekomen.
Het werd naar Antwerpen opgesleept, en
heelt dus vormoedelgk ernstig nverg bekomen.
In bet te Rammekens op strand gezette
Belgisch stoomschip Escaut staat bij laag tg
5 voet water. De aanvaring hoeft plaats ge
had aan bakboordzgde achter de machinekamer.
Tot'vader en moeder van het Diaconie-
Armhuis te Z o u t e 1 a n d e zgn benoemd W.
Verhage en echtgenoote.
Naar in de St. Crt. van heden no. 263
gemeld wordt, zal het op 3 Augustus 1907, in
het zijkanaal naar Arnemuiden van het kanaal
door Walcheren, gezonken vissehersvaartuig.
genaamd A. R. M. 11, gevoerd wordende door
D. Huiszoon te Vlissingen, 11 November a. van
Rjjkswego worden opgeruimd.
In de Vrjjdag te Ellewoutsdjjk
gehond> n raadsvergadering werd tot onder
wijzeres in de nuttige handwerken aan de O
L. school benoemd inej. M: van der Bliek
aldaar, do eenige sollicitanto naar deze betrek
king, waaraan eene jaarwedde van f 100 is
verbonden.
Afwgzend werd beschikt op een verzoek, ge
daan door het gemeentebestuur van Borsselen
in opdracht van het Gedeputeerd College, tot
het verleenen van eene bgdrage in de kosten
vau aanleg en onderhoud cener telefonische
geleiding van uit hot Steigerhuis to Borsselen
ten dienste van den provincialen stoomboot-
dienst, welke bgdrage voor elk der zeven ge
meenten, die zoo'n verzoek verkregen, was be
paald op f 8.50 in eens en verder per jaar.
De gemeentoraad verklaarde van oordeel te
zgn dat het tot stand brongen van die zoo
zeer gewenschte en zoo dikwjjls noodig go-
bleken gemeenschap van zoo'n zuiver provin
ciaal belang is, nu die uitsluitond voor de
passagiers moet benut worden, dat er voor do
gemeenten geen enkele rodelgko grond kon
gevonden worden om bet verzoek in te willigen.
Naar aanleiding van eon verzoek van het
Bestuur van het Waterschap EUetcoulsdijk, om
ook voor hot vervolg do wegen in de gemeente
door- en voor rekening van de gemeente door
begrinding te verbeteion, mits mot bydragen
uit de kas van het Waterschap, werd gunstig
beschikt en Burg. en Wetb. machtiging ver
leend om met het bestuur van liet Waterschap
deze aangelegenheid vorder voor te bereiden.
Tenslotte onderging de verordening op het
lager onderwys eenige wjjziging, doordat de
tjjd van toelating van nieuwe leerlingen ter
school van 1 Mei op 1 April werd gebracht.
Door den raad van T li o 1 e n is besloten
tot opheffing van het artikel in de algemeene
politie-verordening, waarby bepaald wordt
dat de herbergen in do geineonto op den dag
der loting voor de nationale milili gedurende
een bepaald aaut.il uren moeten gesloten zffn
voer het publiek.
Door ren paar meisjes vau Koewacht
werd Vrjjdag bg den winkelier A. Moes te
Axel uit de toonbanklade ecnig geld, onge
veer vjjf gulden, gestolen.
Do dadercBson werden spoedig door de mate-
cliaussoo's gevat en tot bekentenis gebracht.
Professor Blok over het Histo
risch 3(aterittlisiitc.
In do Vrijdagavond in de Kleine Concertzaal
alhier gehouden eerste bijeenkomst in dit
seizoen van de Geschied- en Letterkundiye Ver-
eeniyiny trad als spreker op professor dr. P. J.
Blok uit Leidon met oen voordracht over het
Historisch Matorialisnie, een onderwerp dat,
zooals do sprexer zei, van zeer actneelen aard
is, omdat het in betrekking staat met zeer
ernstige staatkundige vraagstukken van onzen
tgd.
Die zijde der kwestie zou hg echter buiteu
zgn beschouwingen houden, om zieh to bepalen
tot do wjjsgcerigo ou historische zyde.
In algeuieene trekken gaf hg aan, hoe de,
door Karl Mars hot eerst tot een systeem ge
maakte materialistische geschiedbeschouwing,
terug te voeren is tot Herder die in de
ach tiende eeuw de grondslagen logde voor de
philisophische geschiedenisopvatting, door zich
niet te bepalen tot het opsommen der feiten
maar te zoeken naar den aclitorgrond daarvan
hoe die leer zich in twee richtingen ontwik
kelde, le de idoaal-philosopbischo, o.a. in de
werken Kant, Fichto en Seholling en ook
van Hegel, 2ë do sociaal natuurwetenschappe-
lgke, waartoe ook Marx behoort, die echter
in zgn dialectiek een volgeling van Hegel was.
De leer van Marx, welke haar groote betee-
kenis bier door heeft, dat zg de giondslag is
van zjjn voornaamste work Das Kapital, en van
het heele socialistische stelsel, dat er mee staat
en valt, vindt men in het kort neergelegd in
de beroemde definitie, door Marx gegeven in
hot voorwoord van zgn Kr it il: der politischen
OeUnomie.
Daarin zegt hij o. a. dut de gezamenljjko pro
ductie-verhoudingen, die de uienschon aangaan,
en die niet van hen afliankelyk zgn, de eco
nomische structuur van do wantschuppg vor
men, de workolgko basis, waarop zich een
juridische en politieke bovenbouw verheft
Met de door botsing der economische belangen
ontstane verandering van de economische grond
slagen verandert langzamer of sneller de ge-
beele ontzaglyko bovenbouw, en bjj dergo-
lyke omkeering moet men steeds onderscheiden
tusschen den materieeion, natuurwetonschajipo-
lgk trouw te constateeren omkeer in de
economische productievoorwaarden, en de juri
dische, politieke, godsdienstige, kunst- of phi-
sophisehe, kortom ideologische vormen, waarin
de mensehen zich van dien stryd bewust worden
en hem uitvechten.
Maar met de theorie van Marx is het ge
gaan als met zooveel stelsels die in de studeer
kamer zgn gemaakt. Ze hangen in de lucht,
en de menschheid gaat baar eigen weg. Marx
is niet uitgegaan van feiten die hg zelf onder
zocht, maar van toon hoersehende algemeene
denkbeelden.
Al heel spoedig is men zjjn leor gaan toetsen
aan de geschiedkundige feiten, heeft men zich
de vraag gesteld of do economische oorzaken
werkelyk do eouige waren dio den loop der
gobonrtonisaen beheorachton, zooals Marx be
weerde. En do juistheid werd sterk betwyfeld,
ook door sommigen van zjjn eigen volgelingen.
Engels gaf reeds te kennen dat Marx' loor
moet worden aangevuld mot do toevoeging dat
«in laatste instantie" de gebonrtenissen door
de economische toestanden bepaald worden.
Dat was reeds heel iets andors. Maar ook een
Marxist als Kantsky erkende den invloed van
physinloyische Antriebc; en Jaurès gaat in do
Inleiding van zgn Geschiedenis der Fransche
revolutie zoover, dat bg den invloed van een
porsoonlgkon wil der individuen erkent.
Spreker z.elf zei van moening te wezon, dat
de economische zaken in do geschiedenis van
veel gewicht mooten worden geacht, maar dat
de gebenrtenisson der volken te ingewikkeld
zgn om door één element bebeerscht te worden
Tal van andere factoren komen er bg. In
onze eigen geschiedenis ziet men den machtigen
invloed vim het goloof; de hedendaagsche
gebeurtenissen in Oostenrjjk vinden hun oor
zaak in de etnologische verschillen der natio
naliteiten en mannen als Bismarck, Garibaldi
en in ons land dr Kuyper, zjjn voorbeelden
van den enormen invloed dien personen door
hun wil op don loop der geschiedenis hebben.
De economische geschiedenis heeft recht op
bestaan, doSli niet als alleen verklarende, maar
als mede-verklarende factor.
En in dien zin hebben Marx en de zg non een
