HIMIELBURGSGIIE COURANT.
130' Jaargang.
Donderdag
24 October.
Middelburg 23 October.
Het Tooneel.
N". 231.
1907.
Deze courant verschijnt d a g e 1 ij k 8, met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs per kwartaal, zoowel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland franco pp. f2.
Afzonderlijke nummers kosten 5 cent.
Therm, alhier en tel. weerbericht van het K. N. Met. lnstit. te Bilt.
23 Oct. 8 n. vin. 51 gr., 12 u. 57 gr., av. 4 n. 57 gr.HoogBte baroui. stand 768.2 te Haparanda
en Corunna; laagste 75-1.8 te Malinhead.—Verwachting tot den avond van 24 Oct.: zwakke O.
tot Z. wind, meest nevelig of betrokken, waarschijnlijk droog weer en dezelfde temperatuur.
Advertentiön20 cent per regel. Bij abonnement veel lager. Geboorte-, dood- en
alle andere familieberichten en Dankbetuigingen van 17 regels f 1.50elke regel me«r
20 cent. Keclumei 40 cent per regel. Groote letters naar de plaats, die zij innemen.
Tot de plaatsing van advortontiön en reclames, niet afkomstig uit Zeeland, betreffende
Handel, Np verheid en Geldwezen, is gorechtigd het Algemeen Adverteutle-Rareau A. DE Ï.A
31A It Ai., N.Z. Voorburgwal 266, Amsterdam.
Sprokkelingen.
Er is Dinsdag in hot district Schiedam
bjj de herstemming voor een lid der Tweede
Knnior dapper gostreden.
Do Vrijzinnigen hielden zich flink.
In het goheel kwamen een 700 kiezers meer
op dan bij de eerste stemming.
Hot stommenaantal, uitgebracht op den heer
Do Goer, den gekozene, steeg juist met dit
cjjt'er; do ontevreden Vlaardingers, die Van
Idonburg stelden, zullen ten slotte wel voor
hot moerondeel den Christel jjk-historiseben can-
didant hebben gestemd.
De heer Versteeg verwierf 1391 stemmen
moor.
Men behoeft dus waarlijk Schiedam niet
meer als oen verloren district te boschouwen.
Du cloricalo partij *8 er zeer sterk; vooral
de lloomsch katholieken hebbon daar cene
overgrooto lunchten daarom hebben wij ons
gcon oogenblik durven vleien met eeno over
winning van don liberalen candidaat.
Maar dat zulk oene sterke vrijzinnige partij
daar nog schuilt, die zooveel mannen in 't
vuur kan brongen, is een heugelijk verschijnsel-
En dat men die daartoe behoorende kiezers
heoffc opgewekt om hun kracht to toonen, is
de groote verdienste dor leiders in dit district
en zal voor do tookomst ontegenzeggelijk van
veol invloed zjjn.
De Rsgecring heeft weer een harer beloften
ingelost.
Zij heoft thans ingediend hot wetsontwerp
tot wettelijke verplichting van werklieden om
zich en hunne weduwen te v e r z e k e r en
tegen geldelijke gevolgen van
ouderdom.
Het ontwerp houdt 307 artikelen in en de
Memorie van Toelichting bevat 138 pagina's
druks.
De Regoering betoogt tot toelichting van
art. 1 (de verplichting tot verzekering) dat
het algemeen belang vordert dat een talrjjke
klasse van personen niet op gevorderden
leeftijd vry algemeen geheel of ten deele
teu laste komt van wie dien last bezwaar
lijk kunnen dragon, hetzij van eveneens wei
nig vermogende verwanten, hetzij van de
bjjzondere of oponbare armenzorg. Het bewust
zijn dat in de toekomst het een of het ander
voor hou kan zjjn weggelegd, oefent op de ar
beiders een by uitstek neerdrukkende werking
uit. Zjj zouden in hooge mate worden opge
beurd en in redelijken zin versterkt, indien
oene organisatie bestond, krachtens welke hun
op den ouden dag een rente werd verzekerd,
waarvoor do middelen uit hun eigen bgdragon
Zou Multatuli's Vorstenschool hot zoo lang,
nu reeds dertig jaar, als tooneefetuk bobben
uitgehouden, wanneer het niet de sterk ont-
rooronde tooneelen van het vierde bedrijf in
Hanna's kamer had gehad?
We gelooven het niet. De «vluchtige schets",
zooals Multatuli het zelf noemde, «van oen
paar verschillende wjjzen, waarop hoogge
plaatste personon hun roeping zouden kunnen
opvatten", is deerlijk gehavend door den vooral
voor leer-dichtdrama's zoo onbarmhartigen tijd.
Wat lijj Koningin Louise laat verkondigen in
ellenlange, breedsprakige tirades, klinkt nu
soms zoo hol. Mon heeft het al zoo vaak ge
hoord.
Maar hot is niet alleen aan Multatuli dat dit
geweten moot worden. Het iB de tijd dio het
gedaan heeftJuist over die onderwerpen, over
de begrippen van zorg voor do lagere standen,
over do positie van de vorsten, iB in die dertig
jaar een onorme omkeer gekomen in de alge-
moeno gangbare meening. Veel, van wat toen
als nieuwe denkbeelden friach klonk, is nu
goinoongoed geworden.
En hoe mooi de taal ook moge wezen, en
hoe groot hot ooren-genot ook moge zyn van
het lui storen naar die vloeiende zinnen met
hun forache beelden, als het stuk daarop
alloon had moeten rekenen voor zijn bucccb,
dan zou het al lang van het tooneel zjjn ver
dwenen, om een bljjvende plaats te krijgen
en die hunner workgovors werden bijeenge
bracht. Tusschonkomst van den Staat tot hot
verplicht maken dier bijdragen is onmisbaar,
wyl de arbeiders zelfs met den steun hunner
werkgevers onmachtig zjjn een zoodanige, voor
allen geldende organisatie tot Btand te brengen.
Het veranderen van do zedelijke verplichting
van werkgevers en arbeiders, om voor don
ouden dag der laatstgenoemden te zorgen, in
een wetteljjken plicht wordt ton volle ge
rechtvaardigd door het ulgemeen belang.
In overeenstemming met de meerderheid do-
Staatscommissie en op het voetspoor van het
ontworp invaliditeitswet wordt voorgesteld, aan
allen, wier inkomen uit arbeid zekere grers
niet ovorschrjjdt, de verplichting tot verzoLe-
ring op te leggen en die grens te bepalen op
f 1000 's jaars.
Voorts wordt voorgesteld aan den verzoker-
do, die den lecftjjd van 65 jaren bereikt cn
don wachttjjd vorvuld heeft, recht op ouder
domsrente toe te kennen. Do Regeering is van
mecning dat bet ingaan van ouderdomsrenlo
op 65-jarigon leeftjjd, nn hot financieel uitvoe-
baar is gebleken, in elk opzicht aanbeveling
verdient.
De Regoering hoeft zich verplicht gozien
aan de Koningin machtiging te verzoeken tot
intrekking van het ontworp-Invaliditeitswet'
omdat het onderworp daarbjj naar hare mee
ning niot geregeld werd mot die volledigheid
die to bereiken en te verlangen was. Zij is
van oordeel dat het onderwerp, voor zoover
het in de naaste tookomst lijj de wet beboert
to worden gerogeld, en bijzondere omstandig
heden zich daartegen niet verzetten tegelijker
tijd iu zijn geheel en bij één wet moet wor-
don geregeld.
Een enkele opmerking oireerzyds.
Er zal nog wel aanleiding zjjn om op dit
ontwerp terug te komen.
Jammer is 't voorzeker dat de politieke om
standigheden voor eene spoedige behandeling
niet bjjzonder gunstig zjjn,
Wjj kunnen alleen hopen dat de Staten
Generaal hunne werkzaamheden zoo rogeion
dat vooral dit ontwerp niet op de lange baan
worde geschoven. Bij goeden wil is er nog
kans dat het behandeld wordt.
Op do bogrooting voor Binnenlandsche zaken
voor 1908 hooft de afzonderljjke afdeeliug
Lager Onderwjjs het hooge eindcijfer
van f 18.654.526, d. i. 51/, ton meer dan voor
1907 is toegestaan en 3*/4 millioen boven de
werkelijke uitgaven van 1906. Deze lielaug-
rijko stijging is hoofdzakelijk het gevolg der
wet op het L. O. van 1905, door welker uit
voering do Ryksbjjdrage in de kosten van het
lager onderwjjs voor de openbare scholen
(10.4 millioen) met bjjna millioen en voor
de bjjzondere (5.3 millioen) met bjjna 3 mil
lioen zjjn gestegen. Een ontzaglijke tegen
in do boekenkast naast zooveel andoren van
onze nationale drama's, mooi van taal, maar
te langdradig om workoljjk te leven als drain a
Noen, het zjjn vooral de twee bovengenoemde
tooneelen uit het vierde bedrjjf, waarop het
big vend succes stount. Daar barst het stuk
plotseling uit zjjn rodeneer-omhulsel, en stort
het een vloed van hartstocht nit, als een
waterreservoir, waarvan in eens de dam door
breekt. Al wat in de vorige bedrjjven met
woorden zoo uitvoerig is geleeraard, wordt
in die toonoclen in eens omgezet in actie, in
dadon, cn düu eerst komt in den toeschouwer
do diepo ontroering en hot warme meeleven, die
de grootste overwinning zjjn van eentoonool-
stuk. Het is er mee als met Hanna, die zonder
begrjjpen luistert naar den omhaal van woor
den, waarmee Albert in zijn gedicht de poëzie
beschrijft, maar die wèl begrjjpt wat poëzie
is alB ze zelf haar groote daad van opoffering
togonover de Koningin doet.
Die plotselinge overgang was bij de opvoe
ring a 1 h i o r. Dinsdagavond, door het gezel
schap van Van Lior gegeven, nog meer voel
baar dan bij een opvoering in de oorspronko-
ljjke volgorde het geval zal zjjn. Welk motief
Multatuli er voor gehad heeft het tooneel in
do kamer van den koning het tweede to
nemen, hoewel hot in tjjdsorde het eerste
komt, weten we niet. Maar o. i. wordt dan
het bezwaar vermeden, dat, zooals nu, twee
bedrjjven achteroen bijna voortdurend de
Koningin aan hot woord is. Komt hot andere
stelling met een halve eeuw horwaarts, merkt
hot IIbid. op toen (1850) nog geen 2 ton voor
hst lager onderwjjs van Rijkswege werd uit
gegeven. In 1860, ondor de toepassing der
wet van 1857, was het bedrag tot bjjna 5 ton
gestegen; in 1881, ondor de wet van 1878,
tot 4'/a millioen, wnarbjj 3 als bjjdrage aan
do gemeentonin 1891, na toepussing der wet
van 1889, tot 5V< millioen (waaronder 3 a's
bjjdrage voor de openbare en s/4 vooc de bjj
zondere scholen); in 1900 tot 6.8 millioen,
waar by 3's millioen bijdrage voor do openbare
en 12 ton voor de byzondcro scholen.
Voor hydragen aan gemeenten is uitgetrok
ken f 11.143.560 en voor die aan byzondeie
scholen f 5.285.000.
De koston dor Iiyksbweekscholen met daar
aan vorbonden leerscholenéén voor onder-
wyzeressen te Apeldoorn en 6 voor ondorwg-
zers te Nyiuogen, Haarlem, Middelbarg,
Deventer, Groningen en Maastricht, zyn, wegens
de leerkrachten aan elko f 35.200 tot f43.200,
wcgonB toelagen voor huis vesting en verple
ging van kwoekelingen (f 300 aan telkens 84
en f 75 aan 40) 1 179.-100; en wegens ge
bouwen en hulpmiddelen f 73,585. Hierbij is
gerokond op vcrmeordoriiig van de jaarlyksche
plaatsing van kwoekelingen mot 4 (van 20 tot
24) en verbeteringen aan conigo scholen, o. a.
voor den handenarbeid (te Middelburg
on te Maastricht). Bovendien Jh f 1000 uit
getrokken als boginpost voor een zevende
kweekschool voor onderwyzers, waartoe de
plaats nog ia aan te wyzon.
D« post voor subsidiën, aan andere kweek
scholen te vcrloonou, bevat f 55.000 ton be
hoeve van oen 8-tal bgzondere instellingen die
op nieuw zgn ingericht naar de eisclien der
wet. Van do 7 ton voor normaallessen is 5
bestemd voor die van Rykswege gegeven
(f 25.000 meer dan voor 1907 toegestaan) en
f 190.000 voor bgzondere en voor hoofden van
scholen, dio onderwijzers hebban opgeleid.
Kameroverzicht.
Zitting van Dinsdag.
De motie, heden door den heer Van Kol
ingodiend, luidende
»De Kamer
van oordeel, dut Staatsexploitatie van inynen
voortaan regel moet zijn,
dat er geen reden bestaat om mynbouwcon-
cessies aan particulieren uit te geven,
gaat over tot de orde van don dag"
was nog een overblgfsel dor begrootingsdebat-
ten van verloden jaar, toen, door overmaat van
discussie, de Kamor geen tgd had om deze
zaak behoorlyk te besproken.
Thana word or don geheelen dag over gede
batteerd eu ten slotte werd zy aangenomen
met 33 tegen 23 stemmen, nadat een kleine
wyziging er in was aangebracht, n.l. hot woord
TOgel" werd geschrapt en in stede daarvan
alleon de «wens ihelykheid" uitgesproken.
Alle tegenstand iu dezen van de zyde van
Minister Veegens hoeft dus niets gobaat.
bedrgf ortussclion dan worden tenminste die
stoatknndigo en wysgeerige beschouwingen
door een tooneel van actie afgewisseld.
We moeten echter volmondig bekennen,dat
we ook in dio twoe bedryven van het begin
tot het eind met genot geluisterd hebben naar
de prachtig geschakeerde dictie, waarmee me
vrouw Van LierCuypers die verzen zei. Wat
een enorme zeggingskracht. En wat oen prach
tig, buigzaam geluid, dat ook het onbelang
rijke tot iets moois maakte, en bg voorbeeld
zelfs in hot toch heusch wel wat banale ver
haal van den droom van de dorenkroon en de
gouden kroon, ontroerdo door den teoderen toon,
waarop ze hot vortolde.
Maar bovendien heoft zo oen voornaamheid
en waardigheid aan de rol gegeven, die velen,
bg alle erkenning van haar voelzydig talent,
niot in zoo'n mate verwacht hadden. Haar
Louise is een creatie die zo onder haar aller
beste mag rekenon.
De heer Schwab speelde don Koningeen
uiterst mooilyke taak. Dirk Haspels heeft in
do herinnering aan zgn loopbaan verteld, dat
hg, toen hg die rol voor het eerst las, in zich
zolf dacht: «Liovo hemel, wat moet ik daarvan
maken De koning leek hem stapelgek in die
spelden-scène. En als eenige andere aanwyzing
had hg »dat serieuse, dat prachtige slot", zor»als
hg schrgft. Hg besloot do heele rol serieus te
spelen, en hg dood hot zóó, dat Multatuli
schroef«Dio kunstenaar heeft door 'n eigen-
De stemming droeg echter volstrekt geen
politiek karakter, zoowel onder do vóór-, als
onder de tegenstanders waren loden dor linker-
ou rochtorzyde beide te vinden. Evenmin liep
de scheidingslgn in democratische of conser
vatieve richting, want onder de tegenstanders
zag men rood-geklourde beeren, torwyl daar
entegen verschillende loden van behoudende
neiging vóór stemden, hetgeen zeker zyn
oorzaak vindt in de eigenaardige toestanden
bg ons vaderlandseh mgnbouwbedrijf, dat voor-
namelgk binnen do provincie Limburg blyft.
Of zouden hier de «billykheidsrodenen" ook
eenig gewicht in de schaal ge« orpen hebben
Minister Veegens vond, dat hot niet aan
ging, de tien concessie-aanvragers allen met
leege handen naar huis te sturen. Do heer
Van Kol achtte het echter juist van gr.iot
algemeen belang om dezen hoeren nul op hot
request te gevon.
Zulk een «bont stelletje" er was een
professor, een student, een rentenier, een can-
didaat-notaris en nog meer van «diverse plui
mage" onder was het zeker niet zuiver en
alleen te doen om den mynbouw in Limburg
te bevorderen en tot hoogoron bloei te brengen
De heer Van Kol meende, dat andere dryf-
veeren, mot namespeculatio-redonen er bg
in het spel waren, en ontraadde daarom ten
sterkste die 45.000 H.A., door hen aangevraagd,
aan het «particulier initiatiof" prys te geven.
De afgevaardigde van Enschede botoogde,
dat de rykdouiinen van den bodem der geheele
gemeenschap ton goede behooren te komen,
die dan ook boter dan een particulier in staat
is, voor gezonde arbeidsvoorwaarden onder de
niynwerkors zorg te dragen hg wees daarbg
op do in Pruisen bestanndo staats-mijn-exploi-
tatio, welke jaarlgks 15 millioen mark oplevert.
Do heer Nolens was hot op verschillende
punten met den heer Van Kol eens, al wilde
lig over het algemeen niet zoo ver gaan als deze.
De afgevaardigde van Venlo wenschte slechts
staat8-exploitatio betroffendo de terreinen,
waarvoor nu concessie was aangevraagd, te
meer omdat dit noodig is ter bevordering van
de thans gedreven exploitatie van staatswege.
Tevens pleitte hg voor langzame staats
exploitatie, erop wyzende boe ingewikke'd
doze kwestie in al zgn gevolgen is, en hoe
moeilgk het soms valt om geschikte arbeiders
in voldoende getale te krygen.
Do heeren Lohman en Van Citters daaren
tegen namen het «particulier initiatief" in
bescherming.
Volgens do vigeorende mynwot van 1810,
bestaan er tal van waarborgen voor de con
cessie-aanvragen; zelfs het advies van den
Raad van .State komt er bg in aanmerking.
De afgevaardigde van Ede meende dan ook
dat deze wet zoo maar niet op zgde gesehoven
kan worden, evenmin als die van 1901 en 1903.
De heeren Van Doorn en Van Bylandt
sloten zich hiorbjj aan. Eerstgenoemde oor
deelde, dat hoe n\eer mynon er geopend werden,
onverschillig of dit door den Staat of door
particulieren geschiedt, hoe grooter voordeel
dit voor de industrie in het algemeen zou
opleveren.
De heer Ruys de Beorenbrouek, die, evenals
do hoer Nolens, woont in de streek, waar deze
myn-exploitatio gedreven wordt, verklaarde
aardige opvatting van z'n rol daaraan een
waardigheid weten te geven, waardoor een
door mij begane fout in de karaktorteekening
van George volkomen wordt goedgemaakt."
Die waardigheid hebben we in de uitbeel
ding, welke de heer Schwab gaf, gemist. We
hebben van hem in het eerste bedrgf gekre
gen het heftig-zenuwachtige, prikkelbare, dat
in deze merkwaardige figuur ligt, maar we
hebbon toen niet gevoeld den dieperen grond
slag, die den ernstigen, berouwvollcn koning
van het laatste bedrgf mogelgk maakt en
verklaart.
Het zal wol niet meer noodig zgn uit te
wijden over do bewering dat Multatuli met
dio rol den koning heeft bedoeld. Hg heeft
dat zelf beslist ontkend. »'t Is me niet ge
bleken of er ook letterzetters zgn, die in m'n
vrind Puf 'n kameraad hebben herkend", merkt
hg zeer ad rem op in een voorrede tot Vorsten
school. En evenmin heeft hij met George een
bepaalden koning bedoeld.
Do andore rollen vonden meerendeels een
zeer goede vertolking, en dat wil boel wat
zeggen, want behalve de Koning en de Koningin
heeft dit ongemoene stuk nog meer moeilyke
rollen. Om de figuur van Spiridio zoo te geven
dat er bg alle vrgmoedigheid en brutaalheid
toch nog de in een hofomgeving zoo noodige
distinctie in blgft, vereischt hoogstaande
actourskunst. Maar zooals de heer L. de Vries
de rol speolde, waB dat alles uitstekend.
Ook de heer Erfmann was zeer verdienstelgk
mede, in het «algemeen bolang" vóór de motie-
Van Kol te zullen stommen, daar Staats
exploitatie gebleken is dor bevolking tin
goede te komen.
De heor Lely bestreed den heer Van Citters
in diens meening betreffende do wet van 1810.
De bevoegdheid om thans concossies te geven
of te weigeren word z. i. door doze wet iu
het geheol niet gepraejudioeerd.
Een heele staalkaart dus van opinion en
argumenten 1
Het debat was allesbehalve opgewekt. Even
kwam er wat vuur in, toen do heer Lobman
den heer Van Kol verweet, dat deze oen za: k
van zoo groot gewicht hier incidenteel door
onkundigen wildo doen uitmaken hg noenn'o
dit «er met de muts naar gooien 1"
De heer Van Kol gaf grimmig hierop ton
antwoord, dat de Kamer over zoovele zalen
beslist, die de leden niet geheol onder de knie
hebben
De hoer Schaper merkte puntig op, dat do -.e
«bescheidenheid" van don hoer Lohman hem
verwonderde.
In zgn ropliok beriep do hoor Lohman zich
op de «voorbereiding", welke anders aan do
behandeling van wetten pleegt vooraf te gaan,
terwgl dit bg oen motie natuurlgk niot Lot
geval is.
Alsof «voorbereiding" door do stukken oen
der zaak onkundig Kamerlid, ineens in con
deskundige zou omtoovorenDe heer Lo -
man stond wel eens sterker.
De heer Nolens bleek het in deze inot den
heer Lohman cons to zgn.
Nadat de Minister nogmaals verklaard luid,
dat hg, naast staatsexploitatie, ook partii-
liero oxploitatio zeer wenscholyk achtte cn
geen reden zag om stelselmatig concessies te
weigeren, als do exploitatie van staatswego
daarbg niet in het godrang kwam, werd t >1
stemmen overgegaan, met hot reods vermei,
resultaat.
Morgen behandeling dor mynwetten.
Er waren heden niet minder dan 44 leden
afwezig.
De tgd voor het ernstig hestudeereu der
begrootingsstukken is dan ook krap toege
meten, als 5 November a. s. de Indische be
grooting in behandeling moet komen.
De geloofsbrieven van don heer Holsdingeu
zgn ingekomen.
Tweede Kamerverkiezing.
De uitslag van de Dinsdag in het district
Schiedam gehouden herstemming voor u
keuze van oen lid der Tweede Kamer is do
volgendo
Uitgebracht werden op do heeren
Jhr mr D. J. de Geer (A. R., Chr. H. en
R. K.) 3667,
H. J. Versteeg (L. en V. D.) 3211 stemmen.
Zoodat gekozen is Jlir. De Geer.
Bij de eerste stemming namen daaraan U132
kiezerB met geldige biljetten doel.
Toen werden uitgebracht op de hoeren jhr
De Geer 2914, A. W. P. Idenburg (A. R.)421,
dr J. van Leeuwen (S. D.) 844 en Versteeg
1820 Btemmon.
Bg de algemeeno verkiezingen op 16 Junj
1905 werden 6512 geldige stemmen uitge
bracht. Bg eerste stemming werd toen go
als de alles kool berekenende Van Huisde. Hij
was zeer deftig in zgn optreden. Maar is het
wel juiBt dat een kamerheer, ook op gewone
dagen, steeds rondloopt in gala-uniform m t
steek en dogen?
Veel minder kon ons do heor Hoek bekoren
als Von Schikenscheuer. Neen, om van dien
halfgaren hofdandy één figuur to maken moet
dat telkens herhaalde fameus, Auf Ehrc en/,
geheel passen in den toon van alles wat Lij
zegt. Nu blonken zo tus9chon de andoio,
gewoon gezegde woorden, als oen flauw too-
noolaardigheidjo. En dat hoeft niet.
Dankbaarder dan een van de andoro rollen
is die van Hanna. Maar dat neemt niet weg
dat we mevrouw Erfmann—Sashach in langen
tgd niet zoo aungrgpond hebben zien spelen.
En het gesprek met do Koningin was als oen
duet van twee mooie stemmen.
En eindolyk zg nog met veel waardecring
genoemd de heer Do Vries in zgn dnbbcl-rol
van Herman en do heer J. Buderman die als
Puf mot goed inzicht vormedon had daarvan
een te komische figuur te maken.
De zaal was geheel uitverkocht.
Wij kannen hier nog bgvoogen dat movrouw
Van LierCuypers in het laatst van Januari
of het begin van Februari ook hier ter stede
zal optreden ter viering van haar 25-jsirigo
tooneelloopbaan.
