Dinsdag
20 December.
N°. 300.
147s Jaargang.
1904,
Kameroverzicht
Middelburg 19 December.
DAN8BN l
TENTOOlTSTELLlira
Boekbanden en Boekmerken.
Nationaal-Historische partij;
MIDttELBIRGSCHË dOÜKAIMT.
Deze eoarant verschijnt dagelijks, met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs, per kwartaal, zoowel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland franco pp., 2.
Afzonderlijke nummers kosten 5 cent.
THERMOMETER EN VERWACHTING.
19 Dec. 8 u. vm. 42 gr., 12 u. 46 gr., av. 4 a. 44 gr. F. —Verwacht: zwakke wind,
licht bewolkte lucht, geringe afname in temperatuur.
w
m
Advertentiën20 cent per regel. Bij abonnement veel lager. Geboorte-, dood- en
alle andere familieberichten en Dankbetuigingen van 1—7 regels 1.50; elke regel meer
20 cent. Reclames 40 oent per regel, ttroote letters naar de plaats, die zij innemen.
Tot de plaatsing van advertentiën en reclames, niet afkomstig uit Zeeland, betreffende
Handel, Nijverheid en Geldwezen, is uitsluitend gerechtigd het Algemeen' Advertentte-Unreau
A. DB BA MAR As,, SA. Voorburgwal 366, Amsterdam,
Het Centrum komt nog al eens grappig uit
den hoek.
Nu weer naar aanleiding van onze opmerking
aan het adres van het Handelsbladwelks re
dactie grondwetsherziening wil uitstellen tot,
zoo schreven wjj, »ja wanneer Met St Jutte-
mis, als de kalveren op het jjs dansen."
»Nu" zoo schrjjft het katholieke blad
«de kalveren dansen voorloopig nog niet op
het jjs.
»In het liberale kamp blijven alleen de
poppen aan 't dansen
Ho, ho, waarde collega van Het Centrumver
galoppeer u niet.
Wjj hebben nog nooit zooveel dansen zien
uitvoeren en nooit zoo naar eikaars pijpen
zien dansen als heden ten dage door de ver
bonden kerkeljjke partjjen
Het ljjkt wel een lancier, waarbjj men tegen
over eikaar allerlei strjjkages en buigingen
maakt om elkander in het gevlei te komen.
Jhr. mr. A. F. de Savornin Lohman geeft
daarbjj de wjja en het tempo aan en doet al
wat hg kan om den dans niet in de war te doen
loopen.
Wee wie niet precies op de maat danstwie,
zooals b. v. de heeren' Staalman en De Stuers,
een faux-pas maakt
Maar zonder dat er allerlei kromme, gansch
niet gracieuse sprongen gemaakt worden, loopt
het toch niet af.
En dan -. het dansen van een christeljjken
minister op een hofbal zjjn wij ook nog niet
vergeten.
Het Centrum had zjjn beeld wel wat geluk
kiger kunnen kiezen.
Zitting van Vrp dagavond.
De tweede Marine-avond was wel zoo inte
ressant als de eerste soiree, toen de Minister
zjjn pantserschip kreeg.
Ditmaal ging het over het marine-personeel
het brandende vraagstuk bjj onze marine.
Inderdaad, toestanden geljjk bjj onze marine
bestaan, zjjn zonder weerga in Europa. Matro
zen, stokers en onderofficieren, elke categorie
heeft zjjn Bond, die, als »vakvereeniging"jOp-
tredend, tevens indirect de krjjgstucht onder-
mjjnt zonder welke geen militaire organisatie
mogelijk is. Jaar in jaar uit is deze toestand
erger en slimmer geworden en in de laatste
jaren zien wjj l»jj de Marine-begrooting tel
kens den heer Hugenholtz met dossiers vol
grieven voor den dag komen, welke volgens
dezen afgevaardigde even zoovele aanklachten"
tegen den Minister zjjn.
Wat nu le denken van deze zaken?
Is deze Minister de man, die het marine
wagentje weder in het goede spoor zal brengen,
VAN
i.
Wat 's menschen geest in woorden zegt,
Dient in een goeden band gelegd.
De wjjsheid van dit rjjmpje, dat men op het
uithangbord van een bindery hier ter stede
kan vinden, is een paar menschengeslachten
lang vrjjwel zoek geweest, en is nog bjj een
groot deel van het publiek zoek Maar juist de
niet door ons gefantaseerde opmerking van
velenof boekbanden nu iets zjjn voor een
tentoonstelling is wel het beste argument
voor de expositie, die de Yereeniging Voor de
Kunst alhier thans georganiseerd heeft op
de bovenvoorzaal van de sociëteit St Joris. Ze
wordt morgen, Dinsdag, geopend, maar is thans
reeds zoover gevorderd dat we er iets over
kunnen meedeelen.
Het is met boekbanden gegaan als met zoo
vele andere dingen van dagelijksch gebruik.
Men mag er het publiek geen veiwjjt van
maken dat de belangstelling voor mooie boek
banden verloren is gegaan.
Toen een boek nog een voorwerp was dat
nu wel geen zeldzaamheid, maar toch een
bjjzonder bezit vormde, toen sprak het van
zelf dat de bezitter iets over had veor een
goeden band,.
of zjjn de middelen van redres, door den heer
Hugenholtz aangegeven, de juiste, die ons tot
dat doel zullen voeren
Al dadeljjk moet getuigd worden, dat de
marinemannen, die zich verongelijkt achten en
het tot zekere hoogte ook wel zullen zijn zulke
verschjjnselen zjjn niet «kunstmatig", geljjk de
minister meent, in het leven te roepen zich
al van een zeer ongelukkigen advocaat in de
Kamer hebben voorzien De hoogst ongepaste
en onkieache uitdrukkingen, waarvan hp zich
pleegt te bedienen, het brallen en snoeven, de
kunstmatige opwinding, waarin hp steeds ten
slotte vervalt, het druk en gewichtig doen,
dit bederft alles wat bp wil verdedigen. Hij
ergert de geheele Kamer zonder ook maar
iemand, behalve dan in den particulieren kring
zjjner partpgeneoten, te overtuigen. Daarom
wordt er geen aandacht gewjjd ook aan de
zaken, die werkelijk van gewicht zjjn. Steeds
wil hp personen treffen men herinnere zich
zjjn belacheljjken eisch, dat hp niet zou op
houden straf te eischen voor den luitenant ter
zee Ttickemanwaar hp zakelpk de grieven
van het personeel had dienen bloot te leggen.
Zjjn partjjgencot Schaper zou dit ongetwpfeld
anders behandelen. Maar Hugenholtz dient
zich aan als een soort van Eere-voorzitter van
het Anker, den bond der marinematrozen, en
in die qualiteit wordt hp noch door de Kamer
noch door den Minister erkend. Beiden lachen
hem uit of ergeren zich, en de belangstelling
althans der Kamer voor de marine-grieven
gaat geheel onder in de antipathie voor de
wjjze, waarop, die door hem ter sprake worden
gebracht.
Aan den anderen kant zjjn wjj ook niet
gerust, dat de minister zich een juiste voor
stelling heeft gevormd van den omvang van
het kwaad, en niet zonder bedenking zjjn de
middelen waarmede hjj den menschen hun
grieven wil ontnemen.
Volgen» hem bestaat er onder het mindere
marine-personeel »een kunstmatige verwilde
ring", een «kunstmatige klove". Daarop laat
echter volgen, dat er van een «algemeene
ontevredenheid", van «groote misstanden".onder
dat personeel geen sprake is. Dit is moeiljjk
te rjjmen en laat slechts ruimte over voor de
illusie van Z.Ex., dat er een kleine kring van
matrozen is, die de ontevredenheid aanwak
kert, zoodat, als hjj die elementen onschadelpk
heeft gemaakt, alles weder bjj de marine in
orde kan komen. Inderdaad een illusie, want
als men van Z.Ex verneemt hoe hjj die ele
menten wil verwjjderen eerst «corrigeeren''
en als dat niet helpt dan «aan wal zetten"
wordt het er niet duidelpker ep, dat daarmede
de «kunstmatige verwildering" afdoende wordt
tegengegaan. Integendeel dat kweekt «marte
laren" dat helpt Hugenholtz aan zjjn propa
gandisten. Bovendien doet de uitlegging, die
hp van het gebeurde op de Assahan gaf, waar
zoo niet tegen den letter dan toch zeker tegen
den geest van het grondwettig gewaarborgd
recht van briefgeheim werd gezondigd, vreezen
dat de Minister een zeer verkeerden weg op
gaat
Het is volkomen waaraan boord gelden
de facto andere wetten dan aan wal, maar om
nu maar «eiken commandant, die weet waarom
bjj iets doet", nimmer te désavoueeren, dat is
hoogst bedenkeljjk en kan zijn het handhaven
van een systeem van persoonlijke willekeur,
Maar toen de steeds verbeterde drukpersen
het boek goedkooper en goedkooper maSkten,
móest dat wel ophouden. Er was geen denken
aan om de ontzaglpke massa's boeken, die
werden uitgegeven, allen goed te laten inbinden
De band zou vaak drie, viermaal zoo duur zjjn
geweest als het boek zelf. Nog daargelaten dat
er onder de boeken zooveel eendagsvliegen
zjjn waarvoor niemand speciale onkosten over
heeft
Er werden nog steeds banden voor gemaakt)
zeker! Maar de dure versiering met hand
stempels maakte plaats voor de machinaal be
drukte stempelbanden, en, zooala op ieder
gebied van kunstnijverheid in de 19e eeuw
gebeurde, zjjn de kunstenaars bp het geluid
van de machine verschrikt weggevlucht,
totdat ze er ten slotte weer aarzelend naar
toe kwamen, puur uit ergernis over het bar-
leeljjke dat zjj bjj stapels om zich heen zagen.
Toen heelt de reactie in de kunstnijverheid
ook uiting gevonden in de boekbanden,
heel langzaam aan, maar op deze tentoon
stelling kan men zien welke verrassende resul
taten er reeds zjjn bereikt.
Ten deele doordat de kunstenaars weer in
de leer zjjn gegaan by de oude meesters in de
bindkunst, ten deele doordat ze geprobeerd
hebben die, ruw er op los stempelende machines
te temmen en te dresseeren, en ten deele doordat
ze nieuwe wegen gezocht hebben.
dat juist de betreurde «verwildering" onder
het mindere personeel heeft veroorzaakt.
Niemand twpfelt aan den goeden wil van
Z. Exaan de «populariteit" —om het op zjjn
Staalmaniaansch te zeggen van dezen Mi
nister onder het marinepersoneel, maar niet
zoo zeker is men van een taktvol optreden der
officieren, van hun gave om met hun minderen
te kunnen omgaan
En waar nu de Minister verklaart met ijzeren
hand de krpgstacht te zullen handhaven, had
hp tevens en met niet minder nadruk moeten
verklaren, dat ook scherp gelet zal worden op
alles wat aanleiding kan geven tot vergrjjpen
tegen de krjjgstuchtaanleiding komende
niet van onderen maar van boven. De heer
Verhep zocht dan ook de verbetering, waar zp
o. i. moet gevonden worden, n. 1. in een ver
andering van den geest van het corps marine
officieren.
Een opmerking, waaraan Z. Ex. wel wat meer
aandacht had mogen schenken dan hp deed.
In elk geval, aan goeden wil en goede voor
nemens ontbreekt het den Minister niet en met
verlangen zien wjj uit naar den 3d en December
1905, den fatalen dag voor de /Infcermenschen
wier rjjk dan, naar de minister voorspelde,
uit zal zpn.
Ten slotte werd nog de «predikanten-kotter"
besproken, welk «geestelpk pantserschip" nog
zpn plaats in de formatie moet innemen. De
minister wist eigenljjk niet goed, wat hjj met
datdrpvende «hoofdkwartier" van geestelpken
moest aanvangen. De dominés zouden «op de
proef" komen.
En slagen de «proeven" niet, welnu, dan
worden ze niet «voortgezet".
Staalman, die er verstand van heeft, zag er
weinig heil in, en vertelde aan Duymaer, den
wpsneuzige, die middels de christelpke offi-
cieren-vereeniging voor een «geestelijke" zal
zorgen, dat hp «er nu absoluut geen verstand
van had", waarop Duymaer, die telkens inter-
rompeerde, maar heel verstandig zpn mond
hield.
Wp verwedden er een kleinigheid om, dat
ook de minister het meer houdt met de ma-
rinepreeken van ds Dyserinck geschikt voor
alle gezindten om aan te hooren dan op
de «symbolisch oude-kotter", hoofdkwartier der
dominés.
Met 40 tegen 8 stemmen werd de begrooting
van Marine aangenomen. Het was kwart na
eenen.
Zitting van Zaterdag.
Minister De Marez Oyens is met zjjn «sym
pathie" en zpn wjj zullen het maar noemen
aardige praatjes van daag leelpk terecht
gekomen.
Bp Mpn-wezen was een amendement-Tan
ForeeBt voorgesteld om den post arbeiderswo
ningen met f 13,400 te verminderen. Later bracht
hp dit bedrag tot f25 terug, zooals hjj ook
met andere amendementen gedaan had, welk
gewpzigd amendement zonder verwpl door den
Minister werd overgenomen
In eens schiet echter de heer Schaper naar
voren en verklaarde dat er een «relletje" van
gemaakt wordt, de voorzitter niet eens vraagt
of het amendement wel voldoende gesteund
wordt, en zoodoende de critiek van den heer
Van Foreest geheel waardeloos wordt gemaakt.
De dpkgraai was er onthutst van.
Maar nog boozer dan de heer Schaper was
Maar allereerst een enkel woord over de
techniek.
Het zal menigeen misschien wat kras klin
ken als we beweren dat er menschen zpn die
niet het verschil kennen tusschen innaaien en
inbinden. Maar dat er heel velen zpn die nooit
over dat verschil nagedacht hebben, en dat er
nog veel meer zpn die niet weten hoe het in
binden eigenljjk in zpn werk gaat, is zeker.
De bezoeker van de tentoonstelling heeft
gelegenheid aanschouwingsonderwps in die
zaak te krpgen. Er is een inzending van den
heer C. W. Dhup, waarin men ziet hoe een
boek in de naaibank ligt en hoe iedere katern
aan de gespannen touwen wordt genaaid.
Voorts vindt men er de verschillende soorten
leer en linnen, voor het inbinden gebruikt, en
ook de stempeltjes,' de petit Jers, waarmee de
binder op het blad en den rug van den band
de ljjnen en ornamenten in goud inperst, vaak
zeer samengestelde figuren opbouwend met twee
of drie stempeltjes.
Juist in deze laatste kunstleverden de o u d e
meesters vaak zulk knap en mooi werk.
Men bezie bijvoorbeeld op de tentoonstelling
den band van het z.g. «Gulden register" uit
het gemeentelpk archief van Middelburg, en
die van de gildeboeken. Door het niet precies
overal aansluiten der onderdeelen kan men
soms bp nauwkeurig toezien nagaan uit welke
figuurtjes het geheel is samengesteld. En toch
wat een mooi geheel vormt zoo'n bandIn
het bjjzonder het ordonnantieboek van de
de heer Drucker, die kort en bondig van den
Minister overlegging der teekeningen vroeg.
Hierop volgde bjjna geen antwoord. Nogmaals
drong nu de heer Drucker aan, thans onder
bedreiging «middelen te zullen aanwenden")
welke «zeer onaangenaam" voor Z.Exc. konden
zjjn. (Een motie van wantrouwen). Eerst
daarna verklaarde de Minister zich bereid aan
het verzoek te zullen voldoen.
De geheele rechterzpde stond naar dit duel
te kpken zonder een woord tot steun van den
Minister te zeggen. Met zpn verhalen over
de «Zondagsrust" had hjj het blpkbaar ook in
dien hoek geheel verkorven. Nauweljjks was
dit achter den rug ot de heeren De Stuers en
Lohman begonnen te krakeelen. Ook over een
amendement-Van Foreest, nl. om de kosten
voor een bureelgebouw voor den centralen
mpnraad per memorie uit te trekken.
De heer De Stuers om het amendement te
ondersteunen, de heer De Savornin Lohman
om het te bestrjjden, tevens den minister een
hart onder den riem te steken. Daarbjj haalden
de heeren allerlei oude koeien uit de sloot
De heesr Lohman herinnerde aan den bouw van
het gouvemementshotel te Assen, dat met
20.000 de raming overschreed en waarvan
toen ook geen teekeningen waren overgelegd,
zooals nu van het bureelgebouw in Limburg
werd verlangd.
En daar had men het zaakje aan den gang
De Stuers, die al lang op den heer Lohman
«geloerd" had, pakte uit over zpn ervaringen
als referendaris, toen hjj den heer Lohman
«beduusd en bedremmeld" had gemaakt. Stel
u veorde heer Lohman «beduusd en bedrem
meld" Juist die plannen voor het gouverne
mentsgebouw te Assen hadden dat merkwaar
dig resultaat bjj den hoer Lohman gehad. De
heer De Stuers had ze hem voorgelegd en was
er volmaakt mede accoord gegaan. Het was
een allervermakelpkst incident. Later komt
er een brochure van den heer De Stuers over
deze zaak, zoodat het genot nog niet uit is.
Het zal zpn om van te Bmullen.
Het amendement-Tan Foreest werd echter
ten slotte ingetrokken.
Bjj Landbouw klaagde de heer Schaper over
de door prins Hendrik ingevoerde wilde zwjjnen
te Apeldoorn Dat kon gevaarljjk worden. De
Minister beloofde in dat geval toepassing der
jachtwet. Verder betoogen zonder slot of zin
van den heer Brants over vivisectie, heide-ont-
gïnning, en andere onderwerpen hy had
elke «redevoering" in een enveloppe, wat een
niet geringen lachlust opwekte drong de
heer Smeenge aan op het aanschaffen van
«temperament volle fokstieren" en lieten nog
tal van sprekers hun licht schpnen over post
en telegrafiezaken.
Op dit debat komen wp nog wel nader terug.
Zp, die deze nieuwe party in ons land
willen oprichten, hebben thans het «Program
van beginselen" in het licht gegeven, dat,
blpkens eene advertentie in dit nommer, alom
tegen 15 cent verkrpgbaar is gesteld.
Wie daarin dus belang stelt, kan zich dit
program voor luttelen prps aanschaffen.
Toch wenschen wp onzen lezers eenige
mededeelingen te doen omtrent de in dat
program verkondigde beginselen.
chirurgpns is zeer smaakvol te noemen.
Natuurlpk waren dat, ook in die dagen, luxe
banden, en datzelfde geldt van de tien imitaties
van beroemde oude banden, waarin de geëx
poseerde jaargangen van de Anglo Saxon Review
zpn gebonden. Dat waren alle oorspronkelpke
banden, speciaal gemaakt voor een koning, een
kardinaal, of een paus en men kan ze dat
aanzien. Ook al zpn sommige voor onzen tegen-
woordigen smaak wat druk, van overladen
goudversiering is echter geen sprake. Bp allen
krpgt men een mooi geheel voor zich.
Maar er zpn ook tal van banden meer be
stemd voor gewone stervelingen; de provin
ciale bibliotheek, de heer R. W. P. de Vries te
Amsterdam, en nog anderen leverden daarvoor
interessante bpdragen, meest uit de 17e en 18e
eeui.
Iets zeer bpzonders zpn een vpftal der z.g
letterregisters uit het rpks archief in Zeeland,
door het rpk voor de expositie afgestaan. Deze
banden hebben ten eemte de merkwaardigheid,
dat de bevestiging van het register aan den
band aan de buitenzpde geschiedt door repen
leer die over den rug loopen en door een sier-
lpk vlechtwerk op het blad zpn vastgemaakt,
zooals men veel in de archieven in deze pro
vincie ziet
Maar bovendien zpn deze vpf exemplaren
op het blad en op de klap die er als een por
tefeuille om slaat, fraai bewerkt en versierd
met ornamenten en wapens in goudstempel
Op den rug draagt ieder register een eigen
Daaruit blpkt dat die party eene wil zpn
van den middenweg.
Zp plaatst zich, volgens art. 1 van dat
program, op den bodem van het historisch
staatsrecht en streeft dientengevolge naar eene
ontwikkeling van Staat en maatschappij op
historischen grondslag.
«Zjj streeft" zegt het niet mooi geredi
geerde art. 2 «rekening houdende met het
godsdienstig karakter van het volksleven, naar
een geleidelpken vooruitgang, rekening hou
dende met de behoeften van het oogenblik,
onder naleving van alle geldende bepalingen
en eerbiediging van verkregen rechten."
Dat zp trouw wil zpn aan Koningin Wilhel-
mina en hare rechtmatige erfgenamendat zp
de rechten van den drager der Kroon wil
handhaven spreekt van zelf.
Belangrpker zpn de verklaringen omtrent het
kiesrecht, de vertegenwoordiging en de sociale
wetgeving.
Art. 5 zegt: «Aangezien de maatschapop
zich uit het gezin heeft ontwikkeld, behoort
het kiesrecht te worden toegekend aan
mannelpke gezinshoofden, wier leeftpd en
wier ontwikkeling en maatschappelpke om
standigheden hen in staat kunnen doen achten
om zelfstandig over het algemeen belang te
oordeelendaarnaast aan andere mannelpke
Nederlanders, die aan dezelfde vereischten
voldoen."
Volgens artikel 6 wenscht de party hand
having der op de Grondwet steunende rechten
der Staten -Generaal, maar beschouwt
de Volksvertegenwoordiging niet als een or
gaan der Overheid.
En artikel 7 verkondigt dat het volkska
rakter en de nationale vrpheidszin decentrali
satie en vryheid van beweging op wetgevend
en administratief gebied eischen.
De party staat, volgens art. 11, de toepas
sing eener krachtige sociale staatkunde
voor, welke uitgaat van het beginsel, dat aan
iedere dwingende wettelpke regeling vooraf
moet gaan het aanwakkeren en steunen van
het particulier initiatief, met dien verstande,
dat de Overheid slechts daar moet ingrppen,
waar het particulier initiatief onvoldoende is
gebleken, terwpl, waar regelen moeten worden
gesteld, deze noch aan bedoeld initiatief noch
aan da ontwikkeling van eenigen tak van
welvaart belemmeringen in den weg behooren
te leggen.
Het optreden der Overheid houde steeds
rekening mot de eischen van een goed finan-
ciëel, beleid, in dier voege, dat algemeene ge
wichtige Rpksbelangen niet opgeofferd worden
aan de belangen van fene bepaalde klasse der
bevolking.
De wettelijke regeling der armenzorg
moet, blpkens artikel 12, uitgaan van het be
ginsel, dat de overheid slechts dan behoort
in te grjjpen, wanneer de krachten van kerke-
lyke of particuliere instellingen te kort
schieten. De aldus geregelde armenzorg drage
zoo veel mogelpk het karakter van blpvende
verbetering in den economischen toestand der
bedeelden.
De onderlinge samenwerking der verschil
lende instellingen worde bevorderd.
Onze weerbaarheid moethoofdzakelpk
gericht zpn op handhaving van onze neutra
liteit.
Ter wille van de landsverdediging behooren
letter. Vandaar de naam. Ook uit Veere zpn
er eenige dergelpke banden.
Het is hier echter niet de plaats om uitvoe
rig over die oude banden uit te wjjden, want
de overgroote meerderheid van het tentoonge
stelde is modern werk, en daarvan is weer
't grootste deel speciaal bindwerk, d.w.z. geen
bp massa's gemaakte stempelbanden, maar
iedere band afzonderlpk bewerkt.
Bpna al dat moderne dateert uit den tpd
der herleving.
Drie kwart van de 19de eeuw is de kunst
van boekbinden doodgedrukt door het goed-
koope boek. Toen kwam in de laatste kwart
eeuw van uit Engeland de herleving van de
bewerking van het geheele boek druk, papier,
enz., en daarmee ook van den bandeen
beweging waaraan de naam van William
Morris onafscheidelpk verbonden is.
Maar er is toch één land geweest waarin de
traditie van de boekbinderij bewaard bleefin
Frankrpk, het klassieke land van die kunst'in
de 17e en 18de eeuw, heeft men aldoor binders
gehad, die uitmuntten in het buitengewoon
zorgvuldig afwerken van hun banden, in het
zuiver trekken der lpnen, in het precies
plaatsen van de stempels, van de z.g. dentelle
aan den rand van de binnenzpde, handwerk
das in de uiterste prefectie.
Dank zjj de inzending van een boekenlief
hebber hier ter stede is deze Fransche kunst
goed vertegenwoordigd. En 'men övertuige zich
