W oensdag
15 Juni.
Uit Stad en Provincie.
N°. 139.
147" Jaargang.
1904.
Middelburg 14 Juni.
Het gevaar dat dreigt.
BENOEMINGEN, ENZ.
MIDDELBURGSOIE
**r>ï f
Deze courant verschijnt d a g e 1 ij k s met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs,'per kwartaal, zoowel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland franco pp., 2.
Afzonderlijke nummers kosten 5 cent.
THERMOMETER EN VERWACHTING.
14 Juni 8 u. vm 65 gr., 12 u. 76 gr., av. 4 u. 80 gr. F. Verwacht: matige Z. wind,
bewolkte lucht, weinig verandering in temperatuur.
Advertentiën20 cent per regel. Geboorte-, dood- en alle andere familieberichten en
Dankbetuigingen van 1—7 regels 1.50; elke regel meer 20 cent. Reclames 40 cent per regel.
Groote letters naar de plaats, die zij innemen.
Tot de plaatsing van advertentiën en reclames, niet afkomstig uit Zeeland, betreffende
Handel, Ngverheid en Geldwezen, is uitsluitend gerechtigd het Algemeen Advertentie-Bureau
A. RE LA MAR Ai., N.Z. Voorburgwal 906, Amsterdam.
Het moet aldus schryft P. ons uit
Zeeuwsch Vlaanderen's Oostelgk
deel het moet van de zgde der Sociaal
democraten eens gezegd zyn ik meen by
monde van mr Troelstra dat zy voor hun
partg vrywel onverschillig zgn, of ons lager
onderwgs openbaar, dan wel bgzonder
zgn zal, bgzonder genomen in de beteekenis
van christelijk of misschien beter sectarisch,
omdat zy bg hun volgelingen minstens even-
velen tellen, die het laatste als die het eerst
genoemde onderwgs in hun jeugd genoten
hebben.
Als het uit den mond is gekomen van den
genoemde, dan zal 't wel waar zgnmaar dan
is het te meer toekerend, en te minder be-
grgpelgk, waarom men van de zgde der huidige
regeering zoo knaagt aan het openbaar onder
wgs, het lager niet alleen. Van kerstening
van 't volk door zoogenaamd christelgk onder
wgs blgkt dan niet veel.
En toch blgft men maar altgd door knagen,
knagen aan dat onderwgs, dat probeert te zgn,
althans meer en meer te worden, onderwgs
voor al de kinderen des volks.
't Is waar, het onderwgs, in de kinderjaren
genoten, is niet altgd verantwoordelgk te
stellen voor de beginselen, door den man of
de vrouw in latere jaren beleden. Men zou
soms zeggenhet openbaar onderwgs was voor
sommigen een reine Calvinisten cultuur,
om van andere clericale cultuur maar niet te
spreken. In deze streek vindt men voorbeelden
van menschen, wipn het in hun ambt of be
trekking zeer naar den vleesche is gegaan en
nog gaat, sinds ze wat anders belgden dan
wat ze van het smalend genoemde godsdienst-
looze onderwgs hebben meegekregenkennis,
bekwaamheid en deugd.
Van de kennis en bekwaamheid maken ze
gebruik of ze gelyk hebben maar hun
deugd heet verkerstend te zgn.
Toch maar altgd knagen
Toen baron Mackay minister van binnen-
landsche zaken was, wist men wat men aan
hem had als departementschef toonde hg zich
den voorstander van bgzonder, in casu christe
lgk onderwgs. De heer Goeman Borgesius, de
voorstander van openbaar onderwgs, bezorgde
nog belangrgker concessiën aan de christelyke
lagere scholen. Nu, nu eerst een heusch
christelgk ministerie aan 't roer zit, wacht men
nog steeds op de wyziging der wet op het
lager onderwgs, waardoor men geformuleerd
zou zien in hoogste instantie waarom
het gaat, en laat men voorafgaan een wet op
het hooger onderwgs en drankwetgekeuvel,
Dat men met hooger onderwgs begon, valt
niet te verwonderende 'oovendry vende partg
van tegenwoordig houdt van de wetenschap
>van Boven af", al schaamt ze zich niet met
erg laag-bjj-den-grondsche argumenten haar
zaak te bepleiten.
En knagen gaat ook gemakkelgker, zg het
wat langzamer.
De medici hebben het ons geleerd, hoe dat
kleine goed, dat men nu eens microben, dan
weer baccillen, een andermaal bacteriën noemt,
zgn verwoestend werk uitoefent, ongezien en
ongemerkt, tenzy voor deskundigen, maar vast
voorbereiden de catastrofe, het inzinken van
het lichaam, waaraan ze peuterden, als dat
lichaam niet een krachtig weerstandsvermogen
bezit.
Dus knagen. De openbare school schelden
als erger dan kroeg of bordeel -- dat is in
deze dagen geen gangbare munt. Maar jonge
menschen, die de bevoegdheid voor hun vak
verkregon, dwingen lid te worden van »byzon
dere" onderwgzersvereenigingen, op poene van
geen plaats te krygen, jonge menschen, die
reikhalzen naar het verdienen zg het karig
van hun eigen broodFhistoire dun
sous-maitre van Erckman-Chatrian is, ook in
Nederland, in deze tgden nog historiehelaas
Meisjes, die zich te eng gevoelen bg het
bjjzonder christelgk onderwgs, worden gedreigd
met ontslag, erger, worden zonder vorm van
proces buiten de deur gezet, als ze 't wagen
te dingen naar een plaats aan de openbare
school.
Aangenomen de groote mogelgkheid het
lot is grillig en vaak wreed dat zulke
jonge menschen moeten bukken, vanwege de
broodval, wat een plooi moet er dan komen
in hun karakter, wat onbetrouwbaron invloed
moeten ze daardoor oefenen op hunne leer
lingen, die toch, niet het minst in de lagere
school, van hun leiders moeten leeren hoog te
houden de vaan der Waarheid en der Eerlgk-
heid, bedoeld in den zin van moreel beginsel.
De heer Ketelaar, het Tweede Kamerlid, heeft
het in Goes dezer dagen terecht gezegdhet
gaat bg het openbaar lager onderwgs om het
kind, ergo van beneden uit, niet om de
Leer, die van boven af komt. Ellen Key zal
toch, is te hopen, voor Nederland niet te ver
geefs geschreven hebben haar schoon boek
Das Jahrhundert des Kindes.
Ein netter Indexin de Kölnische Zeitung, in
no. 131 van de Midd. Crt. even gememoreerd,
toont duidelyk aan, hoe in ons vrge Neder
land tegenwoordig de byl ligt aan den wortel
van den Boom der Vryheid.
Geen onderwgs ex cathedrazou dat woord
van Amos Comenius voor Nederland vergeefs
gesproken zgn, in ons vrge Nederland dat den
spreker herbergde en begroef, toen zgn vader
land, om dat woord alleen, hem verjoeg. Zou men
in de 20ste eeuw het eenvoudig monument, dat
te Naarden te zyner eere is gesticht, in deze
tgden moeten omfloersen, omdat-
Ja, men moet wel eens gezegd hebben, dat
dr Kuyper, ware hg in den tgd, dien hg daar
voor geschikt achtte, tot professor te Utrecht
benoemd geworden, hg minder kwaad zou
hebben gesticht.
Als dat waar is, dan zou men zoo zeggen
»het is des Christens lot smaadheid te dragen
en vergeef het hun, ze weten niet, wat ze
doen."
Intusschen, om Multatuli even aan te
halentot we 't weten, is goed en kwaad
dan één
Moge de Eerste Kamer wel weten, wat ze
doet, als ze te mee over de Hooger-onderwys-
wet te beslissen heeft.
Geen ex cathedra bg het onderwgs, evenmin
bg het hooger als bg het lager. Elke inrich
ting van onderwgs zg een plaats, waar, onder
het aanleeren van gepaste en nuttige kundig
heden, worde opgevoed tot deugd; zg m.a.w.
een paedagogisch instituut.
Velerlei gevaar dreigt den mensch. Zoo is
en vogue tegenwoordig het gele gevaar. Wat
dan zeker bedoeld rassengevaar. 't Is moge-
lyk, dat zoo iets bestaat. Maar 't is ook
mogelgk, dat er bg gelen en zwarten en blan
ken menschen wonen, wier natuur zóo van
adellyken huize is, dat er kan gedacht worden
aan »het huis, waar broederen samen wonen."
Bg zoo'n mogelgkheid vooral zou het vree-
selgk jammer zgn, als ons dierbaar vaderland
werd een prooi van menschen, die het zeker
beter weten dan anderenaan wie expres de
waarheid is geopenbaard.
Ik houd meer van hen die zich zeiven niet
zoo hoog stellen maar ruimer in opvatting
zgn en ryker in liefde voor alle menschen.
Dr. KUYPER EN RE SCHRIFT.
Bg een debat, dat Maandagavond te Rotter
dam plaats had, heeft mr Goeman Borgesius
erop gewezen dat dr Kuyper zelf bg de be
handeling der begrooting in December, in de
Tweede kamer, heeft verklaard dat de Schrift
niets te maken heeft bg de behandeling van
wetten, doch nu komen de verkiezingen en op
eens heet het weder dat wie op liberalen stemt,
zyne stem uitbrengt tegen ChristusHet is te
hopen dat dergelyke politiek, die voor het
overige niets tot stand brengt, niet zal zege
vieren.
MERKWAARDIGE ONTHULLINGEN.
Nog eene enkele aanhaling uit de brochure
van den heer F. H. van Leeuwen, predikant
te Rgsoord.
Zjj is leerzaam en interessant in verband
met de geschiedenis van den dag en met de
thans in de Eerste kamer aanhangige Hooger
Onderwgswet.
Vóór eenige weken is te Apeldoorn aan dr
J. Th. de Visser een adres van hulde aange
boden wegens »den zedeljjken moed", door hem
betoond bg de behandeling van het Hooger
Onderwysontwerp, waartegen hg als éénig lid
der meerderheid gestemd heeft. Met die hulde
van »zedelijken moed" kan de heer Van Leeuwen
blykbaar niet instemmen.
Na herinnerd te hebben aan het antwoord
van dr De Visser aan de aanbieders van het
adres, dat hg, »als oprecht vriend van het
Christelgk Kabinet", slechts door zijne innige
overtuiging gedreven tegen de wet bad gestemd,
laat de schryver de volgende merkwaardige
onthullingen volgen:
Velen overal in den lande hebben uitge
sproken: wat is het toch dwaas en jammer'dat
niet t ij d i g, door een sterke protest-beweging
uit onze Ned. Herv. Kerk, de oogen van som
mige Kamerleden en anderen zgn geopend voor
den bedenkelyken achtergrond van dit ontwerp
Er is wel zulk een beweging op touw gezet,
maar ds Moquette had recht, in zgn uitnemend
openingswoord ter vergadering van 22 Maart
04 te Utrecht, te spreken van»laat te
laat
Doch terstond daarop is door één der aan
wezigen medegedeeld, aan wien men dit »laat
te laat" moest danken of wyten. Namelgk
aan dr J. Th. de Visser
Onder degenen, die aan de Tweede Kamer
instemming betuigd hebben met het adres der
Amsterdamsche predikanten, was ook de Frie-
sche Predikanten- Vereeniging.
Dat deze geen doeltreffende pogingen heeft
gedaan om den Frieschen en anderen Ned.
Herv. Kamerleden een beslist advies tegen het
ongewyzigde ontwerp te zenden, is eveneens
te danken öf te wgten aan dr J. Th. de
Visser
Want in 1903 op de September-vergadering
van de Friesche Pred. Vereen, werd het voor
stel om een manifest te doen uitgaan, waarin
herstel van de theologische faculteit geëischt
werd als voorwaarde van aanneming der wet,
alleen verworpen omdat men beter vond af te
wachten het rapport van de commissie ad hoe,
benoemd op eene vergadering te Utrecht, ter
stond na die der predikanten in 't voorjaar
van 1903.
Maar dit rapport is nooit verschenen.
De commissie vergaderde zelfs nooit.
Doordat zg wachtte en nóg wacht op een
sein van dr De Visser. Deze n. 1., die weten
kon wat er vóór en achter de politiek-scher-
men gebeurde, heeft ter vergadering, waar die
commissie benoemd is, beloofdte zullen
waarschuwen zoodra het z. i. tgd werd vöor
een adres-beweging tegen het wetsontwerp.
Maar die tgd is, hoewel hgzelf sfier" tegen
stemde, niet gekomen. Waardoor de minis
ter met zekere voldoening erop kon wyzen,
dat vanuit de Ned. Herv. kringen geen op
positie werd gevoerd.
Z. Exc. kon natuurlyk niet weten dat de
voorgenomen protestbeweging is bezworen door
den éenigen t e g e n-stemmer van de
wechterzyde
Bg kon. besluit:
zgn dr F. K. A. Rombach, te Rotterdam, e»
mr C. E. Achterberg, inspecteur der registratie
en domeinen van de 1ste kl. bg het Dep. van
Financien, benoemd tot ridder in de orde van
den Nederlandschen Leeuw
is tgdelgk benoemd tot adjunct-ingenieur
der mynen J. G. Bousquet, mgningenieur, te
Hilversum.
Blgkens mededeeling van het centraal bureau
voor de statistiek bedroeg op 1 Januari de
bevolking van het rgk 5.430.973 personen,
2.690.205 mannen en 2.740.768 vrouwen.
Uit die opgaaf blgkt verder, dat de bevolking
van Nederland in 1903 is toegenomen met
83.783 inwoners, of 15.67 per mille. Voor de
groote gemeenten die met eene bevolking
van meer dan 20.000 inwoners bedroeg die
toeneming 20.60 per millevoor de overige,
of plattelandsgemeenten, 12.79 per mille. Het
aantal geborenen bedroeg 31.56 op 1000
inwoners voor het Rgk 30.54 voor de voor
naamste, en 32.18 voor de overige gemeenten.
Het aantal overledenen bedroeg, in diezelfde
volgorde, 15.58,14.93 en 15.96 op 1000 inwoners.
De toeneming door meerdere geboorte dan
sterfte was 86.162, of 16.11 per duizend inwo
ners. In de voornaamste gemeenten was deze
verhouding 15.76, in de overige gemeenten
16.32 per duizend. Door meerder vertrek dan
vestiging nam de bevolking in totaal af met
0.45 por duizend. De plattelandsgemeenten
verminderden door meerder vertrek met 3.53
per duizend, terwgl daarentegen de voor
naamste gemeenten met 4.83 per duizend
vooruitgingen.
In de St. Ct. no. 137 brengt de minister van
marine ter kennis van belanghebbenden, dat,
met ingang van 1 September 1904, drie plaat
sen als adjunct-ingenieur der marine op eene
jaarwedde van 1500 worden opengesteld,
Voor nadere inlichtingen verwgzen wg naar
de genoemde Staats Ct.
Blgkens mededeeling van den minister van
koloniën in de St. Cl. no. 137 wordt voor het
vak van scheepsbouw bg het marine-etablisse
ment te Soerabaga verlangd een ingenieur
met de beide diploma's van scheepsbouwkun
dig ingenieur en werktuigkundig ingenieur,
bedoeld bij de artikelen 63 en 64 der wet van
2 Mei 1863.
In genoemde St. Ct. worden de over te leg
gen stukken en nadere inlichtingen gegeven.
Vrgdag verleenen de ministers van marine
en van koloniën geen audiëntie.
r~ 4 f..
Voor de Vrijdag 17 Juni te houden
stemmingen voor leden der Provinciale
Staten bevelen wij ten dringendste aan de
navolgende heeren in de hieronder opge
geven distrieten
MIDDELBURG.
Dr. J. C. BOLLE.
H. P. DEN BOUWMEESTER.
J. POLDERDIJK.
VLISSINGEN.
Dr J. J. VAN DER HARST.
GOES.
J. H. O. DOMINICUS.
J. N. ELENBAAS.
W. KAKEBEEKE.
P. TAZELAAR.
ZIERIKZEE.
Mr. A. J. F. FOKKER.
B. GILJAM.
J. C. VAN DER LEK DE CLERCQ.
T H O L E N.
J. N. ELENBAAS.
J. VAN GORSEL.
HULST.
Mr. F. C. VAN DEINSE.
Ph. J. VAN DIXHOORN.
L. J. GEELHOEDT.
P. A. VAN DE VELDE.
SLUIS.
Mr. F. J. N. VAN DAM.
Mr. P. C. J. HENNEQUIN.
W. C. DE SMIDT.
Mr.
Onder voorzitterschap van den heer
Herm. Sngders vergaderde Maandagavond in
het Schuttershof alhier het departement
Middelburg van de Maatschappij van Nijverheid
In verband met de mededeeling van h^t
hoofdbestuur inzake de verlenging van dén
termgn binnen welken departementen vei-
zocht worden rapport uit te brengen omtrent
de meening der leden over het ontwerp-tarief-
wet, werd besloten thans nog geen opinie
over het ontwerp uit te spreken maar in Sep
tember een ledenvergadering te beleggen ter
behandeling van bedoeld wetsontwerp. Een
résumé der discussiën zal als rapport aan di
recteuren der maatschappg worden opgezonden.
Omtrent de behandeling der punten van be-
schrg ving voor de op 17 en 18 Juni te houden
algemeene vergadering, stippen wg aan dat
besloten werd sympathie te betuigen aan de
door Rotterdam voorgestelde motie, aandringend
op het instellen van een onderzoek naar den
hinder en de schade, die de ngverheid onder
vindt bg den invoer van artikelen doordien de
douanen slecht op de hoogtezgn met de
techniek der verschillende vakken.
Voorts bleek de vergadering in meerderheid
te zgn tegen een door het hoofdbestuur voor
gestelde wetswgziging, waarbg wordt bepaald
dat éen persoon niet meer dan driemaal achter
elkaar naar de algemeene vergadering kan
worden afgevaardigd.
Een voorstel van het hoofdbestuur tot be
schikbaarstelling van 500 als subsidie voor
een technische zending naar St. Louis, en een
tweede voorstel tot subsidieering der Vereeniging
tot veredeling van het ambacht zullen gesteund
worden.
Voor de verkiezing van een directeur werden
de meeste stemmen uitgebracht op den heer
A. van Rossum, met wien de heer F. C. Dufour
was aanbevolen.
Ten slotte werd als afgevaardigde naar de
algemeene vergadering benoemd de heer M,
G. Boasson, en tot diens plaatsvervanger de
heer C. A. Goetkals.
Bg de postergen en telegraphie zgn nog
verplaatst de brievengaarder O. P. van Dalsen
van Zonnemaire naar Serooskerke (W.
en de commies der postergen en telegraphie
4e kl. S. G. Eman van Rotterdam naar Mid
d e 1 b u r g.
In de Prins van Oranie te Goes spraken
Maandagavond voor een beperkt gehoer de
heeren H. Peeters Jz., tweede secretaris van
de vakafdeeling diamantbewerkers van Patri
monium, en C. Hester, diamantbewerker, beiden
uit Amsterdam.
Door de sprekers werd de stryd, die in de
diamantindustrie thans heerseht, uiteen gezet
en gewezen op de wenschelgkheid van finan-
cieelen steun voor de uitgeslotenen. Totkrach-
tigen bgstand werd aangespoord.
Aan den uitgang der vergadering werd ƒ13
gecollecteerd, terwgl een tiental dames en
heeren zich aanbood om het Goesche steun
comité in zgn werk behulpzaam te zgn.
In een druk bezochte vergadering der
Vrijzinnige-Democratische Kiesvereeniging te Z i e-
i k z e e besprak Maandagavond de voor
zitter, de heer J. A. de Bruyne, de aanstaande
verkiezing voor de provinciale staten.
Hg stelde o. m. in 't licht, hoe verkeerd het
van een groep liberalen in dat district is ge
weest, om, buiten de gestelde candidaten, nog
mr Moolenburgh te candideeren, wijl dit aan
leiding zal geven tot meerdere kans voor de
niet vrgzinnigen, en hoe uit deze handelwyze
bleek, hoe moeilgk velen nog onderscheiden
tusschen persoonlgk belang en partybelang.
Hg wekte alle leden op om eerlgk te stemmen
op de door de kiesvereenigingen der vooruit
strevende partgen gestelde candidaten.
Daarna bracht hg, als afgevaardigde ter al
gemeene vergadering, verslag uit van het daar
verhandelde.
De maandelgksche bgeenkomsten der kies
vereeniging worden, evenals ten vorigen jarei
geschorst tot in October a.
Het aakschip Sental III, dat 22 Mei op
het Zype bg Bruinisse is gezonken, zinkt
steeds dieper in het zand weg. Men heeft
daarom er van afgezien pogingen aan te wen
den om de lading, bestaande uit gzererts, te
lossen.
Te T h o 1 e n overleed Maandag de heer
Iz. van Gorsel, sedert 2 Sept. 1879 lid van den
gemeenteraad en van af 1 Sept 1891 wethou
der dier gemeente.
Hg bekleedde tevens het ambt van gezwo
ren van het waterschap en was bestuurder van
onderscheidene corporatiën.
Heden (Dinsdag) werd te Hoofdplaat
de heer A. Vissenberg als pastoor geïnstalleerd.
Van de woningen der parochianen wapperde
de driekleur, terwgl voor de pastorie en voor
de kerk een eerepoort was geplaatst.
Bg de kerkelgke plechtigheid waren de
ambtgenooten uit de omgeving aanwezig.
Nommer 26 van het Maandblad der
Maa.schppij tot bevordering van Landbouw en
Veeteelt in Zeeland bevat een opstel over Land-
bouwboekhouden, een over Weidebemesting en
een over Dorschwerktuigen.
Verder zgn er in opgenomen verslagen der
verschillende cursussen in paardenkennis.
Eindelgk zond de heer J. J. Mol te Waarde
een ingezonden stuk over vervalsching van
voedermiddelen.
CORTY'S VERTREK.
Minstens even interessant als de voorstelling
van Maandagavond bggewoond door een
vrg talvyk publiek, althans op de lagere ran
gen was vannacht het afbreken van de
kolossale circustent en alles wat daartoe be
hoort.
Gedurende de voorstelling reeds werd inge
pakt wat gemist kon wordennauwelyks was
het publiek binnen de tent of de geheele
entrée verdween en slechts de beide boog
lampen aan den ingang bleven staan. En het
laatste nommer was nog niet goed en wel
geëindigd toen reeds het rechtstandig zeil om
de tent heen viel zoodat de buitenstaanden het
volle inzicht kregen. Het voordeel was dat
de toeschouwers nu aan alle kanten de tent
konden verlaten, zoodat die weldra ontruimd
was.
En achter hun hielen zagen de vertrekken-
den alles afgebroken worden. De dames haal
den de kleurige bekleedsels van de loge-stoelen
en vouwden die opeen wagentje reed ze in
allergl weg. Aan alle zgden tegelgk droeg
het personeel de stoelen en banken en ver
volgens de houten vloer en de onderlagen weg.
In eenige oogenblikken, nog geen kwartier
meenen we, was in de tent niets meer te zien
dan de, ten deele omgewoelde, naakte grond.
En als een reusachtige koepel stond daar het
groote grauwe zeildak op zgn vele steunpalen
overeind.
Overal tegelgk werden de groote wagens
door de gewende handen geladen; met behulp
van een viertal, soms zestal kolossale sleepers-
paarden, echte werkbonken alle van Mid-
delburgsche sleepers en van hefboomen
werd het zware gevaarte dan van 't zaohte
zandveld op de keien getrokken en voort rom
melde het dan naar het station, de eene wagen
vóór, de ander na.
Intusschen werden de stallen en kleedkamers
en wat nog meer daartoe behoort leeggehaald
en opgeruimd, want men werkte overal tegelgk,
ieder met zgn vaste mannetjes, van wie elk
zgn aangewezen taak had, die hg goed kende.
