>n.
w\
BIJVOEGSEL
Bloemen voor den tuin,
Middelburg 9 Mei.
LETTEREN EN KUNST.
MÜSICALIA.
Maandag 11 Mei 1903, no. 110.
VAN DB
VAN
EB.
pust-
loord-
qui
Wjj willen heden een oogenblik met onze
lezers en leseresssen verwijlen in den bloemen
tuin en in de eerste plaats de aandacht ves
tigen op eene onzer sohoonste zaadbloemen,
nl. op de asters, waarvan tegenwoordig een
vjjftigtal verscheidenheden in den handel
worden gebracht, die wjj niet alle willen
mededeelen, maar die wjj tot 3 hoofdsoorten
zallen terugbrengen, nl. tot de hooggroeiende,
de middelmatig hooggroeiende en de laag-
groeiende, van welke wjj eene of meer ver
scheidenheden, natuurljjk in ons oog de beste,,
zallen bespreken.
Van de eerste kunnen wjj aanbevelen de,
Paeonia pirfiction aster, welke in allerlei kleuren
voorkomt, volmaakt dubbel is en wel iets
heeft van kleine pioenrozen, waarvan zjj haar
naam ontleent.
Zeer mooi is de verscheidenheid Amethyst,
die eerst helder wit is, en bjj 't verbloeien
langzamerhand een blauwen tint aanneemt
Onder de middelmatig hooggroeiende komt
naar onze meening de eerste plaats toe aan
de komeet asters, eveneens in allerlei kleuren
wit, wit in rose overgaand, zwavelgeel, azuur
blauw, enz. Men heeft daarvan in den laatsten
tjjd eene reuzenbloemige verscheidenheid ver
kregen, die wel wat hoog groeit, maar door
hare losse, schoongevormde bloemen, die veel
hebben van chrysanthemums, alle overige
variëteiten in ons oog overtreft.
Een der nieuwste variëteiten op dit gebied
is kanariegeel met helder witte straalbloemen
om zuiver gele buisbloemen in het hart.
Onder de laaggroeiende asters heeft men de
dwerg chrysanthemum asters, met groote helder
gekleurde bloemen, die ook als potplanten
hare waarde hebben; tevens vestigen wjj nog
de aandacht op Boltze'a dwerg-bouquetasters, die
zelden hooger groeien dan 25 centimeter,
zeer regelmatig en vroeg bloeien, en ook voor
potcultuur aanbeveling verdienen.
Het kweeken van asters is niet zeer moei-
Igk en gaat gepaard met betrekkelp weinig
zorgen, wanneer men ze niet al te vroeg ver
langt, maar ze als volgbloem aanwendt.
Wil men ze vroeg hebben, dan zaaie men
ze in Maart onder glas of voor een zonnig
venster in de kamer, in een pot onder glas.
Zoodra de plantjes 4 blaadjes hebben, worden
ze verspeend in kleine potjes, waarin ze bljj-
ven staan, tot men ze met Hinken potkluit in
de perken brengt.
Deze handelwjjze is eenigszins in tegen
spraak met onze mededeeling, dat de aster
weinig zorgen vereischt, maar heeft ook uit
sluitend betrekking op die, welke men wat
vroeg in bloei wil hebben Dat uitzaaien in
bakken ot in potten late men daarom, met het
daarbjjbehoorende verspenen, wanneer men er
geen tuinman op nahoudt, liever over aan de
tuinlieden van beroep en koope zich wat
vroege soorten uit de vele aanbiedingen, die
men wekelpa kan vinden in de bekende
oranjekleurige krant Floralia.
In den regel kan men op die aanbiedingen
vertrouwen, mits men bjj de bestelling sohrjjft
»het ontbrekende mag door geene andere
planten vervangen worden", terwjjl door hen,
die in gemeenten wonen, waar men geene
bestelhuizen heeft van Van Gend en Loos, wel
uitdrukkelp gevraagd moet worden naar ver
zending per postpakket.
't Is ons wel eens voorgekomen bjj rembours-
zendingen, dat de soort, die men besteld had,
juist was uitverkocht en dat men daarom de
vrjjheid had genomen enkele planten van eene
andere verscheidenheid te zenden, niet twij
felende enz. Wjj kregen dan exemplaren, die
we niet hadden besteld, die we ook niet wensch
ten te hebben, maar die we hielden, omdat
we opzagen tegen de kosten en moeiten van
terugzending.
Rembourszendingen bjj planten vinden wjj
over 't algemeen niet gewenscht. Wil de
verkooper van planten, dat men hem vertrouwt
aangaande den toestand der planten, dan
moet hjj ook omgekeerd vertrouwen stellen in
den besteller, naar wien hjj overigens vooraf
alle gelegenheid heeft te informeeren.
Om nu op ons onderwerp terug te komen
wil men vroege asters, behandel ze dan zoo
als wjj hebben medegedeeld, of koop goede
planten met potkluit.
Wil men de asters zaaien in den vollen
grond, dan doe men zulks omtreeks half-Mei
op een beschut plaatsje.
Zoodra zjj drie of vier blaadjes hebben,
verdunne men ze door de overtollige weg te
snjjden, niet uit te trekken daarvan ljjden de
overblpende.
Men kan ze ook in een pok zaaien, zoodra
zjj vier blaadjes hebben uit den pot loskloppen
en dan in den tuin op een besohut plaatsje
brengen om verder te ontwikkelen. Men
plante ze daar op een afstand van 15 centi
meter. Komt er nu later een perkje open,
dan doet men de asters uit met een half-
cylindervormig plantensohopj e en brengt ze
op het perk. Wanneer men dit met eenige
voorzichtigheid doet, kan men de planten, zelfs
als reeds enkele bloemen geopend zjjn, zonder
eenige schade overbrengen.
Men kan daarom ook van de planten, die
men zoo in den tuin heeft uitgeplant, gebruik
maken voor de bloemenmand. Men steekt
de bloem met het schopje aan alle zjjden goed
los, drukt den kluit een weinig samen en brengt
hem dan in den pot. Dit veriohaft ook de
gelegenheid voor het verkrjjgen van de ver
langde kleurschakeeringen.
Wanneer men over een eenigszins grooten
tuin kan beschikken, kannen wjj niet genoeg
aanraden, daarin een perk aan te leggen met
afrikanen tagetes, eene der sohoonste zomer
bloemen, vooral om het al tjjd frissche groen,
waaraan geen enkel insekt komt knagen.
Men behandelt de planten op geljjke wjj ze
als wjj hebben voorgeschreven voor de asters
of sterrebloemen. Men zaait ze 6f vroeg, öf
men koopt planten met potkluit, óf men
zaait ze in de eerste helft van Mei.
Da hooge soorten groeien in zwaren grond,
maar doorgaans te forsch de kleur is ook wel
iets te geel. Half zoo hoog en met meer bruine
bloemen is de verscheidenheid, die den ver
schrikkelijk langen naam draagt: tagetes patula
nana pumila fl, pl. Waarom onze plantendoopers
zooveel Latjjn ten beste geven voor iets, dat
op zjjn Nederlandsoh vrjj wat korter en ver
staanbaarder kan worden uitgedrukt, is ons niet
recht duideljjk. Vooral bjj deze bloem hebben
de he eren hunne geleerdheid niet gespaard
Nanus, Gr. Ndnos, Fr. nam is een dwerg
pumila van pumüus beteekent ook dwerg, patula
beteekend openstaand Wanneer men dus voor
al die geleerdheid eenvoudig gesproken had
van laaggroeiende dubbele afrikanen, had iedereen
kunnen vatten wat men bedoelde.
De grond, waarin men deze bloemen plant,
mag niet te krachtig zjjn, want dan groeien
de planten zoo welig, dat er van de bloemen
niet veel terecht komt. Daarom plant men de
planten vaak in potten in het perk, zjj krjj-
gen dan wel het noodige vocht, maar niet te
veel voedsel en bljjven daardoor beter geslo
ten van vorm.
De Afrikanen houden van een tegen soherpe
winden beschutte standplaats in de volle zon.
Ten slotte willen we de aandacht vestigen
op twee fraaie zaadbloemen, nl. op de Godetia's
en op de Oostmdische kers zonder ranken. Voor
Godetia's, die tehuis behooren in Californië, is
geen andere naam, omdat zjj dezen ontvangen
hebben naar den Zwitserschen planten kundige
Godet, die ze uit Amerika naar Europa bracht.
Men zaaie ze omstreeks half-Mei dadeljjk op
het perk, waar men ze wil houden, en verdun
ne ze daarna tot op een voet afstand of ook,
men zaaie ze in den vollen grond, brenge ze
over in potjes en plante ze later met den pot
kluit ter bestemde plaatse. Zjj bloeien volop
met witte, rood gevlekte, vurig roode bloemen
van 't begin of van half-Juli tot September.
Van de Oostindische kers zonder ranken
tropaeolum majus nanum) bevelen wjj ten
sterkste aan de verscheidenheid Empress of
Ind a met schitterend roode bloemen en
donker groene bladeren bjj het zwarte af. De
tropaeolum, die zjjn naam kreeg van zjjn
schildvormig blad, wordt ongeveer een voet
hoog en verlangt eene voedzame, niet te droge,
maar ook vooral niet te vochtige aarde. Deze
bloemen houden veel van de volle zon en
kunnen daarom geplant worden op plaatsen
waar andere planten in den zomer niet tegen
onafgebroken zonneschjjn bestand zjjn.
Aangezien zjj slecht tegen wind kunnen,
moet elk plantje door een stokje gesteund
worden, dat intusschen door den weligen
groei der bladeren spoedig verborgen wordt-
Wjj hebben in dit opstel met opzet stil ge
staan bjj de aangegeven bloemen, omdat men
daarmede in grootere en kleinere tuinen perk
jes kan beplanten, waarvan men lang geno-
kan hebben niet alleen, maar die ook bjj mint
der gunstig weder zelden mislukken.
In ons klimaat tcch wil het meermalen ge
beuren, dat de bloemperken in Augustus door
de vele regen buien, waarop die maand ons zoo
dikwjjls vergast, zoo gehavend worden, dat er
niet veel moois meer aan is.
Beplant men de perken met de hooger genoem
de bloemen en bevestigt men de plantjes tegen
het omwaaien aan stokjes, die wjj gewoonljjk
snjjden van dik Hollandsch riet, dan zal men
ondanks regen en wind de perkjes netjes kun
nen houden en volop zien bloeien tot half
September.
Gaarne geven wjj toe, dat er fjjnere en
fraaiere bloemen zjjn, maar voor perken in den
vollen grond verdienen de opgegevene naast
Begonia's en dahlia's alle aanbeveling, mits
en wjj herhalen dit nog even, opdat men het
goed onthoude, mits men ze bjj tjjds bevestige
aan stevige stokjes.
Het is eene kleine moeite zulks te doen, en
door het te doen spaart men zich vele teleur
stellingen.
GBNB BARB UITING.
»Voor 't district Ede zitten thans reeds drie
jonkers of baronnen in de Provinciale Staten,
de vierde moet er ook weer een zjjn."
Maar een adel die niets doet dan op de
brandkast zitten, zooals er tegenwoordig velen
zjjn, en die er niet om geeft of de boer ver
armt en de daglooner honger ljjdt, daarvoor
hebben wjj geen achting.
Dat soort van menschen behoort niet in het
kader der 20ste eeuw."
Deze aanhaling is niet uit een socialistisch
blad maar uit het anti-revolution-
naire Wageningsch Nieuwsblad. De Calvi
nistische candidaat is nl. ditmaal niet van
adel, de vrjj-antirevolutionnaire wel.
Als een liberaal blad het eens probeerde,
dergeljjke taal te gebruiken, wat zou het door
de anti-revolutionnaire pers uitgekreten wor
den voor revolutionnair en voor bondgenoot
van socialisten en anarchisten 1
Dit merkt de Zutph Crt. op.
Maar vragen wjj houdt een liberaal
of vrjjzinnig democratisch blad er zulke
onhebbeljjke manieren op na
Er is echter nóg eene opmerking te maken,
in verband met die uiting.
De redacties der olerioale bladen zjjn tegen
woordig vol met ach- en wee-uitroepingen
over de onhebbeljjke taal en de manieren van
de socialisten.
En zjj slaan zich op de borst en roepen uit
Heer, ik dank u dat wjj niet zjjn als dezen.
Waarin verschilt eohter de taal van het
Wageningsche blad en van zoovele andere
organen der Calvinistische partjj van die der
door haar, vaak uit politieke berekening, zoo
aangevallene
WAT IS SURINAME ONS WAARD
Onder dit opschrift levert de heer E. Hel
dring, Amsterdam, in het Handelsblad van heden
eene belangrjjke beschouwing over deze West
Indische kolonie, in verband met het wets
ontwerp betreffende den Lawa spoor.
Naar aanleiding van hetgeen omtrent de
houding der Tweede kamer tegenover dit
ontwerp wordt meegedeeld door onzen toren
wachter" men zie verder het hoofdblad
komt het ons nuttig voor aan dat opstel het
volgende te ontleenen.
De heer Heldring bepleit het nut van dien
aanleg en verklaart volkomen zich te vereeni
gen met hetgeen de heer A Stoop Woensdag
avond in hetzelfde blad opmerkte.
Deze wees erop dat de ongunstige meening
van verschillende Kamerleden omtrent de ont-
ginbaarheid der goudvelden gegrond is op de
teleurstellende resultaten van verschillende
ondernemingen, welke tot heden onder hoogst
nadeelige transport- en gezondheidstoestanden
werkten. Naar de meening van den heer Stoop
zullen die toestanden ten eesenmale veranderen
en ontzagljjk verbeteren na den aanleg van
het spooronder die betere voorwaarden zal
de huidige roofbouw kunnen verdwjjnen en
zullen gronden ontgonnen worden, welke nu
te weinig goud opleveren. Voorts wordt op
gemerkt dat het spoor, indien niet geheel
gebouwd tot aan de Lawa, geen reden
van bestaan heeft, daar de werkeljjk goud-
houdende strook in Suriname dan even onbe
reikbaar bljjft als zjj thans is.
<k
De heer Heldrirg eindigt zjjne beschouwing
aldus
Met het voorgaande heb ik niet willen
loochenen, dat de aanleg van den Lawaspoor-
weg een geriskeerde onderneming is, dat is
de bouw van elk pionierspoor, bestemd om
een van verkeersmiddelen verstoken streek
tot ontwikkeling te brengen. Ik heb als mjjne
meening willen te kennen geven, dat de sprong
in het duister, dien vele Kamerleden meenen
er mede te zullen maken, tot op zekere hoogte
slechts in hunne verbeelding bestaat, en
dat veel, wat zjj voor duisternis aanzien, in
werkeljjkheid nogal lichtpunten bevat. Tot
dusver de economische zjjde van het vraagstuk
Ik wil nu nog één argument voor den
aanleg aanvoeren, een argument, dat m. i.
den doorslag moet geven, nl. de eisch dien
het politiek beleid ons Btelt.
Zooals in den aanhef opgemerkt, heeft
Nederland in Suriname op economisch gebied
nooit ééa grooten maatregel genomen, steeds
de minst mogelijke belangstelling in de ont
wikkeling van het land getoond, de kolonie
als de verschoppelinge onder zjjne bezittingen
behandeld en alzoo een begrjjpeljjke onver
schilligheid onder de ingezeten jegens het
moederland verwekt.
Einileljjk scheen er actie ten goede te zullen
komen. Een oud-gouverneur van Suriname,
een man vol warmte voor zjjn vroeger gewest,
werd minister en greep aan wat te lang ver
onachtzaamd was. Hg beschouwde West-
Indië niet als de bjjlooper aan zjjn departe
ment, maar beraamde en trof maatregelen,
die de koloniale harten met hoop op betere
tjjden vervulden De aanleg van het spoor, waar
heel Suriname, telken jare door nieuw uitstel
teleurgesteld, naar snakte, werd waarscbjjoljjk
en ten slotte steeg de vreugde ten top, toen
Lely zich bereid verklaarde het gouvernement
van Suriname te aanvaarden, na 's ministers
toezegging, dat hjj het spoorwegontwerp ten
spoedigste bjj de Volksvertegenwoordiging zou
indienen. Zoo ver is het thans.
De Kamer heeft nu te beslissen over eene
onderneming, die voor Suriname het to be or
not to be is De kolonie maakt een erntige
crisis door, de landbouw voert een zwaren
strjjd, door abnormale seizoenen verscherpt
de suikerplantages laten bjj de tegenwoordige
prjjzen van suiker verlies, de cacao wordt
sedert eenige jaren zoodanig door de krulloten-
plaag geteisterd, dat de productie sterk ver
mindert en de eene plaats na de andere
onmachtig bljjkt met haar bedrjjf door te
gaan; uit de goudstreken der bovenlanden
komen slechts treurmaren langdurige droogte,
ziekte, sterfte, onmogelijke transportkosten,
kortom de toestand in Suriname is somber,
de menschen zjjn verdrietig, terneergeslagen.
Hun eenige hoop ishet spoor 1 Jarenlang
heeft men er op gewacht, wetende dat dit het
eenige was, dat de kolonie tot haar volle recht
zou doen komen, overtuigd ook, dat, indien
Suriname in andere handen ware, het spoor er
al zou zjjn. Eindeljjk is men, dank zjj Van
Asch van Wjjek en Lely, in het stadium, dat
het nog maar van de Tweede kamer afhangt,
of de lang en vurig gekoesterde wensch ver
wezenlijkt zal worden.
Aan dezen wensch in dezen tjjd den bodem
in te slaan, zou niet alleen een kleizielig mis
kennen der koloniale belangen zjjn, een spelen
met de hoogere opvattingen van de verplich
tingen des moederlands tegenover de kolonie,
het ware een ernstige politieke misslag, die
ten gevolge zou hebben het ontslag van een
uitmuntend bewindsman en de duurzame ver
vreemding van Suriname van ons.
Naar aanleiding van een broohure van den
heer P. Domela Nieuwenhuis, waarin van de
»verovering van de N. Kerk te Amsterdam"
wordt gesprokennaar aanleiding verder van
een sohrjjven, dat de redactie van De Neder
lander ontving van een predikant, in welk
schrjj ven deelt de heer De Savornin Lohman
in dat blad mede »de oude lasterpraatjes
opnieuw worden herhaald", zegt thans de heer
Lohman zjj n medewerking toe tot een onderzoek
»ten overstaan van een onpartjj-
digen persoon, liefst een rechtsgeleerde",
wanneer »de briefschrijver, of wie ook, lust
gevoelen om (hem) te overtuigen van leugen-
sprekerjj vergissing is hier zoo goed als
onmogeljjk". Mits die onpartjjdige pe.soon
bereid zjj zjj u oordeel uit te spreken. Maar
een discussie, anders dan voor ten onpartjjdige,
weigert mr Lohman èn in De Nederlander èn
waar ter wereld ook.
Is Suriname ons iets waard Zoo niet,
verkoop 1 Jonathan is in de markt. En abdi
ceer als koloniale figuur!
BBNK UITNOODIGING.
ving van de groepen-tentoonstelling Pulchri
Studio wordt voortgezet en aan de reis van
Eduard VII naar Rome wordt door een paar
fraaie photo's herinnerd. Onder de portretten
vinden wjj ook dat van den heer J. K. van de
Krujjsse Pilaar, dezer dagen te Zierikzee
als gepensioneerd schout bjj nacht titulair
overleden.
ROUCHOMOTOSHI BN ZIJN WERE.
Blai* ujüjnuAi waan
Bjj kon. besluit:
is aan H. J. Silvergieter Hoogstad, in ver
band met zjjne benoeming tot adjunct-secretaris
van den Raad van toezicht op de spoorweg
diensten, op zjjn verzoek, eervol ontslag ver
leend als adjunot-commies bjj de Rgksverzeke
ringsbank
is benoemd tot fabriekscontroleur bjj de
directie van 's Rjjks Munt de muntgezel D. de
Leur jr;
is aan de vrouwelijke surnumerair der pos-
tergen en telegraphic S. A. A de Graaff, op
haar verzoek, als zoodanig eervol ontslag
verleend uit 's Rjjks dienst.
De minister van binnenlandsche zaken brengt
in de St Ct ter kennis van haar, die met den
cursus, welke aanvangt in het begin van Sep
tember van dit jaar, als in- of uitwonend
leerling op een der Rijkskweekscholen voor
vroedvrouwen wenschen te worden toegelaten,
dat eerlang gelegenheid zal worden gegeven tot
het afleggen van een toelatingsexamen.
Het programma daarvoor is in de St Ct op
genomen.
Maandag 25 dezer zal H. M. de Koningin
in het Paleis- te Amsterdam des voormiddags
audiëntie verleenen aan militaire en 's middags
aan civiele autoriteiten. Dinsdag zallen com-
missien en Woensdag particulieren ontvangen
worden
Degenen, die verlangen te worden toege
laten, worden nitgenoodigd zich te laten in
schrijven op Ijjsten, welke tot 15 dezer aan
het Paleis gereed zullen liggen.
(Jost-Indië.
De jongste mail brengt Indische bladen,
loopende tot 8 April.
Uit Atjeh meldt de Java Crt., dat luitenant
Kruisheer in Boven Tjoendra een schuilplaats
overviel, waarbjj zes vjjanden sneuvelden,
waaronder het bendehoofd. Kapt. Geertsema
Beckering patrouilleerde van 17 tot 22 Maart
in Boven Pineuëng. In Peusang zjjn gedood
8 vjjanden en vele voorraden opgeruimd.
In het Bat. Nbl. wordt een en ander mede
gedeeld over Korintji.
Zooals men weet, is de regeering, door de
gebeurtenissen in Djambi besloten tot het
zenden eener expeditie naar Korintji, van die
zienswjjze teruggebracht door den loop der
Djambi-expeditie Daarna werd ten opzichte
van de verder te volgen gedragsljjn den majoor
van den generalen staf H. C. Kronouer opge
dragen zich van den toestand in Korintji te
vergewissen en de regeering naar bevind van
zaken voor te lichten.
De majoor Kronouer nu is dezer dagen
teruggekeerd en naar hetgeen het blad omtrent
zjjn bevinding vernam, zullen de zaken bljjven
op den voet, zooals zjj nu voorloopig geregeld
zjjn na het rapport van genoemden hoofdoffi
cier, dat binnenkort ingediend zal worden, zal
de beslissing der regeering wel niet lang
meer uit bljjven.
Het blad kan al vast mededeelen, dat, mocht
tot een expeditie besloten worden, niet van uit
Moko-Moko zal worden geageerd, maar wel van
Indrapoera, voornamelijk cmdat de reede daar
veel beter is voor het ontschepen der troepen.
Een der voornaamste bezwaren, het over
trekken van het Barisan-gebergte, kan evenwel
niet ondervangen worden. Het gebergte toch
strekt zich vrjj regelmatig op ongeveer dertig
kilometer langs de kust uit en men zal overal
over den ruim tweeduizend meter hoogen kam
moeten trekken.
Het plaatselijk onderzoek heeft verder aan
het licht gebracht dat de kaart van Benkoelen
slechts voor een gering gedeelte juist is, althans
van dat deel der kaart waarvan men gebruik
heeft moeten makengaat men tot de expe
ditie over, dan zal men thans, dank zjj de
opnemingen, over goede kaarten kunnen be
schikken.
De zegsman van het blad deelt verder mee
dat Korintji een zeer welvarend en dichtbevolkt
land is. Volgens mededeelingen zou de afdeeling
Selapan Halaikain een bevolking van 350.000
zielen tellen De weerstand, dien wjj bjj een
eventueele expeditie zouden ondervinden, zou
echter zeer gering zjjn, daar de bevolking,
geljjk elk Maleisch ras, weinig krjjgshaftig en
Biecht bewapend is.
Van den bjjna spreekwoordelijk geworden
goudrjjkdom van Korintji vernam het Bat.
Nbld weinig goeds.
De overstrooming van den Noord-Kethel-
polder levert de Wereldkroniek in zjjn jongste
nommer stof voor een artikel met zeer
interessante kiekjes. De geiilustreerde beschrjj.
De vermoedelijke vervaardiger van de tiare
van Saïtapharnès, de Russische goudsmid Rou-
ohomowski, moet bjj de practische proef,
waaraan men hem nu in Parjjs onderwerpt,
de verbazing over zjjn handigheid hebben
opgewekt bjj den heer Clermont-Ganneau, die
het onderzoek naar de echtheid der tiare doet.
Da staats-munt heeft een blad goud tjjdeljjk
afgestaan, en Rouchomowski heeft daarmee
eerst een stuk bewerkt naar een teekening,
eenvoudig op het oog zonder model. Thans zal
bjj een fragment van de tiare maken, maar hjj
bood aan het te doen zonder de tiare zelf te
zien, alleen afgaande op een teekening of
foto, zonder model en relief.
Er zjjn nog meer werken van zjjn hand op
gediept in Parjjs, welke ook door de personen,
die ze hem bestelden, als antiquiteiten zjjn
v-rkocht. Volgens Rouchomowski heeft hjj
eenige dergeljjke voorwerpen, thans in het
bezit van een advokaat te Parjjs, gemaakt in
opdracht van denzelfden persoon die de tiare
bestelde.
Deze voorwerpen zjjn nu in de Salon des
Artistes francais geëxposeerd naast de daar reeds
aanwezige sarcophaag, een curieus werk van
den goudsmid, een prachtig bewerkte graf
tombe met een gouden skelet erin De nieuwe
voorwerpenvazen, beeldgroepen enz. moeten
uit artistiek oogpunt nog hooger staan dan de
tiare en de sarcophaag.
Iu een voorrede, die zich bevindt in de
partituur van Doret's Les sept Paroles du Christ
en waarop welwillend mjjn aandacht wordt
gevestigd, zegt William Cart o a. over dit werk
het volgende
De Protestantsche kerk heeft, op weinige
uitzonderingen na, de muziek beperkt tot het
door de gemeente gezongen kerklied, dat öf
een plechtstatig oud koraal óf een moderne
zangwjjze is. In de Katholieke godsdienstoe
fening is zjj door de heilige Mis en andere
fanctiën (haar toegedeelde verrichtingen) iets
minder karig bedeeld. Hoe schaarscb zjj q echter
de kerken, waar men nog eens een echte mis
op muziek met koor en orkest hooren kan.
Wie tegenwoordig kerkmuziek hooren .wil,
moet naar deconcertzaal gaan. Zoodra echter
de kerkmuziek een kunst voor de concertzaal
wordt, in plaats van een bestanddeel der
godsdienstoefening te zjjn, verandert zjj ook
van karakter.
In de allereerste plaats zullen de compo
nisten deze verandering van richting aan zich
zeiven gewaar worden. Hunne composities
zullen niet meer in de eerste plaats stichting
tot grondslag hebben, zjj zullen moeten trachten,
hartstochtelijke aandoening op te wekken
waar zjj aan de eene zjjde de niet persoon
lijke, kalme objectiviteit moeten opgeven,
zullen zjj aan den anderen kant meer tot het
gevoel doordringen.
Iedere godsdienst heeft naast het goddeljjke
ook iets wereldsch. De godsdienstige kunst
zal daarom, al naar gelang van de tijdsom
standigheden öf de persoonlijke eigenaardigheid
der kunstenaars, een van beiden, het eene meer
dan het andere, meer doen uitkomen. En zoo
zal een naar heilige woorden geschreven mu
ziekwerk hartstochtelijk, ja dramatisch kunnen
worden, zonder daarom op te houden gods
dienstig te zjjn.
Dezen weg bewandelt G. Doret. Zjjn muzi
kale taal is warm en vol leven. Zjjn kunst
weet al de menscheljjke ontroering, die de
zeven woorden kunnen gaande maken, uit te
drukken.
Met het slotkoor herneemt de kerk weder
hare rechtenna de vreeseljjke tooneelen der
kruisiging brengt dit koraal het gemoed weder
tot rust, en schenkt aan de geheele handeling
hare ware wjjding.
Het zou uit den aard der zaak verkeerd zjjn,
zulk een werk te vergelijken met de Passions-
muziek van Schütz of Bach. Het uitgangspunt
is niet hetzelfde; noodzakeljjk ziet het op ge
heel verschillenden grondslag opgerichte ge
bouw er anders uit en maakt een anderen
indruk.
De Passionsmusiken waren een onmisbaar be
standdeel der Godsdienstoefening op Goeden
Vrjjdag.
De »Kruiswoorden" van Christus van G
Doret stroomen over van medelijden, liefde en
afgrjjzen of ontzetting; zjj trillen rog onder
den indruk van het meest aangrjjpende drama,
dat de wereld ooit heeft aanschouwd.
A
Voor zoover ik voor mjjzelven een oordeel
over Doret's werk kon vormen, ljjkt me William
Cart's meening in vele opzichten zeer juist.
Toevallig dat ook Cart dezelfde opmerking
als schrjjver dezes maakt, nameljjk, dat een
vergelijking met Bach's Pom'ons-muziek geheel
dient buitengesloten.
Zooals ik in het nommer van Vrgdag der
Midd. Crt. schreef, is de soliste, mevrouw Cacilie
Rüsche—Endorf, uit Keulen, mjj onbekend.
Van verschillende zjjden verneem ik echter
dat deze zangeres over zeer mooie stemmiddelen
beschikt en m Duitschland een grooten naam
geniet.
Laat ik eindeljjk, ter voorkoming van mis
verstand, nog mêedeelen dat de componist
Doret zoowel op de repetitie als op het con
cert zjjn werk zelf zal leiden.
JANMORKS.
