K°. 238.
143' Jaargang,
1902,
Zaterdag
1 November.
MIddtlburg 31 October.
Het Tooneel.
Vriendinnetje,
UIT STAD EN PROVINCIE.
middelbirgsche courant.
Deze courant verschijnt dagelijks, met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs, per kwartaal, zoowel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland franco p.p., f2.
Afzonderlijke nummers kosten 5 cent.
THERMOMETER EN VERWACHTING.
31 Oct, 8 n. vm. 48 gr., 12 u. 54 gr., av. 4 u. 51 gr. F. V e r w a o h tzwakke N. W. wind,
bewolkte lucht, weinig verandering in temperatuur.
Advertentiën20 cent per regel. Geboorte-, dood- en alle andere familieberichten en
Dankbetuigingen van 1—7 regels f 1.50; elke regel meer 20 cent. Reclamens 40 cent per regel.
Groote letters naar de plaats, die zij innemen.
Tot de plaatsing van advertentiën en reclames, niet afkomstig uit Zeeland, betreffende
Handel, NR verheid en Geldwezen, is uitsluitend gerechtigd het Algemeen Advertentie-Bareau
A. DB &A SCAB Am., N.8. Voorburgwal «66, Amsterdam,
bij deze courant behoort een Bijvoegsel,
dat heden middag aan onze geabonneerden te
Vlissingen is bezorgd.
HEN HYPOTHEEKBANK VOOR
ZUID-AFBIKA.
Prof. Da Louter doolt in het Utr. Dbld mee
dat do Ned Zuid-Afrikaansche Vereeniging steeds
als hoofddoel in het oog heeft gehouden de
oprichting van een hypotheekbank voor Zuid-
Afrika. In Dec. 1900 is een vergadering be
legd tot bespreking van het plan, waarna door
mr G. Vissering een plan is ontworpen, welke
behoud van het kapitaal, zjj het ook met
tijdelijke opoffering van rente, scheen te ver
zekeren en voorts op een werkdadige en
onbaatzuchtige sympathie voor de Boerenzaak
rekende.
Van dit plan is echter evenmin als van een
ander om een gewone hypotheekbank op te
richten iets gekomen, omdat weldra bleek dat
noch langB dezen, noch langs genen weg
kapitalisten van beteekenis bereid waren
kapitaal voor de onderneming beschikbaar te
stellen.
Trouwens, zegt prof. De Louter, de thans
opgedane ervaring is een herhaling van het
voorgevallene in 1888, toen Kruger c. s.
vruchteloos kapitaal kwamen vragen voor den
aanleg van den spoorweg Pretoria—Delagoabaai-
De hoogleeraar geeft verder de volgende
onthulling.
«Weldra bleek dat de generaals tsgen de
Z, A. F., ondanks haar samenwerking met het
Transvaal Boeren-Comité'waren gewaar
sobuwd en aarzelden de aangeboden hulp on
bevangen te aanvaarden. Wie dit wantrouwen
heeft gezaaid, is tot dusver onbekend. Het
feit is hoogst betreurenswaardig en in lijn
rechten strRd met de daden en bedoelingen
der- Z. A. V. Erger is dat aldus het succes
der onderneming gevaar loopt. De Z A. V.
heeft m i. fouten begaan zjj had meer voort
varendheid moeten betrachten, meer publiciteit
aan haar maatregelen en plannen kunnen
gevon, meer zorg moeten besteden aan de
samenstelling harer uitvoerende organen Maar
ze kan niet verantwoordelijk worden gesteld
voor de ontstentenis van kapitaal voor
hypotheekbank, noch voor de weigering der
Boerengeneraals, om haar als Nederlands cen
traio instelling te erkennen".
Het Vad. maakt eene kantteekening op de
beweringen van prof De Louter.
De Nieuwe Crt. had als hare meening geuit
dat men het opBtel van den professor niet een
verdediging van de Vereeniging kan noemen
De hoogleeraar pleitte verzachtende omstan
digheden, meer niet. Het blad acht echter dei
tgd om handelend op te treden nog niet ver
streken.
Toen de generaals hierheen kwamen, wachtte
heel het volk op een daad, een daad van de
Ned. Zuid-A ür. Ver. Maar er gebeurde niets.
Zelfs geen woord, geen oproep werd vernomen-
De pers, het wachten moede, opende toen haar
inschrijving en er werd gegeven, zekermaar
nog toefden en aarzelden velen: wat zou de
Vereeniging doen? De inschrijving werd ge
sloten en de collectes begonnen. Op de daad
der Vereeniging wacht men nog.
Wg zjjn het hiermee volkomen eenszegt
Het Vad. nu. Thans nog is de belangstelling
in het verdrukte Boerenvolk bjj allen levendig.
Men late dit oogenblik niet voorbijgaan. Prof-
De Louter schreef dat de uitvoering van het
plan om een hypotheekbank op te richten in
hoofdzaak afstuitte op den onwil van »de kapi
talisten, die weigerden zonder voldoenden
waarborg voor rente en aflossing voorschotten
aan de verarmde Boeren te verstrekken.''
Maar deze uitspraak kan alleen berusten op
inlichtingen, van enkele financiers verkregen.
Het volk, Europa en Amerika, wist van dit
plan nog niets. Eerst wanneer een openbare
inschrgving is geopend in alle landen van
Europa en in Amerika, eerst dan zal kunnen
bljjken of het plan uitvoerbaar is of niet
Het woord iB nu aan onze groote financiers.
Wie onder hen, die door bekwaamheid en
karakter aller vertrouwen heeft, neemt het
initiatief en verzamelt om zich heen mannen
van invloed en mannen uit de praktjjk uit al
die landen, die zoo onverholen hun sympathie
voor het dappere Afrikaander volk hebben ge
toond
Het is thans nog tgd. Wg wachten nu de
daad.
het nieuwe tooneelapel van Eug. Brieux, moet
een belangwekkend en belangstelling-1
nend stuk zjjn.
Dit bljjkt uit het meerendeel der geleverde
kritieken.
Men heeft natuurljjk bedenkingen; zooals
meestal, waar ernstige vraagstukken worden
behandeld, die tot verschil van opvatting aan
leiding geven.
Maar de aandacht waard is deze nieuwe
pennevrucht van den bekwamen Franschen
schrijver stellig; dit bewijzen juist de uit
voerige beschouwingen die men daaraan wjjdt.
Wjj wensohen enkele aanhalingen onder de
oogen onzer lezers te brengen om hunne aan
dacht te vestigen op de aanstaande voorstelling
waardoor wg in staat gesteld worden reeds
zoo spoedig met dit tooneelspel kennis te
maken.
Vooraf de mededeeling dat de Vereeniging
Het Nederlandsch Tooneel het uitsluitend ver-
tooningsrecht daarvan voor Nederland heeft
aangekocht van de Sociétê des Auteurs et Com
positeurs Dramatiques te Parjjs.
In een oirculaire schreef de directie van die
Vereeniging over Vriendinnetje:
»Het is hier zoo ietB geheel anders dan de
conventioneele strijd tusschen romantische liefde
én onderljjke tyrannicalles is aciaeel, alles
EEN TEGENSPRAAK.
De Standaard zegt op goede gronden te
kunnen verklaren, dat van de meermalen
geuite bewering, als zou een poging zRn aan
gewend om den afgevaardigde ter Tweede
kamer voor Goes, jhr mr A. F. de Savornin
Lohman, naar den Raad van State te doen
overgaan, geen woord waar ïb.
KINDERVOEDING.
Naar aanleiding van een debat over school-
voeding in de Amsterdamsohe Schoolcommissie
bevat De Huisvrouw een opstel, getiteld Hard
heden, waarin de opmerkingen der tegenstanders
worden bestreden.
De argumentatie van een der leden, dat
schoolvoeding niet noodig zou zgn, wanneer
er m de armenbuurten maar minder geld naar
de snoeptafel, de jjskar en den kroeg werd ge
bracht die redeneering wordt hier buiten
gewoon stuitend genoemd als een beschuldiging
tegen de behoeftige klasse. Zonder te willen
betoogen, dat juist het gemeentebestuur geroe
pen is om arme schoolkinderen te voedei
te kleeden, acht De Huisvrouw 't in elk geval
een schande voor de gebeele gemeenschap, wan
neer kinderen hongerljjden en men laat ze aar
hun lot over. Boven alle theorie gaat men-
schenplicht. »Men heeft in het afgetrokkene
mooi redeneeren, men kan verkondigen dat 't de
menschen zorgeloos maakt, wanneer de honger
hunner kinderen gestild wordt door de lief
dadigheid dat het paedagogisch verkeerd
de kinderen te gewennen om op anderen te
leunen. Al dergeljjke abstracte beschouwingen
kunnen echter het feit niet wegnemen, dat
er door duizende kinderen, op de dorpen en
de steden honger geleden wordt. En 't
is toch maar een waarheid, dat men met theo
rieën de magen van hongerende kinderen niet
vult."
EEN DREIGEND GEVAAR.
Op een dezer dagen te Leeuwarden door
den Nederlandschen Protestantenbond gehouden
algemeen e vergadering werd door den heer dr
J. Herderschee, predikant te 's-Hertogenbosch,
gesproken over «Het gevaar, dat dreigt van
de zRde van Rome, in "t bgzonder door de
kloosters."
Dat gevaar bestaat, zeide hg. Velen ken
nen 't niet en geloovea er daarom niet aan.
Juist nu is 't noodig or de aandacht op te
vestigen. Wg staan aan den vooravond van
't 50 jarig bestaan der bisschoppelijke hiërar
chie. Spreker herinnert er aan hoe die her
stelling der oude bisdommen de verwezenlij
king is geweest van 't geen de ultramontaan-
sche richting in ons land sedert lang had
nagestreefd, en hoe in het herstellingsbesluit
zoowel het protestantisme als het oud-katho-
licisme wordt gesmaad, 't Doel was Nederland
terug te brengen in den schoot der alleen
laligmakende kerk.
Sinds 50 jaar bedreigt ons daarom een niet
onbeduidend gevaar. Nederland is nu eenmaal
missie-land. Alle middelen werden ge
bruikt om het protestantisme te bestrgden.
Door de kloosters vooral wordt het dreigende
gevaar bevorderd. ZR zgn heel iets anders
dan alleen vredige wRkplaatsen om zich terug
te trekken uit den strjjd en de verleidingen
der wereld. Die kunnen voor de kloosterlin
gen zelf gevaar opleveren, maar niet voor
volk en land. ZR zRn aanhangers en vertegen
woordigers van een stelsel. Daarom hebben
vele Europeesche natiën er terecht zoo groot
gevaar ingezien, dat zR ze verboden. Met
uitzondering van die ordes, wier mannen en
vrouwen zich wRden aan werken der mensch-
iievendheid, zgn zR allen de kweekplaatsen
van kerkelRke propaganda. Het onderwRs
dat ze geven, is er altgd op ingericht, de
kinderen tot gehoorzame dienaren der kerk
maken en van der kerk-politieke belangen.
De financieele praktRken tot verkrgging van
3en en ontduiking van belastingen, de
concurrentie met Moostsrgeld et klooster
krachten, industrie en handel aangedaan, ver
armen de bevolkingen, waar de kloosters ge
vestigd zgn, terwRl zR zelf zich verrRken.
Bijna allen werken in jezuitischen geest.
En ieder weet, hoe dat zeggen wil«negee-
ren van alle zedelijke beginselen, als het tot
den bloei der kerk" kan bRdragen ZR dienen
tot niets anders meer dan tot aankweeken van
dien geest. Al is 't begrRpelRk wat in Frank-
rgk en Duitschland is geschied, wenscht de
heer Herderschee hier zulke maatregelen
niet. Wel onbeperkte toepassing der wetten,
evenzeer op den kloosterbewoner als op ieder
ander. Geen naar de oogen en door de vin
gers zien Geen gastvrgheid, die vganden
binnensmokkelt in eigen grenzen f Maar men
gevoele het bovenaltegen een geest baten
geen wetten, maar alleen een betere geest-
Bevordering van protestantsch leven is 't eenige
afdoende redmiddel. Zoo wil het de Evangeli
sche Maatschappij. In die richting kan en moet
ook de Protestantenhond den strgd voeren.
Eenige discussie ontspon zich over de vraag
van den Bond eenige maatregel of daad
zou moeten uitgaan. De vergadering wenschte
dit niet.
'ej. Van Berlekom uitte hare vreugde er
over dat de vergadering het referaat van den
heer Herderschee gehoord heeft Boven den
MoerdRk weet men niet, gelRk men het in
Den Bosch weet, met welk een ontzettende,
angstwekkende macht men hier te maken heeft.
De bekrompenheid van het niet zelf mogen
denken, van het niet zich zelf mogen zgn, is
en moet overal zRd, waar de Roomsche geeBt
heerscht. Op de pensionaten voor de hoogere
kringen wordt nauwkeurig handwerken ge
leerd, al is 't handwerk, waar weinig of geen
ziel in zit. In de scholen voor minvermogen
den heerscht letterlgk het sweating-stelsel.
Daar wordt ternauwernood anders geleerd, dan
't fabriceeren van onderdeelen. De kinderen
worden er gebruikt om arbeid te leveren, die
voordeel afwerpt voor de kerk of de orde.
Prof. Bruining sprak de hoop uit, dat het
referaat ook deze macht zal hebben, dat wg
allen veel meer gevoelen hoe in den politie-
ken strgd allereerst de Roomsche geest als
de groote vRand van het volksleven moet
worden beschouwd.
Het referaat van dr Herderschee zal door
de commissie voor de geschriften namens den
Bond worden uitgegeven.
De volgende algemeene vergadering zal
dit meldt ook de Zwolsche Crt., waaraan dit
kort overzicfit is ontleend te Zutphen wor
den gehouden.
Door de vergadering werd dr C. J. Nie-
meyer als algemeen secretaris herkozen, ter
wRl als bestuurslid, in de plaats van prof De
Louter, die niet meer herkiesbaar was,
K. Zwaardemaker van Bussum gekozen
werd.
BEIUimirGM MZ.
BR kon. besluit is de heer F. W. Buma-
arts, benoemd en aangasteld tot officier van
gezondheid der 2e klasse bR het personeel van
geneeskundigen dienst van het leger in
N ederlandsch-I ndië
Brieven aan de koningin kunnen, al is H,
ook in het buitenland, op de gewone wRze
per post worden ingezonden of bezorgd aan
kabinet der Koningin te 's Gravenhage.
Dat hebben zij dan toch ook gemeen met
menige Protestantsche of Gereformeerde kerk-
Red.
is van dit oogenblikniet alleen twee ge
slachten, maar tweeërlei moraal, tweeërlei
argumentatie staan tegenover elkaaren ieder
argument is kort saamgevat in een enkel
heftig woord. Dat de zaak afloopt zoo treffend
alsof het een drama van Dennery was, en de
figuur van Marguerite, opofferend, grootsch-
eenvoudig, een plaats heeft gekregen naast de
aandoenlRkste tooneel-heldinnen, is bgzaakin
het conflict der derde acte, in het stellen
tegenover elkaar van twee geslaohten, niet
met schitterende paradoxen zooals Alexandre
Dumas fils zou gedaan hebben, maar met de
eenvoudigste, meest juiBte en sobere woorden
ligt het belangrgke van dit stuk."
En wat is nu het gevoelen van de pers?
Vriendinnetje is een stuk, meer dan waard
om kenniB van te nemen. Het bevat elementen,
die een verstandig en ontwikkeld menschzich
den avond van de vertooning in den schouw
burg gansch niet zal doen beklagen. Het wekt
op tot eigen nadenken; het iaat ook na dt
vertooning nog ietB na, en blgft stof tot be
spreking geven. Het is goed gezien van de
KoninklRke Vereeniging: Vriendinnetje op het
repertoire te brengen. Voor de provincie is
het een begeerlgk stuk, te meer daar het over
het geheel goed gespeeld wordt."
Aldus Rössing in het N. v. d. D.
En Van N(ouhuys) in Het Vad. verzekert:
»Brieux heeft zieh in dit stuk weer als drama
turg van groote gaven doen kennenin een
stuk dat van 'fc begin tot aan de vierde acte
aanhoudend boeit en belangstelling wekt,
alleen in de laatste den indruk maakt dat de
auteur zRn stof niet meer beheerscht, er geen
raad meer mee weet.
De dialoog ie pittig, soms geestig en vol
satire. BR het gesprek van Logerais met zRn
vrouw over de wet, moest ik aan Marcellus
Emants denken. En de auteur weet veeltgds
gevoelens en inzichten zoo objectief te be
handelen, dat elk der personen op zRn beurt
van zgn standpunt gelRk krggt."
Die schrgver noemde dan ook het groot
succes, dat het stuk in Den Haag had, wel
verdiend.
Een derde getuigenis, uit de pen gevloeid
van den heer J. Schaap, en opgenomen in het
jongste nommer van Vooruitgang, een verdien-
stelgk nieuw weekblad, is bRzonder gunstig-
Hg toch schrRft
«Terugkomend op het stuk-zelf kan ik niet
anders zeggen, dan dat het mR heeft geboeid
werkelRk geboeid tot het eindedat de han
deling logisch voortgaat en zich afwikkelt
zonder schokken, zonder dat men bR een enkel
tooneel den indruk krRgt van het opzettelRke,
het gewilde.
Het zeer goede stuk geniet een goede ver
tolking.
Mej. Hopper als het arme werkstertje is tot
het einde natuurlRk gebleven, zonder overdrg.
ving de tooneelen spelende, die Zondagavond,
toen ik de voorstelling bR woonde, menig
traantje te voorschijn riepen.
Volgens de bR besluit der Provinciale
Staten van 9 Juli jl. Provbl. no. 49) in
van art. 87Z>is van het reglement op de wegen
en voetpaden gebrachte wRziging behoevende
vergunningen tot het rRden met rg- of voer
tuigen, welke door eene mechanische kracht
worden voortbewogen, voortaan niet meer al
ien te. luiden, maar kan daarin voor som
mige wegen het verbod van 1 gehandhaafd
blRven.
Gedeputeerde staten verzoeken den colleges
van burg. en weth. te willen mededeelen of
er in hunne gemeente kunstwegen zRn, welke
uithoofde van de geringe breedte of om andere
redenen minder geschikt moeten worden ge
acht, om met motorrRtuigen te worden be-
eden.
Prov. blad no. 56 bevat een besluit van
Gedeputeerde Staten van Zeeland, waarbg
beschikkende op een verzoek van de
Haar mooie, slanke figuur heeft zR gebruikt
tot het maken van mooie standen en schoone
poses.
ZR kreeg een welverdiend applaus.
Mevrouw Pauwels als mevrouw Logerais had
een zeer moeielRke rol, die zR naar behooren
vervulde. De rol is moeilRk, omdat ze zoo
vaag is geschreven. Mevrouw Logerais moet
een vrouw met een zwak karakter voorstellen,
nu eens naar den eenen, dan eens naar den
anderen kant zwenkende.
De heer ChrispRn als de zoon was alsmede
zeer verdienstelijk.
De heer Jan C. de Vos als de vader gat
weder een prachtige creatie, een superieure
uitbeelding
Ik zou wel iedereen willen aanraden dit
stuk te gaan zien. Het Nederlandsch Tooneel
dat een verdienstelRk werk deed met de op
voering van Vriendinnetje, verdient een druk
afdeeling Tholen der Maatschappij tot bevorde-
i van Landbouw en Veeteelt in Zeeland,
krachtens 2 van art. 87 van het reglement
op de wegen en voetpaden tot wederopzeg
ging ontheffing verleenen, van het verbod in
1, voor wat betreft de wegen, welke voor
komen in de liggers der wegen en voetpaden
e gemeenten Stavonisse, Scherpenisse,
Poortvliet, St. Annaland, Tholen en St. Phi-
lipBland (uitgezonderd die, vermeld onder de
nos. 4, 5, 6, 7, 8, 9, 10 en 11 van den ligger
der wegen en voetpaden in laatstgenoemde
gemeente), zoodat die wegen mogen worden
bereden met twee aan elkander gekoppelde
onbeladen voertuigen, mits alsdan de onder
stellen stevig aan elkander verbonden zRn.
Tot militaire leden van den militieraad
in Zeeland zRn benoemd als lid de majoor
provinciale adjudant Van Hasselt en als plaats
vervanger de kapitein Beraelot Moens.
Ia de algemeene vergadering der Had- en
linrichting, Dinsdag alhier .gehouden
werd medegedeeld dat de nieuwe inrichting
aan alle gestelde eischen behoorlgk voldoet
i den afgeloopen zomer door velen van de
inrichting is gebruik gemaakt. Toch zag het
bestuur het aantal abonnementen gaarne toe
nemen.
Het verslag over het dienstjaar Mei 1901—
Mei 1902 werd door den secretaris uitgebracht.
Daarin werd o. a. vermeld dat het bedrag der
abonnementen was 1129 (f 1060 in 1900)
het aantal baden 10827 (10050 in 1900), daar
onder 1186 door gratis bezoekershiérvan
waren 280 baden genomen door meisjes; dat
heer H. Tak, aftredend bestuurslid, zich
eene herbenoeming had laten welgevallen.
De rekening van het afgeloopen jaar werd
goedgekeurd
De heer E. Alberts, aan de beurt van aftre
ding, werd herkozen en verklaarde zich bereid
de herbenoeming aan te nemen.
Ten slotte nemen wR nog uit het verslag
over dat de nieuwe inrichting den bouwmeesters,
den heeren G. A. Goethals en Zn alhier, alle
eer aandoet en tot genoegen van het bestuur
is afgewerkt.
De opbrengst der alhier gehouden
collecte voor de oud-strRders moet nog ver
meerderd worden met j 1, nagekomen gift.
ZR bedraagt dus nu in het geheel ƒ103.42'.
Uit VÜBsingon.
De gemeenteraad aldaar stelde in zgne zit
ting van Donderdagavond de gemeentebegroo-
ting voor 1903 vast in ontvang en uitgaaf op
f 276.552.73met een post van onvoorzien,
groot f 1493 55
De hoofdelRke omslag werd 60.000.
Verder verwgzen wg naar het uitvoerig
verslag in het bRvoegsel.
Van morgen ging aan de buitenhaven een
paard, dat voor een met bagage geladen wa
gen was, op hol. ZRn geleider, K. werd een
eind meegesleept en bekwam daardoor ernstige
kneuzingen aan een arm en been. Hg moest
huiswaarts gebracht worden.
A.s, Dinsdag vertrekt de nachtboot Koningin
Wilhélmina naar Charlois om te dokken.
Naar men ons meldt, zal de heer J. E,
i Koning-KooR in de volgende week zgne
betrekking van burgemeester van Goes aan
vaarden.
Zoo van zelf zRn wg gekomen op de vertol
king.
Over het stuk zelf mogen enkelen een van
vorenstaande afwRkend oordeel uitspreken,
over het spel der hoofdpersonen zgn de ge
voelens vrR wel eenstemmig.
Giovanni, de bekwame recensent van het
Hbld., schreef na de eerste opvoering in Am
sterdam, waarbg het stuk een groot succes
behaalde, luid en lang werd geapplaudiseerd
en veel geschreid»Om te resumeerende
voorstelling ervan bR Het Nederlandsch
Tooneel is er eenê die boeit en goed spel te
zien geeft."
En om te besluiten met het oordeel van
een man van niet minder gezag op tooneel-
gebiedde bekende Amsterdamsohe criticus
der N. R. Crt. verklaarde «met stggende be
langstelling het spel gevolgd te hebben van
mej. Rika Hopper als Marguerite«Zoo na
tuurlRk was zR in hare gevoelsuitingen, het
kwam zóó wezenlgk uit het gemoed, dat de
rol niet meer den indruk maakte van g e-
s p e e 1 d te worden, maar als doorleefd
scheen. Dit was vooral het geval in de eerste
acten, waarin zR onder een zorgloos en opge
wekt doen, wat er innerlgk in haar omgaat,
voor anderen zocht te bemantelen en voor
zich zelve weg te denken, en in de ingehou
den smart."
En ook volgens zRne getuigenis wordt hot
drama over het geheel goed vertoond.
Ons dunktwR kunnen het hierbR laten.
Wat wR aanhaalden is, meenen wg, meer
dan voldoende voor ons doel.
WR willen hopen dat door het vorenstaande
de belangstelling voor een, in elk geval zeer
goede voorstelling is opgewekt en een volle
schouwburg Woensdagavond de kennismaking
zal verbeiden met eenige, hier nog onbekende,
zeer verdienstelRke, jeugdige, vrouwelRke leden
van het gezelschap, welks optreden hier steeds
wordt gewaardeerd.
