MIIMkKIJtl ItliSCIlË COURANT.
N°, 77.
145s Jaargang,
1902.
Woensdag
2 April,
Deze courant verschijnt d a g e 1 ij k s, met uitzondering van Zon- en Feestdagen.
Prijs, per kwartaal, zoowel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland franco p.p., /'2.
Afzonderlijke nummers kosten 5 cent.
THEUMOMETEK KJV VERWACHTING.
1 April 8 n. vin. 49 gr., 12 u. 51 gr., av. 4 u. 50 gr. F. Y e r w a c h tmatige tot krachtige W.
wind, zwaar bewolkte lucht, regenachtig weer, weinig verandering in temperatuur.
Advertentiën20 cont per regel. Geboorte-, dood- en alle andere familieberichten en
Dankbetuigingen van 17 regels f 1.50; elke regel moer 20 cent. Reclamens 40 cent per regel.
Groote letters naar de plaats, die zij innemen.
Tot de plaatsing van advertentiën en reclames, niet afkomstig uit Zeeland, betreffende
Handel, Njjverheid en Geldwezen, is uitsluitend gerechtigd het Algemeen Advertentie-Bnrean
A. DB BA MAR Azn., N.Z. Voorburgwal 366, Amsterdam.
Middelburg 1 April.
Een stap achterwaarts
Van alle kanten komen protesten tegen den
eersten stap op den weg der sociale wetgeving,
door minister Kuyper gezet.
Trouwens, het is ook een stap achterwaarts.
Hg geldt eene herziening der Arbeidswet
en wel om aan art. 5 daarvan een vierde lid
toe te voegen en te bepalen dat voor een of
meer daarin aan te wgzen gemeenten onder in
dien maatregel te stellen voorwaarden kan
worden vergund, dat vrouwen boven de zestien
jaar van 1 October tot 15 Maart tot uiterlgk
middernacht, van 15 Maart tot 1 Juni tot ui
terlijk twee uur 's nachts, haringspeten, mits
het aantal uren, gedurende welke die arbeid
wordt verricht, niet meer bedrage dan acht
per etmaal.
Nachtarbeid dus voor vrouwen in de haring
rookergen
Wy moeten eerlgk bekennen dat wy met
dit bedrgf volstrekt niet bekend zgn.
Of het belang daarvan nu zulk een wgzi-
ging, zoo geheel strgdend met de strooming
van onzen tgd en de eischen die tegenwoordig
op het gebied van den arbeid worden gesteld,
dringend, zeer dringend vordert, weten
wg niet.
Maar wel weten wg, dat men slechts noode
mag teruggaan op een weg waarop elke ver
betering eerst na ontzaglgke moeite is verkre
gen en een terugtred hoogst bedenkelijk mag
heeten ook als antecedent voor het vervolg.
Die stap nu wordt door iemand, die wel op
de hoogte is, genoemd«de eerste misstap
op het gebied der arbeidswetgeving". Tevens
wordt gewezen op de lichtvaardige wgze,
waarop de minister Kuyper zgn ontwerp heeft
voorbereid.
Van eene overtuigende toelichting is geen
sprakeen die mag toch wel in deze gevor
derd worden.
Wat toch geeft de Memorie van Toelichting
te lezen?
Dat »een aantal haringrookers" voor hun
bedrgf de Arbeidswet te streng, gedeeltelijken
nachtarbeid noodzakelgk achten, dat zg daarop
de aandacht der uitvoerende macht hebben
gevestigd en dat toen aan de inspecteurs van
den arbeid een onderzoek is opgedragen,
't welk tot een gemeenschappelgk advies
heeft geleid.
Uit dat advies wordt dan een en ander
De avond- en nachtarbeid voor vrouwen
wordt door de haringrookers noodig geoor
deeld in den tgd, dat de «natte bokking"
wordt geproduceerd, d. w. z. de viscb, die
ongezouten, licht gerookt is.
Zoodra de haring aan land is gebracht, is
de eerste bewerking, die ze moet ondergaan,
het speten, d. i. het aan stokjes rggen en het
regelmatig verdeelen der visschen langs het
stokje, vóór zg in de rookkamers worden op
gehangen.
In vele gevallen kan dit niet lang worden
uitgesteld, omdat anders de haringkoppen haar
vastheid verhezen en niet aan de stokken
willen big ven hangen.
Dit speten schynt vooraamelgk door vrou
wen te geschieden. Het werk is niet zwaar
en mannen moeten er moeiljjk voor te vinden
zgn omdat zg in den apeettjjd gewoonlgk vast
werk kunnen krggen by den bouwboer en, nit
vrees hun plaats te verliezen, liefst niet tjjde-
lgk in een rookery gaan werken, terwgl het
ook niet aangaat alleen 's avonds en 's nachts
te laten werken, omdat zg de noodige bedre
venheid missen en zg bovendien vroeg aan
den dag bg don boer moeten zgn en dit met
diep in den nacht werken niet kunnen ver
eenigen.
Zietdaar in substantie den inhoud der toe-
liohting, waardoor naar het oordeel van den
minister van Binnenlandsche Zaken de door
hem voorgestelde wetswijziging voldoende is
gemotiveerd.
Volgens de Haagsche Crt. is die geheels
zakelijke toelichting van het wetsontwerpje
bgna letter lgk terug te vinden in het verslag
^er inspecteurs van den arbeid over 18971898.
De heer Lely, de voorganger van dezen minister,
wist dus van het geval, maar vond er geen
reden in, om wgziging voor te stellen.
Kn teven» blgkt, vry afdoende, dat de tegen
woordige minister geen nieaw onderzoek deed
instellen, daar immers in dat geval de arbeids
inspectie wel met andere feiten en in andere
bewoordingen zou hebben gerapporteerd.
Ook in Belang en Recht word de staf gebro
ken over dit voorstel, dat een reactionnaire
maatregel wordt genoemd. Daarin schrijft H.
v. d. Meg o. a
«In hoeverre het belang der arbeidende
vrouwen in de haringrookergen door de wets
wijziging zou gebaat worden, daarvan wordt
met geen enkel woord in de M. v. T. gerept.
Zoolang hieromtrent geen afdoende ophelde
ringen zijn gegeven, zou het een onvergefelijk
werk zgn met het beginsel van onze Arbeids
wet, wat het verbod van nachtarbeid voor
vrouwen betreft, te breken. Wie geeft den
waarborg, dat niet weldra andere bedrijfshoofden
evenals de haringrookers den minister zullen
zoeken te overtuigen, dat ook voor hen de
Arbeidswet inderdaad te streng is en wgziging
noodzakelgk? Wg zien ze reeds in gelid op
trekken de steenfabrikanten, de eigenaars van
lucifers- en aardewerkfabrieken, de patroons
der confectiewerksters e.t.q.
Nachtarbeid is ongetwyfeld het meest
afschuwelgke verschgnsel in de kapitalistische
produefciowgze. Hoe langer de machines en de
levende werkkrachten produceeren, hoe grooter
de winst van den werkgever, maar hoe erger
de uitputting van den arbeider. Afschaffing
zooveel mogelgk van nachtarbeid is derhalve
de eisch, dien men van af het eerste begin
der fabriekswetgeving, in den aanvang der 19e
eeuw, uit de kringen der arbeiders heeft doen
hooren. Men is begonnen paal en perk te stel
len aan de onbegrensde exploitatie der arbeids
kracht door eerst kinderen en jonge lieden,
als de zwaksten, bescherming te verleenen en
hun een voldoende nachtrust te verzekeren.
De volwassen vrouwen kwamen daarna aan de
beurt, de volwassen mannen volgen het laatst.
Een absoluut verbod van nachtarbeid voor
vrouwen is herhaaldelijk zoowel door mannen
der wetenschap als door uitstekende kenners
van het fabriekswezen op hygiënische en
ethische gronden gevorderd. En het is een
verdienste van onze Arbeidswet, dat dit be
ginsel er in is neergelegd.
Wanneer de regeering aan dit beginsel gaat
tornen ter wille van eenige exploitanten der
haringrookergen, kan dit, dunkt mg, niet anders
dan als een reactionnaire daad worden be
schouwd."
De redactie van Het Vad. wenscht, even
min als wg, de noodzakelgkheid van deze con
cessie aan de haringrookers a priori te ontken-
i; zg is alleen gesteld op voldoende bewys.
Indien het bljjken mocht, zoo schrgft
dat de haringspeetsters haar brood
zouden verliezen, wanneer hier niet op het
beginsel der Arbeidswet werd teruggekomen,
wg zouden het mr Kerdyk in het Sociaal
Weekblad nazeggen, dat, «hoezeer schoorvoe
tend en met sterken tegenzin,'' de Volksver
tegenwoordiging dit ontwerp zal hebben aan
te nemen.
Maar daarvan is nog niets geblekengeble
ken is alleen, dat «een aantal haringrookers1
hoeveel haringrookers er misschien anders
over denken wordt niet vermeld op deze
wetswyziging hebben aangedrongen en op
welke gronden zg dit hebben gedaan.
Gebleken is niet, dat de inspecteurs van den
arbeid er evenzoo over denken; gebleken is
evenmin, of de meening der haringspeetsters
gevraagd is.
Wg voegen bg den aandrang, door menig
ander blad reeds uitgeoefend, ook onzen roep
om meerder licht.
Men bedenke wat het voor vrouwen zeggen
wil, te werken tot twaalf uur of twee uren
's nachts. Per etmaal, zeker, zal dit werk niet
langer dan acht uren mogen duren, maar met
ander werk, dat ook verricht moet worden,
zal een goed deel van de overblgvende twee
derden van den etmaal worden gevuld. Zware
huishoudens zgn in visschersplaatsen geen
uitzondering en avond- en nachtarbeid, laat
hg op zichzelf licht zgn, weegt dubbel voor
wie den dag niet in ledigheid hebben door
gebracht.
Voor de haringrookers zal het voordeel zgn,
wie twgfelt er aan? Maar niet in de eerste plaats
ten behoeve der ondernemers is de Arbeids
wet geschreven.
Het ligt in dr Kuypers bedoeling te bevor
deren, «dat zoo min mogelgk avond-of nacht
arbeid aan vrouwen zal worden -Vergund. Met
het oog daarop stelt bg zich voor een nader
onderzoek te doen instellen naar da vraag i:
welke gemeenten en in hoeverre die arbeid
bepaald noodzakelgk moet worden geacht en
welke voorwaarden in den algemeenen maat
regel zouden kunnen worden opgenomen", zoo
verhaalt de Memorie van Toelichting.
Waarlyk niet ten onrechte teekende hierby
Het Centrum aan, dat gevoegelgk het wetsont
werp op de resultaten van dit onderzoek had
kunnen wachten.
Er waren haringrookers, die ook Zondags-
arbeid voor vrouwen wenschten. Op dit ver
zoek is intusschen de minister niet ingegaan,
«omdat in een aantal havenplaatsen, waar
haringrookergen gevestigd zgn, de Zondagsrust
wordt gehandhaafd en (hg) er niet toe wenscht
mede te werken om het voortbestaan van dien
goeden toestand in gevaar te brengen".
Heeft de nachtrust op zooveel minder eer
biediging aanspraak dan de rust op den
Zondag
Of moet men het er voor honden, dat tot
dusver in die zeedorpen van nachtrust even
weinig sprake was als dit wetsontwerp voor
taan wenschelijk acht ten bate van het haring-
rookersbedryf, en dat daarom nacht- en Zon
dagsrust hier niet behoeven te worden beje
gend met geiyk respect?
Mocht dit zoo zgn, dan blgkt daaruit, dat
gedurende haar nu ruim elfjarig bestaan de
Arbeidswet door de haringrookers bg voort
during is ontdoken en dat dit wetsontwerp
niets anders bedoelt dan wettiging van wat
tot dusver schennis was der wet.
De Memorie van Toelichting geeft hierom
trent geen zweem van opheldering. Wg weten
niet of inderdaad tot dusver in de haring-
rookerjjen de Arbeidswet een doode letter was
en, zoo ja, of de arbeidsinspecteurs en de
regeering daarvan wisten, dan wel of die wet
ook voor de haringspeetsters levende werke-
lykheid is geweest.
Is dit laatste bet geval, waarom dan nu in
eens die noodzakelgkheid van hardere be
palingen ten aanzien van vrouwenarbeid in de
wet, die juist bescherming haar bedoelt te
verleenen
Is het eerste waar, waarom dan daarvan met
geen woord gerept?
Het zal uit het Vöorloopig Verslag der
Tweede Kamer wel blgken, dat deze met zulk
een absentie van toelichting geen genoegen
neemt, want ook zg zal van oordeel zgn, dat
slechts dan de wet avond- en nachtarbeid van
vrouwen mag gedoogen ten voordeele der
haringrookers waardoor ook bg andere
ondernemers de begeerlgkheid naar winst langs
dezen weg zal worden wakker gemaakt,
wanneer de volstrekte onveringdelykheid daar
van glashelder is aangetoond."
En deze protesten staan nog niet op zich
zelve.
Wg zgn daarom te meer nieuwsgierig naar
het Voorloopig verslag der Tweede kamer
over dit schynbaar nietig ontwerp, waaraan
zulk een groot beginsel ten grondslag ligt.
Men zal daaruit kunnen opmaken hoe in
deze de geest der leden is.
Wenschen zjj den minister te volgen op den
weg der reactie, dien hg wil inslaan
Wg hopen van met.
Tenzg de noodzakelgkheid zoo dringend, de
wgziging zoo hoog noodig is dat wg haar niet
kunnen ontgaan.
Maar dan hopen wjj met mr P. J. M. Aal-
berae, te Leiden, den hoofdredacteur van het
Katholiek Sociaal Weekblad, in de Memorie van
Antwoord van den Minister opheldering te
vinden op drie vragen
lo. Waarom kan deze nachtarbeid niet door
mannen worden verricht?
Het daaromtrent in de Memorie van Toe
lichting medegedeelde komt ons niet afdoende
voor.
2o. Waarom kan deze arbeid wel rusten den
geheelen Zondag, maar niet eenige uren van
;n nacht
3o. Is sinds 1889 omtrent dit punt de
arbeidswet, ten spgt van inspectie, politie,
justitie en ministerie, maar steeds straffeloos
in 't publiek overtreden
Dit zgn drie hoogst gewichtige punten die
eerst dienen uitgemaakt te worden vóór vol
daan wordt aan eischen, die wij tot heden nog
niet gewettigd kunnen noemen.
Er is nog iets wat ons treft bg de indiening
van bedoeld wetsontwerp door dit kabinet.
Toen indertgd het wetsontwerp op den
leerplicht was ingediend, waarbg ook ver
plicht herhalingsonderwgs werd voorgesteld,
heeft de anti-revolutionnaire pers, De Standaord
voorop, trouw nagevolgd door de andere bladen
van die party, ook in onze omgeving, ach en
wee geroepen over de treurige gevolgen die
voor de zedelijkheid te duchten zouden zgn als
jeugdige personen, even den eigcniyken
schoolleeftyd ontwassen, gedurende de avond
uren buitenshuis eouden moeten gaan om de
school te bezoeken en huiswaarts te keeren.
Maar wekt het dan geen verbazing, dat bg
de indiening van het besproken wetsontwerp
door dit «Chriatelgk ministerie", waaraan
toch immers zooveel beter dan aan liberale
en andere kabinetten de bevordering der ze-
delg kheid kan worden toevertrouwd
blgkbaar in het geheel niet is gedacht aan
de voor de zedelgkheid nadeelige gevolgen
di8 kunnen voortvloeien uit het verblijf van
volwassen meisjes en vrouwen in
werkplaatsen gedurende een deel
van den nacht en haar huiswaarts keeren
na middernacht of soms twee uren later.
De zedelgkheids overwegingen wisselen toch
niet af naarmate een onderwga-ontwerp moet
worden bestreden, dan wel een, voor het be
lang van werkgevers bevorderlyk stuk «sociale
wetgeving" moet worden verdedigd
KOBÏE NEDEDEELDIGES
mGADEKINGBH.
Tjjdens de Paaschdagen is te Groningen
het achtste congres gehouden der Sociaal-
Democratische Arbeiderspartij, te Amsterdam de
jaarlgksche algemeene vergadering van het
Algemeen Nederlandsch Werkliedenverbond, te
Utrecht die van de Vereeniging van hoofden van
scholen in Nederland en in de hoofdstad nog die
van den Nederlandschen Scheeps- en Bootwer-
kersbond.
Later vinden wg allicht gelegenheid op een
of méér punten, op die byeenkomsten behan
deld, terug te komen.
Ditmaal bepalen wg ons tot het volgende
Het ledental van het Algemeen Ntd. Werk
liedenverbond bleef vrjjwel stationnair, nl.
5000.
Het abonnenten-tal op de Werkmansbodedie nu
zgn 26ste jaar is ingegaan, was van 2100 op
1900 gedaald. Het algem. NederL Begrafenis
fonds was weer met ongeveer 300 leden toe
genomen en telt thans 11.118; aan gewone
uitkeeringen werden 5817, aan buitengewone
895 uitgegeven.
De inkomsten van de Verbondskaa beliepen
3102, de uitgaven 2622, zoodat er een
batig kassoldo is van 480.
De beer Heldt werd als voorzitter en de
heer M. Kole te Kruiningen als bestuurslid,
herkozen/
Met 45 tegen 20 stemmen werd verworpen
een voorstel om te verklaren dat het Verbond
zich zal plaatsen op het standpunt der Vry-
zinnig Democratische Vereeniging; maar 'og
acclamatie aangenomen een voorstel om het
program van het Verbond te herzien.
BEA UEM1KUM MZ.
Bg kon. besluit;
is pensioen verleend, op hunne aanvraag,
aan den kap. J. Stellingwerf?, magazjjnm. der
art. te Woerden, ad 1517 'sjaari,en aan den
maj.-magazynm. der art. te Utrecht, H. Thesingb,
ad 1561 's jaara
ia benoemd tot notaris binnen het arr. Rot
terdam, ter standplaats Dirksland, L. van der
Sluys, candidaat-notaris aldaar;
is aan mr J. M. Smits, op zgn verzook, eer
vol ontslag verleend als ambtenaar van het
O. M. bjj de kantongerechten in het arr. Arn
hem, voor de kantons Ngmegen, Wageningen
en Eist, ter standplaats Ngmegen
zgn bg het dep. van financiën bevorderd
tot referendaris A. E. lnckel, thans hoofdcom
mies tot hoofdcommies J. G. Hoevenaar en
H. Kuhlman, beiden thans commiestot com
mies J. Anjema, thans adjunct-commies
ia bg het wapen der art., bg den staf van
dat wapen, in rang en betrekking verplaatst
naar Woorden de kapitein J. Aalbers, maga-
zgnm. te Wierickerschans
is, voor het tgd vak van 1 April tot en met
ultimo Juni 1902, opnieuw benoemd tot boter-
visiteur H. Grommers, te Zutphen
bg het hoofdbestuur der postergen en
telegraphie bevorderdtot hoofdcommies W.
M. van Bochove, thans commies tot commies
P. E. Fraterman, G. P. Mulder en W. A. J.
Becht, allen thanB adj.-commiestot adj.-
cemm. P. H. W. Hoffman, H. S. PeterB, W. P.
T. de Jongh en C. T. Kortekaas, allen thans
eerste klerktot bode A. Stroeve, thans as
sistent-bode en tot magazynbediende E. Bak
ker, thans vaBte knecht.
De ministers van justitie en van oorlog, de
laatste tgdelgk belast met het beheer van het
dep. van koloniën, verleenen deze week geen
audiëntie.
Blgkens eene door Hr Ms gezant te Londen
van de Britsche regeering ontvangen mede-
deeling, zullen alle goederen ten behoeve van
de concentratiekampen in Zuid-Afrika, gezon
den aan den consul-generaal der Nederlanden
te Kaapstad, vrg van inkomende rechten
van alle andere onkosten, die van vracht
inbegrepen, worden doorgezonden naar het
kamp of dé kampen aan welke zjj geadres
seerd zgn.
Elke kist zal daartoe voorzien moeten zgn
van het opschrift Concentration camp relief
vres.
Aan onderzoek blgven de goederen evenwel
onderworpen.
De uitdeeling zal geschieden doord* kauip-
comité's, waarvan het secretariaat wordt waar
genomen door de predikanten der Nederlandsch
Gereformeerde kerk, terwgl maatregelen wor
den genomen om telkens een bewgs van ont
vangst te doen afgeven, onderteekend door
den secretaris van het oomité, dat met de
verdeeling is belast. {St. Crt.)
Oost-Indië.
Te Batavia is den 3 Maart een bloedig
drama afgespeeld. Een Boeginees van geboorte,
gewezen fusilier, was sedert drie jaren in dienst
als waker bg de Nad. Indische Spoorwegmaat
schappij. Hg gedroeg zich steeds goed, tot
hg op genoemden dag eensklaps amok
maakte en in het gebouw der maatschappg
een student aan het gymnasium, den heer
Meuleman, met een mes drie doodelyke won
den toebracht; verder vervolgde hg een
ambtenaar, den heer Kingma, en bracht ook hem
een wonde toe tot hg een ander ambtenaar, de
heer De Jong Swemer, tegenover zich vond,
die zich met een revolver weerbaar had ge
maakt en na den moordenaar gesommeerd te
hebben vier schoten op deze loste, waarvan
tweeden Boeginees in den rechterschouder en
aan het hoofd wondden. De moordenaar was
daardoor niet geveld en kou den heer Swemer
nog een messteek in den linkarvoorarm geven
Deze verloor daarop het bewustzyn. Toen
kwam een ander ambtenaar toegesneld, de
heer Gooke, die met een gzeren voetveger, welke
hg opraapte, den Boeginees eenige slagen op
het hoofd toebracht die dezen weerloos maakten.
Hg werd daarop gearresteerd.
Da heer Meuleman bleef op de plaats dood
en de wond van den heer De Jongh Swemer
was vrg ernstig. Hg is naar het hospitaal
gebracht. Nog een slachtoffer der amokparty
is de heer Kingma, die, na verwond te zgn, in
een zenuwcrisis viel en overleed.
De moordenaar beweert den heer De Jongh
Swemer te hebben willen dooden omdat deze
onaangenaam bejegende en geslagen had.
Hg betreurde het dat zgn doel niet bereikt
was en hg andere onschuldige personen onge
lukkig had gemaakt.
UIT STAD EN PROVINCIE.
Telkens ontvangen wjj mededeelingen,
nu weer een over een open-luchtsamenkomst,
waarvan de inzenders hunne namen verbergen.
Voor de zooveelste maal herinneren wg dat
zulke ongeteekende berichten in de snipper-
verhuizen, omdat de eenige waarborg
voor juistheid en waarheid is gelegen in den
naam der inzenders.
Donderdag 10 April zal in het Schuttershof
alhier een muzikale avond plaats hebben,
waarvan de netto opbrengst ten bate komen
wel van de uitgeslotenen te Enschedé
als van die der diamantbewerkers te Amster
dam.
Omtrent hen, die welwillend hunne mede
werking verleenen, en het uittevoeren pro
gram deelen wg later een en ander mee.
De voorstellingen, in de Paaschdagen in
onzen schouwburg gegeven door het Hol-
Jaadsch Tooneelgezelschap, onder leiding van
de heeren Barendse, Verhagen en Potharst,
waren, zooals gewoonlgk, vooral wat de be
zoekers der derde en vierde rangen betreft,
druk bezocht. Maar ook op de eerste en
tweede rangen waren vrg wat plaatsen bezet,
vooral op den eersten avond.
Dien eersten avond werden twee bekende
stukken gegevenUitgaan van Glanor en Leer
om Leer, ook in de jongste kermisdagen alhier
reeds gespeeld.
Bg het eerste misten wg het cachet van
voornaamheid, dat aan dit tooneelapel, ons
verplaatsend in hooge kringen, past, en waar
aan niet te kort gedaan mag werden.
De dagen van mevrouw Piceni als Marie,
Albregt als haar vader, den Kolonel van den
Degen, vergeet men niet licht.
Bovendien: men heeft thans een heel anderen
kjjk op zulk een stuk en de daarin behan
delde vraag omtrent het uitgaan van een ge
huwde vrouw en moeder. Alles met mate,
zouden wg zeggen. Men kan eene goede
moeder zgn en toch ook wel eens van 's we
reld's vermaken genieten.
Onverdienstelgk was het spel van mevrouw
Potharst—Grader niet en in elk geval stond
het hooger dan dat der heeren.
In Leer om Leer legde de heer W. PotharBt
het er meestal wat al te dik op, zeker ten
pleziere van de h.oog gezetenen. Maar dit
kwam het geestige Fransche blyapel toch niet
ten goede.
