MIDDELRIRGSCHE COIJRMT
N°. 223.
143e Jaargang.
leoa
Vrijdag
21 September.
Middelburg 20 September.
De Troonrede.
Deze courant verschijnt dagelijks, met uitzondering van Son- ©a Feestdagen
jfrjjs, per kwartaal, zoowel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland franco p.p., f
Afzonderlijks nummers kosten 5 cent»
Thermsmeter
Middelburg 20 Sept. 8n. vso. 59 gr. IS a. 68 gr.
av.4a.65gr.F.Verw,z.Z.W.wiBdged.bew.'smorg.mi6t.
g t bs.
Te Zïerifezee: A. G. de Moon; te Tholen: W. ül
vi* Nieuwemhuwzek.
20 e
Bssukbetuigingen van 1
saÊ per eegei Geboorte-, dood- en alle
~7 regels 1.50 j elke rage! meer 20 e
Groots Setters naar de plaats die zg In
familieberichten en
leolamos 40 oent per regel
Tot de plaatsing van advertentie en rselamss, fifes afkomstig uit Zeeland, betreffende
Easéelj Nijverheid au Geldwezen, la uitsluitend gsraaStigi het Adv®fftontl«=Bur«aif'
A. m LA mm Ara* H.£. Vaerfcssirswal 28" -
Wij ontvingen nog het volgend schrijven
Manheer da Radactenr 1
G0 komt nog terug op de beteekem® van
art. 4 dor Zondagswet, nu gfj in het gesohriit
van mr Van Essen, waarop ik wees, gevonden
hebt dat volgens eoa vonnis van den kanton
rechter te Utrecht, dd. 24 Nov. 1882, voor de
toepassing van dit artikel alleen in aanmer
king komen „hij de protestanten de gewone
predieatiëa en hg de katholieken die diensten,
waarin de mis wordt opgedragen en die allen
des namiddags vóór 5 ure waren geëindigd."
Eilieve, welke kracht ligt dasrin voor de
besproken kwestie
Orer gewone of buitengewone predieatiëa
ging het niet. Gij hadt het eerst hierover of
te Amsterdam met éane, zij het al gewone,
godsdienstoefening op eenigszins buitengewoon
uur gerekend kon worden. Welke vraag ik
in cii8u ter zij kon stellen met de opmerking,
dat ook verschillende andere gewone gods
dienatoefeningen niet gezegd kunnen worden
te 8 ure volkomen geëindigd te zijn.
Maar nu het uur van vijven
Gij zaagt „met ingenomenheid dat er zelfs
een uur werd genoemd, veel vroeger dan wij
dit hebben aangegeven".
Van waar die ingenomenheid?
Volgens den kantonrechter konden de gewone
godsdienstoefeningen in 1815 gerekend worden
te 5 uren volkomen geëindigd te zijn, geljjk
dit in 1900 dan althans niet vóór 8l/s uur
gezegd kan worden.
Iu de wet staat niet dat vergunning gegeven
kan worden voor den tijd na 5 uur, maar eerst
als de godsdienstoefeningen volkomen geëindigd
zijn.
Dit was niet bloote, indirecte, tijdssanwg-
zing, maar ratio der bepaling.
Gelukkig bindt hier due juist niet «ene ver
ouderde tijdsbepaling, maar kan de toepassing
van de wet zioh geheel by het veranderende
leven aansluiten.
Eenerzijds zou man vallen over „verouderde"
bepalingen, wijl zij niet aanstaan, en daarnaast
de toepassing van eene bepaling, die genoeg
elasticiteit heeft om de gewijrigde omstandig
heden te verwerken, willen binden aan in
waarheid verouderde omstandigheden.
Terecht ia door u in no 211 gezegd, dat
een en ander zich regelt naar plaatselijk gebruik,
Ik zal niet beweren dat de wet verbiedt het
toelaten van openbare vermakeiykbeden op
een dorp in Friesland zoolang niet elders in
het land alle gewone godsdienstoefeningen ge
ëindigd zijn-
Maar evenmin gaat aan de lagere greas,
die ergens of op vele plaatsen bij de werke
lijkheid past, op te leggen ook waar die werke
lijkheid anders is.
Xntussohan acht ik dit verschil over toe
passing van art. 4 van minder gewicht dan
uwe uitspraak, die ik met blpscfaap zag, dat
ook gij wilt handhaving van de wetten, en
ook van deze wet.
Het is een zoo groot belang, dat handhaving
vau de wet niet afhankelijk ia van de instem
ming met hare bepalingen.
Het toelaten van openbare vermakelgkheden
alhier in den middag is zonder eenigen twflfel
ia flsgranten strijd met de wet.
Hoogere autoriteiten mogen dit niet ïydeiyk
aanzien. De Burgemeester van Amsterdam
moest evengoed als die van een klein dorp
er aan herinnerd worden, dat, gelgk ook
erkent, eene wet er is om gehandhaafd te wor
den.
Hat werkt zoo verderf alp, als ds autori
teiten eenerzps het voorbeeld geveu van de
wetten te overtreden, die hun hinder lp zijn,
en straks met kracht optreden tegen
overtreding, die zij nu eens niet willen-
Ook houd ik mg overtuigd, zoo iu dit ge
val, dat waarlijk velen vermindering van
ZondagsdruktQ met genoegen zouden zien,
lawaai maakt nu eenmaal meer leven
niet-lawaai als in het algemeen, dat alle
autoriteit, die zioh houdt aan de wet, reeds
deswege bij vele burgers ateun zal vinden, al
zou ook de bepaling zelve hun minder sym
pathiek zyn.
Met beleefden dank voor de plaatsing,
Uw dw.
D. P. D. FABIÜS.
Amsterdam 18 September 1900.
Wy hebben nog slechts eene enkele opmer
king te maken naar aanleiding van dit
schrijven en sluiten dan daarmee d
daohtenwisaeling.
Dat wy, evenals de heer Fabius, de wet
gaarne gehandhaafd zagen, is waarmaar wij
beiden verschillen toch in onze motieven* Hjj
wenscht dit opdat dan de Zondag geheel zou
worden in zijn geest, wy omdat dan spoedig
zou blij ken hoe onmogelgk de Zondagswet,
in hst bijzonder art. 4, in den tegenwoordigen
tp, voor onze huidige toestanden iswelkeen
onduldbaar juk dan ous volk zou worden
opsrelegd.
Maar een belangrijk punt ziet de heer Fabius
over het hooldwij wensehen de strenge toe
passing dier wet, zooals we schreven„altijd
met inachtneming van de daaromtrent geldende
jurisprudentie en, wat art. 4 betreft, naar de
opvatting, die in deze van begin at aan
geheerscht heeft."
En daarom meenden wij, toen wij het werk ja
van mr Van Essen in ons bezit hadden, goed
te doen nog eens uitdrukkelijk te wijzen op
hetgeen hierin omtrent art. 4 en het uur, daarbij
bedoeld,voorkwam; en op de meening van den
kantonrechter te Utrecht, dat onder „open-
godsdienstoefeningen" niet begrepen zijn
„elke willekeurig door verschillende secten
van de christenen, op andere nren be
paalde godsdienstoefeningen, onder welke
ming ook, hetzy van openbare gebeden,
bijbellezingen, oefeningen en andere," omdat
anders alles van de regeling der
kerkbesturen zou gaan afhangen,
„eene gevolgtrekking die inden
tegenwoordigen toestand niet
zon gewettigd zyn".
Door deze uitspraak, waarin wij enkele
woorden deden uitkomen, is, naar ons gevoelen,
de redenesring van den heer Fabius voldoende
veroordeeld.
Voor het overige ligt het, dunkt ons, op
den weg van den heer Fabius zpe grieven
eens onder de aandacht van den burgemeester
Amsterdam te brengen. Deze zal hem zeker
voldoende inlichten omtrent het standpunt
dat hy in deze inneemt aio hoofd van die groote
met hare verschillende eischen, hare
onderscheidene kerkgenootschappen en de
overgroote meerderheid der bevolking, die
haar Zondag gaarne op andere wijze wil door
brengen dan de heer Fabius en z§ne par tij-
genooten.
Of werkelijk een dergelijke mededeeling door
den Britschen gezant in Den Haag is overge
bracht, is ons onbekend, zegt Het Hbld. Wii
betwijfelen het echter zeer, omdat met het
aanbod, door onze regiering gedaan, natuurlijk
enkel bedoeld kan sijn den president, die ge
legenheid te over heeft om met een niet-Britsch
schip te reizen, een vaartuig aan te bieden
waar Hollandech wordt gesproken en bij zich
ruimer dan op een gewone maiboot kan be-
Er zullen aan den commandant van de
Gelderland ook wel orders zijn gezonden om
te waken, dat het aan boord komen van den
president niet kan worden opgevat als een
tusschenkomat van een neutrale mogendheid
ten voordeele van een der etrgd voerende par
tijen. Bovendien is het de vraag of Engeland,
nu hst formeel de Zuid-Afrikaansche Repu
bliek heeft ingelijfd, nog wel het recht heeft
Kroger als hoofd van een oorlog-
Staat te beschouwen!
opmerkingen van het Amstardamsche
blad bewijzen in elk geval dat er voor meer
dan eene opvatting in deze alle reden is.
Men nems eena kennis van de uitlating van
de Standard, waarvan onder Laatste bench1 en
elding wordt gemaakt.
Man sij voorzichtigAls Engeland iets wil,
men weet het, staaf het in dozen tijd voor
ets.
Aanleiding te meer om in deze teere aan
gelegenheid met omzichtigheid te werk te
gaan en vooral van do zpe van het Neder-
landache volk bezadigd op te treden.
Men verlieze vooral ook niet uit het oog
dat hierby allicht kerkelijke en geloofesym-
patbieën op den voorgrond zullen treden.
Ea wat het zeggen wil als die zich doen
ilden, weten wy allen genoeg nit de
denis.
ons zeiven ware er alle aanleiding, om een
bepaling te wensehen in de Grondwet, waarbij
tot ambten van bestuur en vertrouwen alleen
z0 benoembaar werden verklaard die betuigen
konden, dat zij niet in beginsel de voorschrif
ten van eea bmtenlasdsch gezaghebber en
diens gemachtigde boven de hoogste landf-
regeeriug lieten gaan". Of dese dat wij anders
denkenden niet meer geestelijken dwang moe
ten aandoen dan onvermijdelijk ie, niet
meer dan onvermydeiyk (te wiens beoordee
ling maar dan toch dwang.
Waarschuwingen aan de vrijzinnigen om
op hun hoede te zijn tegen clerioaie reactie en
om niet bij onderling gekibbel het gevaar
dkarvaa over 't hoofd te zien, kunnen zeker
op haar plaats zijn, maar over 't geheel geno
men zijn da vrijzinnigen daar nogal wakker
tegenover. Zij behoeven daarom niet zoover
te gaan, dat z§ bij de Katholieken altijd booze
bedoelingen onderstellen en hen behandelen als
W&36Q zij ge se zonen van 't zelfde vaderland.
Paul Kruger in ons land.
Het is nog niet zeker waar de president der
Transvaalsehe republiek zal landen. Men
spreekt van Vlissingen, Rotterdam of Am
sterdam.
Dit zal later bepaald
Waar de Gelderland ook moge aanleggen,
men behoede den grijzen Paul Kruger, den.
man dia ouder zulke droeve
herwaarts komt, voor eene luidruchtige, ver
moeiende ontvangst.
Eene waardige begroeting yalle hem ten
deel. Stille bewijzen van achting, eerbied en
sympathie schenke men hem!
Maar hoe kalmer alles in 't werk gaat, hoe
beter.
Men make hem vooral niet tot voorwerp
van allerlei betoogingen tegen Engeland,
waarachter zoo vaak velerlei bij bedoelingen
z|a verscholen.
Tegen de schandelijke daad van John Buil,
de verkrachting vau het recht door de regeering
van het groote ryk, kan ons volk protasteeren
en dit deed het al genoeg, maar men ver mij de
in 't bjjzijn van Paul Kruger allerlei scherpe
vyandelgke ontboezemingen, die allicht hem
in zyue zending zouden bemoeilijken.
Hoe heusch het aanbod, door onze regeering
aan den president gedaan, ons ook voorkomt, ge-
ed als het is met het kennelijk doel om
toch eens iets van onze zijde te doen, en
eenige bevrediging te schenken aan de opposi
tie, toch zjjn wij het nog altijd niet met ons
eelven eens of deze daad wel getuigt van
politiek beleid.
wy kunnen daarover in elk geval niét zoo
juichen als anderen doen. Liever onthouden
wy ons daarom nog van een stellig oordeel
in deze.
Ter beurze van Amsterdam heerachteWoen-
dag nog al opwinding, wegens het gerucht
dat de Eageliche regeering aan de onze zou
hebben te kennen gegeven, dat zft het aanbod
om president Kruger met een Nederlandach
oorlogsschip naar Europa te vervoeren als een
«minder vriendelijke" daad beschouwt.
aanhaling veroorlooven onze lezers ons
nog, omdat hetgeen Het Centrum schrijft, door
de bezadigdheid van toon, zoo guastig afsteekt
tegen het geredeneer van tal van andere oppo-
hladen, die het erop toe schenen fe leg
gen een heilloos vuur tegen de regeerisg aan
te wakkeren om hsra buitefllandsehe politiek.
De redactie van genoemd katholiek blad
dan schrijft:
De madedeeliagen omtrent de Vredesconfe
rentie en het Hoi van Arbitrage klinken onder
de gegeven omstandigheden wei wat ironisch,
maar men kon urn eenmaal niet andere ver-
Sober heid was hier nog het beste,
soberheid, die echter eeniggzi
is by de vermelding van den oorlog in Zuid-
Afrika. Die oorlog ia toch wel iets anders
ergere nog dan „een betreurenswaardige
gebeurtenis."
Summa summarum kan men deze Troonrede
niet bizonder belangrijk noemen, maar laat zij
wel aanpassen by den tegenwoordigen
van zaken. Ea hierin ligt
hare grootste verdienste.
PROTESTANTENPLICHT
„Wat is Protestantecplicht bg ds eerstko
mende algeme9ne verkiezingen Da rede,
die prof. Bolland voor de Evangelische Maat'
schappij ter beantwoording van de aldus ge
stelde vraag uitspraak, toont een verbazende
kerkhistorische geleerdheid, maar is als poli
tiek geschrift waardeloos, zegt Eet Fad. Zoo
eenig antwoord op de vraag daarin t®
vinden is, zou het dit zijn, dat men eenige
mannon als prof. Bolland, in de kerkhistorie
doorkneed, sou moeten afvaardigen, om zoo
tg* tot tp eens de doopceel der Room-
a kerk te lichten aan de hand van histo
be gegevens, 't Behoeft wel nauwelijks
gezegd, dat wij aan dergelijke natioualen-tp-
verspillers volstrekt geen behoefte hebben.
Het is zeker waar, dat er maar weinigen
zijn, die zooveel weten van de geschied
der Room&che kerk als prof. Bolland en die
zoo door elkander allerlei uitspraken van
kerkvaders en coneiliën en pauselijke bullen
weten aan te halen, maar de gemiddelde
Nederlander heeft toch ook wel eens gehoord
van de politieke aanmatiging der kerk en
van de chronigue scandaleuse barer herders.
Wat nut het heeft dat op te halen, waar aan
de orde is de vraag, wat in onzen tijd op poli
tiek gebied behoort to worden gedaan ter
besteding der Nederlandsche Katholieke
Staatsparty, zullen velen evenmin als wy b8ë
grypen. Hier en daar krijgen wy een wenk,
waarvan de nakoming aan allen, die de vrij
heid. en de rechtvaardigheid lief hebben,
bedenkeiyk moet voorkomen. Zoo deze
BMOEMNGM KSZ.
Bjj kou. besluit
is aan W. van Marken, op zp verzoek, eer
vol oatslag verleend als schoolopziener in het
distriet 's Gravenhsge
is benoemd tot raadadviseur by het dep. van
financiën G. Oorfchuys, op zijn verzoek, eervol
ageii hoofddirecteur der dir. bal., invoerr.
en aco. by dat departement;
ia, met ingang vau 1 October 1909, aau den
commies by hef dep. van waterstaat enz. G. F.
Berch Gravenhorst, op grond van lichaamsge
breken, eervol ontslag verleend nit 'a rijks
dienst.
EERSTE KAMER.
Het gewyzsgd ontwerp-adres vsn antwoord
tn de Eerste kamer op de Troonrede luidt
als volgt
„Mevrouw
De Eerste kamer der Stat en-Generaal waar
deert dankbaar het voorrecht Uwe Majesteit,
vergezeld van Hare Koninkiyke Moeder, in
het midden der volksvertegenwoordiging
hebben mogen zien ter opening ven de gewone
zitting der Staten-Ganersal.
Met belangstelling vernamen wy dat in da
vriendschappelijke betrekkingen met de bni-
tenlandsche mogendheden gesna verandering
kwam en de ter Vredesconferentie gesloten
verdragen thsna door bfina &1 de Mogendheden
zijn bekrachtigd.
^y betreuren het ontstaan van den Moe
digen oorlog in Zuid-Afrika en van de c
B'dge verwikkelingen ia China. Des te u
hopen wy, dat hef eerlang hier te vestigen
Internationaal Bureau van het Hof van
Arbitrage zal voldoen aan het niet hoog
te schatten belaag dec vreedzame oplos
sing van geschillen tuaschen de volken.
Wij ontvingen met voldoening de mede-
telingen van uwe M&jesteit omtrent den
guaatigen fiaanciaelen toestand, zoowel in
Nederland als in I?.dië.
Da aanhangige, evenals da In uitzicht gestelde
vooretellen v&n wet zullen door ons met den
Ren ernst en nauwgezetheid worden on
derzocht.
Met uwe Majesteit vereeaigen wy ons in
dan wensch, dat onze arbeid onder Gods
zegen bevorderiyk moge zyn aan het welzp
van het vaderland en zpe koloniën."
tal van ernstige ongevallen die ang&tigen in
bet geiyk stelden.
Zoo zal het in onze stad ook gaan
En dan bet ryden 'a avonds zonder licht!
Nog Dinsdagavond snorde op de Ronaan-
sohe kade een tandem rakelings iemand voorby
en cy, die by na een ernstig ongeluk veroor-
hieven nog een juichtoon aan over
onwellevende, gevaarlijke daad. Op
sommige punten daar is het dnister, althans
te zien. Niemand kon dan ook bet
hollende voertuig, dat geen licht op had, zien
aankomen.
Bpa overal moeten de fietsryders wel dege-
iijk 's avonds een brandende lantaarn op hebben;
slechts sommige gemeenten, en daaronder de
onze, maken een uitzondering.
Waarom hier ook niet die goede, hoogst
nuttige bepaling gemaakt; tevens met de
duideiyke aanwijzing, in de verordening, van
het voorschrift dat er slechts gereden mag
worden zooals een paard in matigen draf loopt.
Het kan trouwens ook nisf anders dan in
het belang der goedgezinde, welwillende fiet
sers zyn, dat zulke bepalingen worden gemaakt
t streng gehandhaafd.
De algemeens veiligheid zal daardoor wor
den bevorderd.
UIT STAD EN PROVINCIE,
Wy zouden aan het gemeentebeetnur van
Middelburg wel eens de ernstige vraag
willen doen of het niet hoog tyd wordt de
politieverordening te wgzigea en daarin eenige
bepalingen op te nemen, rakesde het ryden
met velocipèles.
Of wil men weêr wachten totdat er ook
hier ongelukken gebeuren zooals elders,
zer dagen een te Arnhem?
Het is dolzinnig zooals sommigen ryden; en
somwijlen verbazen v?y oaa niet meer orerde
vijandige gezindheid die er, hier en op bet
platteland,by velen heersebt tegenover het wiel-
ryden. Door de buitensporigheden van velen
moeten de goede het met de kwade ontgelden.
Dat de wielryders ons voetpad moeten vry
lat an, en slechts in hooge noodzakelijkheid
daarop zioh mogen bewegen, echpt velen on
bekend te zynóf zy doen alsof die bepaling
hen niet geldt.
Wie, vooral op een Zondag, aansohouwt met
welk een dolle vaart zulke rpers zioh bewe
gen. bv. van de Markt de Gortstraat, met hare
bochten, door vliegen, zonder te schellen, ver
baast zich dat er geen ongelukken plaats hebben.
Dat deed men in Den Haag, ten opzichte
van de stoomtrams naar Seheveningeo, ook
gerniman tydtotdat in de laatste maanden
Tegenover de minder a&ngonamo tijdingen
op tooneelgobied, in een vorig nommer, kan
wij eene, zeker zeer velen hoogst
welkome msdedeeling doen.
Oüb wacht in hst voorjaar weêr eene opera
voorstelling, zooals er in 1899 eene plaatshad
van Das Nachtlager in Granada.
Ditmaal is de keuze gevallen op Figaro's
Hochzeit van Mozart.
Men is reeds druk bezig aan het studeeren.
Dat er weêr iets goeds te hoorem gegeven
z&I worden, spreekt van zelf; en dat die op:
voering, waarby tevens de Vereeniging voor
instrumentale muziek hare zoo gewaardeerde
medewerking verleent, in hst belang van het
orgelfonds plaats heeft, ligt voor de hand.
Nu de Nederlandsche Tooneelvereeniging
in het a. seizoen fe Middelburg geen
üvoorstellicgen geeft, heeft het
TrtJoft-gezelHchap uit Rotterdam zyn plan
eanigszius gewijzigd. Ia plaats v&n vier, wil
st hier zes voorstellingen geven op de be-
jnda voorwaarden.
Hst zal daarvoor binnenkort lijsten ter tee-
kening in otaloop brengen.
Vindt dit plan de gewenschfce ondersteuning
en bet gezelschap mag daarop aanspraak
maken op grond van hetgeen het ons de laatste
jaren hier te sïen gaf; men denke eene om
de opvoeringen v&n De ZwerverZaza, Een
trekvogel ea Jan Darlot dan zou zelf» nog
buitengewone voorstelling volgen, wsarfag,
zoo bef eenigszins op ons fooneel mogelijk is,
Shakerspeaüe's Hamlet zou worden gegeven en
de geabosneerden op hunne kaarten toegang
zullen hebben.
De eerste der zes voorstellingen zal reeds
spoedig plaats hebban, nl. Vrydag 28 Septem
ber. Daarbfj E»1 worden gegeven Eliea Een
paria der Maatschappij), tooneelspel in 3 be:
drijvep, naar den bekenden roman van Edmónd
de Gonoourt. Dit Btuk is indertyd door ma-
juf vrouw Nau en Antoina gespeeld.; De rol
van laatstgenoemde zal nu door den heer
Erfmann worden vervuld, die, evenals zön
echtgenoote, de hier zoo gunstig bekende me
juffrouw Mina Saebacb, weer aan het gesel
schap is verbonden.
Mevrouw Mulder-Roelofsea vervult de rol
van Eliea.
Vooral het laatste bedrijf van dit stuk, in
de gevangenis/ moet een zeer diepen indruk
maken.
Mocht het gezelschap steeds op waardeericg
van de zyde van hot Miidelburgsche publiek
rekenen, wy twijfelea niet of het aantal zijner
geabonneerden zal dit jaar veel grooter zjjn;
na er geen andere abonnementavoorsteilingon
plaats hebben.
Naar wM uit goede bron vernemen, is
doos het Vliasingsche t'am comité, waarvan
voorzitter is de hoer A. Lautsheer, aan dat te
Middelburg, president de heer H. P. den
Bouwmeester, een scbryven gericht, waarin,
inzake den aanleg van een tram-naar Domburg
een voorstel tot samenwerking tusschen beide
oommissiëa wordt gedaan.
wyi uit de discussies in de Statenvergade
ring over de subsidie-aanvraag vau laatstge
noemde commissie h. i. geblsken is dat eenigen
by de subsidieering van tramplannën dè be-
beider groote gemeenten op Wat-
wanschen te veteenigen, stelt eerstge-
commissie voor eene nadere bespreking
te houden tusschen baidecomitê's, met het doel
om de belangen der. beide plannen nog eens