MIDDËLRURGSCHE COURANT.
7
M\ 21S.
1900.
Woensdag
12 September.
143° Jaargang.
De*e courant verschijnt d a g e 1 g k s, met uitzondering vaa Sou- en Feestdagen
Prgs, per kwartaal, zoowel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland franco p.p., f S«~3j
Afzonderlijke nummers kosten 5 cent.
Thirmsmstii1
Middelburg 11 Sept. 8u. vm. 63 gr. 18 u. 66 gr.
av.4u 64gr.F.Verw. z w.tm.N.witidbew.ger.afn. in t.
A ff ïi t «5
Te Zierikzee: A. C. di Moon; te Tholen:
TUT NrEtrwEMuiJZBH.
W.Aj
AdverteutiSn: SO cent per regel, geboorte-, dood- en alle andere familieberichten en
Dankbetuigingen van 1—7 regels 1.60; elke regel meer SO eeni. neolames 10 cent per regel
ffroote letters naar de plaat* di* s§ innemon.
Tot de plaatsing vaa advertentiën «n rcetaaaea, niet afkomstig uit Zeeland, betreffende
Handel, Nijverheid ea Geldwezen, li uitsluitend gerechtigd bet Algomoen Adv«rt«ntl»-Bura»'
A. BS LA MAR Azn^ K.Z. Va«r0urgw»l MSB, Awiarordam.
Middelburg 11 September.
Wg ontvingea het volgend sobrijven
Manheer de redacteur,
Gij waart zoo beleefd mg in kennis te
■tellen met uwe beschouwingen over mgne
opmerking in zake het zich niet houden van
Amsterdam's „plaatselgk bestuur" aan dez.g.
Zondagswet, gij wilt dus zeker mij een ant
woord vergunnen.
Ik laat daarbij ter zijde wat zure azijn-
scheut]si als, aan mijn adres: „Hem zweelt
zeker ais idiaal voor oogen de Zondag van
bet vrome, brave Eugelsohe volk met zijn
edelen Chamberlain, Roberta ene." En, nadat
ik all antirevolutionair bij uw lezers ben
geïatroduoerd: „sommige leiders, die al der
gelijke dingen raak gebruiken om politieke
agitatie te wekken."
Meer staat met de zaak in verband uwe
voorstelling, dat ik „eens (ben) gaan snuffelen
in de oude Zondagswet van het jaar 1815" enz.
Dit zou doen denken, als gold het bier eene
wet, algemeen in vergetelheid, en wellicht
toevallig ontdekt.
Toch ie het geheel anders. Ik zou bunnen
wijzen op de aanschrijving, voorkomende in
het W. v. h. R. 1109, dat de Zondagswet
jaarlijks moet afgekondigd worden.
Van meer gewicht is, dat cij nog in 1886
gewjjzigd werd. Ja, toen mr Van Essen in 1898
in het licht gaf De Zondagswet en haar juris-
prudentie kon hij alleen uit later tijd van den
Ho ogen Baad arresten aanhalen van 21 Maart
'87, 12 Maart en 5 Nov. '88, 5 Oot. '91, 4
Mei '96.
Dit „eena gaan snuffelen" in eene oude wet
van '15 ii dus wel wat vreemd.
Wat nu de toeparaiug van art. 4 betreft,
zoo is uw gevoelen dat niet altijd ééue gods
dienstoefening op zioh zelve van invloed kan
agn voor den aanvang der publieke vermtke-
Igkheden, dat de wet van 1815 ee^e bepaalde
grens voor de godsdienstoefeningen in dit op-
zioht heeft bedoelddat als grens vrg alge
meen het nur van achten is aangenomendat
zich voorts een en ander regelt „naar plaatselgk
Of inderdaad de wet zulk eene grens bedoeld
zou ik niet zoo stellig durven zeggen,
toch alle openbare vermakelijkheid
i als uitzondering mag worden toegestaan.
Maar ik behoef hierop niet verder in tc
gaan, nu gij inderdaad mijne conclusie tei
volle beaamt.
Dat het gedoogen van openbare vermake
lijkheden op den middag in strgd is met de
wet kunt ook gij ulet loochenen.
Ea zoo wat den avond betreft, naar plaat-
iselijk gebrnik eene algemeene grens moet ge
trokken worden, is stellig 8 unr te vroag.
Ik wees alleen op de beurt in de Koepel
kerk te 7 nur. Maar ik had evenzeer kannen
noemen de 5 avondbearten van de Gerefor
meerde kerk, die dikwijls eerst ongeveer te 8
nnr eindigen. Het „uitgaan" van de kerk en
het „tangaan" vaa de publieke vermakelijk
heden valt samen. Wil men zich houden
aan het „volkomen eindigen" van alle gods
dienstoefeningen, gelijk de wet luidt, dan is
hier 8 uur stellig te vroeg.
Iatussehen ïgd ik in uwe oogen aan „over
drijving." Dit begrijp ik.
Ieder noemt op sga buurt overdrijving al
wat verder gaat dan bij wil. Wie eene wet
niet wil gehandhaafd zien, stelt hem, die znlks
wèl verlangt, ala overdreven voor als iemand,
die voor zeer strenge toepassing Ijvert.
Zoo heeft men bij menigeea zijn pleit reeds
half gewonnen»
Dat vele menaoben de handhaving vaa ge
noemde wet liever niet zouden zien, acht ik
niet van overgroot gewicht. In het algemeen
a||n overtreders vaa eene wet minder op baar
handhaving gesteld.
Ia verband met de aanleiding tot mgn schrij
ven vestigde ik meer bgzonder de aandacht
op het te vroeg aanvangen van de vermake
Igkheden des avonds.
Maar het iz wel bekend dat het hier niet
sleohts geldt ééne enkele bepaling, een geschil
over min of meer strenge opvatting.
De autoriteiten zetten telkens eene bepaling,
die hun ongelegen komt, aan een kant.
Van deze wet bpa alles.
Hoezeer art. 42 van de sohntterg wet bepaalt
dat de oefeningen by voorkenr des Zondags
sullen gehouden worden, „doch in ge9n geval
voor des middags te vijf uren" hadden hier
jarenlang de oefeningen plaats dei Zondags te
art. 46 van de wet op het lager
moet voor alle kinderen op de lagere
die niet bedeeld of althana onvermo-
ffeod zgn, 20 conti schoolgeld per maand wor
den betaald, tarwgl minvermogenden soms
sleeht8 voor een deel aan de heffiog onder
worp au zp.
Dienovereenkomstig stelde de raad van Am
sterdam in 1898 eeae verordening vast volgens
welke op de scholen le klasse van wie niet tot
de vrggesteldea behooren zal worden betaald
voor óen leerling 6 ot per week, voor ied°r
van twee leerlingen uit een gezin 4 ct, en ieder
van drie of meer leerlingen uit een gezin 3 et.
Alzoo voor 50 weken f 3, f 2, f 150.
En welke is nu de toepassing
Dat ia 1899 voor 38.000 kinderen werd op
gebracht f 4715,51s, of gemiddeld 12 cents in
het j »ar.
Eu hoezeer bet aantal scholen toeneemt,
wordt tocb ook voor 1901 slechts een ont
vangst van f 5000 geraamd.
Dit is openlgk spotten met wet en verordening.
Ia den laatsten tp werd nog al eens gespro
ken over de verordening op het benoemen
van makelaars. Deze wet sehrgft voor dat
over elke benoeming het oordeel van de
Kamer van koophiudel gevrasgd wordt. Maar
juist over hst meerendeelde makelaars iu
mobilair, adviseert dit eollege niet.
Dat van eene ernstige handhaving van de
verordening op de hnizen van ontucht geen
sprake is, zoolang men by de beweerde moeia-
lijkheid om verdachte huizen te treffea, wei
gert de bezoekers als getuigen op te roepen,
behoeft geen betoog.
Zoo wordt inderdaad op maar al te zonder
linge wijze met bepalingen gehandeld, welke
te bandhaven plicht is-
En te ernstiger wordt dit, na den laatsten
tgd zelfs theoretisch het ter zg zetten van
wetsvoorschriften door juristen verdedigd wordt.
Gdijk het zoo onomwonden is gedaan door
prof. Hamaker te Utrecht, die het in Het
en de maatschappij (1888; bl. 102/3 in
rechter prijst dat hij iets anders stelt
in de plaats van de z. i. gebrekkige wet.
Inderdaad het is wei droevig, doch te meer
noodzakelijk, dat op het eerbiedigen van de
wet door hen, die tot haar handhaving geroe
pen zijn, moet worden aangedrongen.
Met beleefden dank voor de plaatsing.
Uw dw.
D. P. D. FABIÜS.
Amsterdam, 8 Sept. 1900.
De heer Fabius heeft blikbaar de bedoeling
van onze opmerking omtrent den Zondag
„van het vrome, brave Engelsche volk met
zp edelen Chamberlain, Roberts enz." niet
begrepen. Zij was een vingerwijsing hoe de
strengste Zondagsviering of Zondagsheiliging
een bawgs is voor vroomheid en degelgk-
Dat Engeland daarvan zulk een treurig
bewijs levert, kan toch niemand den heer Fa-
bius tot verwijt ot zelfs tot grief maken. Hg
zelf zal wel de eerste zp om de ongerechtig
heden, die Chamberlain en Roberts begaan,
ten sterkste af te keuren. Wij wilden slechts
och, laat ons, met dat sprekende
voorbeeld voor oogen, toeh niet te veel hechten
aan het uiterlijke, aan den vorm, aan het open
baar vertoon en hen niet hard vallen die
meenen hnn Zondag op andere wgze temogen
doorbrengen. Ze kannen heucch tocb heel
brave mensehen zpI
In hoever de heer Fabius een politieke
rol speelt van zooveel gewicht dat op hem
van toepassing zou zijn onze bewering omtrent
leiders, zg hem ter beoordeeüng gelaten. Als
hy zelf meent dat het schoentje hem past en
hg het daarom moet aantrekken het zg
aoo 1 Wg verklaren dat wg met onze opmer
king hem niet op het oog hadden; en sleohts
hem beschouwden als lid van den raad en
verdediger van de Zondagswet tegenover bet
plaataelgk bestuur van Amsterdam.
Dat die wet in vergetelheid zou zgn ge
raakt, hebben wg niet beweerd; trouwens de
laatste jaren hebben ons wel bet tegendeel ge
leerd. De wgsiging, in 1886 daarin gebracht
was een noodzakelgk gevolg van de toen tot
■tand gebrachte herziening van ons wetboek
van strafrecht.
Maar de heer Fabius bracht plotseling die
wet ter sprake ua de beleefde uitnoodigiog
van den directeur der Neierlandsche Opera
Het ia ona niet gelukt uit de geschiedenis
van het ontstaan dier wet veel licht te putten
omtrent de grens, die in art. 4 aan de godsdienst
oefeningen is gesteld. Wg hadden toen nog niet
zulke uitvoerige verslagen van regeeringa-
zaken als thans; en uit het z.g. offioieele
verslag bleek ons van geen toelichting in deze.
Er wai wel gedelibereerd doch wat er ge
sproken werd, vermeldt het verslag niet.
Staar dat aan m graai tl geacht, ligt
voor de hand. Oak ia Van Enden Staatsregt
JXe vervolg lezen wg op blade. 24
„Oader de woorden „mits niet dan na vol
komen eindigen van alle godsdienstof f mingen"
beeft de wet alleen willen aanduiden die
openbare godsdienstoefeningen die door de
berbelgke verordeningen te houden ot bg te
wonen aangewezen zgn, zoodat daaronder niet
»go begrepen alle willekeurig door verschil
lende seeteu van de Christenen op andere uren
godsdienstoefeningen, onder welke
ook, hetzg van openbare gebeden,
bijbellezingen, oefeningen en andere."
Bovendien ligt, zooals wg reeds opmerkten,
in de bepaliog omtrent de bevoegdheid, den
plaatselgken bestoren gegeven om eene uit
zondering toe te staan, van zelf het idee van
in grens opgesloten.
Natunrlgk waren in 1815 de toestanden
idera dan nnmen was met alles
iu elk geval niet zoo laat als ii deze dagen.
Het ligt voor de hand dat toen te acht nur
alle godsdienstoefeningen reeds lang waren
geëindigd.
Zonderling is de opvatting van den heer
Fabins op dit pant. Volgens hem is zelfs het
„uitgaan" van de kerk nog geen bewgs dat de
daarin gehouden godsdienstoefening „volkomen
geëindigd" is. Moet men dan wachten totdat
allen, die haar bgwoonden, thuis zgn?
Dit is, dunkt ons, toch wat al te gezocht.
En bovendien, walk nadeel zullen die kerk
gangers in Amsterdam toch ondervinden
wanneer zg andere menschen tegenkomen die
naar een Gobonwbnrg gaan
Wezenlgk, ook die redeneering is weer een
staaltj a van overdrgving van den heer Fabins.
Wg znllen hem niet verder volgen op den
door hem ingeslagen weg over de niet hand
having van allerlei wetten in de stad zgner
inwoning.
Wg beschouwen de kwestie van algemeen
standpunt.
Het zou, dunkt obs, en dit zgn Wg met
hem eens te wenschen zgn dat al die wet
ten goed toegepast werden.
Men zou dan eens zien hoe onduldbaar het
jak werd, dat ons volk daardoor werd opge-
legd. Ea vooral bg de Zondagswet zou dit
het geval zgneene wat, in 1815 gemaakt en
volstrekt niet meer passend in onzen tgd.
Als de heer Fabiua b.v. Zondig te Schoon»
dgke geweest ware, bg gelegenheid der daar
gehouden tentoonstelling eu bet toen gegeven
festival, hg zon zicb, dat weten wg, gtë.'gerd
hebben en uit dat oogpunt ia het beter dat
er niet is geweest maar hg zou tevens
gezien hebben hoe vele duizenden op zulk
een dag een gepast genot smaken en tegen de
toepassing der Zondagswet bon stem zonden
verheffen.
Des namiddags waren de godsdienstoefenin
gen tgdig afgeloopen, zoodat, toen te ruim twee
uur de ontvangst der directeuren en bestuurs
leden van muziekgezeltchappen plaats bad op
het gemeentehnis en daarna het festival begon,
niemand behofde te vreesen de kerkgangers
te hinderen. Zeker, daar waren er dia hun
stenn ontzegden omdat er Zondags zulk een
ftest plaats haden dit begrgpea wg, maar
zg werden in hnn kerkgaan of in hnn kerk
bezoek niet gehinderd, ook omdat mes, naai
wg meenen, aan die zgde zoo verstandig was
zich naar 'z lands gebruik te aehikken en tg dans
het feest geen kerk te honden.
De over-, overgroote meerderheid smaakte
genoegen j er heersohte wezenlijk een prettige
toon en eene algemeene opgewektheid.
Mensehen vaa verschillend kerkelgk geloof
werkten, met enkele uitzonderingen, samen om
het genoegen van den dag te verhoogen. Van
de pastorie der Roomach Katholieke gemeente
woei de vlag en met welgevallen sloeg de
eerw. heer pastoor het schonwspel gade en
blgkbaar sgne belangstelling, zooals dit
het geval is;
veelal in dergelgke
evenals in België.
's Lands wgs, 's
Het meerendeel denkt daar niet om de
Zondagswet t
>r reden om haar wel
toe te passen, altgd met inachtneming
van de daaromtrent geldende jurisprudentie
on, wat art. 4 betreft, naar de opvatting, die
in deze van begin af aan geheenebt heeft.
va IBWm f# W» se wm—
van een c
Maar daarom te
den heer Fibiuseen wet is er om gehand
haafd te worden. Laat men dat ook doen
met de wat, waarover het ons een genoegen
was met hem van gedachten te witselen,
maar met met verkrachting van de bedoeling
van den oorspronkelljken wetgever en de
uitspraken van verschillende rechtscolleges.
Paste men aldus die Zondagswet toe, er sou,
eeuen wg, toch eeu groot, algemeen verzet
oh opeibaren iu tal vau gemeenten in ons
nd, vooral in het zuidelgk deel daarvan, en
en zon op die wgze gedwongen worden tot
me goede, eene grondige herziening dier
wet, eene herziening meer ia den geest van
een groot deel van ons volk.
De Nederlander het orgaan van jhr mr
F. de Stvornin Lohman mengt zioh ook
io onze polemiek met den heer F «bias; wg
zien dat nit een ander blad. De redactie van
genoemd orgaan vindt bet blgkbaar niet noodig
hen, die zg bestrgdt, op de hoogte tebreagen
van hare beweringen.
vindt dat wg ontaard zgn, en dat wg
van verslapping blgk gaven, toen wg,
nadat van verschillende zgden bg onze regee-
gepleit voor het vragen van opbel-
deriog aan de Engeiacbe regeering inzake het
gedeporteerd ambnlance-personeel, zeiden: „Doe
het liever niet; wg hebben toeh geen De
Rnyter meer"?
Wg meenden toeo, op het voetspoor van den
heer Fischer, een der bekende drie mannen,
al een verstandig woord te laten booren-
er van verslapping sprake is, dan zon dit
gelden van ona land, vau ons prestige,
leken bg weleer.
Ea wat moeten wg beginnen als Engeland
ins, evenals met de Boeren, ons aanviel
Zjjn wl) in staat kracht bg te zetten aan onze
oorden; John Ball te weerstaan?
Ii onze marine gereed
Laat de redaotie van de Nederlander dit
alles maar eens goad overwegen.
Iu deze dagen, waarin macht gaat boven
rechthet onrecht wordt geduld en triomfeert,
oogen bitter weinig zoolang men
op ook b kan laten volgen.
HETEN MET TWEE MATEN.
ERGERLIJKE TOESTANDEN.
Dat op het gebied van maatschappelgke toe
standen veel onwetendheid bestaat, ouk waar
het zaken geldt die men zon meenen dat be
zwaarlijk verborgen kunnen big ven en bg
personen, die waarlijk niet huiverig zgn om
de levens wgze en levenstoestanden van de
miadeelden door te dringen, teneinde med«
aan de optrekking van een heter
maatsehappelgk gebouw dat allea U weer
treffend gebleken uit een onderzoek naar wo
ningtoestanden te Ngmegen.
Door den raad dier gemeente was in de
laatst, dagen van het vorig jaar een oommissia
van onderzoek benoemd, die onlangs met haat
rapport gereed kwam. Dit rapport, zeide het
dr Banning in de laaiete raadsverga-
besohrgft toestanden waarvan wel nie
mand ze in die welvarende gemeente zon heb
ben verwacht.
„Van groote beteekenis, zegt de correspon
dent van de N. Arnh. Ot., is zalk een verkla
ring waar zg komt uit den mond vau eeu ge
ueesheer, die uit den aard van zguen werk
kring op allerlei plaatsen komt, waar de
meeaten onzer stadgenouten nooit een voet
gezet hebben. Van neg grooter bjteekenia ie
ze evenwel als we weten, dat de man, die u>
deed, niet alleen geneesheer, doet» tevens
waar volksvriend is, die steeds een open oog
heeft voor de nooden en behoeften der ar
derafelaiseo Waar zulk een man zegt niet
geweten te hebben, dat de toestand zoo si
was, zal 'c geen verwondering baren, dat wg
na de lezing van dit rapport moeten verklaren,
dat we nooit hadden gedaent dat in het ncho
welvarende Ngmegen zulke hemeltergende toe
standen worden aangetreffm".
We laten aan onze lezers ever, zieh door
eigen onderzoek van dit rapport verder op de
hoogte te stellen: het is heiaas óéareeks vae
wanklanken als andere dergoljjke geschriften
bevatieu. Ten bigke daarvan stippen wg
slechts aan, dat vau de 253 ondarzueate wo
ningen 131 éjnkamerwouiugen waren, waant
463 personen huisden. In eendier „woningen"
waarin vier personen zgn gehuisvest, moet do
21 j«rige dochter, die een dagdienst heeft,
slapen op een stoel!
(Sociaal Wkbld.)
Da N- Pro v. Grow. Ct. wijst op de volgende
schreiende tegenstellingen in het optreden der
socialisten
Als de oranjemannen in Weesp hunne mede
burgers op wekken om geen daden van geweld
te ondernemen tegen een daar wonend socialist,
dan heet soo'n strooibiljet in ff et Volk een
pamflet en wordt er brutaalweg gezegd, dat
men inderdaad de domme menigte op scbande-
lijka wgze tegen hem opruit".
En wat doet Het Volk zelf Het geeft nauw-
keurig dan weg aan, dien mej. Appelboom,
„de koppige sngdtter" dagelgks moet sfftggen
van de fabriek naar h sar woning en herinnert
er telkens aan, dat die msjuff onw is „een on-
derkrnipster". Het geeft heel precies de adres
sen op van diamantwerkers, dia aan den arbeid
zgn gebleven en van fabrieken, waar gewerkt
wordt. Waartoe is dat noodig? Wie met de
praktgk eener werkstaking bekend zgn, weten
het wel.
Als de soeialist Vader in Weesp gemoles
teerd ie, scbrgft de heer Troelatra een langen
brief aan dan minister van justitie. Mogen
we hem oeos herinneren aae de advertentie
van het Amsietdarasebe looncomi voor de
griihohe vakkeu te Amsterdam? Die aanma
ning luidde aldus:
„Aan de Amsterdamsehe Werklieden.
Kameraden
Onderstaande personen hebben den treurigeu
oed gehad om als verraders hunner mede-
erklieden op te treden door als onderkruipers
enet te doen
(Volgen de namen, voornamen, leeftgd en
nauwkeurig adres van elf personen, soms met
signalement).
Wg verzoeken beleefd hen daarom met de
welwillendheid te behandelen."
advertentie was zeer in 't oogloopend
met drie lgsen boven en onder.
Heeft de heer Troelstra toen ook een brief
geschreven en om bescherming verzocht voor
deze gesignaleerde personen
Ea nu moraal Adressen opgeven van werk-
aden, die't niet eens zgn met de S D.A.P.,
ituigt van „klassebewuatheia" maar iemand
temen en aanduiden als soeialist, dat is ver
boden.
Da hulp van politie en justitie ingeroepen
voor eeu soeialist, die gevaar loopt gemoles
teerd te worden, ie een daad van liefde voor
het volk; maar als diezelfde politie en justitie
optreden om te beschermen wie werken wil
roar zgn brood, dan is het..klassen justitie
Men moet maar durven
Ook uit arbeiderskringen wordt tegen de
tactiek der redaotie van genoemd blad ge
waarschuwd. Curieus is wel de wgze i
dzt deze dagen geschiedde door bet 1
van het Nederl. Arbeiders-secretariaat. Naar
het Volksdagblad meldt, nam dit bestuur met
algemeene stemmen een motie aan, waarin, op
grond van verschillende min vleiende
overwegingen voor het sooialistiseh dagblad
Bet Volktit de Noderlandsobe werklieden de
waarsohuwing gericht wordt, de tatiek der
redacteuren vau dit blad „in de gaten te honden".
PBKOlSMLNttl&H fiKK»
Bg kon. besluit
ia de militie-Qommiut&it in de provineie
Orergssel, kolonel 3. A. Lutz, in vermelde
aetcekkug overgeplaatst naar het 1ste miUUe°
distriot van Noord-Holland en benoemd tot
mUitie-cominissaria in de provincie Overijssel
ue gepens. luit.-kolmet raag vaa kolonel,
van het ragt, gres. en jagers, h. Soheltm van
IJueldgk,
Van de sandidatea» die bg bet in October
s. te honden examen voor telephoniete
«lagen, znllen er ten hoogste twintig, naar
gelang van de behoefte, in dienst gesteld worden
Asnataanden VriJ4«g verleent de minister
van koloniëa geene audiëatie.
Ia den loop der maanden October, Novem
ber of December e. k. aal gelegenheid worden
gegeven tot het afliggen der esamens, ter ver*
urgging van een getuigschrift all apotheken-
bediende.
Zg sullen worden afgenomen te Breda en te
Zwolle.
Zg die tot die examens wenschen te worden
toegelaten, onverschillig waar zg metterwoon
gevestigd agn, worden uftgenoodigd daarvan
vóór 1 October e. k. schriftelgk opgave te
doen.
W««r die opgwii coet geeokiedaa en «elke
«tikken moeten voeden overgelegd, «ordt
medegedeeld le si. Cl. v« HedeT
