lielligscbe Com
De aardappelziekte en
hare bestrijding.
Middelburg 20 Mei.
Verschillende Berichten.
BIJVOEGSEL
VAN DE
VAN
Maandag 22 Mei 1899, no 119.
III
Na mijne korte beschouwing over de zoo ge
vreesde ziekte zelve, moet ik thans meedeelen
op welke manier zij is tegen te gaan.
In de eerste plaats staan ons dan ten dienste
de z. g. voorbehoedmiddelen, waardoor men
zooveel mogelijk het optreden der ziekte tracht
te voorkomen en hare uitbreiding te beperken.
Daartoe vestig ik allereerst de aandacht op
het pootgoed, evenals op den grond, waarin
de aardappel zal verbouwd worden, om dan
tevens te wijzen op eene doelmatige bewerking,
teneinde zooveel mogelijk de ziekte te keer te
gaan.
Wat aangaat het poot-materiaal, dient zoo
veel mogelijk gezorgd te worden voor gezon
de poters, daar zieke pootaardappelen spoedig
tot het optreden der ziekte kunnen aanleiding
geven. Nu is het uitzoeken van gezonde
knollen zeker zeer lastig en levert bet prac-
tisch veel bezwaareen ander middel, voor
de practyk betor te onderzoeken en toe te
passen, is hot kiezen van een aardappelsoort,
die minder vatbaar is voor de ziekte. De
ondervinding toch heeft geleerd, dat er aard
appelsoorten zijn, welke de ziekte veelminder
vertoonen dan andere; in bet algemeen is op
gemerkt dat de aardappelsoorten met dunne
schil veel meer van de ziekte lijden dan die
met dikkere. Volgens Paulsen zullen die
soorten, waarvan de knollen een gering zet-
meelgehalte bevatten en waarvan het loof
vroeg afsterft, minder weerstand bieden aan
de ziekte dan de soorten, welker loof lang
groen blijft.
Voor den verbouw van aardappelen zijD, met
het oog op kwaliteit, zoowel als in verband
met de ziekte, aan te bevelen droge gronde»
zware kleigronden verdienen alleen aanbeve
ling als zij goed droog gelegd zijn. Vervolgens
worde al het mogelijke aangewend om sterke,
gezonde planten te verkrijgennoch een ver-
sche stalmestbemesting, noch een te sterke
eenzijdige stikstofbemesting mag worden toe
gepast, omdat daardoor wel weelderige planten
ontstaan, maar deze in hooge mate vatbaar
zijn voor de ziekte.
Meermalen is het verder aanbevolen, de aard.
appelen vóór het poten met het een of ander
middel te wasachen, ten einde de sporen te
dooden, die aan de knollen kunnen voorkomen;
vooral bij ruwschillige aardappelen kan zulks
het geval zijn. Hiervoor tracht men somtijds
allerlei middelen aan den man te brengen,
vaak tegen duren prijs, die feitelijk al heel
weinig waard zijn. "Wil men zulk een wasch-
middel toepasseD, dan verdient de later te ver
melden Bouillie-Bordelaise, die voor bestrij ding
der bladziekte zoo uitstekend is, ook hiervoor
aanbeveling. Men moet daarmede echter zeer
voorzichtig zijn, omdat by ondoelmatige toe
passing de kiemen der aardappels licht be
schadigd worden, wat de opkomst sterk bena
deelt. De aardappels gedurende 24 uur in de
koperzout-oplossing te laten liggen en daarna
met water af te wasschen, schijnt voor deze
behandeling voldoende.
Een ander voorbehoedmiddel, dat minder
dient om de bladziekte te voorkomen, dan wel
om de kans op besmetting der onderaardsche
deelen door de sporen, van de bovenaardsche
afkomstig, te verminderen, is gelegen in een
wijde plantruimte, gepaard aan sterke aan
aarding.
Door Giilich werd reeds gewezen op een
dikke aardlaag tusschen bladeren en knollen
om besmetting van de laatste te verminderen
de in mijn vorig artikel genoemde proeven
van Jensen hebben het nut daarvan bevestigd.
Jensen's aanaardings-en plantmethode is nu in
hoofdzaak als volgt: hij poot de aardappelen
op rijen, die 78 c. M. van elkaar verwijderd
Het Hnis ten Bosch.
ii.
(Slot).
Het stuk, dat wij aldus aan het penseel
van Jordaens danken, is bij velen bekendhet
is de verheerlijking van den wakkeren krggs-
man, doch tevens van den Vrede, waarnaar
de prins in zijn laatste jaren zoo verlangde.
De Vrede-figuur is in het wit gekleed, als
symbool zooals de schilder in zgn beschrij
ving aan de prinses verklaarde dat de vrede
zal zijn van oprechte bedoeling en zonder
huichelen of krenking.
Het schijnt, dat vóór de laatste handlegging
de kunstzin van den artist nog in botsiDg is
gekomen met den Calvinistischen geest der
prinses, die den Dood op het stuk geschilderd
wilde hebben. Op baar verlangen gaf hij toe
en schilderde den Dood, door den Roem over
wonnen.
Voor het overige schilderwerk werden twee
andere leerlingen van Rubens gekozen Van
Tulden van 's Hertogenbosch en Peter Zout
man van Haarlem en verder nog enkele
minder bekende schilders, waarvan Gerard
Honthorfit, bekend als Gherardo da le Notti,
de knapste was en de paneelen schilderde met
voorstellingen van de bruiloft van Frederik
Hendrik en Amalia van Sohnsvan het huwe-
zgn en op een afstand in de rgen van
30 c. M., terwijl hij later den grond rondom
de planten 12 tot 14 c. M. ophoogt. By toe
passing dezer methode is wel is waar gebleken,
dat de ziekte aan de knollen niet geheel wordt
voorkomen, maar dat toch het aantal zieke
knollen veel minder was. Bij de proeven is
evenwel ook opgemerkt, dat de. opbrengst
wordt verminderd, doordat er vooral kleine
knollen veraclnjnen. Bovenal op vochtige gron
den verdient, in verband met de ziekte, deze
methode van aanaarden te worden toegepast.
Wordt nu ook door deze laatste manier al
zooveel mogelijk het besmetten der onderaard-
seho deelen voorkomen, beter nog is het, paal
en perk te stellen aan de ziekte der boven
aardsche dealen. Wat wij doen om besmetting
te voorkomen, altijd zullen er nog zieke poters
mede in den grond worden gebracht, terwijl al
licht besmetting van een naburig stnk land kan
worden overgebracht, waardoor het loof wordt
aangetast. We moeten dus de ziekte in het loof
gaan bestrijden, omdat we dan èn de bladeren ba
houden voor de stofwissseling en het leven der
plant ón den factor voor knolbesmettiDg be
kampen. Een andere ziekte bracht ons nu op
weg om een deugdelijk bestrgdiugsmiddel te
leeren kennen, want ziehier wat 't geval was.
In 't Zuiden van Frankrijk en Italië kwam
een ziekte voor op de wijngaarden, veroorzaakt
door een zwam van hetzelfde geslacht als de
Phytoplithora infestans, nl. de Peronosperct viti-
cola, welke den valschen meeldauw van den
wijnstok teweegbrengt.
Om deze ziekte te bestrijden werden geen
middelen onbeproefd gelaten, omdat immers
door uitbreiding daarvan de wynbouw van
Frankrijk bedreigd werd.
Deze onderzoekingen waren dan ook niet
vruchteloos, want in 1882 leerde Millardet te
Bordeaux een metbode kennen, waarmede bij
de ziekte hoopte te kunnen bestrgden. In 1883
op kleine schaal toegepast, leverde zg zulke
goede resultaten, dat in 1884 proeven op groote
schaal werden genomen, met even zoo verras
senden uitslag.
Deze bestrijding nu bestond in het besproeien
der wgngaardstammen en -bladeren met een
soort pap, bevattende per H. L. water onge
veer 6 Kg. koper sulfaat (zwavelzuur-koper) en
12 Kg. ongebluschte balk. Langzamerhand is
de samenstelling dezer vloeistof, inmiddels
Bouillie Bordelaise geheeten, voortdurend ge-
wgzigd, en zoo kreeg men dan de pap, die
ook tegenwoordig onder dien naam wordt
gebezigd.
Deze besproeiing der wijngaarden nu was de
voorbode voor een gelijke besproeiing der
aardappels, met het gevolg, dat de Boideau-
sche pap tegenwoordig als een der grootste
bestrgdingsmiddelen der zoo gevreesde ziekte
wordt aangegeven. Samenstelling en bereiding
dezer vloeistof zullen we dan ook eens nader
bezien. P. LEENHOUTS.
EERSTE HAMER.
By de behandeling van bet ontwerp tot het
verleenen van een voorschot voor den aanleg
van een stoomtramweg van Hulst naar
Walsoorden zijn Vrijdag geen discussiën
gevoerd.
Alleen gaf de minister van waterstaat eenig
antwoord op eene in het eindverslag voorge
komen bedenking. Hij verdedigde nl. het stel
sel, dat bij deze en soortgelijke wetsontwerpen
door de regeering wordt gevolgd. Voor over
drijving op dit gebied is niet te vreezen, maar
er is nog veel te doen en het welbegrepen be
lang des volks vordert om met kracht op dezen
weg der uitbreiding van het verkeer ten platte-
lande voort te gaan.
De mogelijkheid tot aansluiting aan de be
staande spoor- en tramwegen wordt zooveel
mogelijk in het oog gehouden.
Het wetsontwerp werd daarop goedgekeurd,
evenals dat tot aanleg van stoomtramwegen
op de Zuid-Hollandsche eilanden, waar by de
minister verdedigde de voorkeur, aan stoomtram
boven locaalspoor gegeven, en dat tot toeken
ning van een renteloos voorschot voor den
aanleg van den Noordfrieschen Locaalspoor weg.
De kamer is daarna op re 50s gescheiden.
LEERPLICHT.
In Het Centrum betoogde Vrijdag dr Alph.
Ariëns, dat de leerplicht, dien de Enschedésche
lijfe barer dochter Louise Hendrika met den
grooten keurvorstvan Willem II, zijn vrouw
Marie, dochter vau koning Karei I, naar Hol
land voerendeen, het beste der paneelen, een
groep van Amalia met haar vier dochters.
De schilderijen met voorstellingen van de
maritieme en militaire opvoeding van prins
Frederik Hendrik; zijn terugkeer, op zestien
jarigen leeftijd, met prins Maurits uit den slag
bij Nieuwpoortzgn uitroeping tot stadhouder
bg zijn broeder's dood en de overdracht van
het stadhoudersschap aan zijn vijfjarigen zoon
Willem, worden alle aan Van Tulden toege
schreven.
In al deze stukken is de allegorie en mytho
logie druk aan het woord. De Vrede komt
op verschillende stukken voor, 0. a. op de
zaaldeuren, die voor haar als geopend worden
door Pallas en Hercules.
In 1652 was de Oranjezaal voltooid.
Huygens had intusschen niet minder dan vier-
en-veertig namen voor het nieuwe paleis voor
gesteld, tot de prinses ten laatste besloot het
den naam te geven, die eerst alleen voor de
groote zaal bestemd was, van Oranjezaal.
Terwgl Amalia van Sohns dit gedenkteeken
voor haar overleden gemaal stichtte, stierf haar
eenige zoon Willem II ia den leeftijd van vier
en twintig jaar. Haar droefheid werd nog
vergroot bij de gedachte,- dat beiden van ei-
fabrikanten feitelijk hebben ingevoerd door de
eiachen, welke zij bij de aanneming van jongens
en meisjes in hun fabrieken stellen, een zegen
is geweest voor de bevolking.
Op den 4 Juni te Sneek te houden Katho
lieke landdag in Friesland zal de volgende
motie ter tafel komen
„Dealgemeene vergadering enz.overwegende,
dat eene wettelijke regeling van den leerplicht
wenschelgk en noodig is; verklaart zich
voor een zesjarigen leerplicht, mits de daardoor
veroorzaakte kosten aan het bijzonder onder
wijs zullen worden vergoed; overwegende,
dat herhaÜDgsouderwijs, hoewel hoogst aanbe
velenswaardig, voor een ieder niet noodzakelijk
is; verklaart zich dientengevolge tegen ver
plicht herhalings onderwijs."
De beraadslaging zal worden ingeleid door
den beer R. S. H. Visser.
A T J E H.
De, blgkens bet in ons vorig nommer ver
melde officieele telegram, in de nabijheid van
Tjaleue levensgevaariyk gewonde officier is
de luitenant Smelt.
BENOEMlNUEfl ENZ.
Bij bon. besluit:
is benoemd tot rechter in de. arr.-rechtbank
te 's Hertogenbosch mr W. J. Th. van Basten
Batenburg, thans ambtenaar van het O. M.
bg de kantongerechten in het arr. 's Hertogen
bosch
is aan den opzichter van 's rijks knstverlich-
ting te Scheveningen, P. van der Harst M.zn.,
op zgn verzoek, eervol ontslag als zoodanig
verleend
is de opzichter over 's rijks kust verlichting
op Noord-Schouwen, W. Pieterse, in geüjke
betrekking overgeplaatst naar 's rijks kustver-
lichting te Scheveningen
is benoemd tot opzichterover 'srijkskustver-
lichting op Noord-Schouwen, X. A. J. Magé,
tbans Iichtwachter bij 's rykskustverlichting te
Scheveningen.
LETTEREN EN KUNST.
Men schrijft uit Z i e r i k z e e
Y rijdagavond gaf de zang vereenig ïng Euterpe
alhier, directeur de heer Joh. F. A. Theewis,
in de Concertzaal haar jaarlijksch concert voor
de donateuren en kunstlievende leden, ditmaal
bg uitzondering ook toegankelijk voor niet-
leden.
Uitgevoerd werd Die Jahreszeitenoratorium
van Jos. Haydn, met medewerking van mej.
C. M. B., sopraan, en de heeren J. J. S. v. K.,
tenor en Johan Schmier, bas aan het Nederl.
Lyrisch tooneel te Antwerpen, terwijl het orchest
was samengesteld uit eenige heeren dilettanten.
Het was een stout besluit van directeur en
bestuur, om een dergelijk werk in studie te
nemen. De uitvoering echter heeft bewezen,
dat, als men durft, men ook kan, want waar
lijk, er was maar éen roep over de muzikale
wijze, waarop het altyd nog schoone oratorium
werd weergegeven. De koren pakten over het
algemeen, terwijl de verhouding der stemmen
uitstekend was.
Of er geen vlekjes waren aan te wijzen en
alle moeilijkheden schitterend werden overwon
nen Wie, die deze moeiiykheden en de samen
stelling van een koor in eene kleine stad
kent, zal dit betwijfelen. Maar er zat gang in
de uitvoering en het was te bespeuren, dat
met lust en ijver was gestudeerd.
Eere aan den directeur, die door zijn onver
droten ijver en ambitie, een zoo schoon resul
taat heeft weten te verkrijgen en het muziek-
lievend publiek in staat heeft gesteld kennis
te maken of de kennis te vernieuwen met zulk
een heerlijk toouwerk.
Dat eerst de koren hier werden besproken,
is waarlijk geen miskenning van het werk der
solisten, maar meer een gevolg van de opvat
ting, dat de beoordeeling van het moeilijkste
behoort vooraf te gaan; zij toch, die als dilet
tanten zich leenen voor soli, mogen veronder
steld worden muzikaal onderlegd te zijn en dus
te kunnen, terwgl dit met een boor, uit goede
en minder goede krachten bestaande, een ge
heel ander geval is.
Nu, de dilettanten-solisten hebben getoond
te kunnen zingen en meer nog, zij hebben be
wezen door hun zang, de intentiën van den
grooten componist te begrijpen, en deze op
schoone wijze weergegeven.
Beiden bezitten een sympathiek orgaan en een
schoone voordracht en verdienen veel lof.
En „lest best" een woord van lof aan den
baar vervreemd hadden geleefd en hg niet de
Vrede-vorst was geweest, dien zg zich ge
droomd had.
Een week na zijn dood werd zgn zoon
Willem III geborenen hoewel er eerst drie
opvoeders aangewezen waren, werd de groot
moeder Amalia van Solms balast met de
zorgen voor het kind en de vorming van zijn
karakter.
Toen het buitenverblijf in bet Haagsche
Bosch geheel gereed was, bracht de prinses
er geregeld haar zomers door. Sir William
Temple was bij zijn bezoeken aan haar tel
kens getroffen door de weelde, die er
heerschte, bijv. dat de prinses niets wilde
gebruiken, dat niet van goud was. Doch
tevens prees hij daarbg haar zuinig overleg,
waardoor zij in staat was, met haar inkomen
van 12.000 per jaar rond te bomen.
De gewoonte van Amalia van Solms om
haar zomers op bet paleis in bet Bosch door
te brengen, werd, hoewel niet zoo geregeld,
door haar kleinzoon nagevolgd. Het dagboek,
door den jongen Constautijn Huygens, den
secretaris van Willem III, bggehouden, geeft
daar menig voorbeeld van.
Na den dood van Willem III werd het paleis
het eigendom van den koning van Pruisen,
dia van moeders zgde recht had op een deel
der erfenis van den gestorven vorst. Hij stond
heer Johan Schmier voor de overschoone ver
tolking van zijne solo. Deze zanger blijft steeds
jong en flink; zgn geluid sympathiek en
waar het behoort vol en krachtig. Een woord
van dank aan hem, dat hij voor enkele dagen
Antwerpen heeft willen verlaten, om zgn
Noordelijken broeders, alleen uit oude vriend
schap, een dienst te bewijzen met zijne hoog
gewaardeerde medewerking.
Donderdagavond had de laatste repetitie
plaats, die mede toegankelijk was gesteld;
beide avonden, vooral die van het concert,
vulde een groot en dankbaar publiek de zaal.
Moge Zievikzee nog vele dergelijke uitvoe
ringen in zyne oude veste zien plaats hebben
en daardoor bet muzikale leven meer opge
wekt worden'.
Maandagmiddag te 2 uren zal in de
Concertzaal van het Paleis voor Volksvlijt te
Amsterdam 0. a. worden uitgevoerd door het
Kinderkoor van de Inhuldigingsfeesten de
kindercantate Michiel Adriaansz. de Ruyter van
de heeren A. Lijsen en W. H. Hasselbach.
Als solisten werken mee mej. Irma Lozin
(Mezzo Sopraan) en de heer Jos. M. Orelio,
Bariton.
ONDERWIJS.
Door den gemeenteraad van Waarde
is tot onderwijzer met akte landbouw, op een
salaris van f 700, benoemd de heer J. Bril
onderwijzer te Nieuwe Tongo.
Met hem stonden op de voordracht de heeren
Snijder en Ocker, onderwijzers te Wilhelmina-
dorp.
De minister van marine brengt in de
St. Ct. ter kennis van belanghebbenden, dat
dit jaar geen studenten in de geneeskunde
worden aangenomen, om voor rekening van het
departement van marine te worden opgeleid
tot officier van gezondheid 2e klasse bij de
zeemacht.
Het bezoek der Koningin aan Rotterdam
is nu bepaald op Vrijdag 9 Juni.
Door burg. en weth. aldaar is benoemd tot
adjunct-directeur der gemeentewerken de heer
A. C. Bargdorffer, late luitenant der genie te
Utrecht.
Binnen kort zullen in eenige gevangenis
sen bewaarsters noodig zijn, aanvankelijk op
proef, op eene bezoldiging van f 475, die bij
vaste aanstelling na het proefjaar terstond op
f 525 wordt gebracht en later nog kan worden
verhoogd. Eigenhandig op zegel geschreven
aanvragen dienen tot den minister van justitie
te worden gericht.
Het bestuur van den Ned. Hotelhouders
hond waarschuwt het reizend publiek zich
niet door commissionairs of witkielen aan de
spoortreinen te laten iDflaenceeren bij de keus
van een hotel, wgl deze personen meestal het hotel
reeommandeeren, waarvan zij de meeste en
grootste fooien beuren, zonder daarbg op bet
belang van den reiziger te letten. Het ge
noemde bestuur geeft den raad, alvorens op
reis te gaan, naar een goed hotel in de plaats,
waar men zal verbiyven, onderzoek te doen.
Donderdagavond zijn de inschrijvingen
voor de hippische feesten te Bergen op Zoom
gesloten. Voor de harddraverij zijn negen
paarden ingeschreven, voor het concours om
het schoonste landbouwpaard eveneens negen
paarden, voor het concours om het Bchoonste
en bestgaande rijtuigpaard veertien paarden
en voor het springconcours twaalf paarden.
In de beide laatste nummers dingen verschil
lende bekende Belgische paarden mede.
Dinsdag zal er een jachtrit plaats hebben.
Te Deltt reed Vrijdagochtend een dertien
jarige jongen stilletjes mede op de voortrede
van den achtersten wagen van de stoomtram.
Toen hij den conducteur zag aankomen, sprong
hij van den wagen, met het gevolg dat by met
een der wielen in aanraking kwam, en aan
linkerbeen en arm zoodanig gekwetst werd,
dat er aan het behoud van zyn leven gewan
hoopt wordt.
Te Oud-Karspel blijft het in de laatste
dagen rustig. Wederom zijn een paar Rijks
veldwachters naar hunne haardsteden terug
gekeerd. De heer H. begeeft zich tegenwoor
dig zonder politiebegeleiding naar de school.
Dinsdag is door het O. M. bij de rechtbank
te Alkmaar een eisch van 8 maanden gevan-
aan een vroeger vertegenwoordiger der repu
bliek te Berüjn, generaal Keppel, toe, er te
wonen, doch toen in 1732 de erfenis geheel
geregeld was, kwam het paleis aan den prins
van Oranje, later Willem IV, die er zijn meest
geliefde verblijfplaats vestigde. Hij liet er de
twee vleugels bgbouwen die nu juist niet
tot een verhoogden fraaien indruk bydragen
verruimde de vestibule en liet een kapel bouwen,
waar de Engelsche dienst werd gehouden voor
zijn vrouw, de dochter van George den Tweeden,
Later werd deze kapel tot een meer wereldscb
doel ingericht en kwam daar de billardkamer.
Willem V, de laatste der stadhouders, was,
evenals zijn vader, bijzonder op het paleis ge
steld. Hg liet alle schilderwerken restaureeren
voor de ontvangst van zijn gemalin, een prinses
yan Pruisen. In het paleis werd ook de eerste
koning van Holland geboren, Willem I.
Toen tengevolge der revolutie de stadhouder
bet land verliet, werd het paleis in het Haag
sche Bosch nationaal eigendom en diende het
zelfs eenigen tijd tot gevangenis voor een aan
tal politieke personen, dia in naam der vrij
heid den 22sten Januari 1798 gevangen waren
genomen.
Doeh koning Lodewijk Napoleon verhief het
huis weer tot koninklijk paleis.
De laatste gloriedagen van het Huis Ten
Bosch waren die, toen koningin Sophie en het
genisstraf gesteld tegen zekeren K., die beschul
digd wordt handtastelijkheden te hebben ge
pleegd bg de onlangs voorgevallen ongere
geldheden.
Te Zaandam hebben zich een paar gevallen
van pokken voorgedaan. Een der lijders was
in aanraking geweest met het daar binnenge
komen schip, waarop de ziekte goheerscht had
en dat hg heeft helpen ontsmetten. De patiën
ten worden in de barak verpleegd. De burge
meester heeft bij publicatie den ingezetenen in
ernstige overweging gegeven, zich te laten
inenten of ber-ënten, en daartoe voor ieder,
die het verlangt, kosteloos de gelegenheid
opengesteld.
Te Utrecht is een 17-jarig meisje achter
over van een trap gevallen. Zij kwam op bet
hoofd terecht en werd zwaar verwond opge
nomen. Geneeskundige hulp werd ingeroepen,
maar mocht niet baten de dokter constateerde
dat de ongelukkige den nek had gebroken.
Een halfuur later overleed zy.
Op een steenoven onder Ochten geraakte
een baas met den voet in de in werking
zyade stoommachine, waardoor dat lichaams
deel deerlijk verminkt werd.
Buiten Drunen zyn twee landbouwhooven
in de asch gelegd.
Onder Dinxperlo is op den grindweg de
zoon van een molenmaker, terwyi bij van zijn
werk huiswaarts keerde, door 5 personen
staande gehouden, die zyn geld van hem eisch-
ten. Toen de man zich daartegen verzette, werd
hij over de brug van de Aa-Strang geworpen,
waar bij, wat men zeker niet verwacht had,
nog op den drogen oever terecht kwam. De
aanvallers maakten zich intusschen uit de
voeten.
Onder de gemeente Emmen is uit eeu
sloot het lijk opgehaald van een 23-jarigen man,
die aan het hoofd verwond waB. Men vermoedt
een misdaad.
Te Groningen is een stoomhoutzaagmolen
door een onbekende oorzaak afgebrand.
Op de Amsterdamsche beurs liep gister
het praatje, dat Amsterdam het voortaan maar
met twee waterleidingen zou moeten doen. I11
verband met de vredesconferentie was nl. be
zwaar gerezen tegen bet verder gebruik van
de PecTtfwaterleiding.
PASTOOR VERBRAAK ALS
ZIEKENTROOSTER.
Dr Munk, officier van gezondheid, geeft in
De Soldatenkrant, zooals gemeld geheel gewijd
aan genoemden pastoor, de volgende schets:
't Was midden 92; alles ging zijn gewonen
gang. Plotseling brak cholera uit in een der
kazernegebouwen van het 3de bataljon in den
kraton. Een compagnie Europeanen leverde de
eerste zieken, die weldra stierven, en gevolgd
werden door anderen in steeds grooter aantal,
en altyd bleven 't maar Europeanen, die ziek
werden. Geen enkele Amboinees werd ziek.
De Europeanen begonnen te mompelen over
vergiftiging van hun drinkwater door de Am-
boineezen uit nay vermaar vóór 't smeulende
vuur in twistvlammen uitsloeg, kwam 't bevel
de besmette chambrées te ontruimen. De heele
compagnie werd in het hospitaal opgenomen,
in een leeg paviljoen gelogeerd en er kwa:
men geen zieken meer by.
Er waren een 60 man aangetast, de helft
daarvan gestorven, 't Was een vermoeiende
tijd voor den dokter van de waoht in 't groote
hospitaal. De pholera-zaal eischte den geheelen
dag en nacht door, bijna onafgebroken hulp.
Die dagen staan mij helder voor den geest.
Maar midden in het visioen van die klagende
zieken, sommigen stil, nu en dan kreunend,
anderen schreeuwend van pijn, met angstige,
blauw witte gezichten, doemt het beeld op van
den geesteiyke, van pastoor Verbraak, over de
soutane heen de door herhaalde ontsmetting
gevlekte en smoezelige ziekenkabaya, daar be
neden de vaalblauwe geruite ziekensarong, aan
doenlijk groteske verschgning, waarboven 't
bleeke magere prieatersgelaat ernstige, harte
lijke deelneming uitstraalt over de arme men-
schen, die daar in alle stadiën der vreeseüjke
ziekte neerliggen en uit de aanwezigheid van
hem, die zich zoo geheel vry willig om hunnent
wille in 't gevaar begeeft, kracht putten om zonder
verwenschiDgen de krampen te verdragen, die
hun lijf doorsnijden, of met gebroken oogen
een troostwoord van zijn lippen lezen. En
pastoor Verbraak was de eenige, die vrijwillig
de vreeseüjke cholera-zaal geregeld bezocht.
Daarom doemt in my'ne herinnering zyn beeld,
hof er hun intrek namen en het paleis dikwijls
de verzamelplaats was van de bekendste bui
tenlanders, die de vorstin kwamen bezoeken.
De koningin was het gelukkigst, wanneer zij
zich in gezelschap bevond van eenige goede
vrienden, met wie zg vry kon spreken over
politiek, geschiedenis, kunBteu en wetenschap
pen, en zg bezat die vorstelijke gave om door
gevatheid, geest en menschenkennis de charme
aan het gesprek te geven.
Koningin Sophie stierf in haar Huis Ten
Bosch.
In de groote zaal werd het stoffelijk over
schot geplaatst onder het portret van de eerste
bewoonster, Amalia van Solms, en daar
kwamen haar vrienden baar een laatst vaar
wel zeggen. De kist werd bygezet in de kerk
te Delft, waar ook Amalia van Solms rustte.
En sedert heeft het Huis Ten Bosch leeg
gestaan, de moede oogen der vensters uitsta
rend in het bosch.
Tot het dezer dagen weer bewoond wordt,
met een levendige drukte van gaanden en
komenden uit alle streken van Europa om te
beraadslagen over het werk van den Vrede,
In het Huis Ten Bosch zal een traditie
worden voortgezet.
