MIDDELBURGSCHE COURANT.
N°. 281.
1898,
Dinsdag
29 November.
141s Jaargang,
Den courant verschijnt dagelijks, met uitzondering van Zon- es feestdagen,,
Prijs, per kwartaal, zoowel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland francs p.p., t„—
Afzonderlijke nummers kosten B cent.
Thermometer
Middelburg 28 Nov. 8 u. vm. 34 gr. 12 a 40 gr.,
av. 4 o. 34 gr. F. Verw. Z. W. wind.
Advertentiëa voor het eerstvolgend
nummer moeten des middags vóór één aar
aan het bureau bezorgd zijn.
AdvertentiSn20 cent por regel. Geboorte- dood- en alle andere familieberichten ea
Dankbetuigingen van 17 regels 1.50; elke regel meer 20 cent. Reclames iO cent por regel
Groote letters naar de plaats die zij innemen.
Advertentiën by abonnement op voordeelige
Voorwaarden. Prospectussen daarvan zijn gratis
aan het bureau te bekomen.
Agenten.'
Te AmsterdamA. de La Mar Azn. te Rotter
dam: Nijgh van Dituar.
Het Jodendom en de open
bare school.
Het meegedeelde advies van den heer A.
van Loen, opperrabijn te Groningen, iD
zake Bectescbolen, dateert al van April 1896.
Het was dus niet van recenten datummaar,
daar de eerwaarde geestelijke zicb niet ge
roepen achtte nader mee te deelen of zijn
meening soms is gewijzigd, moeten wij dit
advies aannemen als de uitdrukking van
zijn gevoelenB ook op dit oogenblik.
Thans beeft ook de lieer L. Wagenaar,
opjper-rabijn van Gelderland, in deze zijn
licbt laten schijnen.
Zoo kregen wij dus een overzicht van de
meenicgen omtrent onze openbare school van
een drietal leiders der Israëlieten in Neder
land; en heeft dit van zelf meer waarde
dan liet persoonlijk gevoelen van een hunner.
Uit dit meer algemeen kijkje nu blijkt
dat die heeren het vrij wel in hoofdzaak
eens zjjn.
Over het gevoelen van den heer Dtlaner,
die den stoot gaf aan de beweging, is al
veel geschrevenwij willen ons meer bepa
len tot dat van den heer Wagenaar te Arnhem.
Deze zou graag de oprichting vaD
confessioneels scholen als overbodig be
schouwd hebben, omdat hij het een „dier
baar kleinood" achtte, dat kinderen van
verschillende gezindten, voorbestemd oir
straks naast elkaar in de maatschappij te
leven, ook op de schoolbanken reeds de
praktijk der verbroedering zouden leem
Maar er zijn oveiwegende reden, die diii
gend eiscben dit geliefde denkbeeld los te
laten.
Er zijn, verklaarde de heer Wagenaar,
zoodanige beweeggronden; er zijn overwe-
g ingen, die niet eerst heden, maar te midden
van jarenlange ondervinding zijn gerijpt tot
een levendige kracht van onweerstaanbare^
drang en invloed. De verdeelir,g thans van
den tijd van den dag over algemeen- ei
godsdienstonderwijs, moet een langzamen,
moreelen dood van het laatste ten gevolge
hebben. Thans is men gedwongen te kiezen
tusschen twee zoo kostelijke idealenon
wrikbaar vasthouden aan het neutraal onder
wijs aan den eenen en behoud van het gods
dienstig element in de opvoeding der jeugd
aan den anderen kant. Het godsdienst
onderwijs wordt nu tot een gering aantal
ongeschikte uren beperkt, terwijl het daar
staat met een schrikbarende overmaat van
plichten en een bedroevend minimum van
aanspraken.
Deze toestand leidt, meent de opperrabbijn,
tot de opgroeiing van een geslacht, dat
reeds in de vroege jeugd leert, het gods
dienstige element des levens, te beschouwen
als het stiefkind, dat zich naar alles heelt
te schikken. Dit te voorkomen, acht hij een
levensvraag voor het Jodendom, wilde men
niet, dat zijn moreele toekomst, betooverd
door den streelenden zang van schoone, maar
geen troost biedende illnsiën, in den slaap
des doods verzinkt.
Een anderen uitweg dan Joodsche scholen
voor Joodsche kinderen zag de heer Wage
naar niet, en hij acht het ook niet denkbaar,
dat die zou te vinden zijn.
Ons dunkt: die is wel te vinden.
Het hoogste, dat aan eiken godsdienst teD
grondslag moet liggen, is tech menschlievend
heid en verdraagzaamheid te bevorderen.
Welnu, dat leert de openbare school in
de eerste plaats.
Die ataat alzo o boven al die kerkelijke
secten en meeningen hoog en nog altijd
ongeschonden.
Wij wachten toch nog steeds op feiten
en bewijzen dat die school ontaard isdat
de kinderen daar dingen leeren, welke slecht
zijn voor de maatschappij. Niet slecht om
dat de kleinen later zelfstandiger worden
en ontwassen aan den invloed van geestelijke
leiders, die hun macht zien verminderen
maar slecht in dien zin dat de kinderen
door die school ongeschikt worden gemaakt
voor hun volgend leven om in de wereld
een nuttig en goed mensch te worden eu
dat ware godsdienst er wordt ondermijnd.
Volmaakt is die school niet, edoch dat zijn
de Christelijke en Joodsche scholen evenmin.
Maar zij staat in onze oogen oneindig
hooger. Zij kweekt menschen, geen aan
hangers van den eenen of anderen sectc-
dienst.
Voor hare belangen moeten andere wijken.
Het onderwijs, dat daar gegeven wordt,
is nommer een; dat in kerkelijke leerstel
lingen nommer twee.
Dit is oaze meening en die van duizenden in
het land.
En waarlijk er is allerminst reden van
klagen van de zijde der geestelijke heeren,
want zelfs op die openbare school wordt de
gelegenheid geboden godsdienstig onderwijs
te geven, terwijl bovendien 's morgens,
's middags en 's avonds nog tijd overblijft
voor de leeraren van verschillende kerken
om kinderen van ouders, die dit wenschen,
hunne leeringen in te prenten, welke
helaas,! voor een niet gering deel alles
behalve getuigen van een ruimen blik, van
die hooge beginselen, waarvoor de openbare
school strijdt.
De weg, dien de heer Wagenaav niet kan
vinden, is dus van zelf aangewezen.
Als die heeren hun plicht doen in de
vrije uren, die de kinderen hebben; dan behoeft
er, dunkt ons, geen enkel bezwaar te bestaan.
Dan kau men de openbare school laten in
hare waarde en komt het door den heer
Wagenaar „geliefde denkbeeld" en het hem
„dierbare kleinood" meer en meer tot zijn
recht.
Het is zoo jammer, dat de zucht tot drijven,
waarvan tot beden anderen het monopolie
schenen te hebben, is overgeslagen op drie
geestelijke leiders der Israëlieten in ons land.
Hoe de andere drie, die te Maastricht,
Rotterdam en Leeuwarden, erover denken-
de heer Tal, de man van een vrijzinnig
standpunt, is helaas t overleden weten
wij niet. Misschien zijn zij van een ander
gevoelen. Wij willen het hopen.
Maar nu reeds zijn wij, ook op grond der
krachtige protesten,tot heden vernomen tegen
hetgeen ór Diioner schreef, overtuigd dat
de drie rabbijnen daarbij handelen tegen
den geest van verdraagzaamheid die het
grootste deel van het Joodsche volk in ons
land altijd heeft gekenmerkten wij geloo-
ven niet dat het gelukken zal dit in het
barnas te jagen tegen de openbare Sïhool
en op den weg te brengen die het zou
voeren ingezelschap van zijn ergste vijanden.
Wie toch zijn de leiders van het anti
semitisme Bij wie vindt dit zijn krachtigsten
steun
Zeker niet bij hen, die de openbare school
hoog houden.
Welke grieven kunnen dan toch van
de zijde der Joden tegen die school worden
ingebracht? Het praatje over het houden
van socialistische redeneeringen, o. a. dat
eigendom diefstal is, bleek nog niets meer
dan een praatje te zijn.
Dat een onderwijzer wellicht eens beweerd
heeft, dat er in de maatschappij toestanden
zijn die uit sociaal oogpunt verbetering
eiscben, dat er sociale nooden zijn; eilieve,
stel dat dit beweerd werd, is dat dan zoo
erg? Zon een godsdienstonderwijzer, van
welke richting ook, dit ook zijn catechisan
ten niet kunnen en moeten zeggen Is het
niet hun plicht daarvoor de oogen te openen
en tot medewerking aan te sporen om die
later dan te helpen leenigen.
Op het gebied der vaderlandsche geschie
denis, waarover de strijd tegen de openbare
school nog al eens heeft geloopen, behoeven
toch waarlijk de Israëlieten zich het harnas
niet aan te trekken. Die gaat geheel buiten
ben om en zij schaarden zich steeds beslist
aan de zijde van de vrijheid, waarvoor
Willem de Zwijger streed en waarvoor nu
nog altijd het Nederlandsche volk met kracht
party kiest.
De rabbijnen bewijzen een slechten dienst
aan hen, voor wier geestelijke belangen zij
moeten waken, door bij hen in miscrediet te
brengen eene instelling, die groote mannen
als een Wertheim en een Godefroi voort
bracht en die bij het overgroote deel der
Israëlieten steeds geliefd was.
Zij moesten ook bedenken dat zij, door te
drijven in de nu door hen aangegeven
richting, hunne volgelingen totaal ongeschikt
maken voor het samenleven met andersden
kenden in de huidige maatschappij; en zij
den haat zouden aanwakkeren, die anderen
zoo gaarne zien herleven en ook zooveel
mogelijk opwekken.
Laat mannen als dr Düaner liever de hand
in eigen boezem stekenmisschien vinden
zij in eigen werk en in eigen handeling
stof rot verwijt. Of is het zoo onmogelijk
dat hun opvatting, hun stijl conservatisme
velen afkeerig van hun leer maakt? Is
het niet mogelijk, dat zij nu trachten met
kracht en geweld teiug te winnen, wat zij
verloren door eigen schuld?
Zij gingen misschien niet mee met hun tijd.
Dat zij dan tot zich zei ven inkeerenzich
zeiven herzien en in elk geval geen schuld
werpen op eene onschuldige en geen haat
en tweedracht zaaien, waar verdraagzaam
heid en eendracht steeds den hechtaten band
vormden tusschen velen van verschillend
geloof, onder wie de Israëlieten een eerste
innemen.
kapitein-commandant der dienstdoende schut
terij te Zalt-Bommel en van majoor-comman
dant van het 14de bataljon rustende schutterij
in Gelderland; en
is in zijn rang overgeplaatst bij het regiment
grenadiers en jagers de kapitein C. L. Vink
hnizen, van het 1ste regiment infanterie.
Ook de minister van oorlog verleent deze
week geen audiëntie.
TWKKWK HAIHKB.
In zijn memorie van antwoord op hei
voorloopig verslag over zijne begrooting deelt
de minister van justitie o. a. nog moe: ludiei.
de novelle op bet wetboek van strafrecht zal
zijn ingediend, zal men ontwaren dat ook aan
het Nieuw Malthusianisme de aandacht ia ge
schonken.
Laat ons tot slot even de aandacht mogen
vestigen op hetgeen de Zutph. Crt., die ook
juist in haar jongste nommer deze kwestie
behandelde, o. a. schreef in deze woorden
Het optreden van den rabbijn dr Düaner
is te beschouwen als een daad van een
Joodsch-clericaal ijveraar. Vandaar de ver
kettering van anderen en het opwerpen van
ongerijmdheden, waaraan hij zich schuldig
maakt.
Want wat anders dan een ongerijmdheid
is het de openbare school gevaarlijk te ver
klaren voor het Israëlietisch geloof, met een
beroep op het Nienw-MaltbnsianismeHet
is even dwaas als dat dr Dttmer op het
leerplan van zijne Israëlietische sectescholen
de leer van het Oad-Testamentiache „Ver
menigvuldigt u!" als onderwysvak zou
willen plaatsen.
Maar treuriger indruk nog dan deze en
dergelijke ongerijmdheden maakt de ver
dachtmaking en verkettering van andersden
kenden waaraan de Joodsche rabbijn zich
schuldig maakt, een verkettering die vooral
gericht is tegen de sociaal-democratische en
andere ultra-vrijzinnige elementen onder de
onderwijzers der openbare school, een ver
kettering die de gewone metgezel is van
den geloofsijver, maar te pijnlijker indruk
maakt uit den mond van een vertegenwoor
diger van het onde volk, dat zelf eeuweD
lang over verdachtmaking, vervolging en
vetkettering heeft te klagen gehad, en door
het anti-semitisme daarmede ook nu uog
bedreigd wordt.
Aanvallen als die van Dr Dunner hebben
een opbouwende, sterkende kracht. Want
jaist in de beschuldiging van dezen ultra
orthodoxen rabbijn, dat de voor allen be
stemde school niet kan voldoen aan de be
hoeften van hem en de zijnen, ligt bet beste
bewijs dat zij bare roeping getrouw is ge
bleven.
Want een school, die aan de idealen der
clericalen, van welke richting ook, ten volle
voldeed, zou een onding wezen. De open
bare school, die volgens de bedoeling der
wet, de christelijke en maatschappelijke
deugden onderwijzend, zich vrij houdt van
dogmatisch onderricht, zal voor al wat cle-
ricaal is steeds een tekort in de opvoeding
opleveren.
Maar voor de groote massa des volks, die
van het drijven der clericalen niet gediend
is, en nimmer gezind zal zijn om het lager
onderwijs te maken tot een recrntenschool
voor politieke scheuring, zal elke klacht, door
de clericalen, van welke richting ook, aange
heven over de onbruikbaarheid der open
bare school voor hun doel, te vaster bet
recht van bestaan van die school verzekeren
en bevestigen.
Middelburg 28 November
Volgens het voorloopig verslag der Kamer
over de bpgrooting voor financiën gaven bij
het afdeelingsonderzoek verschillende ledeii
uiting aan hun teleurstelling en bevreemding
dat tot op heden geen gevolg is gegeven aan
's Ministers toezegging omtrent eene herziening
van de vermogens- en bedrijfsbelas
ting. Er werd gevraagd of voorstellen van
zoodanige strekking spoedig knnnen wordeD
tegemoet gezien Da verplichting tot het
motiveeren van verhooging van eigen aangif
ten van belastingschuldigen wenschte men alsnog
in beide wetten opgenomen te zien. Ook werd
aangedrongen op een bepaling betreffende het
ter kennis brengen, met redenen omkleed, van
de belastingschuldigen der beschikkingen van
de Raden van beroep, voor zoover die afwij
ken van de aangiften der in beroep gekomen
belastingschuldigen. Andere leden bestreden
dien aandrang, uit vrees voor practische be
zwaren. Deze leden wezen op de noodzakelijk
heid van Btrenge controle, die zij hoopten dat
van regeeriugswege zon worden bevorderd.
Verder werden verschillende wenken gegeven
of vragen gedaan omtrent de bedrijfsbe
lasting en die op het personeel; beden
kingen geopperd tegen uitvoering van laatst-
jemde; en werd gevraagd wanneer een
wetsontwerp ter herziening van de belastbare
opbrengst der gebouwde eigendommen
mag worden te gemoet gezien.
(Zij, die dit vroegen, zijn, merkt Het Vad. op,
zeker n^g piepjonge staatslieden, wier herinne
ring niet ver genoeg reikt om te weten, dat
eeti dergelijke wet te vinden is in het Staats
blad van 1897, nl. de wet van 2 April van
dat jaar no 124.)
In overweging werd gegeven de ontvangers
op te dragen, zoo mogelijk te bevorderen dat,
vóór het uitreiken van waarschuwingen,
de belastingschuldige op andere wijze er van
in kennis worde gesteld, dat by niet-betaling
tot vervolging zal worden overgegaan.
Indien van automobielen geen tol gehe
ven wordt, wenscht men hierin verandering
gebracht te zien.
Men meende dat de versmolten schatten
van Lombok meer dan smelt waarde hadden.
Men vroeg waaraan het toe te schrijven is
dat de oorspronkelijke ramiDg der nitkee-
ringen aan de gemeenten zoo aanmerke
lijk te laag is geweest.
Bepleit werd de overbrenging van de admi
nistratie der domeinen in haar geheel naar het
depart, van binnenl. zakenbeheer van lande
rijen en den land boo w in eigenlijken zin
eveneens naar binnenl. zakenhet beheer van
wegen en vaarten naar waterstaat en dat
der voormalige v est i nggr oden naar oorlog.
Is indiening van een wetsontwerp tot rege
ling van de weduwen- en weezen-pen si oen en
van openbare onderwijzers spoedig te
verwachten
Andermaal werd de aandacht er op gevestigd,
dat bg voortduring te weinig muntbiljet
ten van f 10 in omloop zijn.
Opnieuw werd van verschillende zijden de
wenschelijkheid betoogd de betrekking van
betaalmeester op te heffen en die op te
dragen aan andere bestaande ambtenaren.
Waar bij artikel 46 een bedrag van/" 200.000
is uitgetrokken voor bedijking van Schorren
in den Brakman bij de Kleine Stelle met haven
voor Philippine, welk werk in het geheel
volgens raming 275000 zal kosten, uiten
sommige leden de meaning, dat deze zaak, aan
gezien zij, blijkens het aangeteekende in noot
50 van den toelichtenden staat, strekt in het
belang van de mosselvisscherij en den mossel-
handel, veeleer bij het departement van water
staat dan bij dat van financiën behoort.
Gelukkig is in de laatste jaren bewezen, dat
men zich beijvert om ook dezen te gedenken.
Er is veel veranderdmaar toch is er zeker
oog wel grond voor de verzuchting van De
Genestet
Ja, Kinderheilige, nog neemt mijn hart u aan 1
En Jia4 de wereld slechts wat beter u verstaan,
Uw geest van weldoen en van liefde meer begrepen,
'k Zou met uw naamdag nog geruster knnnen dwepen.
Want, lieve hoorders, is 't niet kannibaolsch en wreed,
Dat men op zulk een feest liet hongrig volk vergeet.
Dat met een zieklijk oog komt op uw lekkers azen,
En mot zijn bleeken neus kleeft aan de winkelglazen?
Zou het niet goed zijn wanue3i- elk in zijn
kring meehielp om die verzuchting tot schande
te maken?
Als ieder, naar zijn brachten, zich eens be
ijverde om een of twee gezinnen, die hij kende,
in gelukkigen avond te verschaffen, dan zou
heel wat vreugde en zegen verspreid kun-
jn worden.
Laat de kinderen, die overvloed hebben,
hun kast vau prentenboeken en speelgoed eens
naziendaar vinden zij stellig nog genoeg om
anderen gelukkig te doen zijn
En een kleinigheid er bij dan kan men
tal van kleinen den koning te rijk maken.
Zoo er onderlinge samenwerking was en
eenheid van handelen, het ware nog beter. Dan
bestoud er zeker geen kans dat het eene gezin
veel, te veel,en het andere weinig of niets ontving.
Maar niet overal is die samenwerking gemak
kelijk te verkrijgen.
Waar die wel te vinden is, handele men in
en geest.
In elk geval hopen wij dat menigeen zich
beijveren zal iets te doen om anderen St. Nico-
laas-vrengde te verschaffen; en vooral zi'n
kinderen te leeren voor arme natuurgenooten
iets te verrichten in dien geest.
Dat zal hnn eigen vreugde kunnen verhoogen.
Bij kon. besluit is met 1 Jan. aan W. F.
Meijer, op zijn verzoek, eervol ontslag verleend
als havenmeester van het kanaal door Z u i d-
e v e 1 a n d.
De Staatscourant van Zondag en Maan-
ïg 27 en 28 Nov. bevat de statuten van de
Christelijke werklieden-vereeniging te 's Heer-
Arendskerke, gevestigd te 's-H e e r-A rends-
kerke. Zj) stelt zich ten doel a. bij de leden
het besef levendig te houden, dat gehoorzaam
heid aan Gods Woord de oplossing bevat van
alle sociale vraagstukken b. de leden bij ziekte
te steunen, hun een pensioen, en hunne weduwen
en zoo mogelijk ook hunne weezen eene
uitkeering te verschaffen.
Bij ontbinding der vereeniging, waartoe ten
allen tijde kan worden overgegaan, indien daar
toe wordt besloten met 2/s der op eene daartoe
opzettelgk belegde vergadering uitgebrachte
geldige stemmen, komen hare bezittingen voor
Va aan de diaconie der Nederlandsche her
vormde gemeente te 's Heer Arendskerke en
voor a/s aan de leden, naar evenredigheid der
door eik hunner gestorte
In de Zaterdagavond alhier door de
commissie van ontvangst der leden van het
Willemfonds nit Antwerpen, bij gelegenheid der
huldebetooging op het graf van Marnix van
St. Aldegonde te Souburg, gehouden vergade
ring, werd tot voorzitter gekozen de heer P. S<
Buteux, burgemeester van die gemeente, en
tot secretaris de heer mr F. J. Sprenger te
Middelburg.
De door diakenen der Nederd. hervormde
gemeente te Middelburg op heden gehou
den wintercollecte heeft opgebracht j 1415.018.
Heden morgen geraakte in de stoom-
koutzagerij van de firma I. de Broekert Co.
alhier een zestienjarige jongen, by het op
ruimen der krullen, met een zijner handen
tusschen het drijfriem der machine, waardoor
deze ernstig ontveld en gekneusd werd. Na
voorloopig verbonden te zijn, ging hij huis
waarts.
Ia hoever de band, die sterk opzwol, inwen
dig gekwetst is, viel nog niet te zeggen.
Zekere Jules de Prince, een Belg, tegen
ïen reeds in 1894 door den officier van
justitie te Middelburg een bevel tot opspo
ring en gevangenhouding was uitgevaardigd,
als verdacht van diefstal, is thans gearresteerd
eu in het huis van bewaring alhier opge-
BENOEM1NGEN ENZ.
Bij kon. besluit:
is benoemd tot notaris binnen het arrondis
sement Utrecht, ter standplaats de gemeente
Loenen, F. A. Hekmeijer, candidaat-notaris te
Utrecht;
is aan J. H. Everts, op zijn verzoek, eervol
ontslag verleend uit zjjue betrekkingen van
UIT STAD EN PROVINCIE.
Nog een week en de St. Nicolaasavond
is weêr daarde avond vol verrassingen en
bigde verwachtingen voor klein en groot.
Altijd voor hen, die reden hebben om iets
te gemoet te zien.
Voor anderen?
De zangvereeuiging Volharding leidt tot
het doel te Domburg herdacht Vrijdag in
eene feestelijke openbare samenkomst haar
vijfjarig bestaan. Verscheiden zangstukken
werden uitgevoerd, afgawiss-ld door voordrach
ten en besloten met de opvoering van een
tooneelstnkje. De leidiDg, toevertrouwd aan
een bekwaam directeur; de lust tot oefening
van het merendeel der leden doen met recht
