MIDDELBIRGSCHE COURANT.
16 Mei.
BUITENLAND.
N°. 114.
141e Jaargang.
1898.
Maandag
Kerkdwang maar.,
geen leerdwang.
DE OORLOG.
Dene courant verschijnt dagelijks, met uitzondering van Zon- en Foestdagen.
Prjjs, per kwartaal, zoowel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland franco p.p., 2.
Afzonderlijke nummers kosten 5 cent.
Thermometer
Middelburg 14 Mei 8 u. vm. 51 gr. 12 u49 gr.,
av. 4 u. 54 gr. P, Verw. ruim wind, buiig.
Advertentiën voor het eerstvolgend
nummer moeten des middags vóór éóo uur
aan het bureau bezorgd zijn.
Advertentiën20 cent per regel. Geboorte- dood- en alle andere familieberichten en
Dankbetuigingen van 1—7 regels 1.50; elke regol meer 20 cent. Reclames 40 coat per regelj
Groote letters naar de plaats die zij innemen.
Advertentiën bij abonnement, op voordeelige
voorwaarden. Prospectussen daarvan zijn gratis
aan het bureau te bekomen.
Agenten.
Te Zierikzee: A. C. de Mooij, te Tholen: W. A.
van Nieuwenhdijzen.
Bg deze courant behoort een Bijvoegsel,
Meermalen hadden wij gelegenheid te
wijzen op het merkwaardig verschijnsel, dat
er een groot verschil van gevoelen bestaat
bij de anti-liberalen onderling over het
aanhangige wetsontwerp op den leerplicht.
Trouwens, op meer punten i& de eenheid
onder de anti-revolntionnairen en katholieken,
onder elkaar, verbroken, maar dat zelfs op
het gebied van het onderwijs de verdeeld
heid meer toeneemt, al tracht men die ook
op kunstmatige wijze te bedekken en op
allerlei manieren de eenheid te herstellen,
zonder dat dit gelakt, dit is een feit.
Het is echter een verblijdend teeken des
tijds dat er ook onder onze tegenstanders
mannen zijn die een open oog toonen te
hebben voor de belangen van het opkomend
geslacht en zich bereid verklaren om saam
te werken tot het bestrijden van een kwaad,
dat onder ons volk reeds te lang sijn heil-
loozen invloed uitoefende. Zoo onder de anti-
revolntionnairen mannen als Fabius, onder
de katholieken dr Sehaepman en diens orgaan
Het Centrum.
Dit is daarom ook zulk een gelukkig tee
ken, omdat hierdoor de weg wordt geopend
tot een vrnchtbaar samenwerken onzerzijds
met dezulken, die, waar het volksbelangen
geldt, niet halstarrig vasthouden aan be
krompen ideëen en vastgewortelde vooroor-
deelen.
Waar het nn den leerplicht geldt, wordt
door de mannen der ultra's, zooala dr A.
Kuyper, jhr mr A. F. de Savornin Lohman,
dr Vermeulen c.s., in hnnne organen
Standaard, Nederlander en Tijd, hoog opge
geven van den ongeoorloofden dwang die
daardoor wordt uitgeoefend; onrechtvaardig
tegenover ouders, die zich niet aan verwaar -
loozing der opvoeding hunner kinderen
schuldig maken.
En daarom te meer trok het onze aan
dacht, wat dezer dagen is gezegd bij de
behandeling der begrooting van Marine en
geschreven in de anti-revolutionnaire organen
van de beide bovengenoemde leiders der
party. Het betrof den kerkdienst aan boord
van onze marineschepen.
Volgens art 6 van hoofdstuk V, dl II,
der Verordeningen voor de Kon. Ned. Zee
macht, moet des Zondags in zee vroegtijdig
onderzocht worden hoeveel leden van den
etat-major en schepelingen aan bet honden
van kerk wenscben deel te nemen. Acht de
commandant hun aantal daartoe voldoende,
dan moet by voor hen kerk houden, waarbij
een gebed en een leerrede worden voor
gelezen j in het tegenovergestelde geval geeft
hij hun tijd en gelegenheid tot het zich
bezighouden met godsdienstige lectuur.
Nn wenschten de heeren Lohman en
Van Vlijmen dat dit artikel zou worden
veranderd in dien geest, dat den comman
dant het recht ontnomen worde de kerk
wegens gebrek aan deelneming niet te doen
honden.
Standaard en Nederlander gaan echter ver
der. Eerstgenoemd blad wydde in zyn nom-
mer van Woensdag aan die kwestie een
opstel, waarin de hoofdredacteur zoo goed
was te letten op de bezwaren, welke bij het
verschil van gevoelen op kerkelijk gebied
zouden voorkomen, en zeker nu ook reeds
bestaan, om zulk eene „huiselijke godsdiens'
oefening" voor allen „oirbaar" en stichteiyk
te maken. Over de Joden sprak de re
dacteur niet; die varen volgens hem bijna niet
Best mogelyk. Maar als nu eens een Israë
liet zich bij toeval onder de manschappen
bevindt
De equipage splitsen in Roomschen
en niet Roomschen, en elk op een afzon-
deriyk schip plaatsen zou nog gaan, beweert
de redacteur; eene bewering die aan de
mannen van het vak wel een glimlach zal
ontlokken, met het oog op de eischen van
den dienst. Maar onder de Protestanten
heeft men zoovele schakeeringen: modernen,
orthodoxen, doleerenden. Een kerkdienst
moet dus van zelf een gemengd karakter
dragen; en daarom heeft dr Kuyper, inge
nieus als by is, er dit op gevonden. Zulk
een „huiselijke godsdienstoefening" moest
hoofdzakelijk bestaan uit liturgische gebeden,
uit het zingen van een Psalm, uit het voor
lezen van een stuk uit het Oude en uit het
Nieuwe Testament, en hoogstens uit een
kleine stichtelijke toespraak van niet meer
dan een tien minuten, voor te lezen nit eeo
daarvoor nit te geven boek. Een klein hand
orgel zou het zingen mogelijk maken. Voor
52 diensten ware een handboek in drnk
en aan elk man aan boord in handen te geven.
Aldus zulk eene „huiselijke godsdienst
oefening" ingericht, gelooft dr Kuyper dat
bijna niemand er zich aan zon onttrekken.
Het is mogelijk. Wij willen dr Kuyper,
voor wie het zoo gemakkelijk is aan zyn
schrijftafel dergelyke zaken te regelen, al
kent hij het leven aan boord in het geheel
niet, die illnsie niet ontnemen. Ware hy zelf
ir bekend met den feitelijken toestand,
hy zou misschien spoedig inzien dat al zulke
plannetjes op papier zeer fraai zijn maar
dat zy spoedig schipbreuk lijden op de
werkelykheid. De eentonigheid, de sleur,
de verveling, de feitelyke toestand maken
dergelijke regelingen óf onmogelijk uitvoer
baar, öf doen de waarde, die De Standaard
daaraan toekent, geheel te niet gaan.
Wij meenden, om dit beweren te staven,
niet beter te kunnen doen dan overnemen
wat dezer dagen een deskundige op dit
gebied schreef om het onhoudbare van het
voorstel der beide Kamerleden, tot wijziging
van art. 6 der bedoelde voorschriften, in het
licht te 3tellen.
Wy willen echter aannemen dat eene
regeling, als De Standaard wenscht, mogelijk
iswy kunnen ons voorstellen dat niemand
zich daaraan zal onttrekken. Janmaat hoort
allicht iets goeds en Janmaat houdt wei
9 van een stichtelyk woord. Maar wij
vragen in elk geval vrijheid voor bem om
zich daaraan te onttrekken.
En hier komen wij op het hoofd
bezwaar dat wil De Standaard niet.
Aan het slot van het betoog lezen wij:
„Men moet een matroos niet vragenWill
ge dat we godsdienstoefening houden? Dan
doet bijna niemand een mond open. Maar
men moet zeggen: Er wordt hniselyke gods
dienst gehouden. Dienst is het, dat
bij zijt. En alleen die verklaart
bezwaren te hebben, wordt van dien dienst
door den commandant ontslagen."
Als er ooit sprake kan zyn van ongeoor
loofde pressie, dan zou het wel wezen wan
neer aan dien wensch werd gevolg gegeven.
Aan welk een willekeur zouden dan onze
matrozen en de hoogere manschappen bloot
staan 1 De gemoedsbezwaren te wikken od
te wegen zou natuurlyk aan den comman
dant van het schip moeten opgedragen wor
den, die, al naar gelang van eigen meening,
ze zwaar of licht zou opnemen. Dit kan
toch ook zeker niet in den geest van dr
Kuyper c. s. zyn, want dan zou men weêr
vervallen in dezelfde moeiiykheidde be
slissing van éen man, die de heeren Loh
man en Van Vlymen juist willen opheffeD
ten opzichte van het houden van kerk.
Of zon ook, ter beoordeeling daarvan, een
reglement moeten saamgesteld worden?
Laat ons echter niet te veel in bijzonder
heden ons verdiepen, waar wij hier hoofd
zakelijk het oog hebben op een beginsel.
Wie weet wat men in militaire kriDgen
onder dienst verstaat, kan van zelf nagaan
hoe groot de dwang zon zijn die zou wor
den uitgeoefend, wanneer in den geest vau
De Standaard werd gehandeld.
En zulk een dwang vorderen zy, die steeds
hoog opgeven van het onzedelyke, het on-
redelyke van leerplicht!
Zulk een dwang eischt men op een ge
bied, dat van den godsdienst, waarop juist
de meest mogelijke vrijheid heerschen moet
Neemt men aan, dat men de menscben
moet dwingen in te gaan; en dat zulk een
kerkdienst dringend noodig is, wat wij ons
kunnen begrypen dat vaste overtuiging ii
dan moet men ook zoo eerlyk zyn te er
kennen, dat men daardoor zich zeiven het
krachtigste wapen tot bestrijding van leer
plicht uit de hand slaat; en dat de voor
standers van dien leerplicht, met mannen
als Fabius en Sehaepman incluis, evenveel
recht hebben om de invoering van dien
nuttigen maatregel te vorderen teneinde de
kinderen, de oj.mondigen, hen, die over hnn
eigen belang niet kunnen oordeelen, te be
hoeden voor verwaarloozing en onwetendheid.
En als men nu zoo zwaar wil laten wegen
de bedenking, dat men door leerplicht treedt
in de rechten der ouders, ook van de goed-
gezinden, dan vragen wij of dan zij, die
dit beweren en nu dwang willen uitoefenen
op mannen, die tot de jaren des onder
scheids zijn gekomen en zelfstandig genoeg
om te oordeelen over hetgeen zij willen ten
opzichte van hunne godsdienstige overtuiging,
of zij, die dat doen, niet van de stelling
nitgaan, dat de goeden het met de kwaden
moeten ontgelden.
Hierop is wel van toepassing: de goed-
gezinden behoeven zich dien dwang niet
aan te trekken, zij zullen hem niet eens
gevoelen. En de slechtgezinden Men vrage
eens hoevelen er zijn, die, op gevorderden
leeftyd gekomen, hun ouders de ernstigste
verwijten hebben gedaan, omdat dezen hen
in hun jeugd niet in staat stelden de een
voudigste kennis op te doen, nuttig en noo
dig voor bun volgend leven Met moeite
hebben zij zich nog ingespannen om aan
dat gemis voor een deel te gemoet te komen
Wanneer een matroos aan boord meent
dat een kerkdienst voor hem onnoodig is,
dan altijd op het standpunt van De
Standaard c.s. benadeelt hij zijn eigen
zieleheil. Ouders, die hun kinderen niet
ter school zenden, begaan een vergrijp tegen
het geluk van hen, die machteloos zijn tot
oordeelen en handelen, en tegenover de sa
menleving.
O, wij weten wel dat men allerlei schijn
gronden zal aanvoeren om deze houding, ge
tuigende van groote inconsequentie, goed te
praten; maar het eenvoudige, gezonde ver
stand zegt ons,dat wij hier weer staan voor het
gewone verschijnsel: op het gebied van d«
kerk is b'j velen gelukkig zijn er ook
uitzonderingen onder hen die de kerk en
den godsdienst toch even liefhebben alle
dwang geoorloofd, op dat van het maat-
schappelyk leven wordt de vrijheid, zelfs
om bet welzijn van minderjarigen te bena-
deelen, als een teer plantje behandeld.
Eene dergelyke tegenstrijdigheid in het
licht te stellen, was het hoofddoel van ons
betoog.
By de motieven, die tot zulk een verschil
in opvatting leiden, behoeven wy niet stil
te staan. Ieder, die eenigszins de geschie
denis kent, weet ze. Die historie blijft
eeuwig nieuw.
Ons kwamen als van zelf de woorden van
Castelar in de gedachten: „De geschiedenis
der menschheid is de gestadige kamp
tasschen de ideeën en de belangen; voor
het oogonblik regeeren de laatste op den
duur de eerste."
Middelburg 14 Mei.
Men uits het bijvoegsel tot dit nommer.
DE RIJKSMIDDELEN
hadden in April een slappe maand, en gingen,
met groote schommelingen ia de verschillende
groepen in onderdeelen, bijna J/4 millioen ach
teruit. Daaraan draagt in de eerste plaats het
personeel schuld, dat door de uitkeeringen aan
de gemeenten weer met een tekort van ruim
f 37.000 op de lijst staat, terwyl er verleden
jaar f 378.000 was ontvangen.
De grondbelasting gaf f 62.000 meer, waar
naast de bedrijfsbelasting weer een achteruit
gang van 38.000 aanwijst.
Dit alles heeft ten gevolge, dat de groep der
directe belastingen f 352.000 minder geeft dan
in dezelfde maand van 1897.
De invoerrechten daalden ook iets, doch het
verschil is niet veel, slechts f 18.000, maar
deze groep heeft ons de laatste jaren, dooreen
byna constante stijging verwend.
Van de accijnzen is de sniker weer de baas,
door een vooruitgang van f 712.000, welke het
eindcijfer der groep tot f 733.000 boven de
opbrengst van verleden jaar doet stijgen.
Met de andere deelen dezer groep ging het
erg afwisselend. Het gedistilleerd en het zout
daalden, resp. f 11.000 en f 18.000, maar de
wijn vulde juist het tekort op het gedistilleerd
aan, en het bier dat voor het zout. Daar het
geslacht f 20.000 steeg, is het eindcyfer dus
f 733.000 hooger.
De waarborg, anders vry constant, is dit
maal f 4000 vooruitgegaan.
Bij de indirecte belastingen is, evenals bij
de accijnsen, een schommeling waar te nemen.
Zegel -f- f 12.000, registratie f 52.000 en
hypotheek -j~ t 2000. Maar de altijd onbe
rekenbare successie vergroot dat tekort van
1.000 met de kapitale som van f 620.000
zoodat de geheele groep zoo wat 6Vs ton achter
blijft.
De posterijen maakten het goed: f 38.000
meer, terwijl de telegraaf f 23.000 meer gaf.
Van de andere middelen gaf do Staatsloterij
11.000 minder, terwijl de loodsgelden een
paar honderd gulden achter bleven.
Van het totaal der 4 maanden is weinig te
zeggen.
In de eerste plaats vallen twee groote ver
schillen op te merken, een achteruitgang van
11V, ton bij het personeel, waarop in de vier
maanden slechts f 110.000 voor het loopende
dienstjaar is betaald, en 83/4 ton stijging by
de suiker.
Van de andere verschillen zyn er slechts
vier boven de f 100.000 en welgeslacht -j-
1 tonsuccessie 2 tondomeinen l5/4
ton en posterijen -f- 1V, ton.
UIT STAD EN PROVINCIE.
Bij kon. besluit is benoemd tot lid van
het bestuur voor het waterschap voor de uit
watering door de sluis in de Piet J. J. van
Weel en is aan J. van der Werff Cz., op ver
zoek, eervol ontslag verleend als lid van het
bestuur der waterkeering van den calamiteuzen
Oost-Beveland-polder.
- In de St. Crt. van 14 dezer zijn opgeno
men de gewijzigde statuten van de naamlooze
vennootschap De Bad- en Zweminrichting te-
Middelburg.
De duur der vennootschap is daarby ver
lengd en eindigt nu 30 April 1918.
Het kapitaal wordt bepaald op f 4250, ver
deeld in 170 aandeelen k f 25 en is geheel
geplaatst.
Het zal zeker wel veler aandacht getrok
ken hebben, dat de heer B. G. van der Have,
niettegenstaande hij niet meer wenschte in aan
merking te komen voor een herkiezing als lid
der provinciale staten van Zeeland, toch door
de liberale kiesvereeniging N oordgouwe
Kerkwerve candidaat is gesteld.
Dit is een gevolg hiervan, dat de heer Van der
Have op zijn besluit is teruggekomen en zich
weder verkiesbaar gesteld heeft.
Wy vernemen dit met genoegen. De heer
Van der Have is een van die mannen, die met
eere zitting hebben in ons provinciaal college,
die daarin zeer wordt gewaardeerd en die vooral
in landbouwzaken iemand is van groote on
dervinding.
Met ingang van 16 Mei e.k. is door
burg. en weth. van Roermond tot plaatsver
vangend commies ter secretarie aldaar voor
den tijd van twee maanden benoemd de heer
F. Adriaanse, ambtenaar ter gemeente-secretari*
te Vlissingen.
Aan genoemden ambtenaar is door burg. en
weth. van laatstgenoemde gemeente een verlof
van 2 maanden toegestaan en hem tevens
vergund een plaatsvervanger te stellen.
Te Sint Annaland, waar het bijzon
der telegraafkantoor nu ia gesloten, wordt
morgen (Zondag), in verbinding met Tholen
een rijkstelegraafkantooringericht met tele
foondienst, voor het algemeen verkeer geopend.
De diensturen zijn geregeld als volgtop
werkdagen, van 8 tot 11 u. 30 m. voor-,
van 3 tot 4 en 5 u. 30 m. tot 6 u. 30 m. na
middags op Zon en feestdagen, van 7 u. 30
m. tot 8 u. 30 m. voor-, en van 12 u. 30 m.
tot 1 u. 30 m. namiddags (spoortyd).
In de Vrydagavond door de anti-revolu.
tionnaire kiesvereeniging Voor Nederland en
Oranje te Goes gehouden vergadering zijn
als voorloopige candidaten voor de a. verkie
zing van leden der Provinciale staten gesteld
de drie aftredende heeren B. M. den Boer, M.
de Jonge Jz. en mr C. Lucasse en als vierden
candidaat de heer J. Lsmson te Ierseke.
Voorts zijn nog, ter aanvulling, tot leden
van het bestuur gekozen de heeren M. Quak-
kelaar en A. M. Vertregt.
In verscheidene buiten Goes verschijnende
bladen wordt het sprookje verspreid, dat aldaar
zulk een gebrek aan woningen zou heerschen,
„dat de ook nieuw gebouwde buizen niet in
dien nood kunnen voorzien en nu op enkele
plaatsen tot buiten de stad veel gebouwd
wordt".
Dit lezende zou men den ten, dat de bevol
king hier ia de laatste jaren aanmerkelijk toe
genomen is. Dit is echter geenszins het geval,
zegt de Goesche Crt. De bevolking is nu min
der dan 10 jaren geleden en zelfs in het laat
ste jaar nog iets afgenomen.
Feit is, dat Goes, wat goede arbeiderswonin
gen betreft, andere gemeenten 25 jaar voor
uit is, en dat het langzamerhand een specula
tief zaakje is geworden om dergelyke wonin
gen, die men voor f 800 bonwen en voor
minstens 1.50 per week verhuren kan, op te
richten. Uit den aard der zaak tracht ieder,
die in een minder lief huiBje, vaak met andere
gezinnen samen, woont, zulk eene betere wo
ning te verkrijgen, zoodat de nieuwe gebouw
tjes reeds verhuurd zijn vóór ze voltooid zyn.
Maar van woning-peórefc in den zin, die daar
aan moet gehecht worden, is hier geen sprake.
Vrijdag morgen sloeg, naar men ons uit
Hulst meldt, de bliksem in den toren op
Rapenburg en vernielde het uurwerk, terwijl
in het kerkgebouw een gat in den muur werd
geslagen en eenige ruiten vernield werden.
Onder Lamswaarde is een huis met schuur,
ook door het hemelvuur, in vlammen opge
gaan. Vijf jonge biggen kwamen om en van
het huisraad kon niets gered worden. Alles
was verzekerd.
't Begint nu waarlijk op een grooten oorlog
te gelijken, want er wordt op verschillende
plaatsen ernstig gevochten, en het is lang niet
onmogelijk, zelfs waarschijnlijk dat nog vóór
dit nnmmer ter perse gaat, berichten over
nieuwe botsingen tot ons komen.
DE LANDINGEN OP CUBA
schijnen op zichzelf staande krijgsbedrijven te
zijn geweest, welke van geen invloed zyn op
den afloop van den krijg. Alleen blijkt er uit,
dat het landen niet zoo gemakkelijk gaat als
men wel meende.
har het dient opgemerkt, dat het eerste
plan niet is uitgevoerd, en dat de landingen
niet plaats hadden in samenwerking met de
opstandelingen, die, naar afgesproken heette,
de aangewezen landingsplaats zouden bezetten.
Ot hier nalatigheid in het spel is blijkt niet
het kan natuurlijk evengoed mogelijk zijn, dat
Spanjaarden de bewegingen der opstande
lingen hebben belemmerd.
Over den strijd by Cardenas zyn
thans nadere berichten uit Amerikaansche bron
bekend.
Daarin worden de reeds uit Spaansche bron
bekende bijzonderheden bevestigd. De Ameri
kanen hebben Cardenas krachtig beschoten en
hebben er werkelijk een divisie aan land gehad.
Zy zei ven beweren, dat een groot deel der stad
en der haven is verwoest, en bevestigen even
eens de door de Spanjaarden erkende vernieti
ging van een klein Spaansch oorlogsvaartuig.
Bovendien gelooven zy nog twee torpedo
jagers te hebben vernield.
Tot de door brand of geschutvuur vernielde
gebouwen behooren eenige huizen op de kade
en een kazerne, terwijl ook een battery is
verwoest.
De aan wal gezette matrozen vernielden de
operatiekamer van de onderzeesche verdediging,
d. w. z. het gebouw aan wal, van waaruit men
de onderzeesche mynen kan doen springen als
er zich een vijandelyk schip boven bevindt.
De matrozen bezetten verder een blokhuis,
en heschen daar de sterren en de strepen, z o o-
datdeAmerikaan8che vlagopCuba
wapperde. Maar de Amerikaansche berich
ten melden niet of de vlag daar is gebleven,
en zwijgen over het door de Spanjaarden mede
gedeeld feit, dat de landiDgsdivisie ten slotte
met zware verliezen moest terugtrekken.
Over de landing by Cienfugos wordt
nader uit Havanna gemeld, dat de Amerikaan
sche schepen 800 schoten losten. Van de vaar
tuigen, welke den voorraad voor de opstande
lingen aan wal brachten, werd met mitrailleuses
gevuurd op de troepen aan het strand.
Vooral de vuurtoren en het kabelhnis werden
door het geschutvuur getroffen. Maar de Span
jaarden leden geen verliezen van eenige be-
teekenis.
Eindeiyk valt te gewagen van een derde
landing, en wel by Cabanas, een haven
westelijk van Havanna.
Daar kwam, ingevolge afspraak met de op
standelingen, het dezer dagen uit Key West
vertrokken stoomschip Gussie voor den wal.
Maar ook hier waren de Spanjaarden gereed
om de landing te beletten. Na een scherp
gevecht slaagden de Amerikanen er in aan
land te komen.
Maar de berichten uit Key West erkennen
dat de Amerikanen voor een krachtigen aan
val der Spaansche troepen moesten wijken.
De Amerikanen gaven hnn verlies op als 2
dooden en zeven gewonden.
De slotsom is das, dat de Amerikanen op
drie plaatoen hebben getracht op Cuba te
landen, dat bun beweging nergens door de op*