MIDDELBIRGSCHE COURANT.
N°. 263.
1896
Vrijdag
6 November.
Blijven of scheiden?
139® Jaargang.
Deie ooorut verschijnt d a g e 1 ij k smet uitzondering van Zon- ea Feestdagen;
PrQa, per kwartaal) zoowel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland franco |upn 2.-—i
Afzonderlijke nummers kosten 5 cent.
Middelburg 5 Nov. 8 u. vm, 36 jr., m. 12 n.
40 jr., zv. 4 u. 38 jr. F. Verw. zwakke wind.
Advertentiën voor het eerstvolgend
nummer moeten des middags vóór Ma
uur aan bet bureau bezorgd zgn.
Adverteatiga20 cent per regel. Geboorte- dood- en alle ander*, familieberichten en
Dankbetuigingen van 1—7 regels 1.50; elke regel meer 20 cent, Reclames 40 cent per regelt
Groote letters naar de plaats die zij innemen.
AdvertentiSn b| abonnement op voordeelige
voorwaarden. Prospectussen daarvan zjjn gratis
aan het bureau te bekomen.
Ay ea tem.
Te TerneuzenM. de Jongb te Rotterdam
Nwgh van Ditmar.
I
Wij kennen die taktiek trouwens nit de jcanüidaat stelt. Zijn die mannen het dan
laatste jaren. I eens over het bereikbare van tal van wen-
Niet van overdrijving en onjuistheid vrij lachen. Juist hun weifelen beeft onze wet
te pleiten was ook de redeneering over del gevende machine zoo langzaam d,en voort-
kiesrecbtparagraaf, die in het ontwerp-her-1 bewegen,
vormingsprogramma voorkomt.
Daartcgeïr is van meer zijden bezwaar
gemaakt.
Maar wat had men toch gewenscht?
Dat de Uniemet miskenning van haar
verleden, zich kalm weg had neergelegd bij
den toestand, die nu in het leven is geroe
pen dat zij, die geijverd heeft voor eene
zeer groote uitbreiding van het kiesrecht,
met dit succès dat er eene zeer sterke
minderheid in 'tland en in de Tweede
kamer haar steunde nu zonder eenig
woord van protest zon zwijgen en niets zon
zeggen over het onvoldoende, het gebrek
kige van de nieuwe wet?
Ons dunkt: had zij dat gedaan, zjj zon
terecht van beginselloosheid en inconse
quentie beschuldigd kannen zijn.
Getuigt het al niet van politiek doorzicht,
van goed beleid om zich eenvoudig te be
palen tot een woord van protest, tot eene
verklaring dat het doel, waarnaar de Unie
heeft gestreefd, niet uit het oog wordt ver
loren, maar dat voor de eerste vier volgende
jaren naar geen verdere uitbreiding zal wor
den gestreefd, dat men die kwestie wil lateu
rusten.
En van die zoo correcte, zoo goed te ver
dedigen houding weet de 2V. Rott. Crton
der voorstelling van het feit op hare wijze,
een wapen te smeden tegen de Unie!
Dat herinnert aan de taktiek nit den
slechten tijd der kiesrechtbeweging
zij h tort et h travers de houding verdedigde
van het kamerlid Van Houten tegen den
minister Tak van Poortvliet en zij, het steeds
zoo hatelijk persoonlijk element in het debat
voortdurend druk schermde met
de woorden „Takkiaan" en „Anti-Takkiaan."
Het belooft veel voor de zuiverheid van den
a. s. stembusstrijd, dat de N. R. Crt reeds
nu weder met het woord „Takkiaan" voor
den dag komt om hen te brandmerken, die
het niet met haar conservatisme kunnen
vinden.
Zulk eene bestrijding mag allerminst
hebben, wanneer men beweert te
streven naar verzoening.
Van anderen geest is de strijd, dien het
Handelsblad tegen de Unie voert. In het
nommer van heden zegt zijne redactie o.
„Zal de liberale partij niet door misver
stand en onderlinge verkettering worden
uiteengeslagen en niet machteloos staan bij
de stembus van 1897, dan moet een andere
weg worden ingeslagen om tot een program
te komen. Dat program (der Unie) had niet
enkel moeten uitgaan van een klein getal
personen, die grootendeels buiten de prak
tische staatkunde staan. Het had door het
bestuur der Liberale Unie moeten worden
ontworpen, in overleg met beproefde mannen
uit het parlement, uit beide kamers, en met
andere gezaghebbende liberale staatslieden,
die het bereikbare van het onbereikbare
weten te onderscheiden. Dan had men kuDnen
verkrijgen een program van duidelijke be
ginselen en van enkele groote vraagstukken
die in het eerste vierjarig tijdperk vatbaar
zijn voor regeliDg.
Is het te laat om dien weg alsnog te
volgen
Een opdracht, in dien geest door de ver
gadering van 14 November aan het bestuur
der Unie te geven, kan Dog veel goedmaken,
en vereenigen wat niet gescheiden mag
worden."
Het Amslerdamsche blad maakt hier een
eigenaardige opmerking, die niet van half
slachtigheid is vrij te pleiten en ons her
innert aan de weitelingen, waarvan hare
redactie indertijd zulke bijzondere blijken
gaf toen het gold vóór of tegen Tak.
Geheel afkeuren wil zij het program niet;
goedkeuren nog minderzij weet alleen wat
af te dingen op de geboorte der kinderen
van de Uniezij wil kool en geit sparen.
Waarom moest het bestuur der Unie, be
staande uit mannen die jaren lang de poli
tieke beweging hebben meegemaakt en wezen
lijk wel op de hoogte zijn van de staatkundige
vraagstukken van den dag, nog eens eerst
overleggen met andere personen, die men
later juist zal moeten polsen vóór men hen
Het program der Liberale Unie wekt
meer en meer belangstelliug en heeft reed."
tal van pennen in beweging gebracht, op
vergaderingen menig woord doen spreken
hier om daarmee volle instemming te be
tuigen ginds om verandering daarin aan
te gevenelders om het te bestrijden met
een heftigheid, die allerzonderlingst afsteekt
bij de leuze van verzoening en samenwer
king, die men daarbij laat hooren.
Het zijn vooral een paar stemmen, nit
Amsterdam en Rotterdam tot ons gekomen,
die de aandacht verdienen, omdat daaruit
•weêr spreekt de oude geest van het conser
vatieve element in de liberale partij.
Dat mr N. G. Pierson, de onö-minister,
de trouwe steunpilaar van mr Tak van
Poortvliet, met ernst wijst op noodzakelijke
veranderingen, die hij in het program gaarne
gebracht zag, en eene herziening aanraadt,
is zjjn recht, getuigt van zijn ernst en van
zijne welgemeende belangstelling in de libe
rale politiek. Naar hem zal men zeker
gaarne luisteren.
Men zal van niemand algeheele instem
ming op alle punten van bet ontwerp-pro-
gram kunnen verwachten. Eerst als het op
de algemeene vergadering der Unie van alle
kanten is bekeken, getoetst aan de daar
tegen ingebrachte bezwaren en daarna vast
gesteld, ia de tijd aangebroken instemming
daarmee te vragen van eventneele candidaten.
Maar op dit oogenblik kan men nog zicb
beijveren voor veranderingen en knnneD
deze nog aangebracht worden, mits zij niet
den geest dooden die de Liberale Unie thans
bezielten de zncht om vrijheid te gnnnen
aan individneele opvattingen niet zoo ver
gaat dat wij weêr gevoerd worden in eene
verkeerde richting, die van het laisser-faire
laisser-aller stelsel, doodend voor de demo
cratische ideeën, waarvoor de Unie in de
laatste jaren ijvert.
Mr Pierson haalt eenige punten aan, waar
over zelfs vooruitstrevende liberalen het niet
eens zijn, o. ft. een nadere regeling van de
pachtovereenkomst, ter voorkoming dat de
eigenaar alle risico ten nadeele van den
pachter brenge; beperking van overmatigen
arbeidsduur, ook voor volwassen arbeiders
verplichte verzekering, o. a. tegen de nadee-
len van onderdom en invaliditeit; bepaling
van maximnm-arbeidsdunr en minimam-loon
in Eijksbestekken.
Ons dankt dat dit kwesties zijn, waarover
in beginsel de voornitstrevenden het vrijwel
eens zijn dat zij dienen te worden opgelost,
al heerscht er over de toepassing van de
daarbij uitgedrukte beginselen verschil van
meening.
Het ligt echter voor de hand, dat bij zulke
vraagstukken, van betrekkelijk jongen datum,
de ervaring meer en meer uitspraak zal doen
en de toepassing ervan vergemakkelijken.
Dit zijn altemaai punten, op de aanstaande
algemeene vergadering der Unie te bespreken,
waar men zeker wel zal luisteren naar de
vriendschappelijk gegeven wenken van man
nen als mr Pierson.
Maar evenzeer zal men zich zeker wach
ten om in te gaan op raadgevingen of
waarde te hechten aan opmerkingen, gegeven
met het kennelijk doel om het werk van
het bestuur der Liberale Unie af te breken.
Het Rotterdamsche hoofdorgaan is be
gonnen met die taktiek, evenals het destijds
deed bij de kiesrechtkwestie.
Bij voorkeur beijverde het zich alle be
denkingen, die tegen de programma's van de
Unie weTden ingebracht, met sterke kleuren
te schilderenzelfs met miskenning van
den feitelijken toestand. Zoo werd hoog
opgegeven van de houding van Burgerplicht
in Amsterdam, dat zich heette het
van de Unie had afgescheiden. Dat was
eene grove onjuistheid. Daarvan is nog geen
sprake, zooals bleek uit de correspondentie,
in ons vorig nommer nit het Utrechtsch
Dagblad overgenomen, waarin de houding
van Burgerplicht in het jniste licht wordt
geplaatst
Maar de onwaarheid moest dienen om,
zooals met meer van die kleinigheden, die
men bij voorkeur besigde, die Unie te ver
zwakken.
Waarlijk, èr valt hnn^njjft meer te vragen.
Wie zegt het Hbld boventftsi;- of dit niet
is geschied door bestuursleden der Unie in
dividueel, waar zij dat noodig vonden
Die beproefde mannen uit het parlement
hadden bovendien gelegenheid genoeg in de
kamer hun gevoelen te openbaren en hebben
die nog te over in de kiesvereenigingen van
hunne woonplaats of in de bladen.
Het bestuur der Uniegekozen door de
leden, bad een plicht te vervullen en bet
heeft dat gedaan in veler oogen zoo goed
mogelijk, want naast bestrijding, hensch en
onbeu8ch, valt het ook instemming ten deel
met zijn werk. Zoo, om slechts èen voor
beeld te noemen, in onze provincie, betuigde
men in Middelburg en Zierikzee volle in
stemming met het program; in Goes had
men daarvoor ook sympathie, al werden
eenige reserves gemaakt, die op de alge
meene vergadering ter sprake kunnen komen.
Daar zal het streven moeten zijn al de
bedenkingen te wikken en te wegen hier
de programma's wat te verscherpen of aan
te vullen, daar eenigszins te verzachten.
Maar het hoofddoel zal men daarbij niet
uit het oog mogen verliezenin hoofdtrekken
de juiste lijnen aan te geven, waarbinnen
al wat vooruitstrevend liberaal denkt, zich
beweegt.
Dit is noodig in de eerste plaats voor het
kiezerspersoneel, dat op het punt staat uit
gebreid te worden, en in de tweede plaats
voor de eventueele candidaten.
De kiezers hebben behoefte aan een dui
delijk program, wil me^ hun eene keuze
vergemakkelijken.
En de candidaten dienen zich onomwonden
uit te spreken, wil men weêr niet varen in
het oude zog der laatste jaren. Zij moeten
zich aan het programma der Cme onder
werpen nit volle overtuiging; het
laat waarlijk toch nog ruimte genoeg over
voor persoonlijke meeningen omtrent bijzaken
i kwesties van uitvoering.
Maar de hoofdbeginselen moeten vaststaan.
En wie daarmeê niet instemt, voor hem is
geen plaats onder de strijders voor de vlag
der Liberale Unie.
Dat zij zich afscheiden
Het was daarom zulk een goed werk van
Unitariër, die in het Hbld de programma's
der Unie bestreed, om een ontwerp te maken
van een program in zijn geest.
Dien weg moeten wij uit.
Geen kunstmiddelen mogen meer aange
wend worden om bij elkaar te houden wat
niet bij elkander behoort.
Dat daarom aan het hoofd der conserva-
tief-liberalen de mannen zich plaatsen die
in de laatste jaren zich als wegwijzers deden
kennen, en dat zij, in samenwerking met
Unitariëreen program opmaken maar dan
duidelijker en in vele opzichten begrijpelij
ker dan bet zijne.
Dan zullen wij een zuiveren toestand
verkrijgen.
Zonder eenige rancune, met waardeering
van elkaar's gevoelen, gaan wij dan bij eerste
stemming elk onzen weg, de uitspraak la
tende aan de kiezersom bij herstemming
elkander weêr te ontmoeten, als 'tmoet om
appelijken vijand, die den
vrijzinnigen geest wil dooden, te bevechten.
Elkaar bestrijden behoeven wij niet,
Onze programma's en onze candidaten
kunnen en moeten getuigen.
i weg alleen is er een ge
zonde oplossing te vindeneene oplossing
die de politieke atmosfeer zal verfrisscben.
"Want zulk eene scheiding heeft meer nut
dan bet bijeenblijven nit oude liefde, die
in tegenstelling met een bekend gezegde
aan het roesten is, zoodat zij beide par tg en
vrij wel belemmert in hare bewegingen.
ling is het ons niet recht dnideljjk, welke de
noodige maatregelen kunnen zjjn, door de
Mogendheden te nemen, om een einde te ma
ken aan de moorden in Tarkjje, anders dan
m oorlog. Zoo hebben wjj aan de mishan
delingen der Sassaks een einde gemaakt door
Lombok den oorlog imn te doen, en hebbes
jj den Atjehschen z eroof beteugeld door ee»
oorlog tegen Atjeh. En zoo zal het op onze
onvolmaakte wereld nog wel een poosje bljj-
ven, ook al wordt aan het door ons zeer toe
gejuichte middel van arbitrage de grootst mo
geljjke uitbreiding gegeven.
!jj kon. besluit zjjn voor den tjjd van twee
jaren gedetacheerd bjj de landmacht in W.-I.
de kapiteins W. A. T. de Meester en P. A. H.
P. Tergan, van bet regiment gren, en jagers,
de kapiteins J. Witte veen van het 2de en
Gr. J. Bosschart van het 8*te reg. inf., als
mede de officier van gezond. Ie kl. O. A. Peters
de milit. spofheker 2e kl. J. S. Snrie.
Middelburg 5 November.
Naar aanleiding der »Roepstem," in ons
vorig nommer in haar geheel opgenomen, zegt
Het Vad.:
Met alle waardeering voor do goods
Program van Unitariër.
Het schetsprogram eener hernieuwde liberale
staatsparty, waarop wjj ia ons hoofdopstel
wezen, luidt als volgt:
De liberale staatsparty, in overweging
nemende, dat de tegenwoordige politieke toe
stand van ons vaderland, de aanzienlijke uit
breiding van het aantal kiezers, de pogingen
om hen in party verband te brengen, en het
op den voorgrond treden van de meest belang
rijke maatschappelijke vraagstukken, eenedui-
deljjke verklaring van beginsel en werkplan
en alzoo eene grensafbakening met betrekking
tot andere partgen noodig maken, opdat er
gewenschte zekerheid besta aangaande de
richting waarin zjj het staatsbestuur leiden wil
Verklaart
dat zjj zonder eenig voorbehoud staat op
den grondslag eener staatsregeling, verwerpt
en bestrjjden zal elke rechtstreeksche of zjj-
delingsche poging om die in den boezem deB
volka te ondermijnen, en volledige toepassing
harer beginselen wenscht, ten einde in steeds
ruimer verhoudingen den grondwettigen staat
verwezenlijkt te zien.
Zjj ziet die beginselen in de onafhanke
lijkheid des lands onder het opperbestuur van
Huis van Oranjede zelfstandigheid
van den staat in bestuur, wetgeving, recht
spraak; de vrjje out wikkeling van gods
dienstig en zedeljjk leven; de staatkundige
eenheid van land en volkde gelijkheid
van alle burgerB voor den staat in last en
lust; de ontwikkeling van alle bronnen
van volksleven tot verhooging van de natio
nale kracht en het nationaal welzjjn
beteugeling van het byzondere eigen
belang der burgers, waar het dreigt een gevaar
te worden voor het algemeen belang van den
fiat.
Te dien einde wenscht zjjbevestiging der
nationale liefde voor den hoogsten vertegen
woordiger der volkseenheid en van het staats
gezag: den vorst uit het Oranjehuis;
krachtdadige verdediging van het grondge
bied van den Staat zoowel in Europa als elders;
krachtdadig optreden tegen eLke poging om
door gewelddadige middelen staatkundige of
maatschappeljjke theorieën te verwezenlyken,
of ter wille van kerkeljjk theologische of eco
nomische theorieën de grondslagen van den
Staat te ondermjjne»
eene zooveel mogeljjk volledige scheiding
van kerk en Staat
vrjjheid van onderwjjs;
onafhankelijkheid van de wetensohap in haar
onderwijs
gelegenheid voor elk kind om neutraal on
derwijs te ontvangen met bestrijding van stof
felijke» en zedelyken onderwys-dwang
ter verzekering der nationale eenheid acht
zy noodig, by behoud der grondwettig ver
zekerde zelfstandigheid aan de verschillende
staatkundige organen, elk in zjjn eigen kring
algemeenen weerplicht, - algemeene*
leerplicht, gelijkmaking van belastingdruk
en daarom behoud van vrjjen handelrechts-
verzekering door administratieve rechtspraak,
zonder aanzien des persooos van eiken burgei
tegen onrechtvaardige en ongelyke bejegening
door eenig uitvoerend gezag; verbetering
van den rechtstoestand der vronw, van het
onwettige en van het verwaarloosd wordende
kind; herziening der armenwet; en
ter verzekering van het algemeen zedeljjk
zoowel als stoffelijk belang tegen denadeelen
en gevaren van bet onbeteugeld eigenbelang
op het groot gebied van menscheljjk Btreven
naar arbeidswinst, acht zjj den staat de aan
gewezen macht om leidend en beteugelend
op te treden door wetten van aanmoediging
en vrjjmaking, wetten van beperking en wet
ten van doen.
Tot de eerste kunnen gerekend worden o. a.
zorg voor ruimer onderwjjsgelegenheid voor
iedereen ter voorbereiding voor vak en beroep;
afschaffing van tollei, aanleg van wegen,
verbetering van vaarten ter vergemakkelijking
van aanvoer, afvoer en verkeer in het belang
van de algemeene ontwikkeling, van land
bouw, handel en njjverheid; aanmoediging
van ontginningenvergemakkelijking van
landbouwcrediet en c Operatie.
Tot de tweede kannen gerekend worden o. a.
het stellen van algemeene regelen voor de
geineeateljjke bouwverordeningen en verge
makkelijking van onteigening, ter bevordering
van gezondheid en welstandbepalingen
tegen het misbruiken van levende werk
krachten, door verzekering van een geregelden
rustdag en beteugeling van overwerkter
verzekering der werkkrachten tegen de on
heilen van stilstand van het bedrjjf, van on
gelukken, ziekte en ouderdomter beharti
ging der arbeiders-belangen door kamers van
arbeid.
Tot de derde kunnen gerekend worden o.
a. staatsb jpotheek- en assurantiebankst&ats-
alooholmonopoliestaatsexploitatie van alge-
me middelen van verkeer; droogmaking
der Zuiderzee staatsontginningen.
In betrekking tot onze koloniën wenscht
zy toepassing van het algemeen beginsel, dat
het bestuur aldaar steeds en in uitnemende
mate moet strekken tot verhooging van het
stoffdljjk, verstandelijk en zedeljjk welzjjn der
bevolking, zjjn bescherming tegen Europeesch
eigenbelang en zjjn opleiding tot toekomstig
zelfbestuur.
ATIEM EI UOMBOK.
De laatst ontvangen mail uit Ind;ë is gedag-
teekend 6 October en bevat o. a. het bericht
dat te Djokjakarta een nieuw dagblad zal
worden uitgegeven, onder den titelHet Cen~
trum. De heeren Carpentier Alting, predikant
Samarang en mr Brooshooft, Den Haag,
worden daaraan vaste medewerkers.
Met die mail zjjn ook ontvangen eenige
mededeelingen uit het verslag omtrent de
voornaamste gebeurtenissen in het gouverne
ment Atjeh en Onderhoorighedet,
loopende van 20 tot en met 26 September.
Aangezien het meest belangrjjke, dat
daarin voorkomt, slechts eene bevestiging
is van het vroeger door ons in 't kort gemelde
bepalen wjj ons tot de medodeeling dat de
weersgesteldheid zich door groote warmte en
weinig regen kenmerkt.
Wat den gezondheidstoestand betreft, in de
laatste weken deden zich te Kottaradj a enkele
«poradiscbe gevallen van cholera voor, ook bjj
het garnizoen, en meesttyds met doodeljjkem
afloop.
in het antwoord van den minister van koloniën
op het afdeelingsverslag der Tweede kamer
over de Indische begrooting voor 1897 wordt
o. a. gezegd dat omtrent den afval van Teekoe
Oemar de minister geen nieuwe gegevens
bezit dan sedert het hieromtrent medegedeelde
in het koloniaal verslag. Hg meent dat, alles
bjjeengenomen, de oorzaak van Oemar's han
delwijze alleen gezocht moet worden in zjjn
opzien tegen den tocht naar Lamkrak, waar
hy een ernstigen tegenstand verwachtte, die
hem met de geesteljjke party in volslagen
vjjandschap zou hebben gebracht. De minister
spreekt tegen, dat tusschen den afval en het
bezoek van generaal Vetter aan Afjeh eenig
verband zou bestaan.
Uit de bjj het departement van koloniën
ingekomen Btukken is den minister niet ge
bleken, da! de dood van den generaal-majoor
Du Moulin indirect het gevolg zou zjjn ge
weest van nalatigheid, van wien ook.
Wat de kuststaatjes betreft, zjjn alle advi
seurs in Indië het er over eens, dat de scheep
vaartregeling krachtig moet worden gehand
haafd, Aangaande overneming der in de kuat-
8taaljsa geheven wordende invoerrechten, acht
de minister den tjjd daarvoor nog niet ge
komen. Zoo lang ons gezag in Atjeh en onder-
hoorigheden niet op hechtere grondslagen
rust, dient de sohjjn van fiskaliteit vermeden
Volgens mededeeling va» den minister van
koloniën hebben de kosten van de expeditie
naar Lombok f 2.656.917 bedragen.
Van de op Lombok buitgemaakte gelden is
in de Indische kassen gestort voor een bedrag
van f 307,500.
Hier te lande is te gelde gemaakt voor een
bedragSvan f 101.506, en tot pasmunt omge
zet een nominaal bedrag aan beschadigde
standpenningen van f 587,000 uitmakende
met het gedeelte der oorlogschatting dat vóór
de cvervalling der tropp9n reeds in veiligheid
was gebracht, ad f 450,000, een totaal cjjfer
van f 1,446,000.
De preoiosa zjjn nog niet te gelde gemaakt'
UIT STAD EN PROVINCIE-
IHnnfgasmeteri,
In ons nommer van Donderdag 27 Juni 1895
veBtigden wy, naar aanleiding van de bekend
making van burg. en weth. dezer gemaentej
