MIDDELRURGSCHE COURANT.
139" Jaargang.
Maandag
21 September.
Eene sociale partij.
N°. 2-23.
1896
Den oonrut verschijnt dagelijks, met uitzondering van Zon- en Feestdagen;
Prge, per kwartaal, soowel voor Middelburg als voor alle plaatsen in Nederland franco p.p», f 2^aj
Afzonderlijke nummers kosten 5 cent.
Vkemoni eter.
Middelburg 19 Sept. 8 n. vm. 63 gr., m. 12 u. I
12 gr., av. 4 n. 61 gr. F. \erw. |W. wind. I
Advertentiën voor het eerstvolgend
nummer moeten des middag* vóór èim
nor aan het bureau bezorgd zgn.
Advertentiën20 cent per regel. Geboorte- dood- en alle andere familieberichten en -
Dankbetuigingen van 1-7 regels f 1.50; elke regel meer 20 cent, Reclames 40 oent per regel!
Groote letters naar de plaats die zy innemen.
Advertentiën bg abonnement op voordeelige
voorwaarden. Prospectussen daarvan zgn gratis
aan het bureau te bekomen.
Aftenten.
Te ZierikxeeA. g. de Mooxj, te TholenW.
A. tan nleüwenflütjzbn.
Het is du eenmaal een onbegonnen werk
om menschen, die niet begrijpen willen, tot
andere gedachten te brengen.
Wij weten het.
Niet met dit doel is het dan ook dat wij
nog even terngkomen op hetgeen wij aan
Het Centrum schreven en op het antwoord
der redactie van dat blad aan ons adres.
Het geldt thans meer het aangeven van
de gedragslijn, door ons te volgen in de
toekomst, zoodra de nieuwe kieswet in wer
king treedt.
Wie kennis nam van onze jongste be
schouwingen in verband met dit niet onbe
langrijk punt, weet hoe de vork in den
steel zit.
Minister Van Houten heeft bij de verde
diging van de kieswet in de Eerste kamer
eene rede gehouden, waarin hij bij de libe
ralen aandrong op samenwerking, ter bestrij
ding van het clericalisme en het protectio-
Dit gaf ons aanleiding tot de opmerking,
reeds meermalen gemaakt, dat de sociale
vraagstukken zich nu meer dan ooit op den
voorgrond zullen dringen dat wij moesten
uitzien naar de middelen om vele daarvan
op te lossendat daarbij scheiding zon ont
staan in de gelederen der verschillende par
tijen, zoowel liberale, anti-revolutionaire als
katholieke, wat samenwerking niet uitsloot
tusschen hen, die, al dienden zij eene andere
partij, tot eene eerlijke oplossing wilden
meewerkenen dat, waar een gemeenschap
pelijk optreden tegen het clericalisme noodig
was, wij nu van de oud-liberalen verwachtten
dat zij niet zouden volgen het voorbeeld van
hunne partijgenooten in België die, uit vrees
voor de socialisten, juist in de kaart speelden
van de clericalen en daardoor alle mogelijke
hervormingen tegenhielden.
Het Centrum nu vond in onze be
schouwing aanleiding tot eene opmerking,
aan het adres der vooruitstrevende liberalen,
op wier medewerking het blad prijs stelten
wien het wederkeerig hulp toezegt, mits die
vrijzinnigen zich onthouden van al wat op
bestrijding van de clericalen gelijkt.
In enkele regelen namen wij met dit
voorwaarde een loopje en hierover is het
orgaan van dr Schaepman niet al te bes!
te spreken.
Geen wonder. Men wordt niet gaarne in
de kaart gekeken, allerminst wanneer men
een fijn speler is. Wij nemen zijn redac
tie dit volstrekt niet kwalijkmaar wel
vinden wij het onaardig van haar, dat zij ons
beschuldigt van louter te „denken aan het
partijbelang", van per se een vijandige
houding tegenover den godsdienst" te willen
aannemen.
Verre van dien, dat weet Het Centrum
wel beter.
Anti-clericaal zijn en blijven wij, al stel
len wij een sociale politiek op den voorgrond
Willen de aanhangers van Bet Centrum
meewerken die politiek tot haar recht t«'
brengen, het zal ons aangenaam zijn, mits
wij elkaar vooraf goed verstaan.
Wij hebben de pretentie ons te rekenen
tot de vooruitstrevende liberalen en daaroru
beschouwen wij den oproep van Het Centrum
als ook tot ons gericht. Maar liever dan
van die zijde, hebben wij steun van de libe
ralen. Van hen vragen wij, om goed te
maken wat jaren lang is verzuimd, de toe
passing van eene practische politiek, opdat
ons land niet langer achterblijve in het
regelen van vraagstukken van sociaal be
lang.
In deze reiken wij gaarne de hand aan
de redactie van het Utrechtsch Dagblad,
dat zeker liefst niet met ons op éen lijn zal
worden gesteld, waar zij verklaart, dat
voor het vervolg als hoofdbeginsel tot
werking moet gelden een breken met het
inderdaad theoretisch reeds lang veroordeelde
individualisme, een erkennen daartegenover
van het feit, dat de gemeenschap belang beeft
bij den bloei van alle hare leden en, ten
einde dien bloei te verzekeren, zij niet meer
lijdelijk behoort toe te zien, maar ordenend
behoort in te grijpen.
En nu zien wij liever van die zijde hulp
opdagen dan van den kant eener partij, die,
trots allerlei fraai klinkende betuigingen,
«jet in de eerste plaats vraagt naar het al
gemeen belang maar naar het belang der
kerk. En tot die party nu behoort Het
Centrumdit kunnen de schoonste phrasen
ons niet uit het oog doen verliezen.
Het blad zon zoo gaarne zien dat de
liberalen er eens toe konden besluiten den
strijd tegen de kerk van zich af te schudden.
Hoeveel kans zou er dan niet bestaan op
een meer vruchtbare actie? zoo roept het
uit. Hoeveel zuiverder zouden de partij-ver
houdingen kunnen worden en hoeveel meer
zou men kunnen doen in het algemeen belang?
Alles goed en wel.
Wij zouden ook gaarne zien dat men kon
besluiten niet meer onder de versleten leuze
van „weg met den liberaal" ten strijde te trefe-
Vooral in onze provincie kregen wij
by verkiezingen tot dusver weinig anders te
hooren dan dit negatieve, weinig degelijke,
niet principieele stembus-parool! Ook van
die zijde kan tot zuivering van den strijd
worden meegewerkt.
En mogen wy nu de door Het Centrum ge
stelde kwestie eens omkeeren?
Wij verheugen ons dat het blad het woord
„godsdienst" nu veranderd heeft in „kerk".
Dat helpt mee om de lijn zuiver te trekken.
Wij houden liefst kerk en godsdienst van
elkaar gescheiden.
En toch, al wie liefde heeft voor zijn kerk,
hij vindt bij ons eerbiediging, mits die liefde
niet zoo ver worde gedreven, dat zij een
struikelblok worde voor het algemeen belang.
Wanneer mannen als dr Schaepman eens
eerlijk opbiechten, dan zullen zij moeten
erkennen, dat zy in de allereerste
plaats vragen naar de belangen der kerk.
Dat is hun plichtdat is hun rechtdat
is hun liefdedat is hun leven.
En daarvoor hebben wy eerbied.
Dat belang verliezen zij geen oogenblik
uit het oogzij mogen dit trouwens ook
niet doen.
Men lette slechts erop, hoe menige goede
regeling, b. v. op het gebied der armen
zorg, afstuit op dat belanghoe onmogelijk
het vaak is op menig terrein samenwerking
te verkrygen van geestelijke leiders, juist
omdat de belangen der kerk voorgaan.
Een boerenbond is eenvoudig in het leven
geroepen om de macht der kerk en der
geestelijkheid te vergrooten.
En nu willen wij de kwestie, door
Het Centrum gesteld, omkeerend eveD
opmerken, dat er veel meer kans op eene
vruchtbare actie zou wezen, veel zuiverder
partijverhoudingen zouden ontstaan, veel
meer zon kunnen geschieden in het alge-
belang, wanneer niet telkens dat
belang der kerk bij de clericalen zich op
den voorgrond drong, dreef tot scheiding,
tot het oprichten van allerlei vereenigingen
met geestelijke leiders, wier te begrijper
plicht het is de kudde bij elkaar te houden,
Dat is, van hnn standpunt, zeer verdien,
stelijk, maar die scheiding belet samenwerking
voor het goede doelbevordering van het
algemeen welzyn.
nu zijn wij, ouden jong-liberalen, het
op dit punt eens: het belang van het alge
meen is nummer eenvoor een kerk of eer
geloof treden wij niet op de bresen de
galden vrijheid op het gebied van het ge
loof is ons heilig. Ziedaar de drie voor
naamste punten van onzen catechismus.
Het clericalisme, al toont bet ook een pla
tonische liefde voor den vooruitgang, wil
nooit den weg daarheen op.
En dat wij niet alleen staan in onze mee
ning trouwens wie rondgezien heeft in de
wereld zal ons geiyk moeten gevenbiykt
wel uit hetgeen dezer dagen dr. Kuyper
schreef in De Standaardtoen hij over den
naderenden veldtocht zijn meening zeide, en
dit opmerkte
„Overwon het Conservatisme, dan zou dit
derhalve in hoofdzaak een Roomsche over
winning zijn, en bij dit Roomsche element
zou zich het Protestantsch-Conservatisme.
onder veelsoortige benaming, aansluiten.
„De Roomschen hebben dan ook volkomen
gelijk, dat ze, nu met Het Centrum incluis,
voorshands alle beslissing over beginsel of po
litiek geding uitstellen, en, nitslnitend onder
het Roomsche vaandel als zoodanig, al wat
Roomsch is bijeen willen vergaderen.
„Als clericale partij, d. i. als partij die
vóór alle dingen naar het belang der kerk
vraagt, knnnen ze dat dan ook doen. En
zelfs dr Schaepman kan, als vóór alles ge
trouw zoon der kerk, hierin méégaan."
Zoo schrijft de Calvinist pur sang over de
trouwe aanhangers der RooiUBcbe kerk.
En voor zijn eigen partij genooten geeft
deze strijder als beginsel aan, ja, dat „een
van huis uit democratische, vrije Calvinisti
sche groep, tot het aookie .vraagstuk, dit
zoo diep ingrijpende en ver strekkende vraag
stuk, zeker niet het zwijgen zou kunnen
doen, maar „ze zal als Christelijke partij,
ook by dat vraagstuk de geestelijke belangen
nooit in de stoffelijke laten verdrinken
Een goed verstaander heeft, dunkt ons,
aan dit woord genoeg.
Tegenover beide partijen blijven wij dus
terughoudendheid in acht nemen.
Het Centrum beroept zich nog op het ver
leden en vraagt of de katholieken en anti-
revolutionnairen, aan de regeering zijnde,
het land niet bestierd hebben met de meest
mogelijke onpartijdigheid.
Als het blad doelt op de dagen van het
nainisterie-Mackay, dan zij nog eens voor de
zooveelste maal herinnerd, dat dit geen zuiver
clericaal ministerie was; dat dit nooit door
tastend heeft durven optreden en dat toen
de onderwijskwestie geregeld was en daarna
de legerkwestie aan de orde kwam, het
monsterverbond" uiteenviel.
Eerst wanneer mannen als dr Kuyper en
dr Schaepman bet schip van staat besturen,
zouden wij van een zuiver clericaal minis
terie kunnen gewagen, tegen welks geest wy
den strijd strijden.
En hiermee nemen wy voor ditmaal af
scheid van Het Centrum.
Niet per se anti-clericaal, luidt onze leuze,
al blijven wy steeds op onze hoede voor
het clericalisme.
Zoolang onze tegenstanders niet met cle
ricale eischen voor den dag komen, willen
wij zelts ons anti-clericalisme wel opbergen
Wy verlangen dat de sociale politiek bij
de verkiezing onder de nieuwe kieswet op
den voorgrond trede in het belang van het
algemeen.
Met Het Vaderland zevgen wij „Afweren
wie ons belagen, zeer goed, maar inmiddels
voorwaarts schrijden, met nieuwe hulptroepen,
een welomschreven doel tegemoet. Het ligt
voor de hand 'twas vooral de heer Van
de Putte die er op wees dat die nieuwe
kiezerslagen veel van de gemeenschap zullen
vragen, wat de gemeenschap niet bij machte
is te geven, en dat min of meer rechtmatige
ontevredenheid over wat zij derven, heD
voorbij doet zien, in hoeverre zij toch bij
vroeger zyn vooruitgegaan, maar het libe
ralisme zal niet knnnen volstaan met tegen
over hen een welwillend leerende, verma
nende en afwyzende honding aan
nemen."
Daden moeten gaan spreken van den
goeden zin der liberalen.
Willen daarbij anderen ons helpen, willen
er in ons land opstaan mannen als de abt
Dhaens in België, daar toch vindt men
oeg katholieken die voor een krachtig
optreden tegen het clericalisme niet bevreesd
zijn, zij zijn ons welkom.
Wat goed ons schijnt en met eerlyke
bedoelingen wordt geboden, aanvaarden wij
Maar voor de vooruitstrevend liberale
party verwachten wij nu in de eerste plaati
een zuiver, goed omschreven program.
Geen halfslachtigheid mag thans meei
heerscben, alleen uit zucht om alles bij
elkaar te houden, wat eigenlijk niet bij
elkaar behoort.
En dat program zien wy tegemoet van
de Liberale Unie.
Dat het bestuur daarvan zonder omwegen
aangeve wat de bij de Unie aangesloten
vereenigingen nu als hun program dienen
openbaren; wat er van liberale vooruit
strevende zijde gedaan moet worden om zich
voor te bereiden op den naderenden strijd
en tot het vormen van een sociale party.
vraagt V g of zg de eenige dienaren zgn en of er
geen andere rijksambtenaren zgn die bun plioht
betrachtten.
Daar zijn postboden, weg werkers, marochaus-
see en rjj ka veld wacht, jaohtopzieners, commiezen
en ambtenaren van den fiscus, leeraren, bureau -
ambtenaren, loodsen, personeel van werven,
gevangenis^en, kolonies, gestichten, water
schappen, musea, spoor wegen", douanen kantoren
en bg honderd andere takken van dienst, die
toch ook allen hun arbeid in den dienst van
den Staat verruilen.
Dat die niet worden herdaoht in de Troon
rede heeft, dunkt ons, eene verklaarbare reden.
Het is nog een gevolg van den alouden tgd.
toen de troon eenvoudig omringd was van
dienaren van het leger en der kerkterwjjl
het leger altjjd het troetelkind van de vorsten
was en nog is. Voor hen bestonden haast geen
andere dienaren dan zg die het zwaard droegen.
Zeker ishetgewenschtomin onze moderne tjjd
met die gewoonte te breken en de clausule
aldus te wgzigen»de ambtenaren in alle
takken van dienst, zoomede land- en zeemacht,
kweten zich ook in dit jaar loffeljjk van hun
taak."
Is er een bjjzondere reden om een enkelen
tak van dienst en zgne ambtenaren te ge
denken, dan zal zeker niemand daartegen
bezwaar hebben.
Middelburg 19 September.
•uikeraecljni.
Na bet besluit der Tweede kamer van 18
Juni om de beraadslaging over do nieuwe
suiker wet te verdagen, zal deze niet kunnen
werken voor 1896/97 en dienen, met het oog
op de accjjnsvrjje overponden dier oatnpagne,
maatregelen te worden genomen, om de op
brengst van den accjjns in 1897 te verzekeren.
De productie der s. campagne zal waar
schijnlijk belangrijk grooter zgn. Geraamd
wordt: de aanslag in ronde som 85.820.000
kilogram, de overponden 14.180.000 kilogram,
het daardoor vertegenwoordigd accjjnsbedr&g
f 3.828.600 of f 876.000 hooger dan de premie
over 1895/96.
Ook nu wordt voorgesteld verhooging van
den aanslag per hectoliter. sap en wel tot
16'/i pet., ongeveer gelijkstaande met de ver
booging van 4 pet. van den bestaanden aan
slag. Ook worden voorgesteld omslagsbepa-
lingen voor bet geval dat de opbrengst beneden
zeker bedrag moc'nt bljjvenindien de
opbrengst van den accijns in 1897 minder
bedraagt dan f 9,100.000 wordt het aan die
som ontbrekende op de fabrikanten bg wjjze
van omslag verhaaldomBlagsvrg worden
verklaard 61 millioen K.G.; voor den aanslag
boven dat bedrag moet, casu quo, ten hoogste
f 8.78 per 100 K.G. op de fabrikanten verhaald
kunnen worden.
In het N. v. d. D. maakt L. K. eene zeer
juiBte opmerking.
Wjjzende op de ook nu in de Troonrede
gevolgde allerwonderlijkste gewoonte om bg
uitsluiting soldaten en matrosen te loven,
Ter aanvulling en reeificatie van het levens
bericht van mr. Haffmans meldt Het Vad., dat
zgn niet-herbenosming tot kantonrechter niet
van een «bevriend', Ministerie uitging, maar
van den Minister Jolles. Van Katholieke zjjde
weid dit beschouwd als een wraakoefening
over het publiceeren der zgn. «Limburgscbe
brieven", die het aftreden van Minister Betz
ten gevolge hadden en die den in vroeger
jaren liberalen beer Haffmans den weg baan
den tot bet Kamerlidmaatschap.
Een lid der redactie van De Residentiebode
deelt de volgende persoonlijke ontmoeting
ede
Het was op den 19en Juni jl. den dag, waarop
5 kieswet was aangenomen door de Tweede
kamer. Schigver dezes stond voor het gebouw
dier Kamer in gesprek met den heer Farn-
combe Sanders, die, den dood reeds in de
schoenen, op het rjjtuig wachtte, dat hem naar
huis moest brengen.
Verschillende kamerleden groetten in het
voorbijgaan mr Sanders met bgzondere harte
lijkheid. Ook de heer Haffmans voegde zich
den beer Sanders en zeide, hem de hand
drukkend
»Tot weerziens, collega. Voor velen van ons
zal het ditmaal nog zgn tot weerziens, maar
daarna als de nieuwe kiezers aan het werk
gaan big ven er heel wat weg."
Mg", zeide de heer Sanders, melancholiek
lachend, «jagen de nieuwe kiezers niet weg.
Ik ga eerder." Het antwoord luidde«Geen
van ons kent zgn tgd. Misschien slaat mjjn
uur vóór het uwe."
Zóo is het niet uitgekomen, maar toch zgn
beide mannen elkaar spoedig in den dood
gevolgd.
Bg kon. besluit
zgn benoemd tot surnumerair der postergen
en telegraphie G. Vrjjburg en C. Gilhuys, bei
den te 's-GravenhageM. P. Buys, te Oude
water; A. Veenhoven, te Wildervank; W. F.
Dhont, te Groede H. Gorter, te Apeldoorn
B. Sanders, te 's-GravenhageF. H. Schoema-
ker, te Haarlem; G. Wolters, te Hoogeveen
J. Vierhout, te 's-GravenhageJ. P. A. Kater,
te RoermondI. Emanuel, te Goes K. Bruining,
te Apeldoorn; W. Schoo, te Groede; M. F.
Schram de Jong, te Honselersdgk J. G. M. J.
Langeraap, te Bergen op Zoom M. G. Keu
kenmeester, te Maassluis P. J. Kraajjeveld.
klerk der posterijen en telegraphie, te 's-Gra
venhage J. W. Schouten, te DordrechtB. F.
Beerents, te Leeuwarden; C. A. van den Brie'.,
te 's-GravenhageP. J. Leerink, te Aslten
J. W. van Schagen, te 's-Gravenhage; C. A.
Otten, te De WjjkJ. Tieks Koening, tr
's-Gravenhage.
De benoeming der in Zeeland woonach
tige surnumerairs is reeds vroeger door ode
medegedeeld.
Verder
is G. L. Kepper te 'sGravenhage benoemd
tot schoolopziener in het arrondissement
Schiedam
is benoemd tot directeur van het postkan
toor te Markelo P. Visser, thans in geljjkr
betrekking te Waddinxveen
zgn benoemd tot commies der posterijen en
telegraphie 4e kl. P. C. W. Worst, thans s
numerairen tot commies der posterijen
kl. D. J. G. Belmer, thans commies 3e kl.;
is bevorderd tot commies der postergen 3e kl.
G. Hoefer, thans commies 4e kl.
De gewone audiëntie van den minister van
justitie zal op Dinsdag 22 September niet
plaats hebben.
UIT STAD EN PROVINCIE
Wjj ontvingen het jaarverslag van de
Maatschappij van Weldadigheid over het
jaar 1895.
Daaruit bljjkt dat de bevolking 1705 zielen
telde, 171 vrjjboergezinneu, 90 arbeidersgezin
nen en 170 bestedelingen, en de veestapel op
31 Dec. bestond uit 685 dieren.
In deze provincie zgn afdeelisgen der
Maatschappij gevestigd te Middelburg,
met 122 leden, voorzitter de heer mr A. P.
Snouck Hurgronje, secretaris de heer mr F. J.
Sprenger en penningmeester de heer mr F.
N. van der Biltte Goes, met 28 leden,
voorzitter de heer H. A. Hanken, secretaris de
heer 1. G. J. K&kebeeke en penningmeester de
heer Z. D. v. d. Bilt la Mottbete V 1 i s s i n-
gen, met 44 leden, voorzitter de heer H. P.
J. Tutein Nolthenius, secretaris de heer W. J.
Frgling en penningmeester de heer C. A.
Kalbfleisch en te Z i e r i k z e e, met 51 leden,
voorzitter de heer jhr mr J. W. C, de Jonge
van Ellemeet en secretaris-penningmeester de
heer mr P. J. Cau.
Het geheele aantal leden bedraagt 5933.
Correspondent is in deze provincie nog te
Hontenisse c. a. de heer K. J. A. G.
baron Collot d'Esoury.
Vacant is de directie van het postkan
toor te Middelburg. Daaraan is verbon
den een jaarwedde van f 2700 (met 1 April
1897 f 2800) en vrjje woningde borgtocht
bedraagt f 25,000,
Met 16 Sept. is naar Rotterdam verplaatst
de commies der poBterjjen en telegraphie 4e
kl. J. G. H. Dhont, tjjdelgk te Middelburg-
Voor den nieuwen cursus aan de volks-
zangschool van de vereeniging Uit het volk-
voor het volk alhier hebben zioh een 55 tal
leerlingen aangemeld.
Te Wemeldinge had Vrijdagavond
een jongen van 17 jaar, venter, het ongeluk
~>g het springen op een jjzeren aak, die in do
groote sluis lag, achterover te vallen, zoodat
hg mot het hoofd op den naar den wal ge-
keerden kant terechtkwam, op den rug er
langs gleed en tusschen den wal en den aak
in de diepte verdween, zonder zich nog oen-
maal aan de oppervlakte van het water te
rertoonen.
In de laatste veertien dagen, zgn op do
plaat voor Bath vier groote zeebooten om
hoog gevaren. Wel kwamen zg zonder hulp
weer vlot, doch het feit op zich zelf is ken
schetsend genoeg om vermeld te worden.
De aan den Koude polder, in den Braak
man, gezonken tjalk van G. Leunis is, na
lossing door de hulp verleenende schippers
met hunne schepen uit Terneuzen, thans ge
licht en op de slikken binnendijks te Ter-
neuzen gebracht.
Vanwege het bestuur van 's rijksdomein
is in de laatste veertien dagen eens opmeting
gedaan van de schorgronden ten O. en ten Z.
van den Kieine-SïeMe-polder in den Brakman.
De heer J. G. Gerritsen, burgemeester van
Bresken s, Groede en Nieuwvliet,
is door den president van Venezuela benoemd
tot ridder 3e kl. van het borstbeeld van den
Bevrijder.
ONDERWIJS
In de heden in het hotel de Commerce
alhier gehouden vergadering van de Vereen,
van onderwijzers en onderwijzeressenbelast
met de opleiding van onderwijzers en onder»
